Roberto H. Flören. Berk Accountants en Belastingadviseurs Hoogleraar Familiebedrijven en Bedrijfsoverdracht. 2 december 2010

Transcriptie

1 Groeiende familiebedrijven: balanceren tussen familie, bedrijf en emotie Prof.dr. Roberto H. Flören Berk Accountants en Belastingadviseurs Hoogleraar Familiebedrijven en Bedrijfsoverdracht 2 december 2010

2 Opzet presentatie Het familiebedrijf Belang, succes en kracht Groei en crisis Groei en crisis Overlappende systemen en rolconflicten Knelpunten Betrokkenheid van eigenaren Emotionele waarde Psychologisch eigenaarschap

3 De oudste familiebedrijven 1545 Touwfabriek G. van der Lee Oudewater 1640 Tichelaars Aardewerk- en Tegelfabriek Makkum 1650 Bijkerk Burgh 1652 KnaapenGroep Son 1660 Klokkengieterij Petit & Fritsen Aarle-Rixtel 1662 Van Eeghen Groep Amsterdam 1680 Bavaria Lieshout 1691 Nolet Jeneverstokerij-Distilleerderij Schiedam 1695 De Kuyper Schiedam 1696 C. de Koning Tilly Haarlem 1700 Vergeest Metaalbewerking Druten 1703 Joh. Enschedé Haarlem Flören & Jansen (2010)

4

5 Aantal bedrijven in Nederland Aantal werknemers Aantal bedrijven Percentage familiebedr. Aantal fam.bedr of meer Totaal Flören, et al. (2010)

6 Aantal bedrijven in Nederland Aantal werknemers Aantal bedrijven Percentage familiebedr. Aantal fam.bedr. 1-9? of meer? Totaal Flören, et al. (2010)

7 Aantal bedrijven in Nederland Aantal werknemers Aantal bedrijven of meer Totaal Percentage familiebedr. Aantal fam.bedr. Flören, et al. (2010)

8 Aantal familiebedrijven in Nederland Aantal werknemers Aantal bedrijven Percentage familiebedr. Aantal fam.bedr of meer Totaal Flören, et al. (2010)

9 Percentage familiebedrijven per sector Landbouw/visserij 87% Industrie 65% Bouwnijverheid 69% Handel 79% Horeca 76% Vervoer en communicatie 77% Financiële dienstverlening 43% Zakelijke dienstverlening 55% Overige dienstverlening 86% Flören, et al. (2010)

10 Definitie familiebedrijf Een bedrijf, ongeacht de grootte, is een familiebedrijf als: 1. De meerderheid van de zeggenschap verbonden aan de eigendom in handen is van een natuurlijk persoon dan wel de familie. 2. Deze meerderheid kan direct of indirect zijn. 3. Tenminste één familielid formeel betrokken is bij het bestuur van de onderneming. 4. Voor beursgenoteerde bedrijven: tenminste 25% van de zeggenschap in handen van de familie. EU (2009)

11 Familiebedrijven in Nederland Ruim bedrijven 49 % van de werkgelegenheid 53 % van het BNP Stabiele factor in de economie Groeiende waardering voor familiebedrijven Familiebedrijven zijn winstgevender dan niet-familiebedrijven

12 Verklaringen kracht familiebedrijf De lange termijn en aandeelhouderswaarde Koppeling salaris en beurskoers Optieregelingen en winstmaximalisatie Kapitaalvernietiging door korte termijn denken Informeren aandeelhouders Rentmeesterschap (denken in generaties) Aanhouden personeel ten tijden van recessie

13 Rentmeesterschap Een goede rentmeester is een specialist in duurzaam beheer. Maar wat hij beheert is wel geleend en moet dus ongeschonden, liefst met opslag, aan de eigenaar worden geretourneerd of doorgegeven aan een nieuwe generatie. Boer (2009)

14 Verklaringen kracht familiebedrijf Betrokkenheid directeur Bedrijf middel voor carrière Veel korter aanblijven (cv up-to-date) Beloning Bedrijf is carrière Goede kennis van zaken Personeel weet voor wie ze werken (familiegevoel) Nauwe banden met aandeelhouders

15 Verklaringen kracht familiebedrijf Betrokkenheid aandeelhouders Aandeelhandelaren (continue wisselingen) Openheid vs. kennis concurrentie Hefboomeffecten Stabiele dividendstromen Aandeelhouders (stabiel) Veel informatie aan kleine groep Hoge mate van financiering met eigen vermogen Na overleg, dividend gemakkelijker aan te passen

16 Verklaringen kracht familiebedrijf Daadkracht Commissies en overlegstructuren Interne bedrijfspolitiek en bureaucratisering Afdekken risico s Platte organisatie (korte lijnen) Kleine groep beslissers Snelle besluitvorming Snel handelen

17 Verklaringen kracht familiebedrijf Passie en betrokkenheid Scheiding werk en privé Cultuurverschillen Overlap familie en bedrijf (ons bedrijf) Regionale binding Groot persoonlijk belang Herkenbaarheid naar buiten Paternalisme (sociaal betrokken) Minder snel uitwijken naar lage lonen landen Flexibiliteit in werk, tijd en geld

18 Flören & Jansen (2010)

19 Uitdagingen voor familiebedrijven Balans belangen bedrijf, eigendom en familie Communicatie Afhankelijkheid van ondernemer en continuïteit bedrijf Groei en ambitie Bedrijfsopvolging en -overdracht Financiering en fiscaliteit Rentmeesterschap en de verleiding van echt geld Bewaren harmonie in familie en binding met bedrijf

20 Overlap bedrijfsbelangen en familiebelangen F B

21 Overlap bedrijfsbelangen en familiebelangen Vader, ik denk dat ik een hoger salaris verdien. En, tussen haakjes, dat vindt uw vrouw ook.

