Verslag wethoudersconferentie WerkWeek Kansen voor jongeren zonder startkwalificatie 17 februari 2017

Transcriptie

1 Verslag wethoudersconferentie WerkWeek Kansen voor jongeren zonder startkwalificatie 17 februari 2017 In totaal zijn er in Nederland niet-onderwijsvolgende jongeren zonder startkwalificatie. 1 Zij hebben een zwakke arbeidsmarktpositie, nu en in de toekomst. Is dat een urgent probleem? En hoe kunnen deze jongeren op weg word en geholpen naar leren, werken of een combinatie daarvan (waarbij 'zorg' aan de orde kan zijn als middel om voorgaande doelen te bereiken)? Deze vragen stonden centraal tijdens de wethoudersconferentie Kansen voor jongeren zonder startkwalificatie. Doel van de conferentie was te komen tot een gezamenlijke visie (rijksoverheid, gemeenten, onderwijs, werkgevers) op de urgentie van het maatschappelijke vraagstuk en de aanpak daarvan. Gemeenten ervaren knelpunten bij het begeleiden van deze jongeren naar leren, werken of een combinatie daarvan. Het gaat om knelpunten in de eigen (gemeentelijke) uitvoering, aan de zijde van onderwijsinstellingen en aan de zijde van werkgevers. De urgentie van de problematiek en de knelpunten zijn beschreven in een discussiepaper, opgesteld door SZW, OCW en G32 (zie bijlage). De aanwezigen ontvingen deze discussiepaper ter voorbereiding. Aanwezig waren Jetta Klijnsma (staatssecretaris SZW), Jet Bussemaker (minister OCW), wethouders uit het hele land met verschillende portefeuilles (werk en inkomen, onderwijs, jeugdwerkloosheid), Ton Heerts (voorzitter MBO Raad) en Michaël van Straalen (voorzitter MKB Nederland). De conferentie start met een gesprek met staatssecretaris Jetta Klijnsma. Klijnsma onderschrijft de urgentie van de problematiek rondom kansen voor jongeren zonder startkwalificatie: deze jongeren participeren minder (twee keer zo vaak werkloos, grote uitkeringsafhankelijkheid) en profiteren in mindere mate van de aantrekkende werkgelegenheid. Een deel van hen is buiten beeld voor bemiddeling naar werk. Ze zijn minder zelfredzaam en kloppen niet uit zichzelf aan bij instanties. Eenmaal aan het werk is dat vaak op flexibele basis en wordt er weinig geïnvesteerd in het verder versterken van de arbeidsmarktpositie door bijscholing of informeel leren. Kijkend naar de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, is het mogelijk dat de positie van deze jongeren verder zal verslechteren (arbeidsmarktpolarisering kan de druk op de onderkant van de arbeidsmarkt vergroten, op een flexibele arbeidsmarkt worden hogere eisen gesteld aan de wendbaarheid van werkenden en werkzoekenden). Het probleem rondom kansen voor jongeren zonder startkwalificatie speelt op het snijvlak van onderwijs, arbeidsmarkt en overheid. Alle drie de actoren zijn nodig om de kansen van deze jongeren te vergroten. Klijnsma: goede wethouders zeggen: het zijn wel onze jongeren, die laat je niet in de steek! Simpel is het niet, er is een lange adem nodig. Ook de wethouders zijn het er over eens dat het hier gaat om een urgent probleem: zo n tachtig procent van de aanwezige wethouders geeft aan dat er meer moet gebeuren om jongeren zonder startkwalificatie een eerlijke kans op werk te bieden. Drie wethouders schetsen met praktijkverhalen het probleem: Mariska ten Heuw (gemeente Hengelo) vertelt over Rosalie (19 jaar), die met moeite een VMBO diploma haalde, daarna begon aan een BBL opleiding, maar niet genoeg motivatie had om de opleiding af te maken. Ze schrijft zich niet in als werkzoekende, want ze wil geen uitkering aanvragen. Voorlopig zit ze op de bank bij haar ouders, dat zit best lekker. Wie haalt Rosalie van de bank? En als we Rosalie van de bank halen, hebben we haar dan genoeg te bieden? Elly van Wageningen (gemeente Lelystad) vertelt over de 17-jarige Maartje die bang is voor wat er verandert na haar 18 e verjaardag: laat me niet los!. Ze is bijna klaar op de praktijkschool, maar heeft geen idee wat haar hierna te wachten staat. Ze wil wel naar het mbo, 1 In 2015 telde Nederland niet onderwijsvolgende jongeren (15 tot 27 jaar) zonder startkwalificatie. Hierbij zijn de jongeren die praktijkonderwijs of voortgezet speciaal onderwijs als hoogst behaalde opleiding hebben niet inbegrepen. Bron: CBS

