Handhavingsplan Regio Limburg-Noord Participatiewet en IOAW IOAZ en BBZ

Transcriptie

1 BIJLAGE 1 Handhavingsplan Regio Limburg-Noord Participatiewet en IOAW IOAZ en BBZ Gemeente Venlo Afdeling Samen Leven en Werken Team Handhaving Bijlage 1: Samenwerkingsovereenkomst Regionale Sociale Recherche Noord-Limburg Pagina 1

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Doel Hoogwaardig Handhaven 3 3. Klanten zijn verschillend 5 4. Visie elementen Visie-element 1: Voorlichting Visie-element 2: Dienstverlening Visie-element 3: Controle op maat Visie-element 4: Lik op stuk Taken voortvloeiende uit de 4 visie elementen Toezichthouders 9 5. Hoogwaardig Handhaven : Meer nadruk op bestuursrecht Speerpunten Hoogwaardig Handhaven Training/opfriscursus Hoogwaardig Handhaven Themacontrole Toezichthouders Afstemming met gemeenten Regio Limburg-Noord 11 Bijlages: 1 Protocol Huisbezoeken gemeente Venlo 2 Procesbeschrijving Heimelijke waarnemingen door sociale diensten (Stimulansz) Bijlage 1: Samenwerkingsovereenkomst Regionale Sociale Recherche Noord-Limburg Pagina 2

3 1. Inleiding Voor u ligt het Handhavingsplan Regio Limburg-Noord Het Handhavingsplan Regio Limburg-Noord is onderdeel van de uitvoering van de Participatiewet en de IOAW, IOAZ en BBZ. Aan dit Handhavingsplan is eveneens gekoppeld het Protocol Huisbezoeken en de Procesbeschrijving Heimelijke waarnemingen door sociale diensten. Het team Sociale Recherche regio Limburg-Noord is belast met handhavingstaken in het kader van de Participatiewet (PW), de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW), de Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte zelfstandigen (IOAZ) en het Besluit bijstandverlening zelfstandigen (BBZ). De gemeente Venlo voert de handhavingstaken uit voor de regio Limburg-Noord. Naast Venlo bestaande uit de gemeenten Mook en Middelaar, Gennep, Bergen, Venray, Horst a/d Maas, Peel en Maas en Beesel. We zetten het handhavingsbeleid dat we eerder hebben ingezet in grote lijnen voort (Handhaving- en onderzoeksplan 2013/2017). Dat wil zeggen dat we ons handhavingsbeleid blijven baseren op de vier pijlers van Hoogwaardig Handhaven, waarbij er een balans is tussen preventieve en repressieve activiteiten. De preventieve activiteiten bestaan uit informeren op maat en optimalisering van de dienstverlening. De repressieve activiteiten bestaan uit controle op maat en sanctioneren op maat. 2. Doel Hoogwaardig Handhaven Het doel van Hoogwaardig Handhaven is dat klanten zich bewuster worden van de regels rond de uitkering en deze meer uit zichzelf naleven. De kans dat klanten zich spontaan aan wet en regels houden is namelijk groter als zij: goed en tijdig geïnformeerd zijn over rechten en plichten; de regels en de controles die daaruit voortvloeien accepteren; de pakkans bij overtreding als hoog ervaren; voldoende worden afgeschrikt door opgelegde en uitgevoerde straffen. De eerste twee zijn preventief van karakter, de laatste twee zijn repressief. Vroegtijdig informeren. Klanten zijn er zelf voor verantwoordelijk dat zij kennis nemen van de regels waar zij zich aan hebben te houden. Iedere klant zou in principe kunnen weten welke verplichtingen horen bij het ontvangen van een uitkering. In de praktijk is er echter een categorie klanten die zich onvoldoende bewust is van de regels. Dit kan verschillende oorzaken hebben, zoals gemakzucht of laaggeletterdheid. Het gevolg is een verhoogd risico op fraude. Hoe eerder, vaker en vollediger wij de klant informeren over rechten en plichten, hoe kleiner de kans op fraude. Wij communiceren zowel schriftelijk als mondeling met onze klanten. Daarbij sluiten we zoveel mogelijk aan bij het communicatieniveau van onze klanten. Optimaliseren dienstverlening. Goed voorbeeld doet goed volgen. Wij verlangen van onze klanten dat zij zich aan regels en afspraken houden. De kans dat zij dit zullen doen wordt groter als wij dit zelf ook doen. Een snelle service, heldere communicatie, efficiënte procedures en een correcte bejegening vergroten het vertrouwen van de klant in de organisatie en verkleinen het gevoel van afstand tot de gemeente. Dit draagt er toe bij dat de klant zich eerder zal laten beïnvloeden door de gemeente en dus eerder geneigd zal zijn de regels na te leven. Controle op maat. Het is niet effectief om elke klant op dezelfde manier te controleren. Maatwerk is ook hier de leidraad. We weten uit de resultaten van eerdere onderzoeken dat fraude bij bepaalde groepen klanten, zoals woningdelers, meer voorkomt dan bij andere groepen. Wij voeren daarom gerichte controles uit. Klanten waarbij een intensieve controle noodzakelijk is, worden intensief gecontroleerd. Bij de meerderheid van de klanten is dit niet noodzakelijk. Zij worden op reguliere wijze (=basisniveau) gecontroleerd. Wij maken onderscheid tussen klanten en klantgroepen door het gebruik van risicoprofielen, bestandsvergelijkingen en themacontroles. Deze werkwijze geldt voor zowel de Bijlage 1: Samenwerkingsovereenkomst Regionale Sociale Recherche Noord-Limburg Pagina 3

4 controle bij de aanvraag van een uitkering als voor de controle op de rechtmatigheid van lopende uitkeringen. Dit is een klantvriendelijke en effectieve aanpak. Sanctioneren op maat. Fraude mag niet lonen. Als wij constateren dat een klant ten onrechte bijstand ontvangt of heeft ontvangen dan herstellen we de situatie. Dit wil zeggen dat we de uitkering beëindigen of aanpassen. Daarnaast vorderen we de ten onrechte ontvangen bijstand terug en ontnemen de fraudeur daarmee het voordeel dat hij heeft genoten. Daarbij leggen we een bestuurlijke boete op. Bij de zwaardere fraudezaken (= benadelingsbedrag boven , -) leggen we geen boete op maar doen we aangifte bij het Openbaar Ministerie. De sociaal rechercheurs maken dan proces verbaal op, waarna de fraudeur zich moet verantwoorden voor de strafrechter. Wij hanteren het stoplichtenmodel. Het stoplichtenmodel houdt het volgende in: Kleur Wie Taken Groen Coach / Poort Alle rechtmatigheids- en controletaken waarbij er nog geen sprake is van een individueel en concreet fraudevermoeden. Oranje Coach in samenwerking met Sociale Recherche Controletaken op basis van een individueel en concreet fraudevermoeden gebaseerd op feiten en omstandigheden. Rood Sociale Recherche Bestuursrechtelijke opsporings- en/of controletaken waarvoor bijzondere controle- en opsporingsmethodieken noodzakelijk zijn. Strafrechtelijke opsporingstaken waarvoor opsporingsbevoegdheid noodzakelijk is. Sinds de invoering van de Participatiewet is er op het gebied van handhaving het een en ander veranderd. Door de invoering van de Wet eenmalige gegevensuitvraag (WEU), de Wet dwangsom, de ontwikkeling van het Digitaal Klantdossier (DKD)/Suwinet 1 streven we naar een integrale handhaving. Dat wil zeggen, toezien op naleving met gebruik van alle beschikbare middelen in alle fases van het uitkeringsproces: van aanvraag naar beheer tot beëindiging. Hierbij sluit de huidige trend van administratieve lastenverlichting goed aan. De dienstverlening moet worden verbeterd door vermindering van de bewijslast, snellere procedures en uitgaan van het vertrouwen in de klant. Dit leidt wel tot een andere manier van denken en doen in het kader van handhaving. Niet meer iedereen controleren, maar de aandacht vestigen op klanten met een verhoogd fraude-risico en hen (waar mogelijk op een minder belastende wijze) controleren. Handhaving gebeurt, door goede voorlichting en dienstverlening, controle op maat en ten slotte door opsporing. Dit kan bereikt worden door te werken met risicoprofielen, themacontroles. De ketensamenwerking op het terrein van fraudebestrijding zal daarbij zeker worden voortgezet. 3. Klanten zijn verschillend Klanten zijn in te delen in drie groepen; plichtsgetrouwe, twijfelaars en harde kern. De spontane nalevers voelen zich er het best bij als zij weten dat wat zij doen rechtmatig is. Zij hechten er aan volgens het boekje te werk te gaan. Daarnaast is er een grotere groep die meer calculerend te werk gaat, de twijfelaars. Als laatste is er een groep die willens en wetens gestructureerd, structureel de sociale dienst oplicht: de harde kern. Het is niet zo dat wanneer iemand eenmaal tot een groep behoort áltijd tot deze groep blijft behoren. Handhaving moet zich richten op alle drie de groepen en vraagt controle op maat. 1 Digitaal netwerk voor gegevensuitwisseling voor de organisaties in de keten Werk en Inkomen Bijlage 1: Samenwerkingsovereenkomst Regionale Sociale Recherche Noord-Limburg Pagina 4

