Tentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015,

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Tentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015,"

Transcriptie

1 Tentamen Inleiding Astrofysica 16 December 2015, Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien indiiduele kennisragen. Deze ragen moeten kort beantwoord woorden. Laat bij de andere opdrachten zien hoe je aan je antwoorden komt. Opdracht 1: 3.0 punten Opdracht 2: 2.5 punten Opdracht 3: 2.0 Punten Opdracht 4: 2.5 punten *) Maak iedere opdracht op een apart blad, omdat opgaen ieder apart worden nagekeken. *) Schrijf op ieder blad je naam en studentnummer. Leg je studentkaart op tafel. *) Alleen het gebruik an een reguliere rekenmachine is toegestaan (geen grafische rekenmachine) *) Alle telefoons moeten uit staan, in je tas/jas zitten, en mogen tijdens het tentamen niet teoorschijn worden gehaald. *) Bijgeoegd zijn natuurconstanten die mogelijk gebruikt moeten worden. Ook is bijgeoegd een lijst an formules. *) Schrijf duidelijk en werk oerzichtelijk. Kladpapier wordt niet nagekeken. *) Bij constatering an fraude wordt erdere deelname aan het tentamen uitgesloten. Dit zal teens aan de examencommissie worden doorgegeen, wat kan resulteren in uitsluiting an erdere deelname aan de studie. VEEL SUCCES!

2 Natuurkundige constanten Sterrenkundige constanten

3 Formules R s 2GM = 2 esc = c 2GM R λobs λ0 z = λ 0 c H = 0 d

4 Opdracht 1 (maak deze op een apart blad) 1a. Leg de eerste en tweede wet an Kepler uit. [score 0.3] 1b. Wat is, en hoe ontstaat een moleculaire absorptieband? [score 0.3] 1c. Noem twee redenen waarom astronomen steeds grotere telescopen willen bouwen? [score 0.3] 1d. Wat houdt de precessie an de baan an Mercurius in? [score 0.3] 1e. Waarom worden er met direct imaging ooral jonge exoplaneten geonden? [score 0.3] 1f. Wat is helioseismologie? [score 0.3] 1g. Wat is een bruine dwerg? [score 0.3] 1h. Wat is een planetaire neel, en waardoor wordt deze eroorzaakt? [score 0.3] 1i. Noem drie erschillen tussen spiraalstelsels en elliptische stelsels. [score 0.3] 1j. Wat bedoelen astronomen met inflatie? [score 0.3] Opdracht 2 (maak deze op een apart blad) 2a. De ster 51 Pegasus heeft een schijnbare magnitude an m=5.5 en heeft een absolute magnitude an M=4.5. Wat zijn de afstand en parallax an deze ster? b) De opperlakte-temperatuur an 51 Pegasus is het zelfde als an onze Zon, maar de zon heeft een absolute magnitude an M=4.9. Hoe erhoudt de straal an 51 Pegasus zich ten opzichte an die an de zon? c) Er draait een planeet om 51 Pegasus met een omloopstijd an 4.2 dagen. Wat is de eenwichtstemperatuur an deze planeet, aannemende dat deze een albedo heeft an 0.1? De massa an de moederster is 1.1 Mzon, en heeft een effectiee temperatuur an 5800 K. [score 0.8] d) Wat is de maximale hoeksafstand an de planeet t.o.. de ster? Kunnen we de planeet an de ster scheiden met de toekomstige James Webb Space Telescope (diameter = 6.5m)? [score 0.7]

5 Opdracht 3 (maak deze op een apart blad) Onze Zon zal in totaal zo'n 10 miljard jaar op de hoofdreeks blijen. 3a) De ster Altair heeft een 10x grotere lichtkracht en een 1.8x groter massa dan onze Zon. Hoe lang blijft Altair op de hoofdreeks, aannemende dat de lichtkracht constant is, en dat Altair eenzelfde fractie waterstof kan erbranden als onze Zon? 3b) Bij de proton-proton reactie wordt 0.7% an de massa omgezet in energie. Hoeeel tijd heeft Altair nodig om 1 aardmassa (6.0x10 24 kg) aan waterstof op te branden? 3c) Bij het triple alfa-proces wordt maar 0.07% an de massa omgezet in energie. Als je aanneemt dat Altair tijdens dit proces 100x de lichtkracht an de zon zou hebben, hoe lang duurt het dan oordat alle Helium in haar kern is opgebrand? 3d) Hoe groot is de straal an een zwart gat met de massa an Altair? Opdracht 4 (maak deze op een apart blad) a) De H-alfa lijn (λ0 = nm) an een spiraalstelsel wordt waargenomen op een golflengte an λobs = nm. Wat is de rooderschuiing an dit melkwegstelsel? b) Uit waarnemingen an Cepheïden blijkt dat dit sterrenstelsel op een afstand staat an 200 Mpc. Wat is olgens deze meting de Hubble-constante? [score 0.7] c) Waardoor zou deze meting af kunnen wijken an de werkelijke waarde? d) In de buitenste regionen an het spiraalstelsel, 10 boogseconde an het centrum, wordt een rotatiesnelheid gemeten an 200 km/sec. Wat is de massa an het sterrenstelsel? [score 0.8]

Hertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015,

Hertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015, Hertentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2015, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omvat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien individuele kennisvragen. Deze

Nadere informatie

Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016,

Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016, Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2016, 14.00-17.00 Let op lees onderstaande goed door! *) Dit tentamen omvat 4 opdrachten. De eerste opdracht bestaat uit tien individuele kennisvragen. Deze vragen

Nadere informatie

Tentamen Inleiding Astrofysica

Tentamen Inleiding Astrofysica Tentamen Inleiding Astrofysica 19 December 2017, 10.00-13.00 Let op lees onderstaande goed door! Dit tentamen omvat 5 opdrachten, die maximaal 100 punten opleveren. De eerste opdracht bestaat uit tien

Nadere informatie

TENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 14 DECEMBER,

TENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 14 DECEMBER, TENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 14 DECEMBER, 14.00-17.00 LEES ONDERSTAANDE IN DETAIL: DIT TENTAMEN OMVAT VIER OPGAVES OPGAVE 1: 2.5 PUNTEN OPGAVE 2: 2.5 PUNTEN OPGAVE 3: 2.5 PUNTEN OPGAVE 4: 2.5

Nadere informatie

TENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 15 DECEMBER,

TENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 15 DECEMBER, Tentamen Inleiding Astrofysica Pagina 1 uit 8 TENTAMEN INLEIDING ASTROFYSICA WOENSDAG 15 DECEMBER, 14.00-17.00 LEES ONDERSTAANDE INFORMATIE GOED DOOR: DIT TENTAMEN OMVAT VIER OPGAVES OPGAVE 1: 2.0 PUNTEN

Nadere informatie

TE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 6 FEBRUARI 2013,

TE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 6 FEBRUARI 2013, TE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 6 FEBRUARI 2013, 14.00-17.00 LEES O DERSTAA DE GOED DOOR: DIT TE TAME OMVAT VIER OPGAVES OPGAVE 1: 2.5 PU TE OPGAVE 2: 2.5 PU TE OPGAVE 3: 2.5 PU TE OPGAVE 4: 2.5

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014

Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014 Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014 Het tentamen van Inleiding Astrofysica zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van de punten) zal

Nadere informatie

TENTAMEN PLANETENSTELSELS 30 MEI 2016, UUR

TENTAMEN PLANETENSTELSELS 30 MEI 2016, UUR TENTAMEN PLANETENSTELSELS 30 MEI 2016, 14.00-17.00 UUR LEES ONDERSTAANDE GOED DOOR: DIT TENTAMEN OMVAT DRIE OPGAVES. OPGAVE 1: 3.5 PUNTEN OPGAVE 2: 2.5PUNTEN OPGAVE 3: 2.0PUNTEN HET EINDCIJFER IS DE SOM

Nadere informatie

naarmate de afstand groter wordt zijn objecten met of grotere afmeting of grotere helderheid nodig als standard rod of standard candle

naarmate de afstand groter wordt zijn objecten met of grotere afmeting of grotere helderheid nodig als standard rod of standard candle Melkwegstelsels Ruimtelijke verdeling en afstandsbepaling Afstands-ladder: verschillende technieken nodig voor verschillend afstandsbereik naarmate de afstand groter wordt zijn objecten met of grotere

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica in 110 vragen en 21 formules Henk Hoekstra, Universiteit Leiden, 2018 Het tentamen van het vak Inleiding Astrofysica (IAF) zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica Tentamen 2009/2010: antwoorden

Inleiding Astrofysica Tentamen 2009/2010: antwoorden Inleiding Astrofysica Tentamen 2009/200: antwoorden December 2, 2009. Begrippen, vergelijkingen, astronomische getallen a. Zie Kutner 0.3 b. Zie Kutner 23.5 c. Zie Kutner 4.2.6 d. Zie Kutner 6.5 e. Zie

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica in 122 vragen en 23 formules Henk Hoekstra, Universiteit Leiden, 2017 Het tentamen van het vak Inleiding Astrofysica (IAF) zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van

Nadere informatie

TE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 12 DECEMBER 2012,

TE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 12 DECEMBER 2012, TE TAME I LEIDI G ASTROFYSICA WOE SDAG 12 DECEMBER 2012, 14.00-17.00 LEES O DERSTAA DE GOED DOOR: DIT TE TAME OMVAT VIER OPGAVES OPGAVE 1: 3.0 PU TE OPGAVE 2: 2.5 PU TE OPGAVE 3: 2.0 PU TE OPGAVE 4: 2.5

Nadere informatie

HERTENTAMEN PLANETENSTELSELS 13 JULI 2015,

HERTENTAMEN PLANETENSTELSELS 13 JULI 2015, HERTENTAMEN PLANETENSTELSELS 13 JULI 2015, 14.00-17.00 LEES ONDERSTAANDE GOED DOOR: DIT TENTAMEN OMVAT DRIE OPGAVES. OPGAVE 1: 3.5 PUNTEN OPGAVE 2: 2.5 PUNTEN OPGAVE 3: 2.0 PUNTEN HET EINDCIJFER OMVAT

