Hoe zorginstellingen en streekproducenten verenigen? Bevindingen aan de hand van praktijkvoorbeelden

Transcriptie

1 Hoe zorginstellingen en streekproducenten verenigen? Bevindingen aan de hand van praktijkvoorbeelden

2 Kort voorwoord Vanuit het project Groei.kans! project werd de vraag gesteld om een kennisrapport te schrijven over rust- en verzorgingstehuizen als potentiële klanten van streekproducenten. In kader van deze vraag werd reeds onderzocht hoe de verschillende partijen betrokken bij het voedselbeleid zich verhouden ten opzichte van streekproducten. Deze resultaten zijn weergegeven in het rapport: Zorginstellingen als potentiële klanten van streekproducenten? Vervolgens werd het potentieel van streekproducten als ambiance maker onderzocht door middel van een interventie in een zorginstelling. Deze interventie toonde aan dat streekproducten een meerwaarde kunnen betekenen bij de strijd tegen ondervoeding (rapport: Streekproducten doen eten? Invloed van foodambiance op de voedselinname bij ouderen in RVT s). Maar toch ondernemen zorginstellingen geen of nauwelijks stappen in de richting van een samenwerkingsverband met regionale producenten. Hoe komt dit en is verandering mogelijk? Om deze vraag te beantwoorden werden bestaande succesvolle projecten te Nijmegen en Cornwall bezocht. Dit rapport kwam tot stand dankzij Koen Nouws Keij, Jelle Ferwerda en Roy Heath. Deze personen hebben met een overvloed aan passie verteld over hoe veranderingen in het voedselbeleid mogelijk kunnen zijn. De kennis en ervaringen van deze heren wordt via diverse kanalen verspreid. Zo zijn er artikels te lezen met hun expertise, worden er lezingen en work shops georganiseerd. Dit rapport is eerder een beknopte weergave van de gedeelde expertise, voor meer gedetailleerde informatie verwijs ik graag naar artikels van de experts zelf (zie bibliografie). Greet Schoofs September

3 Inhoudsopgave INLEIDING 4 HOOFDSTUK 1: PROBLEEMSTELLING, ONDERZOEKSVRAGEN EN METHODIEK 5 1. PROBLEEMSTELLING EN ONDERZOEKSVRAAG 5 2. METHODIEK 6 HOOFDSTUK 2: SINT-MAARTENKLINIEK NIJMEGEN 7 1. VOORSTELLING SINT MAARTENSKLINIEK 7 2. FILOSOFIE OMTRENT HET VOEDSELBELEID REALISATIE VAN HET NIEUWE VOEDSELBELEID BENEFITS VERBONDEN AAN HET NIEUWE VOEDSELBELEID 8 3. ZORGINSTELLINGEN EN REGIONALE PRODUCENTEN OP ELKAAR AFSTEMMEN 9 HOOFDSTUK 3: CORNWALL FOOD PROGRAMME VOORSTELLING VAN HET CORNWALL FOOD PROGRAMME HOE EEN KLACHT EEN VERANDERINGSPROCES KAN ACTIVEREN ZORGINSTELLINGEN IN CORNWALL, NIET VERGELIJKBAAR MET ZORGINSTELLINGEN IN BELGIË KWALITEITSVOLLE STREEKPRODUCTEN INTEGREREN IN DE PRAKTIJK, ZONDER DE FOOD KOST TE VERHOGEN. KAN DAT? WERDEN DE DOELSTELLINGEN IN VERBAND MET VOORDELEN VOOR GEZONDHEID, LOKALE ECONOMIE EN MILIEU BEHAALD? FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. HOOFDSTUK 4: GELIJKENISSEN EN VERSCHILLEN TUSSEN NIJMEGEN EN CORNWALL. HOE NU VERDER IN VLAANDEREN. 14 BESLUIT 14 BIBLIOGRAFIE 15 3