5 Hieronder is het een en ander schematisch weergegeven. Handhaven: Elke groep een toegesneden aanpak Afglijden Tegengaan en positief herstel Bevorderen Structureel gedrag rechtmatig Incidenteel Frauderen Structureel Georganiseerd Structureel frauderen Plichtsgetrouwen Twijfelaars Harde Kern 4. Visie elementen 4.1. Visie-element 1: Voorlichting Intern Goede voorlichting aan (potentiële) klanten start met een goede interne voorlichting. De interne voorlichting bestaat feitelijk uit twee onderdelen: Implementatie handhavingsplan, instrumenten en werkwijzen Voor een succesvolle implementatie van dit handhavingsplan en de in de bijlagen opgenomen werkwijze en instrumenten is een goede interne communicatie onontbeerlijk. Hoogwaardig Handhaven is geen taak van één medewerker of van één functiegroep. Alle medewerkers binnen sociale zaken hebben in meer of mindere mate een rol in het Hoogwaardig Handhaven. Interne communicatie in de handhavingspraktijk Het is zaak om ook na de implementatiefase een goede interne communicatie te behouden, waardoor er intern draagvlak wordt gecreëerd en blijft bestaan voor de uitvoeringspraktijk van de handhaving. Korte lijnen tussen de klantmanager/coach en de handhaver zijn hierin een must. Een belangrijk onderdeel in de dagelijkse handhavingspraktijk is de fraudealertheid van de medewerkers. Uit landelijk onderzoek 2 is gebleken dat de fraudesignalen geconstateerd door de eigen medewerkers het meest waardevol zijn. Voor het constateren en afhandelen van fraudesignalen is een grote mate van fraudealertheid noodzakelijk. Een effectief middel ter bevordering van de fraudealertheid is het intern communiceren van de resultaten van de handhaving. Medewerkers worden alerter op fraudesignalen als ze zien wat er gebeurd met deze signalen en wat de resultaten zijn. Extern Voorlichting rechten en plichten De externe communicatie richting de klant bestaat uit een voorlichtend aspect, waarin de rechten en de plichten van de klant aan bod komen. Veel misbruik en/of oneigenlijk gebruik van de wetgeving komt voort uit onwetendheid. Het is daarom voor zowel de klant als voor de organisatie van belang dat instrumenten voor de externe communicatie worden geëvalueerd en doorontwikkeld. Bij gebruik van voorlichtingsmaterialen moet niet alleen gedacht worden aan de traditionele voorlichtingsmappen / - 2 Verkennende studie Signalering van fraude. Uitgevoerd door Inspectie Werk en Inkomen Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Onderzoek via interviews met UWV, SVB en een aantal gemeenten. Resultaten gepubliceerd in oktober Bron: Bijlage 1: Samenwerkingsovereenkomst Regionale Sociale Recherche Noord-Limburg Pagina 5

6 folders en -boekjes, maar ook aan modernere middelen zoals bijvoorbeeld de gemeentelijke website en workshops. Ook de voorlichting in het gesprek van de medewerker richting de klant is een zeer belangrijk voorlichtingsmoment, waarin tevens een duidelijke link met het visie-element dienstverlening mogelijk is. Het gesprek met de klant komt nader aan de orde in het hoofdstuk dienstverlening. Voorlichting als preventief handhavingsmiddel Voorlichting en communicatie in een situatie van Hoogwaardig Handhaven is niet alleen gericht op het informeren van de klant over de wederzijdse rechten en plichten. Voorlichting en communicatie is ook een belangrijk preventief middel om eventuele fraude te voorkomen. Hierbij zijn er twee doelgroepen te onderscheiden: 1. De klant. Door regelmatig gegevens bekend te maken over de algemene resultaten van handhavingsactiviteiten laat de gemeente merken dat fraude niet wordt getolereerd en dat bij misbruik de pakkans aanzienlijk is. 2. De samenleving in het algemeen. Iedereen is het erover eens dat de Participatiewet een noodzakelijk maatschappelijk vangnet is voor diegenen die het wat moeilijker hebben. Om dit brede draagvlak voor de Participatiewet te behouden is het van belang dat de maatschappij merkt dat de gemeente actief is in de handhaving van de Participatiewet. Met andere woorden: het is van groot belang om te laten zien dat de financiële middelen bestemd voor de Participatiewet daadwerkelijk terecht komen bij die doelgroep die het nodig heeft en dat de gemeente een actief handhavingsbeleid voert tegen diegenen die misbruik maken van gemeenschapsgeld. Uitgangspunt is dat in het kader van preventie, iedere gemeente afzonderlijk, minimaal een keer per jaar de algemene handhavingsresultaten bekend maakt in de lokale pers Visie-element 2: dienstverlening Klantvriendelijke en effectieve controlemiddelen Uitgangspunt is dat er in de werkprocessen klantvriendelijke controle-instrumenten worden gebruikt waarbij de klant niet periodiek opnieuw gegevens hoeft aan te leveren die reeds bekend zijn bij de gemeente. Daartegenover staat dat de klant de verantwoordelijkheid heeft om gegevens aan de gemeente door te geven die van invloed zouden kunnen zijn op het recht op en de hoogte van de uitkering. De klant moet op een zo eenvoudig mogelijke wijze in staat gesteld worden om deze wijzigingen kenbaar te maken. Voor meer informatie zie het hoofdstuk controle op maat. Wet eenmalige gegevens uitvraag werk en inkomen (WEU) Het niet telkens opnieuw opvragen van reeds bekende gegevens heeft een duidelijke link met de op 1 januari 2008 ingevoerde Wet eenmalige gegevens uitvraag werk en inkomen (WEU). Deze wet stelt dat de gemeente de klant niet kan verplichten om gegevens door te geven aan sociale zaken, wanneer deze gegevens reeds bekend zijn bij een andere gemeentelijke afdeling of bij een van de ketenpartners. De CRvB heeft echter in 2013 een uitspraak gedaan waarin zij oordeelt dat de verplichting om uit eigen beweging mededeling te doen van alle relevante feiten en omstandigheden niet wordt beperkt door het beginsel van eenmalige gegevens uitvraag. De inlichtingenplicht is dus altijd van toepassing, ongeacht om welke gegevens het gaat. Het gaat hierbij om het verschil tussen de gegevens uitvraag en de inlichtingenplicht. Digitale bronnen en koppelingen Een goed functionerend en goed gebruikt ICT-systeem is in de WEU dan ook onmisbaar. Systemen zoals het SUWI-net, het Digitaal Klant Dossier (DKD) en het inlichtingenbureau (IB) dienen intensief gebruikt te worden. Bovendien onderstreept de WEU het belang van goed functionerende koppelingen tussen gemeentelijke systemen zoals het BRP en het uitkeringssysteem. Intakegesprek / dienstverleningsgesprek Het gesprek van de klantmanager/coach met de klant is een van de belangrijkste onderdelen van het Hoogwaardig Handhaven, omdat hier de visie-elementen voorlichting en dienstverlening in gecombineerd worden. Het gesprek met de klant bestaat uit twee onderdelen: 1. Het halen van informatie Tijdens het gesprek is het aan de klantmanager/coach om die informatie boven tafel te krijgen die nodig is voor het vaststellen van het recht op uitkering. In het kader van de dienstverlening is het Bijlage 1: Samenwerkingsovereenkomst Regionale Sociale Recherche Noord-Limburg Pagina 6

