The Flemish Climate Policy Plan

Transcriptie

1 The Flemish Climate Policy Plan 20 THE CLIMATE IS CHANGING ARE YOU CHANGING TOO? 06

2 Het Vlaams Klimaatbeleidsplan20 06 The climate is changing. Are you changing too? The Flemish Climate Policy Plan

3 Colophon Composition Vlaamse overheid Departement Leefmilieu, Natuur en Energie Afdeling Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu & Gezondheid Dienst Lucht en Klimaat Publisher Jean-Pierre Heirman Vlaamse overheid Department Leefmilieu, Natuur & Energie Koning Albert II-laan 20, bus Brussel Registration number D\2007\3241\004 Publication date October 2006 You can order this plan The Flemish Infoline on 1700 or Vlaamse overheid Department Leefmilieu, Natuur en Energie Afdeling Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu & Gezondheid Dienst Lucht en Klimaat Koning Albert II-laan 20, bus Brussel lucht@milieuinfo.be - klimaatconferentie@milieuinfo.be Print This edition was printed on 50% post-consumer recycled paper, chlorine-free and without optical bleaching Final editing & Coordination Eco Consult Milieucommunicatie bvba Concept, lay-out & illustrations Pimiento grafische communicatie Afterimage 2

4 The Het Flemish Vlaams Climate Klimaatbeleidsplan20 Policy Plan 06 Foreword Global De opwarming van and de its aarde increasing en de toenemende impacts are gevolgen almost daarvan daily news. zijn bijna According dagelijks to in various het nieuws. scientists, De strijd tegen combating de klimaatverandering climate change is is volgens one of verschillende the most important wetenschappers environmental dan ook één challenges van de humanity belangrijkste is facing milieu-uitdagingen today. Greenhouse waar we met gases de resulting mensheid from voor human staan. Broeikasgassen activities such die as het fossil gevolg fuel combustion zijn van menselijke have activiteiten, an important zoals contribution de verbranding to global van fossiele warming. brandstoffen, leveren immers een belangrijke bijdrage tot deze versnelde opwarming. We therefore have a common responsibility in limiting the greenhouse gas effect and its possible We hebben consequences. dan ook de Meeting gemeenschappelijke the reduction verantwoordelijkheid targets arising from om the het ratification broeikasgaseffect of the en Kyoto de Protocol mogelijke gevolgen is the first, ervan but te important beperken. step Het nakomen towards van a long-term de reductiedoelstellingen climate policy. die Flanders voortvloeien will meet uit de its ondertekening Kyoto targets van with het Protocol the implementation van Kyoto, vormen of the een 2006 eerste - 20 maar Flemish belangrijke Climate stap in Policy een klimaatpolitiek op lange termijn. Door de uitvoering van het Vlaamse Klimaatbeleidsplan Plan. This means that during the period , our greenhouse gas emissions on average will be 5.2% lower than the 1990 emissions. zal Vlaanderen haar Kyotodoelstelling realiseren. Dit betekent dat onze broeikasgasuitstoot in de periode gemiddeld 5,2% lager zal liggen dan de uitstoot in This Flemish Climate Policy Plan is based on a number of important principles. The consultations in the Flemish Climate Conference aimed, inter alia, at creating the necessary social Een aantal belangrijke principes liggen aan de basis van dit Vlaamse Klimaatbeleidsplan. Het overleg binnen de Vlaamse Klimaatconferentie had ondermeer de nodige maatschappelijke steun voor het support for the plan. In order to meet ambitious targets, the contribution from every sector plan tot doel. Om de ambitieuze doelstellingen te realiseren is de bijdrage van alle sectoren in de in society is needed in combating climate change. The plan therefore provides measures for samenleving nodig in de strijd tegen de klimaatverandering. Het plan bevat dan ook maatregelen voor each of these sectors. The government wants to take the lead in climate policy by setting an elk van hen. De overheid wil alvast door zelf het voorbeeld te geven, een voortrekkersrol spelen in example. het klimaatbeleid. Flanders resolutely wants to take the path towards a low-carbon society. Therefore a lot of Vlaanderen wil resoluut de weg inslaan van de evolutie naar een koolstofarme samenleving.veel aandacht gaat is dan devoted ook naar to het reducing terugdringen the use van of het energy energieverbruik by the different door de sectors verschillende and to maatschap- the use of attention renewable pelijke doelgroepen energy. en Innovation naar de inzet and van research hernieuwbare play a crucial energie. role Innovatie in the en long onderzoek term achievement spelen een of cruciale this path. rol in These de effectieve innovative realisatie instruments van dit pad will op allow de langere Flanders termijn. to meet its Kyoto target at an acceptable Door deze innovatieve social and instrumenten economic cost. kan Vlaanderen haar Kyoto-doelstelling tegen een aanvaardbare maatschappelijke en economische kost realiseren. Our climate is changing, but are you changing too? After all, we must respond to the climate challenge Ons klimaat together. verandert, maar verandert u ook? De klimaatuitdaging moeten we immers gezamenlijk aangaan! Kris PEETERS Flemish Minister of Public Works, Energy Environment and Nature 3

5 Index SUMMARY FOR POLICY MAKERS 1 THE NEED FOR CLIMATE POLICY 2 CLIMATE POLICY AT MANY LEVELS 3 THE CHALLENGE FOR FLANDERS 4 THE FLEMISH POLICY FRAMEWORK 5 THE FLEMISH RESPONSE TO THE REDUCTION CHALLENGE 5.1 Towards climate friendly and sustainable mobility in Flanders 5.2 Rational energy use in buildings 5.3 Towards a sustainable and low carbon energy supply 5.4 The Flemish industry and climate policy: a result-oriented equilibrum exercise 5.5 Sustainable agriculture and forestry 5.6 Research and Innovation 5.7 Raising awareness means prevention 5.8 The use of flexibility mechanisms 5.9 Adaptation 5.10 The government has an exemplary role 5.11 The impact of the Flemish climate policy 6 THE (FLEMISH) POST - 20 CLIMATE POLICY 6.1 The international political process 6.2 Establishing the Belgian position 6.3 The Flemish preparation 7 FINANCING THE FLEMISH CLIMATE POLICY 7.1 Required budget and personnel 7.2 The financing mechanisms 7.3 Cost efficiency 7.4 The financial obligation arising from the Climate Convention and the Kyoto Protocol GLOSSARY

