Overleef de onderwijsinspectie!

Transcriptie

1 Overleef de onderwijsinspectie! Handreiking en tips voor basisscholen Thijs Radersma Henk van der Weijden BOOM

2 2013, Thijs Radersma en Henk van der Weijden, p/a Uitgeverij Boom, Amsterdam. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 j o. besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (Postbus 3060, 2130 KB, of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher. Verzorging omslag en binnenwerk: Annelies Bast, Amsterdam. ISBN NUR 840

3 Voorwoord Het voorliggende boek van Thijs Radersma en Henk van der Weijden over beleid, theorie en praktijk van de Inspectie van het Onderwijs voor het primair onderwijs is een opluchting. Het verzakelijkt op rustige, vertrouwenwekkende toon wat algemeen in het basisonderwijs van nu als een bedreiging wordt ervaren van de zin van het werk. Het vertrouwen is verdwenen Decennialang werd de Nederlandse inspectie ervaren als streng maar redelijk en toegankelijk, niet gericht op afrekening, maar op de ontwikkeling van goed onderwijs in zijn brede zin. Een betrekkelijk plotselinge en ingrijpende koerswijziging, in navolging van Angelsaksische landen, heeft geleid tot overmatige belangstelling voor het meten van direct zichtbare resultaten en vergelijking van scholen op standaardscores. De inspectie is in de perceptie van veel directeuren en leraren van een kritische, maar vooral deskundige en gezaghebbende gesprekspartner in korte tijd geworden tot een calculerende controleinstantie. De vraag in hoeverre de inspectie hier zelf debet aan is en of inspecteurs zich hierin persoonlijk wel herkennen of dat er veeleer sprake is van een pragmatistische, wantrouwende en simplificerende overheid, is niet zo belangrijk. Het vertrouwen is verdwenen en leraren zijn nerveus geworden, ook al zal niet iedereen zich er evenveel van aantrekken.

4 In deze situatie zijn twee dingen van belang. Ten eerste dat directeuren en leraren zich blijven realiseren dat zij verantwoording moeten kunnen afleggen over hun onderwijswerk en de resultaten ervan. Ten tweede dat zij goed op de hoogte zijn van en kunnen anticiperen op wat een inspectiebezoek inhoudt, wat de prioriteiten zijn en vooral dat zij weten wat waarom wordt gevraagd. Een veelheid van regels en bepalingen De auteurs zijn deskundigen van binnenuit, weten waar het om gaat, blijven objectief informerend, hoewel zij zeer kritisch zijn en dit ook laten weten. Met wijsheid niettemin leiden zij bestuurder, directeur en leraar op een heel inzichtelijke wijze door de veelheid van regels en bepalingen. Het leidt voor de lezer tot het gevoel dat hij het met deze gidsen wel redden zal. De auteurs zijn ook goede gidsen. Zij laten geen twijfel bestaan over de noodzaak van legitimering: je moet als school en als leraar kunnen verantwoorden wat je doet en daarvan moet je ook willen en kunnen leren. Dat de sfeer rondom het inspectiebezoek zo veranderd is, is voor de auteurs geen reden om niet te proberen het bezoek tot een succesvol bezoek te maken. Het is de kunst om Het is de kunst om voorbij de eigen onzekerheid en angst te gaan en zich af te vragen: waar ben ik eigenlijk bang voor? Dat goed onderwijs als zwak onderwijs zal worden bestempeld? Dat is hoogst onwaarschijnlijk. Daarvoor is de inhoud van het inspectiebezoek te veel ter zake of relevant. Het is de kunst om daar waar van overmatige behoefte aan meten sprake is (leerlingen achtervolgen) de goede argumenten te verzamelen voor een andere handelwijze en te laten zien dat je heel goed kunt weten hoe je leerling er voor staat zonder dat je het leerproces elke maand verstoort met standaardtoetsen.

5 Het is de kunst om te laten zien dat je leerlingen doen wat ze kunnen en dat wat kan ook gebeurt in jouw klas. Het is de kunst om een volwaardige gesprekspartner van de inspecteur te worden. Dat vraagt kennis van de ontwikkeling van kinderen, kennis van leerprocessen, de bekwaamheid om leerlingen uit te dagen en op het goede moment te ondersteunen, kennis van je stof en plezier om daarmee met je leerlingen te werken. Misschien is een inspectiebezoek dan helemaal geen zorgenkindje. Dit boek is een deskundig boek van insiders met een visie, een boek dat directeuren en leraren een hart onder de riem kan steken. Het ademt de sfeer van een beminnelijke gids die in vriendelijkheid en vertrouwen intussen niets over het hoofd ziet. Luc Stevens

6

7 Inhoud Inleiding 13 1 Het denkkader van de Nederlandse overheid 21 2 Het schoolbezoek: wat eraan voorafgaat 33 Eerst risicoanalyse 34 De leerresultaten van de leerlingen: de opbrengsten 35 De jaarstukken 37 Signalen uit de samenleving 37 Nalevingsaspecten 38 Van risicoanalyse naar onderzoek 38 Schoolbezoek 39 Type onderzoek 39 Het kwaliteitsonderzoek 41 Het onderzoek in het kader van het Onderwijsverslag 41 Het themaonderzoek 42 Het vierjaarlijks onderzoek 43 Teamafspraken 43 De toezichtkaart en vorige inspectierapport(en) 45 De toezichtkaart 45 Vorige inspectierapport(en) 49 Het lesobservatieformulier 49 Tien tips 62

8 3 Het toezichtkader: waar wordt naar gekeken? 67 Opbrengsten 73 Eindopbrengsten 73 Taal en rekenen 74 Sociale competenties 77 Beoordeling eindopbrengsten 78 Indicatoren om de leerresultaten van leerlingen te beoordelen 80 Onderwijsleerproces 81 Leerstofaanbod 82 Tijd 84 Schoolklimaat 85 Didactisch handelen 87 Afstemming 88 Zorg en begeleiding 89 Begeleiding 89 Zorg 91 Kwaliteitszorg 92 Wet- en regelgeving 93 4 De afronding: oordeel en rapportage 97 Oordeel 98 Oordeel over de klassenbezoeken 99 Oordeel op schoolniveau 102 Toezichtarrangementen: basisarrangement en aangepast toezicht 103 Rapportage Toetsen en testen in het basisonderwijs 109 Toetsen of testen 112 Soorten toetsen 114 Methodeafhankelijke toetsen 114 Methodeonafhankelijke toetsen 115 Observatie- en registratiesystemen 121 Door de COTAN beoordeeld 121

9 Toetsen en de schoolteams, de schoolbesturen en de inspectie 124 De schoolteams 124 De schoolbesturen 125 De inspectie 126 Eindopbrengsten en tussentijdse opbrengsten 128 Eindopbrengsten 129 Tussentijdse opbrengsten 134 Aandachtspunten 137 Aandachtspunten voor afspraken over werken met methodeafhankelijke toetsen 137 Aandachtspunten voor afspraken over werken met methodeonafhankelijke toetsen Nabeschouwing Veelgestelde vragen 171 Verklarende woordenlijst 179 Literatuur en internetverwijzingen 192 Literatuur 192 Internetverwijzingen 196 BijlagEN 1 Toezichtkader (kernkader primair onderwijs) Lesobservatieformulier Beslisregels bij toekennen basis- of aangepast toezicht Checklist in verband met inspectiebezoek 227