7 daarbij wel zaak dat de klantmanager/coach niets vergeet, waardoor hij de klant niet opnieuw hoeft te bellen of moet laten langskomen. 2. Het verstrekken van informatie Tijdens het gesprek is het tevens aan de klantmanager/coach om de klant informatie te verstrekken. De klant moet informatie krijgen over diens plichten, maar ook over diens rechten. Bovendien moet de klant gewezen worden op minima-regelingen, waarvoor de klant mogelijk in aanmerking komt. Daarnaast moet de klant erop gewezen worden dat de gegevens van de klant gecontroleerd zullen worden. Ten slotte zal de klant het voorlichtingsmateriaal uitgereikt krijgen. Administratieve lastenverlichting Een nieuwe ontwikkeling in het optimaliseren van de dienstverlening is het vereenvoudigen van het aanvraagproces en het terugbrengen van het aantal bewijsstukken bij een aanvraag. Deze ontwikkeling noemen we administratieve lastenverlichting. Het vereenvoudigen van het aanvraagproces sluit goed aan bij een situatie van controle op maat met gebruik van risicoscreening. Bij een risicoscreening wordt onderscheid gemaakt tussen risicovolle en risicoloze aanvragen. Bij risicovolle aanvragen zijn meer bewijsstukken nodig dan bij risicoloze aanvragen. Dit biedt de mogelijkheid om administratieve lastenverlichting te integreren in dit proces. Hoogwaardig Handhaven draait om evenwicht tussen de vier visie-elementen. Via het invoeren van het principe administratieve lastenverlichting doen de gemeenten een forse investering in het verbeteren van de dienstverlening, een van de visie-elementen. Het genoemde evenwicht houdt in dat het investeren op het verbeteren van dienstverlening niet het gewenste resultaat zal hebben als ook de andere visie-elementen (voorlichting, controle op maat, lik op stuk) niet geoptimaliseerd worden Visie-element 3: controle op maat Algemeen De klantmanager/coach is degene die verantwoordelijk is voor het controleonderzoek. De klantmanager/coach kan een beroep doen op de Sociale Recherche om gespecialiseerde ondersteuning te vragen. Indien tijdens het controleonderzoek blijkt dat het een rood opsporingsonderzoek moet worden, dan wordt de zaak volledig overgedragen aan de Sociale Recherche en houdt de klantmanager/coach op de hoogte van het lopende SR-onderzoek. De Sociale Recherche heeft dan ook de verantwoordelijkheid over het opsporingsonderzoek. Risicosturing De controle op maat aan de poort is gebaseerd op risicosturing. Uitgangspunt hierbij is om een filter aan te brengen bij de poort. Wie geen recht heeft op een uitkering moet je ook niet binnenlaten. Het filter bestaat uit de volgende onderdelen: 1. Raadpleging van het Suwinet, GWS, fraudesysteem Liaan door tussenkomst van de SR; 2. Fraudealertheid in de vorm van een handhavingstoets waarbij verbanden worden gelegd tussen de aangeleverde gegevens en de reeds voorhanden zijnde gegevens. Het zogenaamde opplussen van risicosignalen tot concrete fraudesignalen; 3. Intensieve controle, onder andere via een onaangekondigd huisbezoek of confronterend gesprek (na ingesteld onderzoek waaruit blijkt dat er een concreet fraudevermoeden is). Een taak van de klantmanager/coach is om het risicosignaal (het behoren tot een risicogroep) te vertalen in een concreet en individueel fraudevermoeden. Een belangrijk onderdeel hierbij is fraudealertheid. Op basis van de documenten bij de aanvraag en de digitaal beschikbare informatie moet de klantmanager/coach op zoek gaan naar signalen die het risicosignaal bevestigen (of juist ontkrachten) en het daarmee opplussen tot een concreet fraudesignaal gebaseerd op de individuele aanvrager. Een handig hulpmiddel bij dit zogenaamde opplussen is het vragen om specifieke expertise van de Sociale Recherche. Door dit gestructureerde intensieve contact tussen de klantmanager/coach en de Sociale Recherche wordt de fraudealertheid van de klantmanager/coach gestimuleerd. Als er een concreet fraudevermoeden bestaat moet een rechtmatigheidsonderzoek plaatsvinden door de klantmanager/coach. Dit kan bijvoorbeeld bestaan uit het opvragen van bankafschriften/overige stukken. Ook kan in samenwerking met een sociaal rechercheur een confronterend gesprek en/of een Bijlage 1: Samenwerkingsovereenkomst Regionale Sociale Recherche Noord-Limburg Pagina 7

8 onaangekondigd huisbezoek plaatsvinden. De klantmanager/coach is verantwoordelijk voor de uitvoering van het onderzoek. Van rode opsporingsonderzoeken kan bij een aanvraag geen sprake zijn. Bij een nieuwe aanvraag kan het vermoedelijke fraudebedrag immers nooit hoger zijn dan ,- (aangiftegrens). Heimelijke waarnemingen Bij een vermoeden van fraude met bijstandsuitkeringen kan de Sociale Recherche een onderzoek doen naar een uitkeringsontvanger of uitkeringsaanvrager. Tijdens dat fraudeonderzoek kunnen door eigen waarnemingen gegevens worden verzameld zonder dat iemand daarvan, op dat moment, op de hoogte is. Dit wordt heimelijke waarnemingen genoemd. Een heimelijke waarneming vormt een ingrijpende inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de geobserveerde klant. De Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) verplicht Sociale Diensten de persoon die onderworpen is aan heimelijke waarnemingen hierover achteraf te informeren. De persoon heeft het recht te weten dat, waarom en wanneer heimelijke waarnemingen hebben plaatsgevonden. Dit geldt óók als er geen onrechtmatigheden zijn geconstateerd. Teneinde heimelijke waarnemingen op een juiste wijze uit te voeren is door Stimulansz een procesbeschrijving Heimelijke waarneming door sociale diensten opgesteld. Hierin zijn de wettelijke achtergronden, de rechten, de plichten en de bevoegdheden duidelijk omschreven. De sociale recherche conformeert zich aan deze procesbeschrijving. Het huisbezoek Extra aandacht is besteed aan de uitvoering van het onaangekondigde huisbezoek. Diverse gemeenten zijn recent en in het verleden negatief in het nieuws gekomen doordat huisbezoeken te kust en te keur werden ingezet. Voor de handhaving van de Participatiewet is het huisbezoek een belangrijk controlemiddel. Daartegenover staat dat het huisbezoek een grote inbreuk op de privacy is. Daarom is het van groot belang dat de medewerkers daar waar nodig het huisbezoek als controleinstrument kunnen inzetten, maar weten wat de rechten en de plichten zijn van zowel de ambtenaar als de klant. Voor een goede uitvoering van het huisbezoek is een protocol Huisbezoek ontwikkeld, waarin de wettelijke achtergronden, de rechten, de plichten en de bevoegdheden duidelijk zijn omschreven. Signaalsturing De controle op maat in het lopende proces is gebaseerd op signaalsturing. Aan de poort wordt via risicosturing een schifting gemaakt tussen de personen bij wie wel of niet een intensieve controle moet plaatsvinden. Ook in het lopende proces wordt niet iedereen even veel en even intensief gecontroleerd. Alleen die klanten waar zich signalen voordoen worden gecontroleerd. Signalen kunnen bijvoorbeeld het volgende zijn: Mutatie; Een samenloopsignaal via het Inlichtingenbureau; Een opgemerkt signaal tijdens een re-integratietraject; Een (anonieme) tip; Een signaal van een andere organisatie (politie, Inspectie Werk en Inkomen, andere gemeenten etc.) Een signaal kan dus zowel een externe als een interne bron hebben Net als een risicoscore is een signaal of een tip niet altijd bij voorbaat een oranje fraudesignaal. Het kan in sommige gevallen wel direct een duidelijk oranje fraudesignaal zijn. In andere gevallen moet de tip, net als een risicoscore bij de aanvraag, eerst worden opgeplust tot een concreet en individueel fraudevermoeden. De klantmanager/coach bepaalt in overleg met de Sociale Recherche, wat er moet gebeuren met het signaal. De mogelijkheden hierin zijn: Er is geen aanleiding voor een nader onderzoek; De klantmanager/coach moet de tip eerst nog opplussen; Er is reden tot een controleonderzoek (concreet fraudevermoeden). Indien tijdens het controleonderzoek blijkt dat het een rood opsporingsonderzoek moet worden, dan wordt de zaak volledig overgedragen aan de Sociale Recherche. Bijlage 1: Samenwerkingsovereenkomst Regionale Sociale Recherche Noord-Limburg Pagina 8

9 Themacontroles Door te controleren op maat zet de organisatie de controlecapaciteit daar in waar deze het meest nodig is. Via themacontroles wordt het klantenbestand gericht gecontroleerd op die klantengroepen waar zich de meeste risico s voordoen Visie-element 4: Lik op stuk Zonder het daadwerkelijk sanctioneren wordt fraudebestrijding ongeloofwaardig. Een adequate incasso is essentieel als sluitstuk van een fraudetraject. Niet alleen omdat we vinden dat alles wat ten onrechte verstrekt is teruggevorderd moet worden, maar ook vanwege de preventieve werking die het heeft op (potentiële) fraudeurs. Snel en correct terugvorderen is hierbij van belang. Sanctioneren beëindigde uitkeringen Alle geconstateerde fraudes beneden de aangiftegrens (lager dan ,00) kunnen door de gemeente bestuursrechtelijk worden afgehandeld. Het sanctioneren zal dan bestaan uit het opleggen van een boete. 4.5 Taken voortvloeiende uit de 4 visie elementen Taken klantmanager/coach ten behoeve van controle en preventie Regievoering over (zowel) de doel- als/of de rechtmatigheid vanaf het moment van aanvraag tot uitstroom uit de uitkering; Het informeren en voorlichten van de klant over de rechten en plichten; Het aannemen van externe (anonieme) tips; Het fraudealert zijn; Het opplussen van risicoscores en signalen tot concrete en individuele fraudesignalen; Het uitvoeren van groene rechtmatigheidscontroles; Het, indien nodig, vragen van gespecialiseerde ondersteuning van de Sociale Recherche Regio Limburg-Noord; 4.6. Toezichthouders Vanaf 1 januari 2008 is er een wetswijziging aangebracht in de Wet werk en bijstand. Hierdoor hebben gemeentebesturen de bevoegdheid gekregen om toezichthouders 3 (art. 5.2 van de Awb) aan te stellen. De bevoegdheden van een toezichthouder zijn vergaand. De bevoegdheden zijn: betreden plaatsen; vorderen inlichtingen en inzage in identiteitsbewijzen; vorderen inzage in zakelijke gegevens; onderzoek vervoermiddelen; vorderen bestuurder / schipper. Een ieder is verplicht medewerking te verlenen aan een toezichthouder die deze redelijkerwijs binnen een door hem gestelde redelijke termijn kan vorderen. Het opzettelijk niet voldoen aan deze vordering is strafbaar. Alleen degenen die uit hoofde van een ambt, beroep of wettelijk voorschrift verplicht zijn tot geheimhouding, kunnen het verlenen van medewerking weigeren. Een gemeente kan handhavers (c.q. preventiemedewerkers) en klantmanager/coach aanstellen als toezichthouders. Toezichthoudende bevoegdheden betekenen een verruiming van de handhavingsmogelijkheden zonder dat daar opsporingsbevoegdheden voor hoeven te worden aangewend. De toezichthoudende bevoegdheden complementeren de bevoegdheden van de handhavers in de gehele handhavingsketen. 5. Hoogwaardig Handhaven : Meer nadruk op bestuursrecht De wereld van Handhaving is voortdurend in ontwikkeling. Enerzijds door een steeds meer integrale rol van handhaving binnen het sociaal domein. Anderzijds door de wet- en regelgeving. 3 Art. 76a. Toezicht door gemeenten [Kamerstukken: Stb. 2007, 551] Met het toezicht op de naleving van deze wet zijn belast de bij besluit van het college aangewezen ambtenaren Bijlage 1: Samenwerkingsovereenkomst Regionale Sociale Recherche Noord-Limburg Pagina 9