4 Inleiding Voor rurale ondernemers is het aanboren van nieuwe afzetmarkten niet zo evident. Verschillende denkpistes kunnen leiden naar inzichten in een nieuw mogelijk cliënteel, zoals bijvoorbeeld zorginstellingen. Maar hoe de producten duurzaam introduceren in deze nieuwe markten, is voor velen een moeilijk te beantwoorden vraag. Niet enkel bij de producenten heerst er onduidelijkheid over hoe zorginstellingen als mogelijke klanten te benaderen, maar ook zorginstellingen die meer met regionale producten willen werken weten niet goed hoe het voedselbeleid te veranderen. Uit het gesprek met een focusgroep, samengesteld uit mensen betrokken bij het voedselbeleid in zorginstellingen, blijkt dat er interesse is om samen te werken met streekproducenten. Het grote probleem is echter dat zij niet weten welke producten er in hun regio beschikbaar zijn en of de beschikbare producten bruikbaar zijn in zorginstellingen. Belangrijke vragen gaan over de vorm waarin de producten zich bevinden en over de capaciteit van de producenten. In welke mate is het mogelijk om aan de product vereisten te voldoen en kunnen leveringen worden gegarandeerd? In dit rapport zal de aanpak van de Sint Maartenskliniek te Nijmegen en het Cornwall Food Programme worden gebruikt als inspiratiebron voor zorginstellingen. Laat deze voorbeelden een hulpmiddel zijn om hindernissen, die verandering in de weg staan, te nemen. Studiedag : Zorg op je bord Praktijkvoorbeelden over de integratie van streekproducten in zorginstellingen. Eerste rij van links naar rechts : Jelle Ferwerda en Koen Nouws Keij (Nijmegen), Tessa Avermaete (KHLeuven), Roy Heath (Cornwall) 4

5 Hoofdstuk 1: Probleemstelling, onderzoeksvragen en methodiek 1. Probleemstelling en onderzoeksvraag Ondervoeding in zorginstellingen is een groot probleem. Een probleem dat aangepakt kan worden door in te spelen op de ambiance tijdens de maaltijd in combinatie met het verbeteren van de kwaliteit van de maaltijd. Onder kwaliteit wordt verstaan de nutritionele waarde, de smaak en het uitzicht van de maaltijd. Dit is mogelijk door regionale producten in te schakelen in de maaltijd. Regionale producten leggen minder voedselkilometers af en zijn sneller op de plaats van verbruik wat de nutritionele waarde van de maaltijd ten goede komt. Een ander voordeel van regionale producten is dat er meer met seizoensgebonden groenten en fruit aan de slag wordt gegaan, met gunstige resultaten voor wat betreft de smaak en niet te vergeten het budget. Zorginstellingen kunnen op deze manier niet enkel werken aan kwaliteitsvolle maaltijden, maar hebben ook het potentieel de lokale economie te ondersteunen. Gesteld kan worden dat zorginstellingen op verschillende domeinen een belangrijke maatschappelijke functie kunnen vervullen. Zorginstelling Streekpr o-ducent Scharnierpunt Toch ziet men dat de samenwerking tussen streekproducenten en zorginstellingen niet uit de startblokken komt. Hoe komt dit, wat staat een samenwerking in de weg en wat is er nodig om beide partijen te verenigen? De samenwerking tussen streekproducenten en zorginstellingen kan voor beiden benefits opleveren. Wat is het scharnierpunt dat ontbreekt om deze samenwerking te realiseren? 5

6 2. Methodiek Voor het beantwoorden van de vraag, Welk scharnierpunt ontbreekt om een samenwerking tussen streekproducenten en zorginstellingen te realiseren, werd een focusgroep samengesteld, een bezoek gebracht aan de Sint Maartenskliniek te Nijmegen en aan het Cornwall Food Programme. De focusgroep bestond uit personen verbonden aan zorginstellingen, waar reeds interesse bestaat om meer met regionale producten te gaan werken. De intentie bestaat al, maar toch worden de intenties niet omgezet in daden. Waarom niet, wat houdt hen tegen? Deze vragen kwamen aan bod tijdens het gesprek en vergeleken met de informatie verworven tijdens het studie bezoek aan Nijmegen en Cornwall. Het bezoek aan de Sint Maartenskliniek en het Cornwall Food Programme had als doel inzicht verwerven in de drijfveer die tot veranderingen in het voedselbeleid hebben geleid en vooral om kennis te vergaren omtrent de aanpak die geleid heeft tot succesvolle veranderingen. 6