Nadere informatie

Sterrenstelsels. prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen

Sterrenstelsels. prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen Sterrenstelsels prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen Sterrenstelsels Uur 1: Ons Melkwegstelsel Uur 2: Andere sterrenstelsels De Melkweg Galileo: Melkweg bestaat

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica college 5

Inleiding Astrofysica college 5 Inleiding Astrofysica college 5 Methoden Afstanden tot de dichtstbijzijnde sterren zijn >100,000x groter dan tot planeten in ons zonnestelsel Stralen zelf nauwlijks licht uit à miljoenen/miljarden keren

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica college 6

Inleiding Astrofysica college 6 Inleiding Astrofysica college 6 Onze zon en de sterren De opbouw van de zon Binnen in de ster: opaciteit - Hoe lichtdoorlatend is het gas? Veel tegenwerking zorgt voor een heter gas. In de zon botst een

Nadere informatie

PLANETENSTELSELS IN ONZE MELKWEG. Opgaven

PLANETENSTELSELS IN ONZE MELKWEG. Opgaven VOLKSSTERRENWACHT BEISBROEK VZW Zeeweg 96, 8200 Brugge - Tel. 050 39 05 66 www.beisbroek.be - E-mail: info@beisbroek.be PLANETENSTELSELS IN ONZE MELKWEG Opgaven Frank Tamsin en Jelle Dhaene De ster HR

Nadere informatie

Hoe meten we STERAFSTANDEN?

Hoe meten we STERAFSTANDEN? Hoe meten we STERAFSTANDEN? (soorten sterren en afstanden) Frits de Mul Jan. 2017 www.demul.net/frits 1 Hoe meten we STERAFSTANDEN? (soorten sterren en afstanden) 1. Afstandsmaten in het heelal 2. Soorten

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica College 5 17 oktober Ignas Snellen

Inleiding Astrofysica College 5 17 oktober Ignas Snellen Inleiding Astrofysica College 5 17 oktober 2014 13.45 15.30 Ignas Snellen Ons zonnestelsel Planetoiden, kometen en dwergplaneten Pluto en de Kuipergordel NASA s New Horizon Mission naar Pluto Ons zonnestelsel

Nadere informatie

De kosmische afstandsladder

De kosmische afstandsladder De kosmische afstandsladder De kosmische afstandsladder Oorsprong Sterrenkunde Maan B Zon A Aarde C Aristarchos: Bij halve maan is de hoek zon-maanaarde, B, 90 graden. Als exact op hetzelfde moment de

Nadere informatie

Uitwerking Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 1. 1 Het Zonnestelsel en de Zon. 1.1 Het Barycentrum van het Zonnestelsel

Uitwerking Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 1. 1 Het Zonnestelsel en de Zon. 1.1 Het Barycentrum van het Zonnestelsel Uitwerking Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 1 1 Het Zonnestelsel en de Zon 1.1 Het Barycentrum van het Zonnestelsel Door haar grote massa domineert de Zon het Zonnestelsel. Echter, de planeten hebben een

Nadere informatie

Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP

Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP Hoorcollege: Woensdag 10:45-12:30 in HG00.308 Data: 13 april t/m 15 juni; niet op 27 april & 4 mei Werkcollege: Vrijdag, 15:45-17:30, in HG 03.053 Data: t/m 17 juni; niet

Nadere informatie

Variabele Sterren. Instability strip: Cepheiden RR Lyrae W Virginis sterren. Rode reuzen op de z.g. instability strip in het HR diagram

Variabele Sterren. Instability strip: Cepheiden RR Lyrae W Virginis sterren. Rode reuzen op de z.g. instability strip in het HR diagram Variabele Sterren Cepheiden Lyrae W Virginis sterren ode reuzen op de z.g. instability strip in het H diagram De pulsatie en variabiliteit onstaan doordat in de buitenlagen van zulke sterren de He + nogmaals

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica College 3 10 oktober Ignas Snellen

Inleiding Astrofysica College 3 10 oktober Ignas Snellen Inleiding Astrofysica College 3 10 oktober 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Straling, energie en flux Astrofysica: licht, atomen en energie Zwartlichaamstralers (black body) Stralingswetten Een object dat

Nadere informatie

Hoe meten we STERAFSTANDEN?

Hoe meten we STERAFSTANDEN? Hoe meten we STERAFSTANDEN? Frits de Mul voor Cosmos Sterrenwacht nov 2013 Na start loopt presentatie automatisch door 1 Hoe meten we STERAFSTANDEN? 1. Afstandsmaten in het heelal 2. Soorten sterren 3.