10 Een essentieel wijziging is de verhoging van de aangiftegrens naar ,- euro. Dit maakt dat je handhaving binnen het sociale domein anders moet gaan inrichten. De nadruk komt steeds meer op het bestuursrecht te liggen. Onderzoek naar onrechtmatigheid is meer en meer de verantwoordelijkheid van klantmanager/coach, sociale recherche en de uitkeringsadministratie. De sociale recherche is nog altijd verantwoordelijk voor onderzoeken binnen het strafrecht en vanuit die lijn onmisbaar. Echter de situatie doet zich steeds minder voor dat een onderzoek naar bijstandsfraude binnen het strafrechtelijke gebied wordt onderzocht. Door dit gat te dichten dien je de controle binnen het bestuursrecht professioneler, efficiënter en effectiever in te richten. Vanaf het moment dat de aangiftegrens naar euro is gegaan heeft de Sociale Recherche regio Limburg- Noord steeds meer onderzoeken in het bestuursrecht verricht. 6. Speerpunten Hoogwaardig Handhaven Dit handhavingsbeleidsplan geeft aan hoe de gemeente Venlo de bijstandswetgeving op hoofdlijnen wenst te handhaven en wat daarin de verdeling van taken en verantwoordelijkheden zijn. Deze werkwijze is voor een groot gedeelte geïmplementeerd en nog niet volledig. Zo is het protocol Huisbezoeken gemeente Venlo nieuw en moet daarom in de komende tijd uitgedragen worden in de organisatie, zodat het volledige handhavingsplan in de praktijk gerealiseerd wordt. Dit hoofdstuk geeft, als een verdieping van het gehele handhavingsbeleidsplan, weer wat de speerpunten zijn voor de periode 2017 tot en met Training/opfriscursus Hoogwaardig Handhaven Richting de vaststelling van dit handhavingsbeleidsplan zullen eveneens alle medewerkers van de sociale dienst van de gemeente Venlo en van de Regiogemeenten Noord-Limburg een training/opfriscursus Hoogwaardig Handhaven krijgen waarbij continue de vertaalslag gemaakt wordt naar dit handhavingsbeleidsplan met alle aanhangende protocollen. Dit zorgt enerzijds voor een stuk extra fraudealertheid, aanscherping van rechtmatigheid bepaling binnen de Participatiewet. Anderzijds wordt hiermee een stuk draagvlak gecreëerd voor dit handhavingsbeleidsplan Themacontroles Een van de instrumenten voor het Hoogwaardig Handhaven is de themacontrole. De themacontrole is in feite het sluitstuk van de controle op maat, waarmee de bewust genomen risico s in een controle op maat worden beperkt. Het initiatief en de regie voor de uitvoering van themacontroles ligt bij de gemeente Venlo. Voor wat betreft de themacontroles in de regio ligt het initiatief en de regie bij de desbetreffende sociaal rechercheur en de gemeente gezamenlijk. Er wordt getracht jaarlijks een themacontrole uit te voeren. 6.3 Toezichthouders Om alle handhavingsgebieden vloeiend over te laten lopen is het van belang dat iedere sociaal rechercheur tevens is aangesteld als toezichthouder, als bedoeld in artikel 5.2. AWB. Deze aanstelling zal echter specifiek per gemeente moeten plaatsvinden. 6.4 Afstemming met gemeenten regio Limburg-Noord Dit handhavingsplan is eveneens besproken met de gemeentelijke vertegenwoordigers van de regio Limburg-Noord. De vertegenwoordiger kon zich volledig vinden in dit beleidsplan met aanhangende stukken. Bijlages bij het Handhavingsplan: 1 Protocol Huisbezoeken gemeente Venlo 2 Procesbeschrijving Heimelijke waarnemingen door sociale diensten (Stimulansz) Bijlage 1: Samenwerkingsovereenkomst Regionale Sociale Recherche Noord-Limburg Pagina 10

11 BIJLAGE 2 Verdeling formatie handhaving over de deelnemende gemeenten (uren per week) Klant Uren Fysiek aanw. Variabel Beesel p/w 5,3 p/w Bergen p/w 5 p/w Gennep p/w 7,9 p/w Horst a/d Maas p/w 9,9 p/w Mook en Middelaar p/w 0,4 p/w Peel en Maas p/w 11,5 p/w Venray p/w 20,1 p/w Totaal 2595 De verdeling betreft een gemiddelde. Fysiek zijn de handhavers vaste momenten aanwezig. Daarnaast zijn ze veel op pad om onderzoeken te doen en huisbezoeken af te leggen. Bijlage 1: Samenwerkingsovereenkomst Regionale Sociale Recherche Noord-Limburg Pagina 11

12 Protocol Huisbezoeken Versie

13 Inleiding Op 1 januari 2015 is de Participatiewet in werking getreden. Op grond van artikel 53a lid 6 Participatiewet is het College bevoegd een onderzoek in te stellen naar de juistheid en volledigheid van de verstrekte gegevens en zo nodig naar andere gegevens die noodzakelijk zijn voor de verlening dan wel de voortzetting van bijstand. Een van de middelen die kunnen worden ingezet tijdens een onderzoek is het huisbezoek. Uit jurisprudentie is gebleken dat een huisbezoek wordt gezien als een zwaar middel, waarbij de privacy van de belanghebbende in grote mate wordt geschonden. Dit protocol dient als leidraad voor een eenduidige werkwijze binnen de afdeling Samen Leven en Werken met betrekking tot het onderzoeksmiddel Huisbezoek. Soorten huisbezoeken Door de intreding van de Wet Huisbezoeken zijn er drie soorten huisbezoeken te onderscheiden. 1. Huisbezoek in kader van dienstverlening Er zijn huisbezoeken die plaats vinden in het kader van dienstverlening. Hierbij kan worden gedacht aan huisbezoeken die bij de burger plaatsvinden, die vanwege fysieke- of gezondheidsproblemen niet de mogelijkheid hebben om de gemeente te bezoeken en huisbezoek om een totaalbeeld te krijgen van de problematiek/situatie van iemand (zogenaamde gesprek aan de keukentafel). In deze gevallen heeft het huisbezoek niet het doel om een leefsituatie te verifiëren of op fraude te controleren. De Algemene wet op het binnentreden (AWBI) is wel van toepassing, waardoor legitimatie en toestemming voorafgaan aan het betreden van de woning vereist is. Het huisbezoek in kader van dienstverlening wordt in dit protocol niet verder toegelicht. 2. Huisbezoek bij vermoeden van fraude Als er een redelijk vermoeden van fraude is, geeft artikel 53a lid 6 Participatiewet de mogelijkheid om de door belanghebbende verstrekte inlichtingen met betrekking tot zijn woon- en leefsituatie te controleren door middel van een huisbezoek. Belanghebbende heeft volgens artikel 17 lid 2 Participatiewet een algemene medewerkingsplicht. Het niet meewerken aan een huisbezoek, bij een redelijk vermoeden van fraude leidt tot het afwijzen van een aanvraag op grond van de Participatiewet of het intrekken van het recht op bijstand. 3. Huisbezoek ter verificatie van de rechtmatigheid uitkering De Wet Huisbezoeken richt zich specifiek op het huisbezoek ter verificatie van door de belanghebbende verstrekte inlichtingen, waarbij geen vermoeden van fraude aanwezig is. De Wet Huisbezoeken geeft de gemeente in dat geval meer mogelijkheden, doordat er gevolgen zijn voor de uitkering als door weigering van huisbezoek de leefsituatie van belanghebbende en daarmee de rechtmatigheid van de verstrekking van een uitkering of de hoogte daarvan niet vast te stellen is. Artikel 53a lid 2 Participatiewet geeft het college de bevoegdheid om belanghebbende te verzoeken om aan te tonen dat: Hij belanghebbende is; Artikel 22a Participatiewet niet van toepassing is; Er niet meer dan het door hem gesteld aantal kostendelende medebewoners als bedoeld in artikel 19a in dezelfde woning zijn hoofdverblijf heeft; De feitelijke woonsituatie van hemzelf, van zijn echtgenoot of van een kind in overeenstemming is met het door hem verstrekte adres van hemzelf, zijn echtgenoot of van een kind. Teneinde hem daartoe in de gelegenheid te stellen kan het college bij die verzoeken de belanghebbende aanbieden met diens toestemming zijn woning binnen te treden. Algemeen Juridisch kader Het gaat om wetten uit het sociale domein, waarbij de woonsituatie en leefvorm (leefsituatie) relevant is voor het recht op uitkering of op de hoogte van de uitkering. 2