6 The Het Flemish Vlaams Climate Klimaatbeleidsplan20 Policy Plan 06 daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid De The vogels birds wordt vinden really gevoerd met behulp van een aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving onze like legt vliegerauto our eisen kite-flying op heel aan cars nieuwbouw leuk. en grondige renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend zal de overheid natuurlijke en hernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsketels uitbreiden.voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Een tweede type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de erkenning van energiedeskundigen, het invoeren van een energieprestatiecertificaat voor bestaande gebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de netbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.tenslotte zal de overheid onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO 2 -eq per jaar in de emissiereductie. Energy Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) Summary for policy makers nam in % van de totalevlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams Background klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector The De moeten lessen lessons hiervoor en uitdagingen and challenges zorgen. uit Hiermee het of Vlaams the realiseert Klimaatbeleidsplan de sector Flemish van Climate 2002 de elektriciteitsproductie Policy en de Plan voortgangsrapporten and the een progress bijdrage van reports zijn gemiddeld belangrijke are 5,8 important bouwstenen Mton CObuilding 2 -eq voor per dit blocks jaar tweede voor for de Vlaams this Kyoto-doelstelling. second Klimaatbeleidsplan Flemish Climate (VKP), Policy zowel Plan procesmatig (FCPP), both als inhoudelijk. terms Er of was process een nieuwe and in vorm terms van of beleid content. nodig, A new op basis type van of een policy breed making draagvlak, was om needed, een based maatschappelijk Industry on a broad verreikende support, beleidsuitdaging, in order to zoals able to de meet strijd tegen a socially de klimaatverandering, far-reaching policy te challenge, kunnen such aangaan. De uitstoot as combating van broeikasgassen climate change. door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tussen organisation 1990 en 2004 of met the 9,5%. Flemish De betrokken Climate bedrijven Conference moeten is an hun important inspanningen step in in het this, kader and van at the de The De organisatie van de Vlaamse Klimaatconferentie is hierin een belangrijke stap en meteen ook een same belangrijke bouwsteen van het nieuwe Vlaams Klimaatbeleidsplan Hiervoor analyseerden Vlaamse time Kyoto-doelstelling an important building voortzetten block terwijl for the ze new tegelijkertijd hun concurrentiepositie Flemish Climate Policy moeten Plan. For de relevante beleidsdomeinen in de Taskforce Klimaatbeleid in opdracht van de Vlaamse Regering de behouden this purpose, of waar the mogelijk Flemish zelfs Government verbeteren. Het charged VKP 2006 all relevant - 20 voorziet policy areas daarom in een the aantal Climate eindaanbevelingen van deze conferentie. Policy maatregelen Taskforce voorto deanalyse industrie. the Streefdoelen final recommendations zijn het verhogen of this van conference. een efficiënt gebruik van energie The Het op vastgelegde resultaat is is a een strategic niveaus strategisch en policy het terugdringen beleidsplan with met actions van acties de uitstoot for in alle relevante lachgas Flemish Vlaamse door de competence bevoegdheidsdomeinen. Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is chemische industrie. areas. via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 Mton CO 2-eq per jaar. The challenge for Flanders Agriculture and forestry Het The nieuwe new Flemish Vlaams Climate Klimaatbeleidsplan Policy Plan omvat encompasses de volledigethe Kyoto-periode entire (2008 period - 20). (2008 Het - 20). VKP The hanteert FCCP uses de gemiddelde the average uitstoot emissions tijdens during de Kyoto-periode the period ( as 20) a reference. als referentiepunt.volgencording to the het nationale burden lastenverdelingsakkoord sharing agreement, moet Flanders Vlaanderen must zijn reduce emissies its in yearly de periode emissions 2008 Ac- De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP voorziet een verdere vermindering via CO 2 -besparing in de glastuinbouw, - by 20 an average met gemiddeld of 5.2% 5,2% during verminderen the period tegenover die 20, van compared In absolute to those cijfers of betekent In absolute dit een beperking figures, this van means de uitstoot a reduction in deze of periode the emissions tot gemiddeld to an average kton of CO 83, eq per kton jaar. CO 2 -eq per year de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de In during verdere een scenario this period. realisatie zonder van bebossingen. klimaatbeleid De zouden sector devlaamse realiseert broeikasgasemissies met deze maatregelen met bijna 18% 1 toenemen In the absence of climate policy, the Flemish greenhouse gas emissions would increase Mton CO by 2 -eq 18% tegenover besparing die per van jaar en een niveau bereiken van iets meer dan 105,6 Mton CO 2 -eq. De uitdaging compared to those of 1990, and reach a level of a bit over Mton CO voor het Vlaamse klimaatbeleid is dus de uitstoot van broeikasgassen tegen 2010 met 2 -eq in The 22,2 Mton challenge for the Flemish climate policy is therefore to reduce the greenhouse gas emissions CO 2 -eq per jaar te verminderen tegenover het scenario zonder klimaatbeleid. by 22.2 Mton CO 2 -eq per year by 2010 compared to the scenario without climate policy. 57