2 maar vrienden moesten daar weer vanaf. Ze wil wel werken, maar weet niet waar. Vroeger was er altijd iemand die hielp. Van Wageningen benadrukt met haar pitch het belang van een warme overdracht en het bieden van maatwerk. Peter Heijkoop (gemeente Dordrecht) gaat in op het verhaal van Nick. Nick was uit beeld geraakt, maar door een intensieve samenwerking tussen o.a. het wijkteam en het mbo, én de inzet van een matchmaker, heeft Nick zijn zelfvertrouwen teruggewonnen en is hij gestart met een BBL-opleiding. Nu de economie aantrekt, is iedereen op de arbeidsmarkt nodig. Rosalie, Maartje en Nick hebben begeleiding nodig om hun talent te benutten. De wethouders stemmen over een zestal stellingen rondom de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt voor kwetsbare jongeren (stemresultaten onderaan dit verslag). De wethouders gaan aan verschillende tafels met elkaar in gesprek over de knelpunten die gemeenten ervaren: 1) in de eigen uitvoering 2) bij de samenwerking met onderwijsinstellingen 3) aan de zijde van werkgevers. Op ieder van deze drie perspectieven wordt hieronder kort een toelichting gegeven, waarna een opsomming volgt van de discussie onder de wethouders. Bij ieder knelpunt wordt de vraag gesteld wat bestuurders zelf kunnen doen om knelpunten aan te pakken en wat zij nodig hebben van de wetgever. 1) Knelpunten die gemeenten ervaren in de eigen uitvoering Voor jongeren met arbeidsbeperkingen hebben gemeenten een wettelijke taak ondersteuning te bieden naar betaald werk, instrumenten, ruimte voor maatwerk en budget. 2 Deze waarborgen zijn er niet voor jongeren die door voortijdig schooluitval geen startkwalificatie hebben behaald. Gemeenten ervaren geen directe financiële prikkel om deze jongeren te begeleiden naar werk, of een combinatie van leren en werken. Wat kunnen bestuurders doen? De aanwezigen merken op: Pak je jongeren wel echt in hun nekvel en laat je ze dan niet meer los?. Dit is een gevoel dat op meerdere tafels leeft. Dan wordt verwezen naar het woud aan regels, overleggen en prikkels, of in andere woorden het systeem, dit zou het primaire proces (maatwerk begeleiding aan jongeren) in de weg zitten. Men voelt zich geen eigenaar over het systeem. Een andere wethouder stelt de vraag: denken we wel eens, voor welk probleem is dit instrumentarium eigenlijk de oplossing? In een aantal gemeenten zijn samengestelde teams van participatiecoaches, RMC coördinatoren en / of talentmanagers die deze jongeren actief benaderen en vervolgens begeleiden richting school, werk en de andere leefgebieden. Op een andere tafel wordt de tip genoemd niet alleen op operationeel niveau samen te werken, maar ook op bestuurlijk niveau (tussen gemeente, onderwijs en werkgevers). Een aantal gemeenten vangt drempels op, zoals bijvoorbeeld schulden of te grote risico s voor de scholen. Bijvoorbeeld schulden opvangen zodat er perspectief ontstond een opleiding te volgen. Bij een ander voorbeeld kunnen jongeren 4 maanden met behoud van uitkering starten met een mbo opleiding. Indien het succesvol is wordt dit omgezet naar een reguliere inschrijving. 2 Voor jongeren met arbeidsbeperkingen die vallen onder de doelgroep loonkostensubsidie/banenafspraak (oa ex-leerlingen pro/vso) en de doelgroep beschut werk zijn er in de Participatiewet een brede set instrumenten opgenomen voor ondersteuning bij arbeidsinschakeling. De gemeente heeft een wettelijke taak hen zo nodig te ondersteunen naar betaald werk (bij voorkeur regulier, anders beschut), specifieke instrumenten (loonkostensubsidie, begeleiding op de werkplek, beschut werk), beleidsruimte om instrumenten in te zetten (maatwerk) en budget. 2