7 Hoofdstuk 2: Sint-Maartenkliniek Nijmegen 1. Voorstelling Sint Maartenskliniek De Sint Maartenskliniek in Nijmegen is een ziekenhuis gespecialiseerd in de behandeling van aandoeningen op het gebied van houding en beweging. Hiermee worden bedoeld: orthopedische aandoeningen, reumatische ziekten en revalidatie na ziekte of ongeval. Jaarlijks worden patiënten in de Sint Maartenskliniek behandeld, waarbij telkens de patiënt het uitgangspunt voor de zorg vormt, ook op vlak van voeding, zoals je kan lezen in het stuk over Filosofie omtrent het voedselbeleid. De aard van het ziekenhuis maakt dat een groot deel van de patiënten gedurende lange tijd in het ziekenhuis verblijven en vermits ondervoeding in zorginstellingen, dus ook in ziekenhuizen, een groot probleem vormt, is het belangrijk voldoende aandacht te schenken aan de maaltijd. Voeding is immers een belangrijke component binnen het genezingsproces. 2. Filosofie omtrent het voedselbeleid Een goede maaltijd draagt bij tot een goede voedingsstatus waardoor het genezingsproces wordt bevorderd. In de Sint Maartenskliniek heerste onder de patiënten een grote maaltijd ontevredenheid met als gevolg een grote food waste. De directie wilde verandering in de maaltijdkwaliteit brengen en deed dit door een kok aan te werven met ervaring opgedaan in de betere restaurants. Toen Jelle Ferwerda aan de slag ging in Nijmegen, kreeg hij te maken een enorme cultuurshock. Tot op heden koos Jelle steeds voor kwaliteitsvolle producten verkregen in de nabije omgeving. Nu kreeg hij plots één pallet voeding uit één vrachtwagen over de vloer. Aan echt koken werd hier niet meer gedaan, en hij moest lezen op het etiket welk voedsel hij ging proeven want aan de smaak kon het product nauwelijks worden herkend. Een goede kok in huis halen is blijkbaar niet voldoende voor de realisatie van het plan opgesteld door de directie. Om een voedzame en lekkere maaltijd te bereiden zijn goede grondstoffen nodig. Bij deze werd aan Jelle toestemming gegeven om met andere producten aan de slag te gaan en om weer echt te gaan koken met zijn personeel. Hij kon dit realiseren zonder dat de voedselkost steeg. De beslissing om het voedselbeleid te veranderen werd genomen door de kliniek zelf: 1. Aanwerven van gekwalificeerd personeel in de keuken 2. Het aankoopbeleid van de producten laten veranderen 7