7 Samenvatting Summary Summary for the voor for policy beleidsmakers The Flemish response to this reduction challenge The Tien measures thema s bundelen of this de second maatregelen Flemish van Climate dit tweede Policy Vlaams Plan Klimaatbeleidsplan.Vijf are clustered in ten topics. sectorale Overall targets thema s are geven set globaal for five het topics streefdoel covering weer climate voor de friendly sectorenand rond sustainable klimaatvriendelijke mobility, en rational duurzame energy mobiliteit, use, sustainable rationeel energiegebruik, and low-carbon duurzame energy supplies, koolstofarme industry energievoorziening, and sustainable industrie agriculture en and forestry. duurzame Five landbouw horizontal en bossen.vijf topics deal horizontale with research ondersteunende and innovation, thema s awareness handelen over raising, onderzoek flexibility en mechanisms, innovatie, sensibilisatie, the lead flexibiliteitsmechanismen, role of the government de and voorbeeldrol the adaptation van de to overheid climate en change de aanpassing impacts. Every aan de topic klimaatverandering clusters the various (adaptatie). measures which must contribute to achieving the overall target Elk thema and bundelt the specific de verschillende objectives. maatregelen This climate die policy moeten plan bijdragen briefly tot describes realisatie the measures. van het globale More streefdoel detailed en van information de specifieke can doelstellingen. be found in De a database maatregelen which worden is publicly in dit klimaatbeleidsplan accessible. In order to monitor beknopt beschreven. the achievement Uitgebreidere of the plan s informatie objectives is te vinden the in best een databank, way, special die publiek attention toegankelijk is paid to the is. Om formulation de realisatie of van indicators de doelstellingen for every van subject. dit plan optimaal te kunnen opvolgen, is bij elk thema Finally, bijzondere important aandacht elements besteed aan of the het plan formuleren include van the indicatoren. monitoring and coordination with other policy levels, the financing of the proposed policy and the coordination of this climate plan Belangrijke elementen van het plan zijn tot slot de opvolging en afstemming met andere beleidsniveaus, de financieringsmechanismen van het voorgestelde beleid en de afstemming 2 with other policy plans such as the Flemish Allocation Plan for CO Emission Allowances van dit klimaatplan The plan also comprises the Flemish vision of the preparation of the climate op andere beleidsplannen zoals het Vlaams Toewijzingsplan Verhandelbare Emissierechten regime after 20. Het plan omvat ook de Vlaamse visie op de voorbereiding van het klimaatregime na 20. Mobility De The transportsector sector draagt is increasingly stijgende mate contributing bij tot devlaamse to Flanders emissierekening. emissions. In In 2004, nam it accounted die 17% van for 17% de COof 2 -emissies the CO 2 voor emissions, zijn rekening, a share een that aandeel is moreover dat bovendien increasing elk jaar every toeneemt. year. This Dit belangrijke significant aandeel share and en de the vele many betrokkenen parties involved bij de realisatie in implementing van beleidsmaatregelen policy measures weerspiegelen reflect the decomplexity complexiteit and en importance het belang of van mobility mobiliteit in in modern huidige society. maatschappij. Reversing Het this ombuigen increasing van dit share toenemende in emissions aandeel a major in de challenge. emissies is Several een grote measures uitdaging. have Hiervoor been put is een forward hele reeks to achieve maatregelen this. voorzien. These are Deze clus- zijn is gebundeld tered in four in vier strategic strategische packages maatregelenpakketten. of measures. Limiting De beperking the transport van het transportvolume comprises omvat measures related op to het bringing vlak van about de realisatie a modal van shift een and modale increasing verschuiving the transport en verhoging efficiency van de vervoers- both for maatregelen efficiëntie passenger voor and zowel freight het transport. personen-examples als het goederenvervoer.voorbeelden include the further development hiervanof zijnpublic een verdere transport, the expansion van het openbaar of cycling vervoer, infrastructure, de verdere the uitbouw promotion van fietsinfrastructuur, of inland shipping, promotie etc. A van second de ontwikkeling binnenvaart, package of measures enzovoorts. comprises Een tweede the maatregelenpakket development of omvat an environmentally de uitbouw van friendly een milieuvriendelijk and low en emission emissie-arm vehicle voertuigenpark fleet by applying via het the gebruik ecoscore, van de the ecoscore, adaptation de aanpassing of the system van de of verkeersbelastingen for environmentally voor milieuvriendelijke friendly cars wagens and en the de promotion bevordering of van biofuel het gebruik use. A van third biobrandstoffen. package clusters Een road taxes derde measures pakket that bundelt promote maatregelen the best die possible de optimale traffic afwikkeling flow, for van example het verkeer by using moeten green bevorderen, telematics bijvoorbeeld and extending door dynamic het gebruik traffic van management. groene telematica Finally, en the een government uitbreiding van will het promote dynamische environmentally friendly Tenslotte driving zal de behaviour overheid by een integrating milieuvriendelijk this in rijgedrag driving stimuleren lessons and door by examining de integratie the verkeersbeheer. hiervan feasibility in de of rijopleiding a speed card. en These door het measures onderzoek will van lead de to haalbaarheid a total average van een emission snelheidskaart. reduction Deze of maatregelen 3.9 Mton COzorgen 2 -eq per samen year. voor een gemiddelde emissiereductie van 3,9 Mton CO 2 -eq per jaar. Buildings Final Het finaal energy energieverbruik use in buildings in gebouwen has increased is sinds by % met since 36% gestegen. The most De belangrijkste important oorzaken? reasons for De this stijging are van the het increasing aantal gebouwen number en of individuele buildings and wooneenheden of individual en dwellings de groeiende and vraag the growing naar comfort. Aandacht for comfort. voor de The stijging increase van het in energiegebruik energy use is is therefore dan ook belangrijk. important Energiekeuzes point of van attention. demand van- 6