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30. Ignas Snellen

Inleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30. Ignas Snellen Inleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30 Ignas Snellen Samenvatting College 1 Behandelde onderwerpen: Sterrenbeelden; dierenriem; planeten; prehistorische sterrenkunde; geocentrische

Nadere informatie

11/15/16. Inleiding Astrofysica College 8 14 november Ignas Snellen. De melkweg

11/15/16. Inleiding Astrofysica College 8 14 november Ignas Snellen. De melkweg Inleiding Astrofysica College 8 14 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen De melkweg 1 De melkweg Anaxagoras (384-322 BC) en Democritus (500-428 BC): Melkweg bestaat uit verwegstaande sterren Galilei

Nadere informatie

12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal

12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal Inleiding Astrofysica College 10 28 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Kosmologie Studie van de globale structuur van het heelal 1 12/2/16 Afstanden tot sterrenstelsels Sommige sterren kunnen als

Nadere informatie

Sterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal

Sterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal Sterrenstof OnzeWereld, Ons Heelal Mesopotamie: bestudering van de bewegingen aan het firmament vooral voor astrologie. Veel van de kennis, ook over bedekkingen (waaronder maans- en zonsverduisteringen)

Nadere informatie

Gravitatie en kosmologie

Gravitatie en kosmologie Gravitatie en kosmologie FEW cursus Jo van den Brand Sferische oplossingen: 10 november 2009 Ontsnappingssnelheid Mitchell (1787); Laplace (± 1800) Licht kan niet ontsnappen van een voldoend zwaar lichaam

Nadere informatie

STERREN EN MELKWEGSTELSELS

STERREN EN MELKWEGSTELSELS STERREN EN MELKWEGSTELSELS 4. Piet van der Kruit Kapteyn Astronomical Institute University of Groningen the Netherlands Voorjaar 2007 Outline Helium-verbranding Degeneratiedruk Witte dwergen Neutronensterren

Nadere informatie

5.6. Boekverslag door K woorden 22 december keer beoordeeld

5.6. Boekverslag door K woorden 22 december keer beoordeeld Boekverslag door K. 1768 woorden 22 december 2011 5.6 56 keer beoordeeld Vak NLT 1. De straal van de aarde is 637800000 cm. Als deze afneemt tot 0.5 cm, dan is deze in verhouding 0.5/637800000 keer de

Nadere informatie

WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september Ignas Snellen

WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september Ignas Snellen WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september 2015 13.45 15.30 Ignas Snellen Docent: Ignas Snellen Assistenten: Joris Witstok, Charlotte Brand, Niels Ligterink, Mieke Paalvast Doel, Inleiding Astrofysica:

Nadere informatie

HOE VIND JE EXOPLANETEN?

HOE VIND JE EXOPLANETEN? LESBRIEF GEEF STERRENKUNDE DE RUIMTE! ZOEKTOCHT EXOPLANETEN Deze NOVAlab-oefening gaat over een van de manieren om planeten buiten ons zonnestelsel op te sporen. De oefening is geschikt voor de bovenbouw

Nadere informatie

Astrofysica. Ontstaan En Levensloop Van Sterren

Astrofysica. Ontstaan En Levensloop Van Sterren Astrofysica Ontstaan En Levensloop Van Sterren 1 Astrofysica 9 avonden Deeltjestheorie als rode draad Energie van sterren Helderheden Straling en spectrografie HR diagram Diameters en massa 2 Astrofysica

Nadere informatie

Afstanden in de sterrenkunde

Afstanden in de sterrenkunde Afstanden in de sterrenkunde Inleiding. In de sterrenkunde bestaat een fundamenteel probleem; we kunnen misschien wel heel precies waarnemen waar een object aan de hemel staat, maar hoe kunnen we achterhalen

Nadere informatie

Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener

Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener Kosmische raadselen? Breng ze in voor de laatste les! Mail uw vragen naar info@edwinmathlener.nl, o.v.v. Sonnenborghcursus. Uw vragen komen dan terug in de laatste

Nadere informatie

Sterrenstelsels: een aaneenschakeling van superlatieven

Sterrenstelsels: een aaneenschakeling van superlatieven : een aaneenschakeling van superlatieven Wist u dat! Onze melkweg is een sterrenstelsel! Het bevat zo n 200000000000 sterren! Toch staat de dichtstbijzijnde ster op 4 lichtjaar! Dit komt overeen met 30.000.000

Nadere informatie

Afstanden tot Melkwegstelsels

Afstanden tot Melkwegstelsels Afstanden tot Melkwegstelsels De afstandsladder: reeks van relatieve afstandsindicatoren In de Melkweg: km 10 20!! Mpc Afstanden op Aarde Venus-overgang Parallax Convergentiepunt Hoofdreeks-fitten Cepheiden

Nadere informatie

100 miljard sterrenstelsels... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren. In een spiraal-arm van de Melkweg. De zon is maar een gewone ster...

100 miljard sterrenstelsels... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren. In een spiraal-arm van de Melkweg. De zon is maar een gewone ster... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren Binnenplaneten: relatief klein, rotsachtig hoge dichtheid (Mercurius, Venus, Aarde, Mars) Buitenplaneten: gasreuzen - lage dichtheid (Jupiter, Saturnus, Uranus,

Nadere informatie

Sterrenkundig Practicum 2 3 maart Proef 3, deel1: De massa van het zwarte gat in M87

Sterrenkundig Practicum 2 3 maart Proef 3, deel1: De massa van het zwarte gat in M87 Proef 3, deel1: De massa van het zwarte gat in M87 Sterrenkundig Practicum 2 3 maart 2005 Vele sterrenstelsels vertonen zogenaamde nucleaire activiteit: grote hoeveelheden straling komen uit het centrum.