8 2.1. Realisatie van het nieuwe voedselbeleid In 2009 werd in het ziekenhuis gestart met de afname van verse producten bij rurale ondernemers in een straal van maximum 50 kilometer ten opzichte van de kliniek. De afname verliep in samenwerking met Stichting Landwaard. Deze stichting heeft een coöperatie van agrarische ondernemers opgericht, genaamd Oregional. Voordat de Sint Maartenskliniek producten uit de omgeving kon afnemen was een inventarisatie nodig, waarvan de benodigde producten, de voorwaarden voor kwaliteit, bewerking en wijze van levering slechts enkele voorbeelden zijn. Maar ook bij de producent moest worden nagegaan of deze aan de voorwaarden kon voldoen. Dit alles vraagt veel tijd, tijd waar een kok en waarschijnlijk een agrarisch ondernemer niet over beschikt. In dit geval werd daarom beroep gedaan op de expertise van Koen Nouws Keij van Food/Drink experience. Koen werkte als het ware als een scharnierpunt tussen kliniek en landbouwer, hij stemde vraag en aanbod op elkaar af. Het werk van Koen werd ondersteund door de Taskforce Multifunctionele landbouw omwille van de gecreëerde kansen voor de landbouw. Voor veel instellingen is het gedeeltelijk of volledig overschakelen naar een andere leverancier een probleem, vanwege de lopende contracten waaraan heel wat regels en voorwaarden verbonden zijn. Vaak zijn er toch mogelijkheden om reeds kleine veranderingen door te voeren of loont het op zijn minst de moeite om alternatieven te onderzoeken tegen dat er nieuwe contracten moeten worden afgesloten. Ook hier heerste de vraag, net zoals bij de focusgroep, welke producten zijn beschikbaar, voldoen deze aan de normen gesteld door de zorginstelling en hoe kunnen de producten geleverd worden. Dit tijd consumerend proces werd overgelaten aan een persoon met de nodige expertise. Wat te doen met de huidige manier van contractering? 2.2. Benefits verbonden aan het nieuwe voedselbeleid Zes voordelen verbonden aan het kiezen voor producten uit de eigenstreek werden vermeld. 1. Producten van dichtbij zijn echte verse producten, boordevol smaak. De versheid slaat hier op de korte transporttijd van het veld naar de keuken. 2. Verse voedingsmiddelen in een gevarieerde en smakelijke maaltijd bevorderen de gezondheid, het herstel en het welbevinden van de patiënt/resident. Door kwaliteitsvolle maaltijden aan te bieden aangepast aan de resident wordt er meer gegeten, stijgt het welbevinden van de persoon en neemt onder andere de nood aan supplementen, bijvoedingen en laxeermiddelen af. 8

9 3. Door regionaal aan te kopen nemen het aantal voedselkilometers en de daar bij horende CO2 uitstoot spectaculair af. Een ander voordeel is de grotere betrokkenheid tussen kok en producent. Beiden staan nauw in relatie tot elkaar en dit schept een vertrouwensband. Ook weten waar je product vandaan komt en de specifieke smaken leren kennen is voor koks een grote motivatie om creatief aan de slag te gaan met de grondstoffen. 4. Direct inkopen schakelt een aantal tussenleveranciers uit en mogelijks draagt dit bij tot gunstige tarieven. Doordat de instelling dichter bij de producent staat kan er gemakkelijker gestuurd worden volgens de eigen specifieke noden. Daarenboven zal door een betere prijs/kwaliteit verhouding, na de verwerking en bereiding van de producten een hoger nettogewicht overblijven. 5. De indirecte kosten die kunnen dalen zijn de afgenomen behoefte aan dure dieetproducten en een afname in het aantal uren zorg. 6. Zorginstellingen kunnen door regionaal voedsel te kopen de lokale economie ondersteunen en de betrokkenheid met de plaatselijke bevolking concreet maken. Waarom kiezen voor regionale producten? 1. Echte versheid 2. Gezonder 3. Duurzaam dus milieu vriendelijk 4. Voordelen verbonden aan de inkoop 5. Voordelen voor wat betreft indirecte kosten 6. Ondersteuning regionale economie 3. Zorginstellingen en regionale producenten op elkaar afstemmen Verse producten, direct leveren aan zorginstellingen. Hoe doet men dit? Deze vraag werd beantwoord door Koen Nouws Keij. In eerste instantie is het belangrijk dat de rurale ondernemer een zicht krijgt op de werking van de zorginstelling. Hierbij dient deze zich de vraag te stellen over wat soort van instelling het gaat. Wie zijn de patiënten of bewoners, wat hebben zij nodig. Zich vragen stellen over wie staat er in de keuken, wie is eindverantwoordelijk over de voeding, over hoeveel personeel beschikt men, mag niet worden vergeten. Dit zijn nu eenmaal factoren die meebepalen in welke mate producten al niet reeds bewerkt moeten zijn. Weten hoeveel maaltijden dagelijks bedeeld worden geeft een beeld aan de producent over de te verwachte omvang van de te leveren goederen en geeft dus een zeker zicht op de te verwachten inkomsten. Daarbij zal de producent rekening moeten houden met de eisen die gesteld worden door de zorginstelling. Deze 9