8 The Het Flemish Vlaams Climate Klimaatbeleidsplan20 Policy Plan 06 After daag hebben all, energy immers choices gevolgen today voor have de hele an impact levensduur on energy van het consumption gebouw. Het beleid during voor the gebouwen entire lifespan richt of zich a building. daarom op The rationeel policy for energiegebruik buildings therefore (REG). Dit focuses beleid wordt on rational gevoerd energy met behulp use (REU). van een This policy aantal type-instrumenten. is implemented through De energieprestatieregelgeving a number of policy instruments. legt eisen op The aan regulation nieuwbouw on en energy grondigeper- formance renovatie, zowel sets requirements voor residentiële for als new tertiaire buildings gebouwen. and buildings Bijkomend that zal undergo de overheid major natuurlijke renovation, en both for residential dwellings and for buildings in the service sector. Furthermore the gov- hernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsketels uitbreiden.voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Een tweede ernment will stimulate natural and renewable cooling systems and extend the requirements with respect to the maintenance of heating installations. Specific REU directives have been type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de drawn up for public housing. Secondly, the government will introduce advice-based incentives. These erkenning involve van energiedeskundigen, the accreditation of het energy invoeren experts, van een the energieprestatiecertificaat introduction of an energy voor performance bestaande certificate gebouwen en for het existing stimuleren buildings van REG and bij stimulating kansarmen. REU De overheid for the underprivileged. zal financiële stimuli The geven government via de will netbeheerders provide financial en voor incentives het versneld via moderniseren the grid operators van schoolinfrastructuur.tenslotte and for the accelerated modernisation zal overheid of onderzoek school infrastructure. verrichten onder Finally, meer the naar government de mogelijke will instrumenten undertake voor research, de verbetering for example van de into energieprestatie instruments van bestaande to improve woningen. the De energy sector van performance de gebouwen of levert existing hiermee buildings. een The gemiddelde sector of the possible buildings bijdrage van will 2,5 contribute Mton CO 2 on -eq average per jaar in 2.5Mton de emissiereductie. CO 2 -eq per year to the emission reduction. Energy Het Energy energieverbruik use for the voor production de productie of electricity van elektriciteit and heat en(excluding warmte (exclusief the heating gebouwenverwarming) of buildings) ac- nam counted in 2004 for 21% van of de the totalevlaamse Flemish uitstoot greenhouse van broeikasgassen emissions voor in zijn rekening. Since 1990 Sinds there 1990 has is been er een an toename increase van of 5% in bij the de emissies emissions in de by sector the electricity van de elektriciteitsvoorziening. generating sector. The Het Flemish Vlaamscli- klimaatbeleid mate policy wishes wil deze to trend reverse ombuigen. this trend. De realisatie The achievement van de doelstellingen of the targets voor groene for green stroom electricity en warmtekrachtkoppeling and combined heat and (WKK) power en generation de toewijzing (CHP) van emissierechten and the allocation aan de of elektriciteitssector emission allowances to moeten the electricity hiervoor sector zorgen. will Hiermee make this realiseert possible. de sector These van measures de elektriciteitsproductie allow the electricity een bijdrage production van gemiddeld sector to 5,8 make Mton an CO average 2 -eq per contribution jaar voor de of Kyoto-doelstelling. 5.8 Mton CO 2 -eq per year to the Kyoto objective. Industry De Between uitstoot 1990 van broeikasgassen and 2004, the door greenhouse de industrie gas emissions (inclusief raffinaderijen by industry en (including cokes) daalde refineries tussen coke) 1990 fell en by %. met The 9,5%. industries De betrokken concerned bedrijven must moeten continue hun their inspanningen efforts in het the kader context van of de the Vlaamse Flemish Kyoto-doelstelling objective, while voortzetten at the terwijl same ze time tegelijkertijd they must hun maintain, concurrentiepositie or where possible moeten im- behouden prove their of competitiveness. waar mogelijk zelfs The verbeteren Het VKP FCPP 2006 therefore - 20 voorziet contains daarom a number een aantal of measures maatregelen for the industrial voor de sector. industrie. The Streefdoelen targets include zijn het the verhogen improvement van een of efficiënt energy gebruik efficiency vantowards energie op set vastgelegde levels and niveaus reducing en the het nitrous terugdringen oxide van emissions de uitstoot by van the lachgas chemical door industry. de chemische In addition, industrie. fluo- Verder rinated moeten gas emissions de F-gasemissies must also naar be omlaag. reduced. Ook A financial een financiële contribution tegemoetkoming for the voor sector de is sector available is via de the ecologiepremie ecology subsidy. voorzien. Together Deze these maatregelen measures zorgen will samen result voor in an een emission emissiereductie reduction van of 4,8 4.8 Mton CO 2-eq 2 and -eq per jaar. year. Agriculture and forestry The De uitstoot greenhouse van broeikasgassen emissions door by agriculture de landbouw have is sinds fallen 1990 since gedaald, 1990, voornamelijk mainly as a result door de of daling the decline van veestapel. in the number Deze sector of livestock. was in 2004 In 2004, verantwoordelijk this sector accounted voor 10% van for de 10% Vlaamse of the broeikasgasuitstoot. Het VKP gas 2006 emissions voorziet The een verdere FCPP vermindering anticipates via a further CO 2 -besparing reduction in de via glastuinbouw, CO 2 Flemish greenhouse savings in de greenhouse productie van horticulture, hernieuwbare the energie production en biobrandstoffen, of renewable de energy afstemming and biofuels, met het mestbeleid the harmony en de with the verdere manure realisatie policy, van and bebossingen. the continuation De sector of realiseert the afforestation met deze programme. maatregelen These bijna 1 measures Mton CO 2 -eq result besparing a contribution per jaar. of almost 1 Mton CO 2 -eq per year to the emission reduction. 7