14 Het afleggen van een huisbezoek wordt aangemerkt als een ingrijpende inbreuk op de privacy van de belanghebbende. In verdragen en verschillende wetten zijn daarom diverse bepalingen opgenomen ter bescherming van die privacy van de belanghebbende. Het betreft onder andere: het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), de Grondwet, Algemene wet op het Binnentreden, de Algemene wet bestuursrecht en Jurisprudentie over het middel huisbezoek. Uit vaste jurisprudentie van de CRvB is gebleken dat een huisbezoek ter vaststelling of er recht op uitkering bestaat een inbreuk vormt op de persoonlijke levenssfeer als bedoeld in artikel 8 EVRM en artikel 10 lid 1 van de Grondwet. Als bijzondere omstandigheden van het geval dit noodzakelijk maken, kan deze inbreuk gerechtvaardigd zijn. Voorwaarde hierbij is wel dat er een legitiem doel (EVRM) gediend wordt met het huisbezoek en dat dit voor de vaststellen van het recht op uitkering/toeslag noodzakelijk is. Artikel 53a lid 6 Participatiewet bepaalt dat het college bevoegd is om een onderzoek in te stellen naar de door de belanghebbende overgelegde gegevens en/of inlichtingen. Op grond van artikel 17 lid 2 Participatiewet is belanghebbende de verplichting opgelegd desgevraagd de medewerking te verlenen die redelijkerwijs nodig is, voor de uitkering van de Participatiewet. Het subsidiariteits- en proportionaliteitsbeginsel spelen een belangrijke rol in de bescherming van de privacy van de burger. Hierbij moet worden opgemerkt dat belanghebbende zelf bepaalt of hij deze medewerking verleent aan het huisbezoek en dus toestemming geeft om zijn woning binnen te treden. Belanghebbende blijft het recht houden de toegang tot zijn woning te weigeren. Dit kan wel nadelige consequenties hebben voor belanghebbende. Op grond van de Algemene Wet op het Binnentreden (artikel 1) moet worden voldaan aan de legitimatieplicht en op voorwaarde dat het binnentreden van een woning gedaan is in aanwezigheid en met toestemming van de bewoner op basis van volledige informatie. Subsidiariteitsbeginsel Als het beoogde doel gerealiseerd kan worden door inzet van een ander middel dat minder ingrijpend is, dient voor dat middel gekozen te worden. De verstrekte inlichtingen worden altijd eerst geverifieerd aan de hand van de authentieke bronbestanden. Ook aanvullend onderzoek kan verricht worden voordat een huisbezoek afgelegd wordt. Belanghebbende heeft het recht een huisbezoek te weigeren. Als er geen sprake is van een vermoeden van fraude, heeft belanghebbende ook het recht om het verifiëren van de verstrekte inlichtingen door middel van een minder ingrijpend middel te laten plaatsvinden. Belanghebbende dient dan zijn leefsituatie op een andere wijze dan door een huisbezoek aan te tonen. Proportionaliteitsbeginsel Het overheidshandelen moet evenredig zijn in relatie tot de gestelde doelen. Het ingezette middel moet in verhouding staan tot het beoogde doel. Het beoogde doel is het verkrijgen van volledige en de juiste informatie om het recht op bijstand vast te stellen. Niet alleen het doel, maar vooral de wijze waarop moet in verhouding staan tot het beoogde doel. Informed consent De toestemming tot binnentreden van belanghebbende berust op volledige en juiste informatie over de reden en het doel van het huisbezoek en de gevolgen in geval van weigering. Onder volledige informatie wordt verstaan: - De plicht tot mededeling aan belanghebbende over doel/reden van het huisbezoek; - De plicht tot mededeling van de eventuele gevolgen van het weigeren van het weigeren van een huisbezoek. De ambtenaar dient zich voorafgaande aan het huisbezoek te legitimeren met een geldig legitimatiebewijs en het informed consent door belanghebbende te laten ondertekenen. Er mag geen twijfel bestaan of belanghebbende al dan niet toestemming heeft verleend tot het huisbezoek. De bewijslast van de toestemming tot het binnentreden van de woning nadat belanghebbende volledig is geïnformeerd, ligt bij de gemeente. Daarom is het aan te bevelen om belanghebbende een schriftelijk informed consent te laten ondertekenen. Er is een formulier voor Huisbezoek ter controle met redelijke grond en een formulier Huisbezoek ter verificatie geen redelijke grond. De genoemde formulieren zijn als bijlage 1 en 2 toegevoegd. 3

15 Tevens is er een formulier voor Huisbezoek ter verificatie geen redelijke grond derden en een formulier voor Huisbezoek inzake aanvraag bijzondere bijstand. Deze formulieren zijn als bijlage 3 en 4 toegevoegd. Afzien van huisbezoek Het kan zich voordoen dat belanghebbende te kennen geeft een zeer dringende reden te hebben voor de weigering van het huisbezoek of voor de weigering om tijdens het huisbezoek bepaalde zaken te laten zien. Er kan sprake zijn van zeer dringende redenen om de onmiddellijke uitvoering van een huisbezoek te weigeren. Hiervan zal, gezien de gebruikte beoordelingsnorm zeer dringende redenen slechts zeer zelden sprake kunnen zijn. Als voorbeeld zou kunnen gelden een afspraak van belanghebbende bij de dokter of met het ziekenhuis. Als belanghebbende zich hierop beroept is het aan te bevelen om deze afspraak in diens bijzijn direct telefonisch te checken of belanghebbende dit te laten aan tonen door middel van een afsprakenlijst. Intrekken toestemming huisbezoek De bewoner kan zijn eenmaal gegeven toestemming op elk moment intrekken. Vanaf dat moment bevindt men zich zonder toestemming van de bewoner in de woning en zal men de woning dienen te verlaten. Als men dat niet doet, verblijft men wederrechtelijk in de woning en pleegt men een ambtsmisdrijf (ambtelijke huisvredebreuk) in de zin van artikel 370 Wetboek van Strafrecht. Om schending aan besluitvorming ten grondslag te kunnen leggen moet de gemeente aannemelijk maken, dat belanghebbende/bewoner zijn eenmaal gegeven toestemming heeft ingetrokken. Belanghebbende moet duidelijk zijn gemaakt dat weigering om medewerking te verlenen aan voortzetting van het huisbezoek gevolgen heeft voor het recht op bijstand, dan wel voor de hoogte van de bijstand. Huisbezoek ter verificatie Aanbod van huisbezoek ter verificatie Het verifiëren van de leef- en woonsituatie kan onder meer via een huisbezoek. Door het huisbezoek is het mogelijk om de leefsituatie vast te stellen. De Wet Huisbezoeken heeft betrekking op de volgende situaties: Leefvorm: De gemeente kan belanghebbende verzoeken aan te tonen dat deze alleenstaande of alleenstaande ouder is, door middel van het meewerken aan het huisbezoek. Woonsituatie: De gemeente kan belanghebbende verzoeken aan te tonen waar hij woont en hem aanbieden in dat kader een huisbezoek af te leggen. Bij algemeen noodzakelijke bestaanskosten gaat het erom dat de gemeente belanghebbende kan verzoeken aan te tonen dat deze kosten niet voor een deel of het geheel gedeeld kunnen worden met een ander. Wanneer de gemeente na administratieve vaststelt dat de verstrekte gegevens kloppen, maar onvoldoende duidelijkheid geven over de leefsituatie kan zij het aanbod doen om de leefsituatie aan te tonen door middel van een huisbezoek. Dit aanbod gebeurt voorafgaand aan het verzoek tot daadwerkelijke binnentreding van de woning. Het aanbod om de leefsituatie aan te tonen door middel van een huisbezoek wordt in het algemeen gedaan bij de voordeur, maar kan ook gedaan worden op het kantoor van de gemeente. In beide situaties moet de gemeente belanghebbende meedelen dat deze het recht heeft om de verstrekte inlichtingen door de gemeente te laten verifiëren met behulp van een minder ingrijpend middel dan het huisbezoek. Tevens deelt de gemeente mee wat bij Informed consent is beschreven. De bewijsplicht dat dit zorgvuldig gebeurt ligt bij de gemeente. Weigeren huisbezoek Als een uitkeringsgerechtigde of de aanvrager van een uitkering niet meewerkt aan een huisbezoek heeft dit gevolgen voor de uitkering of toeslag. Hierbij zijn twee situaties te onderscheiden: 1. Geen vermoeden van fraude: De Wet Huisbezoeken regelt de rechtsgevolgen van het weigeren van een huisbezoek ter verificatie. Als iemand een huisbezoek ter verificatie van de verstrekte inlichtingen weigert en niet op andere wijze zijn leefsituatie aantoont zijn de gevolgen: Als de belanghebbende niet aantoont dat hij een belanghebbende is zoals genoemd in artikel 20 eerste lid, aanhef en onderdeel a, of dat artikel 21 aanhef en onderdeel a, of dat artikel 22, aanhef en onderdeel a, of dat artikel 22a niet op hem van toepassing is, dan wel dat hij niet aantoont dat er niet meer dan het door hem gestelde aantal meerderjarige personen in dezelfde 4