Nadere informatie

Donkere Materie. Bram Achterberg Sterrenkundig Instituut Universiteit Utrecht

Donkere Materie. Bram Achterberg Sterrenkundig Instituut Universiteit Utrecht Donkere Materie Bram Achterberg Sterrenkundig Instituut Universiteit Utrecht Een paar feiten over ons heelal Het heelal zet uit (Hubble, 1924); Ons heelal is zo n 14 miljard jaar oud; Ons heelal was vroeger

Nadere informatie

Je weet dat hoe verder je van een lamp verwijderd bent hoe minder licht je ontvangt. Een

Je weet dat hoe verder je van een lamp verwijderd bent hoe minder licht je ontvangt. Een Inhoud Het heelal... 2 Sterren... 3 Herzsprung-Russel-diagram... 4 Het spectrum van sterren... 5 Opgave: Spectraallijnen van een ster... 5 Verschuiving van spectraallijnen... 6 Opgave: dopplerverschuiving...

Nadere informatie

13 Zonnestelsel en heelal

13 Zonnestelsel en heelal 13 Zonnestelsel en heelal Astrofysica vwo Werkblad 51 LEVENSLOOP VAN STERREN In deze opdracht ga je na hoe de levensloop van een ster eruit ziet, en wat dat betekent voor het leven op aarde. Uit het HRD

Nadere informatie

Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener

Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener 100 000 lichtjaar convectiezone stralingszone kern 15 miljoen graden fotosfeer 6000 graden Kernfusie protonprotoncyclus E=mc 2 Kernfusie CNO-cyclus Zichtbare

Nadere informatie

T2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1

T2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1 Het heelal of de kosmos is de ruimte waarin de zon, de maan en de sterren zich bevinden. Het heelal bestaat uit een oneindig aantal hemellichamen waarvan er steeds nieuwe ontdekt worden. De hemellichamen

Nadere informatie

Voorronde Sterrenkunde Olympiade 2016. 10 maart 2016

Voorronde Sterrenkunde Olympiade 2016. 10 maart 2016 Voorronde Sterrenkunde Olympiade 2016 10 maart 2016 Leuk dat je meedoet aan de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2016! Zoals je ongetwijfeld zal weten is dit de voorronde: de 20 beste inzenders zullen

Nadere informatie

HC-7i Exo-planeten. Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr.

HC-7i Exo-planeten. Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr. HC-7i Exo-planeten Wat houdt ons tegen om te geloven dat, net als onze zon, elke ster omringd is door planeten? Chr. Huygens, 1698 CE 1 NU EEN MAKKIE, MAAR OOIT BIJZONDER LASTIG Realiseer je wat je waarneemtechnisch

Nadere informatie

Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy

Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Twee bijeenkomsten: Donderdag 17 oktober 2013: Historische ontwikkelingen van Astrologie.

Nadere informatie

Het Heelal. N.G. Schultheiss

Het Heelal. N.G. Schultheiss 1 Het Heelal N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module volgt op de module De hemel. Deze module wordt vervolgd met de module Meten met een Telescoop. Uiteindelijk kun je met de opgedane kennis een telescoop

Nadere informatie

Keuzeopdracht natuurkunde voor 5/6vwo

Keuzeopdracht natuurkunde voor 5/6vwo Exoplaneten Keuzeopdracht natuurkunde voor 5/6vwo Een verdiepende keuzeopdracht over het waarnemen van exoplaneten Voorkennis: gravitatiekracht, cirkelbanen, spectra (afhankelijk van keuze) Inleiding Al

Nadere informatie

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2011

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2011 1 Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2011 Oplossingen 6 april 2011 In dit document worden oplossingen voorgesteld voor de vragen van de Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2011. Het spreekt voor zich dat andere

Nadere informatie

Tentamen Planetenstelsels met oplossingen 19 april 2012 Docent: Dr. Michiel Hogerheijde

Tentamen Planetenstelsels met oplossingen 19 april 2012 Docent: Dr. Michiel Hogerheijde Tentamen Planetenstelsels met oplossingen 19 april 2012 Docent: Dr. Michiel Hogerheijde Dit tentamen bestaat uit 3 bladzijden (inclusief dit voorblad) met vier opgaven, waarvan er voor de eerste drie ieder

Nadere informatie

Afstanden in de astrofysica

Afstanden in de astrofysica Afstanden in de astrofysica Booggraden, boogminuten en boogseconden Een booggraad of kortweg graad is een veel gebruikte eenheid voor een hoek. Een booggraad is per definitie het 1/360-ste deel van een

Nadere informatie

Andromeda stelsel nadert ons 20% sneller

Andromeda stelsel nadert ons 20% sneller Introductie en relevantie De wet van Hubble berust op de veronderstelling dat snelheid de belangrijkste oorzaak van de roodverschuiving "z" van sterrenstelsels zou zijn. De auteurs van dit artikel betogen

Nadere informatie

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2010

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2010 Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 010 Meerkeuze vragenreeks 1. Pluto wordt sinds kort niet meer beschouwd als planeet. Dit is a) omdat hij niet rond genoeg is b) omdat hij zijn baan niet schoongeveegd heeft

Nadere informatie

Overzicht. Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014. uitdijing heelal theorie: ART afstands-ladder nucleo-synthese 3 K achtergrond.