10 eisen kunnen onder andere betrekking hebben op de certificering, kwaliteitseisen, verpakking, verwerking,, en facturering. Een volgende stap is het in kaart brengen van de verschillende lokale producenten. Dit houdt niet alleen in het opstellen van een inventaris met als doel de diversiteit aan producten te leren kennen. Ook de kenmerken van de ondernemer, zijnde de kwaliteit van de producten, de achtergrond van het bedrijf, en of er al dan niet voldaan wordt aan de HACCP regels, moeten geïntegreerd worden. Daarnaast dient men te gaan kijken naar de interesse van de rurale ondernemers om mee te werken aan deze marktkans. Wanneer de producenten zijn gelokaliseerd met hun uitstekende producten, moeten de producten nog tot in de zorginstelling komen. Vaak zijn hier lokale dienstverleners nodig. Welke verwerkers zijn er in de buurt en wie kan de logistiek verzorgen? Wanneer de noden van de zorginstelling en het aanbod in de regio gekend zijn kan gestart worden met de afstemming van vraag en aanbod. Hieronder hoort de intentieovereenkomst en een voorlopige prijsindicatie. De instelling zal een assortimentslijst opstellen, met de gebruikte producten of producten die men graag wil gebruiken, met bijhorende specificaties. Producenten kunnen met behulp van deze lijst aangeven welke grondstoffen zij kunnen leveren. Deze manier van werken houdt in dat er met verschillende rurale ondernemers aan de slag gaat, en dus ook dat er een spreiding van de bestelling plaatsvindt. Bestellen kan omslachtig en onoverzichtelijk worden, vandaar dat het nuttig is om te kijken welke logistieke ondersteuning in regio mogelijk is zodat bestellen, transporteren en eventueel factureren overzichtelijk en eenvoudig verloopt. Tenslotte kan een duidelijke communicatie omtrent het voedselbeleid bijdragen aan de goede naam van de instelling en aan de rurale ondernemer. 1. Inzicht in de werkwijze van de instelling 2. Wat is het lokale aanbod 3. Zijn er verwerkers, is er logistieke ondersteuning mogelijk 4. Afstemmen van vraag en aanbod 5. Op basis van de menu een assortimentenlijst opstellen 6. Opzet logistiek en facturatie 7. communicatie 10

11 Hoofdstuk 3: Cornwall Food Programme 1. Voorstelling van het Cornwall Food Programme The National Health Service (NHS) of vertaald de Nationale Gezondheidsdienst van Engeland wil dat iedereen in verschillende instituten, gaande van scholen tot zorginstellingen, toegang heeft tot gezonde, voedzame maaltijden. Vanuit deze overtuiging worden projecten uitgewerkt en ondersteund die effectief verandering willen brengen in de kwaliteit van voedsel geserveerd aan kinderen en patiënten. Het Cornwall Food Programme is zo een project. Van meet af aan had het Cornwall Food Programme niet alleen als doel beter voedsel te serveren, maar ook het bieden van nieuwe impulsen aan de lokale economie behoorde tot het plan. Men wilde door lokaal in te kopen verbetering brengen op vlak van gezondheid, omgeving en economie. Doordat de NHS zulke projecten ondersteunt, helpt het patiënten sneller genezen, wordt geld uitgespaard door het verminderen van de hoeveelheid afval, versterkt het de lokale markten waardoor er werkgelegenheid wordt gecreëerd en de impact van de voedselkilometers op het milieu neemt af. Het opstarten van een ander voedselbeleid vraagt tijd, doorzettingsvermogen en de capaciteit om de mogelijke kansen die zich in de omgeving voordoen te zien. Roy Heath is zo iemand. Hij werd aangetrokken via het NHS om het concept van duurzame voeding uit te werken. En zoals Roy zelf zegt: dat kan je niet door achter je bureau naar mooie brochures te kijken. Men moet zich verplaatsen naar de verschillende producenten en kijken wat zij te bieden hebben. 2. Hoe een klacht een veranderingsproces kan activeren Het verhaal achter het Cornwall Food Programme is zo banaal dat het lijkt op een kinderverhaal, waarbij het kind de zogenaamde waarom-vraag stelt en de volwassenen aan het denken zet. Vandaar: in 2001 was er eens een patiënt die klaagde dat zijn broodje niet vers was, omdat het niet lokaal werd gemaakt. Hij vroeg waarom heeft dit broodje om bij mij te komen eerst 400 km moeten reizen? Is men hier het recept misschien verloren? Deze opmerking heeft de manager van de keuken aan het denken gezet. Waarom een uitbesteding doen aan een nationale cateraar, als je door lokale producten verse maaltijden kan bereiden en de lokale economie een stimulans kan geven. Deze gedachten vormden het startpunt van het nu sterk ontwikkelde Cornwall Food Programme. De feedback van patiënten, na het proeven van de lokale broodjes, was zodanig positief dat men de aankoop van lokale producten verder wilde uitbreiden. Al snel werd duidelijk dat dit initiatief een groot succes kon worden en om alles in goede banen te leiden werd een projectmanager en een aantal ondersteunende personen aangesteld. 11