16 woning zijn hoofdverblijf heeft kent het college, onverminderd de toepassing van artikel 27, de uitkering toe respectievelijk herziet het de uitkering naar 30% van de in artikel 22a, tweede lid, bedoelde rekennorm. Belanghebbende wordt voor de toepassing van artikel 9 lid 4 en 9a Participatiewet niet als alleenstaande ouder aangemerkt. Als de belanghebbende niet desgevraagd de woonsituatie, bedoeld in het tweede lid, onderdeel b, aantoont op de wijze bedoeld in de laatste zin van dat lid, schort het college de betaling van de bijstand op, niet dan nadat het college aan belanghebbende gelegenheid heeft gegeven op andere wijze aan te tonen dat het feitelijke woonadres overeenkomt met het verstrekte adres, indien daartoe niet eerder aan belanghebbende gelegenheid is geboden. 2. Vermoeden van fraude: Als er een vermoede van fraude aanwezig is en het meewerken aan een huisbezoek wordt geweigerd, heeft dit tot gevolg dat de bijstandsaanvraag wordt afgewezen of het recht op uitkering wordt ingetrokken. Algemeen Algemene richtlijnen huisbezoek Bij het afleggen van een huisbezoek worden de volgende richtlijn gehanteerd: Voorafgaand aan het afleggen van een huisbezoek worden de door belanghebbende opgegeven leefsituatie geverifieerd met behulp van de authentieke bronbestanden waarover de gemeente de beschikking heeft; Bij voorkeur vindt het huisbezoek overdag plaats binnen de kantooruren ( uur). Als daarvoor een specifieke aanleiding aanwezig is kan er van dit tijdstip worden afgeweken; Het huisbezoek wordt afgelegd door twee personen om redenen van veiligheid en betererespectievelijk sterkere oordeels- en bewijsvorming; Uit privacy overwegingen wordt het gesprek over de leefsituatie niet bij de voordeur van de woning gevoerd, maar in de woning van de belanghebbend of een ander daartoe geschikte ruimte naar keuze van belanghebbende. Voordat men de woning binnengaat, moet er aan de voorwaarden van het Informed consent zijn voldaan; Als belanghebbende het huisbezoek weigert, vraag dan altijd naar de reden van weigering, dit in verband met de mogelijkheid die belanghebbende heeft op grond van dringende redenen; Start het huisbezoek bij voorkeur in de woonkamer van de woning; Een rondleiding door de woning van belanghebbende is alleen toegestaan met de uitdrukkelijke toestemming van belanghebbende. De rondleiding vindt plaats in de aanwezigheid van belanghebbende; Laat belanghebbende bij het betreden van de diverse woonruimten voorop lopen; Laat belanghebbende de kasten en/of deuren openen; Tijdens het huisbezoek moet er objectief worden waargenomen; Er mogen alleen vragen worden gesteld, die noodzakelijk zijn voor het vaststellen van het doel dat voorafgaand aan het binnentreden aan belanghebbende is meegedeeld; Het is juridisch toegestaan in de woning van belanghebbende confronterende vragen te stellen. Om onnodige agressie en discussie te voorkomen wordt in specifieke gevallen aangeraden om belanghebbende hiervoor op een later tijdstip uit te nodigen; Bij een negatieve of nadelige uitslag is het aan te bevelen belanghebbende op een later tijdstip uit te nodigen en niet in de woning te confronteren; Als tijdens het huisbezoek in de woning overige bevindingen gesignaleerd worden, die niet in relatie staan tot het doel/reden welke aan belanghebbende is meegedeeld, wordt er opnieuw toestemming gevraagd voor het huisbezoek; De ambtenaar stelt zich tegenover belanghebbende correct, zakelijk, respectvol, transparant en zorgvuldig op; De ambtenaar legt na afloop van het huisbezoek de vervolgprocedure uit aan belanghebbende; Als een vervolg gesprek noodzakelijk is, wordt belanghebbende hiervoor zo spoedig mogelijk uitgenodigd; Geef belanghebbende na afloop van het huisbezoek de gelegenheid om vragen te stellen. De ambtenaar vraagt of alles duidelijk is; Als belanghebbende zijn eenmaal gegeven toestemming intrekt (vermeld dit in het verslag van het huisbezoek) moet het huisbezoek worden gestopt en moet men de woning verlaten; Tijdens het vervolg gesprek op het gemeentekantoor wordt belanghebbende de gelegenheid gegeven om de onderzoeksgegevens in te zien. Het is aan te bevelen om belanghebbende de 5

17 gelegenheid te geven tot het lezen van het verslag van het huisbezoek en in staat te stellen correcties en aanvullingen aan te brengen; Het is aan te bevelen om belanghebbende het verslag van het huisbezoek te laten ondertekenen; Het verslag van het huisbezoek kan aan belanghebbende worden meegegeven; Als op basis van het huisbezoek duidelijkheid is ontstaan over de leefsituatie dan wordt belanghebbende hiervan in kennis gesteld, waarbij hem wordt meegedeeld wat het advies zal zijn met betrekking tot het te nemen besluit; Belanghebbende wordt meegedeeld dat het collegebesluit in de vorm van een beschikking wordt toegestuurd; Bij kamerbewoning: Als belanghebbende een kamer van een woning bewoont en de hoofdbewoner/verhuurder bezwaar heeft met betrekking tot het binnentreden van de woning, dan wordt afgezien van het binnentreden van de woning. Als gevolg van deze weigering kan het recht op uitkering niet worden vastgesteld en zal dit consequenties hebben voor de uitkering van belanghebbende. Een door belanghebbende gehuurde kamer mag alleen betreden worden in aanwezigheid- en met toestemming van belanghebbende. Foto s Als je tijdens het huisbezoek foto s wilt maken om de situatie te verduidelijken, mag dit alleen als belanghebbende hiervoor zijn toestemming heeft gegeven. Het advies is om belanghebbende hier voor te laten tekenen. Veiligheid De veiligheid van de uitvoerders van het huisbezoek is een belangrijke voorwaarde bij het afleggen van een huisbezoek. Er moet worden voorkomen dat er een onveilige situatie ontstaat voor de uitvoerder van het huisbezoek en voor belanghebbende. Belangrijke aanbevelingen met betrekking tot de veiligheid zijn: Bij voorbereiding van het huisbezoek moet aandacht worden geschonken aan mogelijke onveilige situaties die zich al eerder in het contact met belanghebbende of diens directe omgeving hebben voorgedaan; Bespreek vooraf indicaties die erop wijzen dat de kans van een onveilige situatie zich kan voordoen (bijvoorbeeld als belanghebbende de toegang tot de gemeentelijke locaties is ontzegd); Huisbezoek wordt altijd door twee personen afgelegd; Zorg voor een goede telefonische bereikbaarheid in de vorm van een door de werkgever beschikbaar gestelde mobiele telefoon; Als er een gevoel van onveiligheid ontstaat tijdens het onderzoek moet de woning zo snel mogelijk worden verlaten; Tijdens het huisbezoek zijn de ambtenaren het liefste altijd in dezelfde ruimte; Zorg ervoor dat naaste collega s weten bij wie, waar, wanneer en met welke doel mens op huisbezoek is en op welk telefoonnummer men bereikbaar is; Vraag een collega om jou te bellen als je niet op de afgesproken tijd terug bent op kantoor; Bespreek de onderzoeksbevindingen niet op het moment van het huisbezoek maar zo snel mogelijk, op een nader tijdstip, op het gemeentehuis. Deel dit ook aan belanghebbende mee. Verslag huisbezoek Van een huisbezoek wordt een schriftelijk verslag opgemaakt. Het verslag moet in ieder geval de volgende gegevens bevatten: Naam van de ambtenaren; Dat het huisbezoek een redelijk middel is om tot het uiteindelijke doel te komen en dat er geen minder ingrijpend middel voorhanden was; Plaats, adres, dag, datum en tijdstip (begin en einde) van het huisbezoek; Dat belanghebbende volledige informatie is verstrekt in de zin van Informed consent; Dat belanghebbende toestemming heeft gegeven voor het binnentreden van de woning; Dat belanghebbende aanwezig is geweest tijdens het huisbezoek; De verschillende ruimten in de woning welke betreden zijn; Probeer zoveel mogelijk een beschrijving te geven van de woning (binnen/buiten); Vermeld alleen zakelijke- en objectieve feiten die relevant zijn voor het onderzoek en het doel; Baseer conclusies alleen op objectieve feiten en omstandigheden; Voorkom het maken van een sfeerverslag door veronderstellingen te melden; 6

18 Noteer opmerkingen/aanvullingen van belanghebbende; Als het mogelijk is, maak een verslag op ambtseed of ambtsbelofte op. Bespreking huisbezoek met belanghebbende Voordat een besluit wordt genomen is het zorgvuldig om belanghebbende in de gelegenheid te stellen om op de uitkomst van het huisbezoek te reageren, als er nog vraagtekens zijn na afloop van het huisbezoek. Dit brengt met zich mee dat: Belanghebbende in de gelegenheid moet worden gesteld zijn zienswijze kenbaar te maken, in het bijzonder wanneer het voornemen bestaat een voor belanghebbende nadelig besluit te nemen; De op grond daarvan getrokken conclusies ten aanzien van het recht op bijstand worden aan belanghebbende kenbaar worden gemaakt; De bevindingen van het huisbezoek kunnen direct in de woning worden besproken of belanghebbende wordt zo spoedig mogelijk uitgenodigd op het kantoor van de gemeente De zienswijze van belanghebbende met betrekking tot de conclusies in het rapport wordt vastgelegd en in de beoordeling meegewogen. Dit wordt ook in de motivering van het besluit opgenomen. Het besluit mag voor belanghebbende niet vanuit het niets komen. Bijlage 1: Informed consent met redelijke grond Bijlage 2: Informed consent zonder redelijke grond Bijlage 3: Informed consent zonder redelijke grond derden Bijlage 4: Informed consent aanvraag bijzondere bijstand Bijlage 5: Genoemde wetsartikelen 7