Overzicht. Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014. uitdijing heelal theorie: ART afstands-ladder nucleo-synthese 3 K achtergrond. Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014 Kosmologie Overzicht uitdijing heelal theorie: ART afstands-ladder nucleo-synthese 3 K achtergrond Boek: n.v.t. Frank Verbunt (Sterrenkunde Nijmegen) Het

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW De levensloop van een ster

Praktische opdracht ANW De levensloop van een ster Praktische opdracht ANW De levensloop van een ster Praktische-opdracht door een scholier 2522 woorden 18 maart 2003 7 90 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Wij hebben er voor gekozen om ons werkstuk over

Nadere informatie

Melkwegstelsels. Eigenschappen en ruimtelijke verdeling. - morfologie - sterpopulaties - ISM eigenschappen - massa, afmeting en helderheid

Melkwegstelsels. Eigenschappen en ruimtelijke verdeling. - morfologie - sterpopulaties - ISM eigenschappen - massa, afmeting en helderheid Melkwegstelsels Eigenschappen en ruimtelijke verdeling - morfologie - sterpopulaties - ISM eigenschappen - massa, afmeting en helderheid Messier 51, de draaikolknevel, door de jaren heen Lord Rosse (1845)

Nadere informatie

TENTAMEN PLANETENSTELSELS 01 JUNI 2015,

TENTAMEN PLANETENSTELSELS 01 JUNI 2015, TENTAMEN PLANETENSTELSELS 01 JUNI 2015, 14.00-17.00 LEES ONDERSTAANDE GOED DOOR: DIT TENTAMEN OMVAT DRIE OPGAVES. OPGAVE 1: 3.0 PUNTEN OPGAVE 2: 3.0 PUNTEN OPGAVE 3: 2.0 PUNTEN HET EINDCIJFER OMVAT DE

Nadere informatie

J.W. van Holten

J.W. van Holten Afstandsbepaling in het heelal i. Parallax methode Definitie: d = 1 parsec als α = 1 1 parsec = 3.26 lichtjaar = 3.09 10 13 km ii. Variabele sterren A. Cepheiden: sterk statistisch verband tussen maximale

Nadere informatie

Inleveren opdrachten en eisen verslag

Inleveren opdrachten en eisen verslag PLANETENSTELSELS - COMPUTERPRACTICUM 3 Inleveren opdrachten en eisen verslag Integraal onderdeel van het college Planetenstelsels zijn de computer practica en werkcolleges. In deze korte handleiding hebben

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Hoewel sterren op het eerste gezicht willekeurig verdeeld lijken, zijn ze in werkelijkheid gegroepeerd in collecties van miljarden sterren. Dergelijke eilanden van sterren, in

Nadere informatie

Oefeningenexamen Inleiding tot de Sterrenkunde

Oefeningenexamen Inleiding tot de Sterrenkunde Oefeningenexamen Inleiding tot de terrenkunde 29 januari 2016 Gebruik de bijlage achteraan in het boek om de erschillende constanten die je nodig hebt op te zoeken. Veel succes! Examenoefening 1 Gegeen

Nadere informatie

8,3. Antwoorden door Dimitris 2178 woorden 15 december keer beoordeeld. Meten aan melkwegstelsels. Jim Blom en Dimitris Kariotis

8,3. Antwoorden door Dimitris 2178 woorden 15 december keer beoordeeld. Meten aan melkwegstelsels. Jim Blom en Dimitris Kariotis Antwoorden door Dimitris 2178 woorden 15 december 2017 8,3 6 keer beoordeeld Vak NLT Meten aan melkwegstelsels Jim Blom en Dimitris Kariotis NLT Periode 2 VWO 6 10-11-2017 1.1 De straal van de aarde is

Nadere informatie

De Melkweg: visueel. sterren, nevels en stof. De Melkweg: atomair waterstof. atomair waterstof straalt bij een golflengte van 21cm

De Melkweg: visueel. sterren, nevels en stof. De Melkweg: atomair waterstof. atomair waterstof straalt bij een golflengte van 21cm 75 50 25 0-25 0 25 50 75 100 125-25 -50-75 2003 Inleiding Astrofysica De Melkweg: visueel De Melkweg: nabij-infrarood Paul van der Werf Sterrewacht Leiden sterren, nevels en stof nabij-infrarood licht

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica Hoorcollege II 17 september 2018 Samenvatting hoorcollege I n Praktische aspecten: n aangemeld op Blackboard? n Overzicht van ontwikkelingen in de moderne sterrenkunde en de link

Nadere informatie

Comacluster van sterrenstelsels

Comacluster van sterrenstelsels Wat voor verschillende vormen hebben sterrenstelsels? Hoe classificeren astronomen eigenlijk sterrenstelsels? 1. Verschillende typen sterrenstelsels Bedenk je eigen typen voor de sterrenstelsels hierboven.