12 3. Zorginstellingen in Cornwall, niet vergelijkbaar met zorginstellingen in België In Cornwall zijn de meeste ziekenhuizen niet te vergelijken met de ziekenhuizen in België. In Cornwall zijn namelijk 3 relatief grote ziekenhuizen en zeer veel kleine ziekenhuizen. Voor ons lijken het grote landhuizen, maar blijkbaar zijn het ziekenhuizen van 8 tot 20 bedden. Het spreekt voor zich dat het financieel niet haalbaar is voor deze kleine instellingen om keukenpersoneel in dienst te nemen, grondstoffen in bulk aan te kopen en de infrastructuur aan te passen conform aan de strenge HACCP-regels. Omwille van deze redenen werd The Cornwall Food Production Unit opgericht. Dit is een lokale cateraar die maaltijden produceert volgens de principes van het Cornwall Food Programme en vervolgens de maaltijden distribueert naar de verschillende ziekenhuizen. Op deze manier worden ook de kleine instellingen voorzien van voedzame maaltijden. De eindverantwoordelijkheid van hoe de maaltijden geregenereerd en geportioneerd worden ligt hier wel nog steeds bij de individuele zorginstellingen. Deze personen dienen eveneens over voldoende kennis te beschikken over de te volgen procedures om een kwaliteitsvolle maaltijd af te kunnen leveren, want als het fout gaat in de laatste schakel gaan de geleverde inspanningen grotendeels verloren. Tijdens het studiebezoek aan een zorginstelling te Cornwall, werd ons de gelegenheid geboden om de verschillende producten te proeven en ook om het portioneren bij te wonen vlak voordat de maaltijd werd bezorgd aan de patiënt. Wat opviel was dat de smaken zeker goed waren, maar dat er aan het portioneren onvoldoende aandacht werd besteed. Er worden mooie producten gebruikt, maar het oog wil ook wat. Laat de maaltijd op het bord er ook aantrekkelijk uitzien, zodat de eetlust wordt gestimuleerd. Het valt op dat er vooral veel aandacht naar de productkeuze gaat en de manier van bereiden, maar deze aandacht wordt niet doorgezet tot aan de uiteindelijke afwerking van het product vlak voor consumptie. 12