9 Summary Samenvatting Summary for the voor for policy beleidsmakers Research and innovation Meeting De realisatie the van Kyoto de Kyoto-doelstelling target is only the is first maar step een in eerste combating stap de climate strijd change. tegen de In klimaatverandering. Op more langeambitious termijn zijn reduction ambitieuzere targets reductiedoelstellingen are needed. However, nodig. the De technologies technologieën and en systemen systems the longer term, required nodig om to deze achieve te realiseren these zijn are echter not yet nog market-ready niet marktrijp or of do bestaan not even nog niet. exist. Het The VKP FCPP beklemtoont therefore daarom emphasises de bijdrage the van importance het Vlaams of onderzoeks- the contribution en innovatiebeleid of the Flemish om de research diverse and innovation klimaatdoelstellingen policy to te meet bereiken, the various zowel op climate korte als objectives, lange termijn. both Heel in the wat short maatregelen and in the moeten long term. hiertoe Many bijdragen. measures De informatiedoorstroming should contribute to en this. de Information netwerking moeten flows and verbeteren. networking Ook is must er nood improve. aan een strategische There a onderzoeksnota need for a strategic over de research energietechnologieën memorandum enon aanenergy de uitbouw technologies van een and on beleidsdomeinoverschrijdend the development of cooperative samenwerkingsverband. ventures across Het policy in kaart areas. brengen Identifying van hinderpalen the obstacles voor to innovation innovatie binnen the het environment milieu- energiebeleid and energy kan policy helpen can om help de to klimaatdoelstellingen meet the climate te objectives. halen. Awareness raising Climate Klimaatverandering change can kan only alleen be maar effectively effectief addressed aangepakt if worden all actors als in alle society maatschappelijke are concerned actoren with zich the bewust climate zijn van problem. het klimaatprobleem. Awareness raising Sensibilisatie is therefore is dus absolutely absoluut noodzakelijk essential to om achieve meer vooruitgang more progress te boeken in the het klimaatbeleid climate policy en and om for andere the beleidsinstrumenten other policy instruments goed te to laten provide functioneren. results. Het The 2006 VKP FCPP bevat contains acties voor actions de verschillende for the various doelgroepen. target groups. The use of flexibility mechanisms To De Vlaamse supplement overheid its internal zal, aanvullend emission op reduction haar internpolicy emissiereductiebeleid, the Flemish Government gebruik maken will van make de flexibiliteitsmechanismen the flexibility mechanisms van het Kyotoprotocol of the om Protocol haar reductiedoelstelling to meet its reduction te realiseren. target. De The inzet use van of use of these deze mechanismen mechanisms moet should hetenable Vlaams the gewest Flemish in staat Region stellen to om meet haar its reductiedoelstelling reduction target tijdig, in time, op een in a kostenefficiënte cost efficient en and maatschappelijk socially acceptable haalbare way. manier In this terespect, bereiken. it Hierbij will take zal op into evenwichtige account the wijze three principles rekening worden of sustainable gehouden development met drie pijlers in a balanced van duurzame way (the ontwikkeling economic, (economische, ecological ecologische and social aspects en sociale of aspecten the use van of the de inzet mechanisms), van de mechanismen), in accordance conform with het the Kyotoprotocol Protocol en and de Marrakesh the Marrakesh akkoorden. Accords. Adaptation Climate De veranderingen changes are aan ons already klimaat happening, zijn al voelbaar, despite ondanks the mitigation het beleid policy. om de In klimaatverandering Flanders a number te of beperken. sectors Insuch Vlaanderen as agriculture, zijn een aantal fisheries, sectoren, forestry zoals and landbouw, tourism visserij, depend bosbouw largely en on toerisme the weather sterk conditions. afhankelijk van The de FCPP weersomstandigheden. plans to take stock Hetof VPK the voorziet effects om of weather de effecten conditions van de weersomstandigheden op A deze cost sectoren effective in Flemish kaart te adaptation brengen. Een plan kosteneffectief will be drawn Vlaams up. adaptatieplan This plan aims zal to uitgewerkt strike a on these sectors. balance worden. Dat between plan streeft keeping naar climate een evenwicht risks as tussen low as het possible zo klein and mogelijk the consequences houden van klimaatrisico s on socioeconomic en de gevolgen development. hiervan de sociaal-economische ontwikkeling. The government leads by example The De overheid government heeft has een belangrijke important voorbeeldfunctie leading role in bij the het implementation uitvoeren van het of klimaatbeleid. its climate Het policy. VKP The spoort 20 FCPP zowel is dencouraging Vlaamse overheid both als the de Flemish lokale besturen Government aan om and bij local de uitvoering governments van to hun ensure activiteiten rational te zorgen energy voor use, rationeel sustainable energieverbruik, generation duurzame of energy energieopwekking and sustainable mobility en mobiliteit. while De lokale carrying overheden out its staan activities. erg dicht As bij local de bevolking. governments Zij kunnen are very hierdoor close een to the belangrijke population communicatieopdracht a first and vervullen. important provider of they are information. 8