Nadere informatie

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2015

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2015 1 Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2015 29 januari 2015 Welkom bij de Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2015! Zoals uitgelegd op de website mag je deze Olympiade thuis oplossen, met al het opzoekwerk dat je

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Spiraalstelsels Het heelal wordt bevolkt door sterrenstelsels die elk uit miljarden sterren bestaan. Er zijn verschillende soorten sterrenstelsels. In het huidige heelal zien we

Nadere informatie

Schoolexamen Moderne Natuurkunde

Schoolexamen Moderne Natuurkunde Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 24 maart 2003 Tijdsduur: 90 minuten Deze toets bestaat uit 3 opgaven met 16 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica Hoorcollege VII 29 oktober 2018 Praktische zaken n Voorbereiding op het tentamen Vergeet je niet in te schrijven voor het tentamen. Het tentamen zal deels bestaan uit een aantal kennisvragen,

Nadere informatie

SPACE. Een visuele verkenningstocht naar de rand van het heelal en het begin van de tijd. Govert Schilling

SPACE. Een visuele verkenningstocht naar de rand van het heelal en het begin van de tijd. Govert Schilling SPACE Een visuele verkenningstocht naar de rand van het heelal en het begin van de tijd Govert Schilling Copyright 2014 Govert Schilling en Fontaine Uitgevers bv Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze

Nadere informatie

Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 3

Opgave Zonnestelsel 2005/2006: 3 Opgave Zonnestelsel 25/26: 3 2.1 Samenstelling van de gasreuzen Het afleiden van de interne samenstelling van planeten gebeurt voornamelijk door te kijken naar de afwijkingen in de banen van satellieten

Nadere informatie

STERREN EN MELKWEGSTELSELS

STERREN EN MELKWEGSTELSELS STERREN EN MELKWEGSTELSELS 3. Piet van der Kruit Kapteyn Astronomical Institute University of Groningen the Netherlands Voorjaar 2007 Hydrostatisch evenwicht Stralingstransport Toestandsvergelijking Stroomparallax

Nadere informatie

Bram Achterberg Afdeling Sterrenkunde IMAPP, Radboud Universiteit Nijmegen

Bram Achterberg Afdeling Sterrenkunde IMAPP, Radboud Universiteit Nijmegen Bram Achterberg Afdeling Sterrenkunde IMAPP, Radboud Universiteit Nijmegen Een paar basisfeiten over ons heelal: Het heelal expandeert: de afstanden tussen verre (groepen van) sterrenstelsels wordt steeds

Nadere informatie

Prak%sche Sterrenkunde

Prak%sche Sterrenkunde Prak%sche Sterrenkunde Welkom! Docent: Ignas Snellen Assistent: Steven Cuylle, Edwin van der Helm Vandaag: - Wat is prak%sche Sterrenkunde? - Hemelmechanika 1) Beweging van de Aarde om haar as en om de

Nadere informatie

Big Bang ontstaan van het heelal

Big Bang ontstaan van het heelal Big Bang ontstaan van het heelal Alfred Driessen Amsterdam A.Driessen@utwente.nl 910-heelal.ppt slide 1 datum: 2 oktober 2009 A. Driessen@utwente.nl ESO's Very Large Telescope (VLT) 910-heelal.ppt slide

Nadere informatie

Radioastronomie Marijke Haverkorn

Radioastronomie Marijke Haverkorn Radioastronomie Marijke Haverkorn Sterrenkunde onderzoekt alle soorten straling in het electromagnetisch spectrum gamma röntgen ultraviolet infrarood radio zichtbaar licht Eén melkwegstelsel, vele gezichten

Nadere informatie

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De

Nadere informatie

1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6.

1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6. Inleiding Astrofysica 1. Overzicht Hemelmechanica 2. Elektromagnetische straling 3. Zonnestelsel(s) 4. Sterren: fysische eigenschappen 5. Sterren: struktuur + evolutie 6. Sterren: stervorming, sterdood

Nadere informatie

Voorronde Nederlandse Sterrenkunde Olympiade maart 2017

Voorronde Nederlandse Sterrenkunde Olympiade maart 2017 Voorronde Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2017 16 maart 2017 Leuk dat je meedoet aan de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2017! Zoals je ongetwijfeld weet is dit de voorronde; de beste inzenders zullen

Nadere informatie

Evolutie van sterren

Evolutie van sterren Evolutie van sterren In deze aflevering van VESTA eerst een overzicht van onze astronomische kennis tot ± 1945. [Voor een aantal Vestadonateurs misschien allang bekend]. Reeds in de verre oudheid wisten

Nadere informatie

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2009

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2009 2009 is door de UNESCO en de IAU uitgeroepen tot het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde. Ontdek de activiteiten op http://www.sterrenkunde2009.be! Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2009 30 januari 2009