3 Wat vragen bestuurders van de wetgever? De aanwezigen merken op: Het huidige systeem van financieren leidt tot perverse prikkels. Een voorbeeld dat ter sprake kwam was dat er spanning ontstond tussen de job coach die een jongere naar werk begeleidde en de ondersteunende begeleider die er vanuit financieringsperspectief belang bij heeft dat de jongere in de ondersteuning blijft. Ook merkt een wethouder op: in de praktijk is de kostendelersnorm verwarrend, dit kan leiden tot foute adviezen aan bijvoorbeeld een jongere met een alleenstaande moeder met uitkering. Op een aantal tafels wordt erkend dat de financiële prikkels verkeerd staan voor niet uitkeringsgerechtigden. Kosten gaan (te) ver voor de baten uit. Om jongeren zonder startkwalificatie te begeleiden is het nodig dat de verschillende partijen in de regio goed samenwerken. Dit wordt bemoeilijkt door het verschil in regioindeling van RMC regio s en arbeidsmarktregio s, wordt aan meerdere tafels benoemd. De verschillen zorgen voor onnodig veel overlegcircuits en uiteindelijk meer onduidelijkheid bij werkgevers. Het probleem is breder dan discrepantie in regio-indeling. Gemeente krijgen vanuit OCW en SZW taken/vragen, waarbij het lijkt alsof onderling niet is afgestemd. Daarnaast wordt door één van de wethouders opgemerkt dat één van de onderwijsinstelling in zijn gemeente ervaart dat ze tegen het huidige toezichtkader van de inspectie aanlopen als zij het onderwijsaanbod proberen af te stemmen op de behoefte van deze doelgroep. Minister Bussemaker geeft aan dit onder de aandacht te brengen bij de inspectie en samen met hen te kijken wat de mogelijkheden zijn om dit op te lossen. De nieuwe privacywetgeving (BZK) lijkt het onmogelijk te maken om vanuit verschillende disciplines effectief samen te werken deze jongeren te ondersteunen. Voor jongeren van 23 tot 27 jaar is het gewenst dat de combinatie van leren en werken met het oog op de startkwalificatie binnen de participatiewet mogelijk wordt gemaakt. 3 Gemeenten hebben te weinig capaciteit, waardoor ze maar een (klein) deel van de doelgroep begeleiding kunnen bieden. 2) Knelpunten die gemeenten ervaren aan de zijde van het onderwijs Voor veel jongeren is de beroepsbegeleidende leerweg (BBL) in het mbo een passende onderwijsvorm, vooral als zij minder affiniteit hebben met schools leren. Voldoende BBL-leerbanen zijn nodig om voortijdige schooluitval te voorkomen en om zij-instromers de gelegenheid te bieden zich te kwalificeren. Het aantal BBL-leerbanen is echter fors gedaald de afgelopen jaren. Van deelnemers in het schooljaar 2009/2010 naar het schooljaar 2014/2015: een daling van 42% ofwel bijna een halvering en het laagste aantal in de afgelopen 25 jaar. Dit studiejaar is een bescheiden groei zichtbaar. De aangedragen knelpunten gaan enerzijds over onvoldoende beschikbaarheid van BBL-leerbanen en over de werving ervan die niet eenduidig is belegd (scholen, SBB, UWV, jobhunters, werkgeversservicepunten en leerwerkloketten zijn actief) en anderzijds over het ontbreken van een serieus alternatief om werken en leren te combineren. Aan de kant van het onderwijs ervaren gemeenten onvoldoende mogelijkheden tot maatwerk. Alle aanwezige wethouders willen dat het mbo meer maatwerk biedt. De MBO Raad en de NRTO, de brancheorganisaties voor het middelbaar beroepsonderwijs, speelden hierop in. Zij lanceerden voorafgaand aan de conferentie het idee van een Perspectiefjaar: een intense periode van werk- en leeractiviteiten met coaching op maat. In het najaar van 2016 heeft de SER geadviseerd over de toekomst van het beroepsonderwijs; in het voorjaar 2017 volgt het tweede deel van het advies. De SER heeft in het eerste advies voorstellen gedaan om de BBL structureel te versterken. De SER is gevraagd hoe andere, nieuwe 3 Een belangrijk knelpunt is dat gemeenten jongeren van 23 tot 27 jaar (zonder startkwalificatie) niet in beeld hebben voor bemiddeling naar een leerwerktraject. Deze jongeren kunnen in beeld worden gebracht met een bestandskoppeling, waarvoor de benodigde wetgeving is aangenomen. Zie: 3