10 The Het Flemish Vlaams Climate Klimaatbeleidsplan20 Policy Plan 06 The Flemish climate policy after 20 daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een aantal Het The Protocol Kyoto type-instrumenten. Protocol van Kyoto is is a De een first energieprestatieregelgeving eerste and important belangrijke step stap in delivering in legt eisen verwezenlijking op the aan Climate nieuwbouw van Change het Klimaatverdrag. renovatie, tions Later objective. zowel trok de voor Subsequently klimaatconferentie residentiële the alsclimate tertiaire in Montréal conference gebouwen. de eerste Bijkomend in Montreal krijtlijnen zal voor outlined de overheid de voorbereiding the natuurlijke first steps van en in het en grondige Conven- hernieuwbare internationale the preparation koeling klimaatbeleid of international stimuleren na 20. en post-20 de eisen met climate betrekking policy. tot het onderhoud van verwarmings- Rekening ketels uitbreiden.voor houdend met sociale de internationale woningen worden onderhandelingen specifieke REG-richtlijnen inzake het post-20 opgesteld. klimaatbeleid, Een tweede type-instrument bereidt Taking Vlaanderen into account dat technisch, de the overheid international economische zal inzetten negotiations en zijn maatschappelijk de adviesgerichte on post-20 onderbouwde stimuli. climate Het engagementen gaat policy, hier Flanders dan voor, om is de gericht erkenning preparing op van technically, energiedeskundigen, economically hetand invoeren socially vanacceptable een energieprestatiecertificaat commitments, focusing voor bestaande on gebouwen Flanders will Vlaanderen en vult het further zijn stimuleren develop visie op het vanits klimaatbeleid REG vision bij kansarmen. of climate na 20 De policy aan overheid after en stelt zal 20 deze financiële and will bij de stimuli adjust loop van geven this de via as internationale onderhandelingsperiode. en voor het versneld evolve. This de netbeheerders international negotiations Dit geldt moderniseren applies in in het bijzonder van particular schoolinfrastructuur.tenslotte to the possible role voor de mogelijke rol van de zal of the internationale de overheid international aviation onderzoek lucht- en scheepvaart verrichten and marine in onder bunker een klimaatregime meer naar fuels de mogelijke in a post-20 na 20. instrumenten climate voor regime. de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO The impact of 2 -eq per jaar in de emissiereductie. the Flemish climate policy Energy De The meest most actuele up-to-date prognoses projections schatten estimate de reductie-uitdaging the reduction voor challenge het Vlaamse for klimaatbeleid the Flemish climate op 22,2 Mton policy CO to 2 be -eq 22.2 per jaar. Mton CO 2 -eq per year. If Flanders fully and timely implements all measures Het Voert described energieverbruik Vlaanderen above, alle the voor hierboven gap dewill productie beschreven reduced van elektriciteit maatregelen by 18 Mton en tijdig CO warmte (exclusief gebouwenverwarming) en 2 -eq. volledig With uit, these dan measures, verkleint de Flanders kloof nam met can thus in Mton realise 21% CO 2 81% van de -eq. Dit of totalevlaamse the betekent reduction uitstoot dat Vlaanderen efforts van internally. broeikasgassen met deze In maatregelen 2008 voor -20 zijn 81% it rekening. van is estimated Sinds 1990 de reductie-inspanning result er een of toename that, as a is intern this climate van 5% binnen Vlaanderen policy, bij de the emissies kan emissions in de realiseren. will sector In be van 2008 on - average de elektriciteitsvoorziening. 20 ligt 0.1% de uitstoot below door those Het dit of klimaatbeleid Following wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en Vlaams klimaatbeleid naar schatting the fully gemiddeld and timely 0,1% implementation onder die van of all internal measures, the remaining reduction gap for Flanders still (WKK) amounts en de to toewijzing 4.3 Mton van CO emissierechten aan de elektriciteitssector warmtekrachtkoppeling Na tijdige en volledige uitvoering van alle interne maatregelen, 2 -eq per year. The estimated reduction bedraagt de resterende reductiekloof moeten deficit in hiervoor 2006 amounts zorgen. Hiermee to 21.4 realiseert Mton COde sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van in Vlaanderen nog 4,3 Mton CO 2 -eq per jaar. Over 2 -eq over the whole of the Kyoto period. The Flemish Government 5,8 Mton will COgradually 2 -eq per jaar provide voor the de Kyoto-doelstelling. necessary budget to purchase additional emis- de volledige Kyoto-periode is er dus in 2006 een gemiddeld geschat reductietekort van 21,4 Mton CO 2 -eq. De Vlaamse overheid zal binnen de voorziene tijd stap sion credits. In this respect it will also consider the monitored impact of identified internal voor stap de nodige middelen inzetten voor de aankoop van bijkomende emissiekredieten. Hierbij Industry projects. houdt zij ook rekening met de opvolging van de voorziene interne projecten. In conclusion De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tussen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van de Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten behouden Om To meet tijdig the de of Kyotodoelstelling waar mogelijk target zelfs te time, verbeteren. halen the wordt implementation Het het VKP prioritair of uitvoeren 20 internal voorziet van measures interne daarom maatregelen at een a socio-economically in acceptable de voor diverse de industrie. cost beleidsdomeinen is a Streefdoelen priority tegen for zijn the een het various socio-economisch verhogen policy van areas. eenhaalbare efficiënt This will kostprijs, gebruik be coordinated van afgestemd energie aantal vooropgesteld maatregelen op and en vastgelegde supplemented aangevuldniveaus metwith deen inzet het the van terugdringen use flexibiliteitsmechanismen. of the flexibility van de uitstoot mechanisms. van De Vlaamse lachgas The door Flemish Regering de chemische Government zal eroverindustrie. waken will dat Verder ensure men moeten that tijdens during de F-gasemissies looptijd the course van ditvlaams naar of this omlaag. Flemish Klimaatbeleidsplan OokClimate een financiële Policy de voorziene tegemoetkoming Plan, the maatregelen identified voormeasures tijdig de sector en is will via correct be de implemented ecologiepremie uitvoert. De in geïdentificeerde a voorzien. timely and Deze correct indicatoren maatregelen manner. spelen zorgen The een identified samen belangrijke voor indicators een rol emissiereductie bij deplay evaluatie an important van de 4,8 Mton vooruitgang role in COmonitoring 2-eq van per de jaar. projecten. the progress of the projects. Om een efficiënte opvolging mogelijk te maken, heeft de Vlaamse Regering volgende instrumenten tot Agriculture haar To allow beschikking: efficient follow and up, forestry the Flemish Government has the following instruments at its 1. disposal: De een uitstoot databank van met broeikasgassen alle maatregelen door is de vanaf landbouw 2006 beschikbaar. is sinds 1990 Zij gedaald, is voor voornamelijk iedereen toegankelijk door de daling en 1. van wordt a database de veestapel. op termijn with Deze geïntegreerd all the measures sector was in in de 2004 databank is available verantwoordelijk van from het Nationaal This voor 10% Klimaatplan is accessible to everyone van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. 