19 Bijlage 1 INFORMED CONSENT / TOESTEMMING BINNENTREDEN WONING Huisbezoek ter controle (met redelijke grond) Adres : * Postcode : * te* Gemeente : * Datum huisbezoek : * Tijdstip huisbezoek: * uur Gegevens bijstandsgerechtigde: man vrouw Achternaam : * Voorletter(s) : * Geboortedatum : * Voorafgaand aan het verzoek tot binnentreden van mijn woning, heeft U zich gelegitimeerd met een door het college van B. en W. van de gemeente *. verstrekt legitimatiebewijs, waarop vermeld staat dat u medewerker bent van de gemeentelijke uitkeringsinstantie. Voorafgaand aan het verzoek tot binnentreden van mijn woning ben ik geïnformeerd over het onderstaande: U heeft mij meegedeeld dat u op basis van onderzoeksgegevens twijfelt heeft over mijn opgegeven leefsituatie en mijn medewerking vraagt aan een huisbezoek en om deze reden verzoekt u mij dan ook toestemming te geven om mijn woning te betreden. U heeft mij meegedeeld dat u medewerking vraagt aan een huisbezoek om mijn woonsituatie te controleren; mijn leefvorm te controleren;. in het kader van hernieuwde vermogensvaststelling. anders, namelijk: U heeft mij uitgelegd dat ik het recht heb om u de toegang tot mijn woning te weigeren. U hebt mij ook meegedeeld dat bij weigering medewerking te verlenen aan dit huisbezoek, mijn bijstandsuitkering beëindigd wordt dan wel mijn aanvraag om bijstand afgewezen wordt. Op basis van bovenstaande verleen ik wel*geen toestemming om mijn woning te betreden. Reden van de weigering om medewerking te verlenen aan dit huisbezoek: Ondertekening: Datum: * Handtekening belanghebbende: Naam medewerker Naam medewerker Handtekening Handtekening 8

20 Hersteltermijn Omdat u de controleambtenaren zojuist de toegang heeft geweigerd of onvoldoende medewerking heeft verleend, krijgt u bedenktijd van * minuten. Binnen de bedenktijd kunt u alsnog aan uw verplichtingen voldoen. De bedenktijd eindigt op de dag en tijd die hieronder staan vermeld. Dit houdt in dat aan u opnieuw gevraagd zal worden aan een huisbezoek mee te werken. Geeft u hiervoor toestemming dan kan dit huisbezoek alsnog plaatsvinden en kan het onderzoek naar uw recht op bijstand doorgang vinden. Geeft u hiervoor geen toestemming, dan kan het onderzoek niet plaats vinden en handelt u in strijd met de inlichtingen- en medewerkingsplicht (artikel 17, lid 1 en 2 van de Participatiewet). Uw uitkeringsaanvraag zal worden afgewezen of uw lopende uitkering wordt beëindigd. U ontvangt hierover afzonderlijk bericht. Bedenktijd huisbezoek:* dag, * datum* uur. Datum * Handtekening belanghebbende Handtekening Naam sociaal rechercheur Naam sociaal rechercheur/medewerker Handtekening 9

21 Bijlage 2 INFORMED CONSENT / TOESTEMMING BINNENTREDEN WONING Huisbezoek ter verificatie (Geen redelijke grond) Adres : * Postcode : * te * Gemeente : * Datum huisbezoek : * Tijdstip huisbezoek: * uur Gegevens bijstandsgerechtigde: man vrouw Achternaam : * Voorletter(s) : * Geboortedatum : * Voorafgaand aan het verzoek tot binnentreden van mijn woning, heeft U zich gelegitimeerd met een door het college van B. en W. van de gemeente * verstrekt legitimatiebewijs, waarop vermeld staat dat u medewerker bent van de gemeentelijke uitkeringsinstantie. Voorafgaand aan het verzoek tot binnentreden van mijn woning ben ik geïnformeerd over het onderstaande: U heeft mij het aanbod gedaan om d.m.v. een huisbezoek, dan wel een ander minder ingrijpend middel: mijn woonsituatie aan te tonen mijn leefvorm aan te tonen aan te tonen dat ik mijn woonlasten niet kan delen met een ander U heeft mij meegedeeld dat bij weigering medewerking te verlenen aan dit huisbezoek om mijn woonsituatie aan te tonen en ik niet met een ander middel mijn woonsituatie kan aantonen, het recht op bijstand opgeschort wordt en dat u mij in gelegenheid stelt om voor (datum) aan te tonen dat ik mijn hoofdverblijf heb op het adres * U heeft mij meegedeeld dat bij weigering medewerking te verlenen aan dit huisbezoek en ik niet met een ander middel mijn leefvorm kan aantonen mijn uitkering verlaagd wordt naar 30% van de rekennorm. U heeft mij meegedeeld dat ik het recht heb om u de toegang tot mijn woning te weigeren. Na deze informatie verleen ik u wel/geen toestemming tot het betreden van mijn woning. Reden van de weigering om medewerking te verlenen aan dit huisbezoek: Ondertekening: Datum * Handtekening belanghebbende: Naam sociaal rechercheur Naam sociaal rechercheur Handtekening Handtekening 10

22 Bijlage 3 INFORMED CONSENT DERDEN / TOESTEMMING BINNENTREDEN WONING DERDEN Huisbezoek ter verificatie (geen redelijke grond) Adres : * Postcode : * Gemeente : * Datum huisbezoek : * Tijdstip huisbezoek : * Gegevens derden Achternaam : * Voorletters : * Geboortedatum : * Geslacht : * Voorafgaand aan het verzoek tot binnentreden van mijn woning, heeft U zich gelegitimeerd met een door het college van B. en W. van de gemeente Venlo verstrekt legitimatiebewijs, waarop vermeld staat dat u medewerker bent van de gemeentelijke uitkeringsinstantie. Voorafgaand aan het verzoek tot binnentreden van mijn woning ben ik geïnformeerd over het onderstaande: U heeft mij het aanbod gedaan om d.m.v. een huisbezoek, dan wel een ander minder ingrijpend middel: mijn woonsituatie aan te tonen mijn leefvorm aan te tonen U wenst dit huisbezoek af te leggen om de woonsituatie van mij en de heer/mevrouw * vast te stellen. U deelt mij mede dat u tijdens het huisbezoek alle kamers in mijn woning wenst te betreden en de inhoud van eventueel aanwezige kasten/laden wenst te zien. U heeft mij meegedeeld dat ik het recht heb om u de toegang tot mijn woning te weigeren. Na deze informatie verleen ik u wel/geen toestemming tot het betreden van mijn woning. Reden van de weigering om medewerking te verlenen aan dit huisbezoek: Ondertekening: Datum * Handtekening belanghebbende: Naam sociaal rechercheur Naam sociaal rechercheur Handtekening Handtekening 11

23 Bijlage 4 INFORMED CONSENT / TOESTEMMING BINNENTREDEN WONING Huisbezoek inzake aanvraag bijzondere bijstand Adres : * Postcode : * Gemeente : * Datum huisbezoek : * Tijdstip huisbezoek : * Gegevens bijstandsgerechtigde Achternaam : * Voorletters : * Geboortedatum : * Geslacht : * Voorafgaand aan het verzoek tot binnentreden van mijn woning, heeft U zich gelegitimeerd met een door het college van B. en W. van de gemeente Venlo verstrekt legitimatiebewijs, waarop vermeld staat dat u medewerker bent van de gemeentelijke uitkeringsinstantie. Voorafgaand aan het verzoek tot binnentreden van mijn woning ben ik geïnformeerd over het onderstaande: U vraagt mij om toestemming voor het binnentreden van mijn woning om een huisbezoek af te leggen in het kader van: een aanvraag bijzondere bijstand voor de kosten van..; het vaststellen van de noodzakelijkheid van de kosten. U heeft mij uitgelegd dat ik het recht heb om u de toeging tot mijn woning te weigeren. U heeft mij uitgelegd dat bij weigering medewerking te verlenen aan dit huisbezoek de noodzakelijkheid van de kosten niet kan worden vastgesteld en het recht op bijzondere bijstand zal worden afgewezen. U vraagt mij toestemming om tijdens het huisbezoek de ruimten te bekijken, waarop de aanvraag bijzondere bijstand betrekking heeft. Na deze informatie verleen ik u wel/geen* toestemming tot het betreden van mijn woning. Reden van de weigering om medewerking te verlenen aan dit huisbezoek: <?> Ondertekening: Datum: Handtekening belanghebbende: Naam medewerker Handtekening Naam medewerker Handtekening 12