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 7 + zonnestelsel en heelal

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 7 + zonnestelsel en heelal Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 7 + zonnestelsel en heelal Samenvatting door C. 1741 woorden 24 juni 2016 1,4 1 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nu voor straks Natuurkunde H7 + Zonnestelsel en

Nadere informatie

sterren en sterevolutie

sterren en sterevolutie Sterrenkunde Olypiade 2015 les 1: sterren en sterevolutie Onno Pols Afdeling Sterrenkunde, Radboud Universiteit Nijmegen 1 de zon: de dichtstbijzijnde ster 2 de zon: de dichtstbijzijnde ster de zon is

Nadere informatie

Voorronde Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2014 30 april 2014

Voorronde Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2014 30 april 2014 Voorronde Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2014 30 april 2014 Leuk dat je meedoet aan de voorronde van de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2014! Zoals je ongetwijfeld al zult weten dient deze ronde

Nadere informatie

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2017

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2017 1 Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2017 31 januari 2017 Welkom bij de Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2017! Zoals uitgelegd op de website mag je deze Olympiade thuis oplossen, met al het opzoekwerk dat je

Nadere informatie

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2010

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2010 Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2010 15 januari 2010 Welkom bij de Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2010! Zoals uitgelegd in het reglement op de website mag je deze Olympiade thuis oplossen, met al het opzoekwerk

Nadere informatie

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2011

Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2011 1 Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2011 31 januari 2011 Welkom bij de Vlaamse Sterrenkunde Olympiade 2011! Zoals uitgelegd in het reglement op de website mag je deze Olympiade thuis oplossen, met al het

Nadere informatie

Sterrenkunde Praktikum 1 Fouten en fitten

Sterrenkunde Praktikum 1 Fouten en fitten Sterrenkunde Praktikum 1 Fouten en fitten Ignas Snellen - Paul van der Werf februari 2013 1 Inleiding In de sterrenkunde, maar eigenlijk in elke tak van de exacte wetenschappen, willen we met een meting

Nadere informatie

Een overzicht van de Gaia missie

Een overzicht van de Gaia missie Verslag vergadering Vendelinus van 9 juni 2018 We danken de jarigen voor hun gulle tractatie: Marcelline, Roland en Joseph. Ik hou er ook aan Rosa, Marcelline en Jeanine te bedanken voor hun gewaardeerde

Nadere informatie

0. Meerkeuze opgaven. 1) b 2) c 3) c 4) c 5) d 6) a 7) c 8) d 9) b 10) b 11) b 12) c 13) b 14) a 15) c 16) a 17) b 18)d

0. Meerkeuze opgaven. 1) b 2) c 3) c 4) c 5) d 6) a 7) c 8) d 9) b 10) b 11) b 12) c 13) b 14) a 15) c 16) a 17) b 18)d 0. Meerkeuze opgaven 1) b ) c 3) c 4) c 5) d 6) a 7) c 8) d 9) b 10) b 11) b 1) c 13) b 14) a 15) c 16) a 17) b 18)d Vraag 1 1. Waterstof is voor 75 procent in het heelal vertegenwoordigt, helium voor

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde pilot havo 2010 - I

Eindexamen natuurkunde pilot havo 2010 - I Opgave 1 Eliica De Eliica (figuur 1) is een supersnelle figuur 1 elektrische auto. Hij heeft acht wielen en elk wiel wordt aangedreven door een elektromotor. In de accu s kan in totaal 55 kwh elektrische

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Gebaseerd op Werelden in Wording Zenit, mei 2008 Sinds de jaren negentig worden met de regelmaat van de klok planeten buiten ons zonnestelsel gevonden. Deze zogeheten exoplaneten

Nadere informatie

Sterrenstelsels en kosmologie

Sterrenstelsels en kosmologie Sterrenstelsels en kosmologie Inhoudsopgave Ons eigen melkwegstelsel De Lokale Groep Sterrenstelsels Structuur in het heelal Pauze De geschiedenis van het heelal Standaard big bang theorie De toekomst

Nadere informatie

HOVO cursus Kosmologie

HOVO cursus Kosmologie HOVO cursus Kosmologie Voorjaar 011 prof.dr. Paul Groot dr. Gijs Nelemans Afdeling Sterrenkunde, Radboud Universiteit Nijmegen HOVO cursus Kosmologie Overzicht van de cursus: 17/1 Groot Historische inleiding

Nadere informatie

STERREN EN MELKWEGSTELSELS

STERREN EN MELKWEGSTELSELS STERREN EN MELKWEGSTELSELS 6. Piet van der Kruit Kapteyn Astronomical Institute University of Groningen the Netherlands Voorjaar 2007 Outline Afstanden worden in eerste instantie gemeten met Cepheïden.

Nadere informatie

Voorronde Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2018

Voorronde Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2018 Voorronde Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2018 Universiteit van Amsterdam 15 maart 2018 1 Inleiding Leuk dat je meedoet aan de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2018! Zoals je ongetwijfeld weet is

Nadere informatie