2. een Het beknopt VKP zesmaandelijks voorziet rapport een over verdere evolutie vermindering van projecten via CO 2 -besparing en de mogelijke in de glastuinbouw, knelpunten and will eventually be integrated in the database of the National Climate Plan. 2. a concise six-monthly report on the evolution of the projects and the possible de bij productie de uitvoering van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de problems in implementation. verdere een tweejaarlijks realisatie van voortgangsrapport, bebossingen. De sector met een realiseert toelichting met bij deze toestand maatregelen van het bijna Vlaamse 1 Mton klimaatbeleid per jaar. CO 2 -eq 3. a two-yearly progress report, with an explanation of the situation of the Flemish besparing climate policy. Blijkt If evidence dat Vlaanderen arises that met Flanders dit plan de will reductiedoelstellingen not meet its reduction niet of target maar or laattijdig will meet haalt, it dan too zal late, het the beleid government bijkomende will identify interne en/of and implement externe maatregelen additional voorzien internal enand/or uitvoeren. external measures. 97

11 Summary The De need for nood the for aan policy climate klimaatbeleid makers policy NIEUW:Verlichting op fietsenergie! 1 The need for climate policy 1.1 The greenhouse gas effect, not only a natural phenomenon Some In de atmosfeer gases in the zijn gassen atmosphere aanwezig allow die de the invallende radiation zonnestraling from the sun doorlaten, to pass maar but de absorb teruggekaatste straling radiation van het from opgewarmde the warmed-up aardoppervlak earth surface. opnemen. This Dit fenomeen phenomenon heet is het known broeikaseffect the the reflected greenhouse en zorgt ervoor effect dat and de gemiddelde implies that temperatuur the average op aarde temperature +15 C bedraagt on earth in plaats is +15º van C -18 C. instead Sinds of -18º het begin C. Since van het the industriële start of the tijdperk industrial (1750) era nam(1750), de concentratie the concentration van enkele belangrijke of some important broeikasgassen in onze atmosfeer gases in sterk our atmosphere toe.vooral dehas concentratie strongly increased. van koolstofdioxide There has (CObeen 2 ), methaan a particularly (CH 4 ) greenhouse strong en lachgas increase (N 2 O) in is sterk the concentration gestegen. Zowel of de carbon verbranding dioxide van (CO fossiele 2 ), methane brandstoffen (CH(CO 4 ) and 2 ), als nitrous de oxide veeteelt (N 2 (CH O). 4 Combustion en N 2 O), de afvalverwerking of fossil fuels (CO (CH 42 ) en and livestock de chemische farming processen (CH 4 in and de Nindustrie 2 O), waste (N 2 O) managemenben een (CHimpact. 4 heb- ), and Door chemical de wereldwijde processes ontbossing industry en (Nde 2 O) verbranding all have their die ermee impacts. gepaard As a gaat, result zijn of de worldwide grote deforestation koolstofreservoirs and the in het accompanying hout en de bodem forest omgezet fires, the in large broeikasgassen reservoirs (voornamelijk of carbon in CO the 2 ). timber Ook de and uitstoot the soil of have de lekken been converted van nieuwe gefluoreerde into greenhouse stoffen gases (de zogenaamde F-gassen) zoals CFK s, HCFK s, HFK s, COPFK s 2 (mainly ). The en emission SF 6 zijn daarbij or leakage van betekenis.algemeen of new fluorinated speelt substances de aanhoudende (the groei so-called van de F wereldbevolking gases) such as een CFCs, cruciale HCFCs, rol in HFCs, de evolutie PFCs van and het SF 6 concentratieniveau van in deze this gassen. respect. In general, the constant growth in the world population plays a cru- are also significancial In 2004 role bedroeg in the evolution de atmosferische of the concentratie concentration van level CO of these ppmv, gases. een stijging In 2004, met the 35% atmospheric tegenover concentration de pre-industriële of concentratie CO 2 amounted (280 ppmv). to 377 De ppmv, huidige an CO increase 2 -concentratie of 35% compared was nog nooit to zo the hoog pre-industrial de periode level van (280 de laatste ppmv) The current jaar met COeen 2 concentration waarschijnlijkheid has never van 66 been tot 99% as high zelfs niet during de the last laatste 420,000 miljoen years, jaar. and Bovendien with a probability kwam het huidige of 66 stijgingstempo to 99%, not even nog nooit in the voor last sinds 20 million minstens years. Furthermore, the current rate of increase has never occurred for at least 20,000 years. The natural greenhouse effect results in an average temperature on earth of 15 C instead of -18 C 10