22 Het drie-cirkelsysteem: familie, bedrijf en eigendom E F B

23 Oorzaken van conflicten E F B rolverwarring

24 Oorzaken van conflicten E F rolonduidelijkheid B

25 Groei en crisis Bron: Greiner (1998)

26 Groeistuipen Informele en directe stijl van leidinggeven wordt probleem Productie of afzetmarkt complexer Taakverdeling en inspraak personeel noodzaak Besluitvorming trager Ondernemer wordt meer en meer manager Niet-familieleden in het management Externe financiering en toezicht Eigenaren minder betrokken Naar: Greiner (1998)

27 Aantal jaren leiding bedrijf AEX Niet-familie Familie Agrarisch Jaren

28 Leeftijd overdrager stopt In % < >74 Leeftijd

29 Twijfels nieuwe generatie Kan ik de verantwoordelijkheid aan? Heb ik de capaciteiten? Kan ik het betalen? Accepteert het personeel mij? Kan ik samenwerken met de overdrager?

30 Samenwerking overdrager en opvolger In % >19 In jaren

31 Overdracht van eigendom Wat ben ik blij dat vader ons allemaal een even groot aandelenpakket heeft nagelaten...

32 Spanningsveld: overdracht en eigendom betrokkenheid rechtvaardigheid bestuurbaarheid

33 Spanningsveld: overdracht en eigendom betrokkenheid rechtvaardigheid bestuurbaarheid

34 Emotionele waarde 50 procent van de familiebedrijven heeft een gebrek aan liquiditeit om familieleden uit te kopen die (overwegen) hun belang in de zaak ter beschikking (te) stellen. Bron: PWC (2010)

35 Indeling niet-actieve aandeelhouders - Vertrouwen + + Tegenstanders Supporters Inzet Bron: Lievens (2004) - Onverschilligen Gedemotiveerden

36 Vergroten betrokkenheid Gemeenschappelijke visie Besluitvaardige governance Professioneel management Heldere afspraken Open communicatie Fair process Micro-liquiditeit van het aandeel Opleiding Bron: Lievens (2004)

37 Opvolging, waardering en emotie Klopt het pap, dat als ik de zaak van je erf, ik een geboren zakenman ben?

38

39 Invloed koper op verkoopprijs

40 Emotionele waarde Het verschil tussen het midden van de bandbreedte van de financiële waardering en de uiteindelijke prijs die voor een familiebedrijf wordt betaald.

41 Emotionele waarde bij opvolging binnen familie

42 Gevaren van kinderkorting Oudedagvoorziening Rechtvaardigheid en gelijkheid Volgende carrière vertrekkende ondernemer

43 Psychologisch eigenaarschap FORMEEL EIGENDOM economisch juridisch PSYCHOLOGISCH EIGENDOM Van de Kimmenade (2003)

44 Emotionele waarde bij overdracht aan externen

45 De emotionele waarde en verschillende kopers

46 Waardering zeg weinig over prijs Emotionele waarde wordt beïnvloed door: Bedrijfstrots Oudedagvoorziening Rechtvaardigheid Betrokkenheid na overdracht

47 Relevante boeken Van Zwol & Flören (2010), Gespreid bedje of spijkerbed?, Amsterdam, Het Financieele Dagblad/Business Contact. Flören & Jansen (2010), De stille kracht van het familiebedrijf, Deventer, Kluwer. Burggraaf, Flören & Kunst (2008), The entrepreneur & the entrepreneurship cycle, Assen, Van Gorcum. Flören & Jansen (2007), Ondernemerschap en het familiebedrijf, Deventer, Kluwer. Flören & Jansen (2006), Management en het familiebedrijf, Deventer, Kluwer. Flören & Jansen (2005), De emotionele waarde van het familiebedrijf, Deventer, Kluwer.

48 Meer informatie?

49 De overdrager moeite met overdragen leiding 31% opzien tegen pensionering 21% te lang gewacht met opvolging 17% wil bedrijf in familie houden 94%

50 Reden om boer/tuinder te worden ondernemerschap/vrijheid 73% hobby 27% buiten werken 26% werken met dieren 20% voortzetten familiebedrijf 13% Noot: meer antwoorden mogelijk

51 De opvolger wilde graag bedrijf overnemen 65% wil strategie aanpassen 27% overdrager oneens met aanpassing 37% heeft getwijfeld over opvolging 57%

52 Reden twijfel opvolger overheidsmaatregelen 58% inkomsten te laag 43% overnamekosten te hoog 38% samenwerking overdrager 11% angst voor familieruzie 8% geen steun partner 4% Noot: meer antwoorden mogelijk