4 vormen van praktijkleren kunnen bijdragen aan het voorkomen van voortijdig schooluitval en aan de aanpak van de werkloosheid onder jongeren zonder startkwalificatie. Gedacht kan worden aan hybride leren in een meer praktijkgerichte route dan wel het inzichtelijk maken van gedeeltelijk behaalde beroepskwalificaties. Het inzichtelijk maken van deelkwalificaties is ook voor jongeren die nooit een startkwalificatie kunnen halen van meerwaarde. Wat kunnen bestuurders doen? De aanwezigen merken op: Belangrijk is om een goede werkplek te hebben voor de jongeren. Scholen en gemeenten hebben dat als gemeenschappelijk belang. Een aantal gemeenten is bezig om een coöperatie op te zetten van werkgevers en afspraken te maken over opleidingsplekken en ondersteuning die werkgevers nodig hebben om de jongeren te begeleiden. Aan een andere tafel wordt voorgesteld mbo-bestuurders een permanente positie te geven bij het regionaal overleg arbeidsmarkt en/of het regionale Werkbedrijf. ROC s zijn maatschappelijke instellingen. Aan een andere tafel doet de MBO Raad een omgekeerd voorstel: maak nog meer werk van de gemeente als stakeholder van de mbo instelling. Wat vragen bestuurders van de wetgever? De aanwezigen merken op: BBL-baan is enorme administratieve rompslomp voor werkgevers. Wet- en regelgeving soepeler voor MBO s om meer flexibiliteit te krijgen. Dit wordt genoemd door wethouders en de MBO Raad. Men wenst ruimte voor deelcertificaten en voor kwalificaties op onderdelen. Onderzoek of de budgetten werk, scholing en begeleiding voor jongeren echt rond de jongere georganiseerd kunnen worden. Voorkom losse initiatieven en werk aan structurele samenwerking inclusief structurele budgetten. Draag zorg voor ruimte voor gezamenlijke financiering onderwijs/arbeidsmarkt toeleiding trajecten voor MBO instelling en gemeente. Bouw voor beide prikkels in voor gezamenlijke financiering. Stel een maatschappelijke kosten baten analyse op voor dit Perspectiefjaar. Knelpunten die gemeenten ervaren aan de zijde van werkgevers Wat kunnen bestuurders doen? De aanwezigen merken op: Matching aan de kant van de gemeente is moeizaam. Een gemeente gaat daarom starten met een private intermediair, want die zijn professioneler. Wat vragen bestuurders van de wetgever? De aanwezigen merken op: Mensen die door een lichamelijke, psychische of verstandelijke handicap niet meer onder normale omstandigheden kunnen werken vielen tot 1 januari 2015 onder de wet sociale werkvoorziening. Met de invoering van de participatiewet (1/1/2015) komen er geen nieuwe plaatsen meer in de sociale werkvoorziening. Men is kritisch op de sterfhuisconstructie van de sociale werkplaatsen. Bied meer onderwijsbekostiging om BBL weer te laten groeien en houd bedrag per deelnemer voor regeling praktijkleren constant. Michael van Straalen merkt op: jongeren afkomstig uit het VSO en PRO krijgen vanuit de gemeente veel ondersteuning, maar die ondersteuning is er niet voor jongeren die voortijdig schoolverlaten (met name entree), terwijl die ondersteuning wel nodig is. Op een andere tafel wordt opgemerkt door een wethouder: Jongeren met problemen krijgen wel ondersteuning vanuit het ROC; maar bedrijven hebben vaak niet voldoende deskundigheid om de goede begeleiding te geven. 4

5 Naar aanleiding van de discussies aan de gesprekstafels roepen de wethouders onder andere op het sociaal werkbedrijf niet op te heffen en één regeling voor de onderkant van de arbeidsmarkt op te stellen. Zonder definitiekwesties kunnen doen wat nodig is. MKB Nederland, MBO Raad en bewindspersonen reageren op de discussie Bussemaker erkent de urgentie van de problematiek. Alle jongeren moeten gelijke kansen krijgen, zo vindt Bussemaker. Bussemaker geeft aan dat verschillende partijen een rol spelen bij een goede aanpak voor jongeren zonder startkwalificatie, ook partijen uit het zorgdomein: it takes a village to raise a child. Rijksoverheid, gemeenten, onderwijs, werkgevers: werk samen voor jongeren zonder startkwalificatie!. We moeten die samenwerking met deze brede partijen zoeken. Jongeren moeten weer zelfvertrouwen krijgen en het gevoel krijgen dat ze gemist worden in de maatschappij, wanneer ze niet meedoen. Bussemaker geeft verder aan dat ze zich zorgen maakt over het dalende aantal BBL-plaatsen. Als laatste vraagt ze de wethouders niet alleen aandacht te hebben voor wat er in het beleid moet veranderen, maar ook voor hoe het