24 Bijlage 5 Artikel 17 Participatiewet 1. De belanghebbende doet aan het college op verzoek of onverwijld uit eigen beweging mededeling van alle feiten en omstandigheden waarvan hem redelijkerwijs duidelijk moet zijn dat zij van invloed kunnen zijn op zijn arbeidsinschakeling of het recht op bijstand. Deze verplichting geldt niet indien die feiten en omstandigheden door het college kunnen worden vastgesteld op grond van bij wettelijk voorschrift als authentiek aangemerkte gegevens of kunnen worden verkregen uit bij ministeriële regeling aan te wijzen administraties. Bij ministeriële regeling wordt bepaald voor welke gegevens de tweede zin van toepassing is. 2. De belanghebbende verleent het college desgevraagd de medewerking die redelijkerwijs nodig is voor de uitvoering van deze wet, waaronder in ieder geval wordt verstaan het verlenen van medewerking aan een oproep om op een bepaalde plaats en tijd te verschijnen in verband met zijn arbeidsinschakeling. 3. Het college stelt bij de uitvoering van deze wet de identiteit van de belanghebbende vast aan de hand van een document als bedoeld in artikel 1, eerste lid, onder 1 tot en met 3, van de Wet op de identificatieplicht. 4. Een ieder is verplicht aan het college desgevraagd een document als bedoeld in artikel 1 van de Wet op de identificatieplicht terstond ter inzage te verstrekken, voorzover dit redelijkerwijs nodig is voor de uitvoering van deze wet. Artikel 53a. Participatiewet 1. Onverminderd [red.: artikel] 30c, tweede, vierde en vijfde lid, van de Wet structuur uitvoeringsorganisatie werk en inkomen, bepaalt het college welke gegevens ten behoeve van de verlening van bijstand dan wel de voortzetting daarvan door de belanghebbende in ieder geval worden verstrekt en welke bewijsstukken worden overgelegd, alsmede de wijze en het tijdstip waarop de verstrekking van gegevens plaatsvindt. De gegevens en bewijsstukken worden door het college niet verkregen van de belanghebbende voor zover ze zijn verkregen door het Uitvoeringsinstituut werknemersverzekeringen dan wel voor zover zij verkregen kunnen worden uit de polisadministratie, bedoeld in artikel 33 van de Wet structuur uitvoeringsorganisatie werk en inkomen, de verzekerdenadministratie, bedoeld in artikel 35 van die wet, alsmede uit de basisregistratie personen, tenzij hierdoor een goede vervulling van de taak van het college op grond van dit artikel wordt belet of bij wettelijk voorschrift anders is bepaald. Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur kunnen andere administraties worden aangewezen waarvoor de tweede zin van toepassing is, worden regels gesteld over de gegevens die het betreft en kunnen administraties worden aangewezen waarvoor de tweede zin tijdelijk niet van toepassing is. Indien het authentieke gegevens uit andere basisregistraties betreft, is dit lid van overeenkomstige toepassing. 2. In aanvulling op het eerste lid kan het college de belanghebbende verzoeken aan te tonen dat: a. hij een belanghebbende is als bedoeld in artikel 20, eerste lid, aanhef en onderdeel a, of artikel 21, aanhef en onderdeel a, of artikel 22, aanhef en onderdeel a of dat op hem artikel 22a niet van toepassing is, dan wel dat er niet meer dan het door hem gestelde aantal meerderjarige personen in dezelfde woning zijn hoofdverblijf heeft; b. de feitelijke woonsituatie van hemzelf, van zijn echtgenoot of van een kind in overeenstemming is met het door hem verstrekte adres van hemzelf, zijn echtgenoot of van een kind. Teneinde hem daartoe in de gelegenheid te stellen kan het college bij die verzoeken de belanghebbende aanbieden met diens toestemming zijn woning binnen te treden. 3. Indien de belanghebbende niet desgevraagd aantoont dat hij een belanghebbende is als bedoeld in artikel 20, eerste lid, aanhef en onderdeel a, of artikel 21, aanhef en onderdeel a, of artikel 22, aanhef en onderdeel a, of dat artikel 22a niet op hem van toepassing is, dan wel dat hij niet aantoont dat er niet meer dan het door hem gestelde aantal meerderjarige personen in dezelfde woning zijn hoofdverblijf heeft: a. kent het college, onverminderd de toepassing van artikel 27, de uitkering toe respectievelijk herziet het de uitkering naar 30 % van de in artikel 22a, tweede lid, bedoelde rekennorm; b. wordt de belanghebbende voor de toepassing van de artikelen 9, vierde lid, en 9a niet als alleenstaande ouder aangemerkt. 4. Indien de belanghebbende niet desgevraagd de woonsituatie, bedoeld in het tweede lid, onderdeel b, aantoont op de wijze bedoeld in de laatste zin van dat lid, schort het college de betaling van de bijstand op, niet dan nadat het college aan belanghebbende gelegenheid heeft gegeven op andere wijze aan te tonen dat het feitelijke woonadres overeenkomt met het verstrekte adres, indien daartoe niet eerder aan belanghebbende gelegenheid is geboden. 13

25 5. Het college doet schriftelijke mededeling van de opschorting aan de belanghebbende en stelt hem daarbij in de gelegenheid om aan te tonen dat het feitelijke woonadres overeenstemt met het verstrekte adres. Artikel 40, vierde lid, aanhef en onderdeel c, en zesde lid, tweede zin, zijn van overeenkomstige toepassing. 6. Het college is bevoegd onderzoek in te stellen naar de juistheid en volledigheid van de verstrekte gegevens en zonodig naar andere gegevens die noodzakelijk zijn voor de verlening dan wel de voortzetting van bijstand. Indien het onderzoek daartoe aanleiding geeft kan het college besluiten tot herziening of intrekking van de bijstand. 7. De voordracht voor een krachtens het eerste lid, derde zin, vast te stellen algemene maatregel van bestuur wordt niet eerder gedaan dan twee weken nadat het ontwerp aan beide kamers der Staten- Generaal is overgelegd. Artikel 8 EVRM Recht op eerbiediging van privéleven, familie- en gezinsleven 1. Een ieder heeft recht op respect voor zijn privéleven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie; 2. Geen inmenging van enig openbaar gezag is toegestaan in de uitoefening van dit recht, dan voor zover bij de wet is voorzien en in een democratische samenleving noodzakelijk is in het belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid of het economisch welzijn van het land, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. Artikel 10 Grondwet, Privacy 1. Ieder heeft, behoudens bij of krachtens de wet te stellen beperkingen, recht op eerbiediging van zijn persoonlijke levenssfeer; 2. De wet stelt regels ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer in verband met het vastleggen en verstrekken van persoonsgegevens; 3. De wet stelt regels inzake de aanspraken van personen op kennisneming van over hen vastgelegde gegevens en van het gebruik dat daarvan wordt gemaakt, alsmede op verbetering van zodanige gegevens. Artikel 370 Wetboek van Strafrecht 1. De ambtenaar die, met overschrijding van zijn bevoegdheid of zonder inachtneming van de bij de wet bepaalde vormen, in de woning of het besloten lokaal of erf, bij een ander in gebruik, diens ondanks binnentreedt of, wederrechtelijk aldaar vertoevende, zich niet op de vordering van of vanwege de rechthebbende aanstonds verwijdert, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de derde categorie. 2. Met gelijke straf wordt gestraft de ambtenaar die ter gelegenheid van het doorzoeken van plaatsen met overschrijding van zijn bevoegdheid of zonder inachtneming van de bij de wet bepaalde vormen, geschriften, boeken of andere papieren onderzoekt of in beslag neemt. Artikel 1 Algemene wet op het binnentreden 1. Degene die bij of krachtens de wet belast is met de opsporing van strafbare feiten of enig ander onderzoek, met de uitvoering van een wettelijk voorschrift of met het toezicht op de naleving daarvan, dan wel een bevoegdheid tot vrijheidsbeneming uitoefent, en uit dien hoofde in een woning binnentreedt, is verplicht zich voorafgaand te legitimeren en mededeling te doen van het doel van het binnentreden. Indien twee of meer personen voor hetzelfde doel in een woning binnentreden, rusten deze verplichtingen slechts op degene die bij het binnentreden de leiding heeft. 2. Indien de naleving van de in het eerste lid bedoelde verplichtingen naar redelijke verwachting ernstig en onmiddellijk gevaar oplevert voor de veiligheid van personen of goederen, feitelijk onmogelijk is dan wel naar redelijke verwachting de strafvordering schaadt ten aanzien van misdrijven waarvoor voorlopige hechtenis is toegelaten, gelden deze verplichtingen slechts voor zover de naleving daarvan in die omstandigheden kan worden gevergd. 3. Een persoon in dienst van een bestuursorgaan die zich ingevolge het eerste lid legitimeert, toont een legitimatiebewijs dat is uitgegeven door of in opdracht van dat bestuursorgaan. Het legitimatiebewijs bevat een foto van de houder en vermeldt diens naam en hoedanigheid. Indien de veiligheid van de houder van het legitimatiebewijs vordert dat zijn identiteit verborgen blijft, kan in plaats van zijn naam zijn nummer worden vermeld. 14

26 4. De persoon, bedoeld in het eerste lid, die met toestemming van de bewoner wenst binnen te treden, vraagt voorafgaand aan het binnentreden diens toestemming. De toestemming moet blijken aan degene die wenst binnen te treden. 15

27 Procesbeschrijving Heimelijke waarneming door sociale diensten Procesbeschrijving Heimelijke waarneming door sociale diensten november