13 4. Kwaliteitsvolle streekproducten integreren in de praktijk, zonder de food kost te verhogen. Kan dat? In Cornwall toont men dat dit kan door buiten de lijntjes te denken of zoals Roy Heath zegt thinking out of the box. Vele producten moeten om verkocht te kunnen worden aan de commerciële markten, voldoen aan een aantal standaard voorwaarden. Producten die niet voldoen zijn niet verkoopbaar en worden voor zeer weinig geld afgevoerd naar de verwerkende industrie. Op deze wijze was men in de ziekenhuizen instaat een kwaliteitsvolle geitenkaas aan te bieden passend in het budget. Ook voor wat het roomijs betreft heeft men inspanningen geleverd om een betere kwaliteit aan de patiënten te kunnen leveren. Het huidige roomijs was waterig en had geen smaak, kortom de nutritionele waarde van het product stelde niet veel voor. Het roomijs van een lokale producent was veel beter van smaak en hoger in calorieën (wat interessant is voor bepaalde patiëntengroepen), maar echter ook te duur voor het ziekenhuis. Door de verpakking van de porties te veranderen, namelijk geen gekleurde dure prints op de potjes laten drukken, daalde de prijs significant en kon dit ijs toch worden aangeboden. Wordt er gewerkt met verse producten of wil men terug werken met verse producten, kijk dan niet alleen naar wat de omgeving te bieden heeft, maar ook naar wat niet verkocht kan worden doordat niet voldaan wordt aan de standaard. Fruit en groenten groeien nu eenmaal niet om te voldoen aan de standaarden opgelegd door mensen, maar deze afwijkingen bieden wel mogelijkheden om goedkoper aan verse producten te komen. Meer voorbeelden zijn terug te vinden in A fresh approach to hospital food (2007). Het Cornwall Food Programme toont dat lokaal producten aankopen: - de prijs van de maaltijd niet hoeft te verhogen - de voedselkilometers drastisch kan doen dalen ( / jaar) - de lokale economie en werkgelegenheid verbetert - de maaltijden beter worden gesmaakt 13

14 Besluit: Gelijkenissen en verschillen tussen Nijmegen en Cornwall. Hoe nu verder in Vlaanderen. Zowel in Nijmegen als in Cornwall bestaat het uitgangspunt uit gezonde en lekkere maaltijden in zorginstellingen. Hierbij dient aandacht geschonken te worden aan duurzaamheid. Duurzaamheid in beide projecten staat voor de aankoop van seizoensgebonden lokale producten. Hierbij maakte Roy de kanttekening steeds na te denken of een lokaal product ook een duurzaam product is. Beiden staan niet per definitie gelijk aan elkaar. Een voorbeeld: tomaten geteeld in Cornwall zijn minder duurzaam dan geïmporteerde tomaten. Serres het ganse jaar door moeten verwarmen is immers niet duurzaam. Het grootste verschil tussen beide projecten is dat in Nijmegen het project is ontstaan vanuit het ziekenhuis zelf en in Cornwall het project is ontstaan vanuit de visie van het NHS en ook door de overheid gefinancierd werd. Desalniettemin hebben beide projecten getoond dat mooie resultaten haalbaar zijn, welke weg men ook volgt. De personen betrokken bij enerzijds het privé-initiatief en anderzijds het overheidsinitiatief, delen nog steeds hun expertise en trachten vanuit ervaringen andere inspiratie te geven om ook te veranderen naar een duurzaam, gezond en lekker voedselbeleid. Op de vraag hoe nu verder in Vlaanderen is geen eenduidig antwoord te geven. Een blauwprint voorzien over hoe het eigen voedselbeleid aanpassen bestaat niet, omdat te veel individuele factoren een rol spelen. Per regio moet worden onderzocht wat de mogelijkheden zijn, welke producten en diensten zijn aanwezig. Maar ook wat de mogelijkheden en de behoeften zijn binnen de verschillende zorginstellingen is een prangende vraag. Verandering brengen gebeurt best in kleine stappen. Onderzoek binnen de eigen instelling welke producten gemakkelijk te vervangen zijn, en begin hier reeds mee. Wanneer deze in de smaak vallen kan er weer naar een volgende uitdaging worden gekeken. Think big act small to become big Zonder grote ideeën geen grote resultaten, maar grote resultaten kunnen slechts bekomen worden door kleine stappen te ondernemen. 14

15 Bibliografie Nouws Keij, K. (2011). Vers van de boer, ervaringen met organisatie en belevering van zorginstellingen (in opdracht van de Taskforce Multifunctionele Landbouw). Russell, C. (2006). A fresh approach to hospital food. Contactgegevens Project GROEI.kans! Ria Binst Projectmedewerker GROEI.kans! E ria.binst@boerenbond.be T M F Hogeschool Tessa Avermaete Projectmedewerker KHLeuven E Tessa.Avermaete@KHleuven.be T F Greet Schoofs Projectmedewerker KHLeuven E Greet.Schoofs@KHLeuven.be 15