beleid beter kan worden gebruikt. Ton Heerts, voorzitter MBO Raad, vraagt aandacht voor het Perspectiefpact voor kwetsbare jongvolwassenen: elke kwetsbare jongvolwassene moet in een transitieperiode met goede begeleiding toe kunnen werken naar een nieuw, duurzaam perspectief op betekenisvol werk. Ton Heerts wil jongeren zelfvertrouwen geven. Ze moeten worden verleid om van de bank af te komen en mee te gaan doen. Ook Ton Heerts erkent het belang van samenwerking tussen gemeenten/regio s, onderwijs en bedrijfsleven. Er moet worden ontschot, de jongere moet centraal komen te staan. Mbo-instellingen kunnen de situatie verbeteren door onder andere zomeronderwijs aan te bieden en flexibeler te zijn. Ook Michaël van Straalen, voorzitter MKB-Nederland, komt aan het woord. Hij gaat allereerst in op de daling van het aantal BBL-plaatsen. Van Straalen verwacht dat het aantal plaatsen weer omhoog zal gaan wanneer het economisch beter gaat. Vervolgens gaat Van Straalen in op de rol van het onderwijs: onderwijs moet meebewegen met veranderingen in de samenleving en de mondialisering. Van Straalen is van mening dat alle jongeren die geen startkwalificatie halen maar wel kunnen werken, ondersteuning moeten krijgen. Instrumenten als loonkostensubsidie, jobcoaching en de no-risk voor uitval bij ziekte zijn onderdeel van deze ondersteuning. MKBondernemers geven aan dat niet alle gemeenten deze instrumenten in dezelfde mate inzetten. Van Straalen vindt dat onwenselijk: hoe meer ondersteuning deze jongeren krijgen, hoe groter de kans dat ze aan het werk gaan, én blijven. Michaël van Straalen onderschrijft het Perspectiefpact. Maar, zo geeft hij aan, dit is repareren aan de achterkant. Om problemen met kwetsbare jongeren in de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt in het vervolg te voorkomen moet er meer geld naar (met name primair) onderwijs. Wethouder Mariska ten Heuw (Hengelo) doet in haar slotwoord namens de G32 wethouders een appel op het volgende kabinet: het onderwerp kansen voor jongeren zonder startkwalificatie moet hoog op de prioriteitenlijst! Ton Heerts en Michaël van Straalen delen deze boodschap. De wethouders, Ton Heerts en Michaël van Straalen benadrukken dat ze samen moeten gaan werken aan oplossingen. Mariska ten Heuw doet namens de G32 wethouders de toezegging dat de wethouders in de regio met dit thema aan de slag gaan. Staatssecretaris Klijnsma sluit de dag af. Ze merkt op dat iedereen van goede wil is. Daarnaast trekt de economie aan, wat kansen biedt. Maar, zo benadrukt ze: al die jongeren die nu al zijn uitgestroomd, moeten bij gemeenten wel weer in beeld komen. Gemeenten moeten daar tijd en energie in steken. De MBO Raad en werkgeverspartijen moeten daarnaast hun deuren open zetten voor de jongeren die nu nog op school zitten. Klijnsma geeft verder aan dat het thema wordt opgenomen in het overdrachtsdossier voor het nieuwe kabinet. Als laatste roept Klijnsma de wethouders op ook vooral te kijken wat er al wel mogelijk is. Jullie kunnen al zoveel! Zoek deze mensen op en geef ze het zelfvertrouwen om weer mee te gaan doen, aldus Klijnsma. 5

6 Bijlage: stemresultaten Wat stemmen de wethouders? (n=22-24) Voor jongeren zonder startkwalificatie door voortijdige schooluitval is er te weinig geregeld in wetgeving om hen te ondersteunen naar een (leerwerk)baan Voor jongeren zonder startkwalificatie door een gebrek aan cognitieve vaardigheden hebben we het maximale geregeld in wetgeving om hen te ondersteunen naar een (leerwerk)baan. Vindt u het noodzakelijk dat er nieuwe vormen van praktijkleren en arbeidsmarktrelevante deelkwalificaties komen om jongeren zonder startkwalificatie een betere kans te bieden op werk? Zet u in uw regio in op het werven van meer BBLleerbanen voor jongeren zonder startkwalificatie? Vindt u het noodzakelijk dat het Mbo meer maatwerkoplossingen biedt voor jongeren zonder startkwalificatie die werken met leren willen combineren? Werkt u in de regio samen met het Mbo om jongeren zonder startkwalificatie terug te leiden naar het onderwijs? Ja Nee Weet ik niet 0% 20% 40% 60% 80% 100% 6