12 The Het Flemish Vlaams Climate Klimaatbeleidsplan20 Policy Plan 06 For daag CH hebben jaar.voor 4 (+155%), immers CHand 4 gevolgen (+155%) N 2 O voor (+18%), en Nde 2 O hele there (+18%) levensduur have tekent been men van similar het gelijkaardige gebouw. evolutions. Het evoluties beleid In 1750, op. voor Rond there gebouwen 1750 were not richt waren yet zich er any nog daarom CFCs, geen op CFK s, HCFCs, rationeel HCFK s, HFCs, energiegebruik HFK s, PFCs PFK s or SF (REG). of 6 SF in 6 the Dit in de atmosphere, beleid atmosfeer wordt aanwezig, gevoerd but their met maar share behulp hun in aandeel the van een current aantal de huidige composition type-instrumenten. samenstelling of greenhouse van De broeikasgassen energieprestatieregelgeving gases has nam rapidly de laatste increased legt 40 eisen jaar over snel op aan toe. the nieuwbouw last 40 years. en grondige in The renovatie, Met het Global Global zowel Warming voor residentiële Potential Potential als (GWP) tertiaire is allows het gebouwen. mogelijk comparison Bijkomend de bijdrage of the zal van de contribution de overheid verschillende natuurlijke of the gassen different hernieuwbare het broeikaseffect gases to koeling the ten greenhouse stimuleren opzichte van en effect. elkaar de eisen In te 2004, wegen. met betrekking the In 2004 total kwam concentration tot het de onderhoud totale concentratie of greenhouse van verwarmings- aan gases broei- entot amounted ketels kasgassen uitbreiden.voor to op a global een globaal sociale average gemiddelde woningen of 448 ppmv worden van 448 CO specifieke ppmv 2 equivalent CO 2 REG-richtlijnen -equivalent (CO 2 -eq). (COopgesteld. 2 -eq). Een tweede This type-instrument increase results Deze toename leidt dat tot de in overheid an increase een verhoging zal inzetten of the van de zijn average gemiddelde de adviesgerichte temperature temperatuur stimuli. and in en een Het global globale gaat hier climate klimaatverandering. Het dan change. om de The erkenning Intergovernmental van Intergovernmental energiedeskundigen, Panel on Panel het Climate on invoeren Change Climate van Change een (IPCC, (IPCC, energieprestatiecertificaat Box 1) states that the Kader 1) stelt dat de voor warming opwarming bestaande of the van earth gebouwen in the de laatste 100 enlast het jaar stimuleren hundred years buitengewoon van REG is exceptional. is. Bovendien bij kansarmen. Furthermore acht het De IPCC overheidthe het onwaarschijnlijk zal financiële IPCC considers stimuli dat deze geven it improbable opwarming alleen maar via de that netbeheerders this is only en the een voor result gevolg het versneld of natural is van natuurlijke moderniseren phenomena fenomenen van such schoolinfrastructuur.tenslotte volcanic eruptions. zoals vulkaanuitbarstingen. zal de overheid onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO 2 -eq per jaar in de emissiereductie. Box 1. IPCC Energy The Het IPCC was werd established opgericht in 1988 by door the de world World Meteorological Organization Organisation (WMO) and en the het Het United milieuprogramma energieverbruik Nations Environmental voor van de deverenigde productie Programme Naties van elektriciteit (UNEP). Het Its en aim heeft warmte is tot evaluate (exclusief doel de the wetenschappelijke, gebouwenverwarming) scientific, technical and technische socio-economic en socio-economische information which informatie is relevant te evalueren, for the insight die relevant into the is voor risks het of human inzicht induced nam in % van de totalevlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 de climate risico s van change. is er een toename klimaatverandering van 5% bij emissies door de in mens. de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams The IPCC does not carry out scientific research, but draws up scientific reports on the basis klimaatbeleid Het IPCC doet wil deze zelf trend niet aan ombuigen. wetenschappelijk De realisatie onderzoek, van doelstellingen maar stelt, op voor basis groene van bestaande stroom en of existing scientific literature, the Assessment Reports. These reports discuss the scientific warmtekrachtkoppeling wetenschappelijke literatuur, (WKK) wetenschappelijke en de toewijzing van overzichten emissierechten op: de aan Assessment de elektriciteitssector Reports. Deze insights into climate change, its impact and the possibilities for adaptation and mitigation. The moeten rapporten hiervoor bespreken zorgen. de Hiermee wetenschappelijke realiseert de inzichten sector van in klimaatverandering, elektriciteitsproductie de impact een ervan bijdrage en Third Assessment Report: Climate Change 2001 (TAR) was published in The Fourth Assessment van gemiddeld adaptatie 5,8 Report en Mton reductiemogelijkheden. CO (AR 2 -eq 4) will per be jaar published voor In 2001 de at Kyoto-doelstelling. verscheen the end of het Third Assessment Report: Climate Change 2001 (TAR). Het Fourth Assessment Report (AR 4) verschijnt eind Industry The Het IPCC also publiceert publishes ook reports thematische on specific rapporten, subjects, de Special the Special Reports. Reports. De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) daalde tussen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in het kader van de 1.2 Our climate is changing Vlaamse Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP voorziet daarom een aantal Since maatregelen Sinds het the beginning voor van de de industrie. of twintigste the 20th Streefdoelen eeuw century, nam the de zijngemiddelde average het verhogen earth oppervlaktetemperatuur van surface een efficiënt temperature gebruik op has van aarde increased energie met by op 0,6 C 0.6º vastgelegde toe. C, In in Europa Europe niveaus zelfs even en met het by terugdringen 0,95 C. 0.95º C. Deze This van verandering change uitstoot is unusual, is ongewoon, van lachgas both zowel door in size de in and omvang chemische in terms als industrie. snelheid. of Zemoeten change. overtreft de It ruimschoots F-gasemissies amply exceeds denaar natuurlijke the omlaag. natural klimaatfluctuaties Ook climate een financiële fluctuations van tegemoetkoming de of laatste the last voor jaar. De de years. sector jaren The is of the rate Verder 1990s via negentig de ecologiepremie were waren the het warmest warmste voorzien. decade decennium Deze since maatregelen sinds the het start begin zorgen of temperature van samen de waarnemingen voor recording een emissiereductie het in the midden middle van van 4,8 of de the 19th Mton negentiende century. CO 2-eq eeuw. per Furthermore, jaar. Bovendien kwamen the eight in highest Europa annual de acht average hoogste temperatures jaargemiddelde in temperaturen Europe have alle- occurred maal voor during tijdens de the laatste last 14 years. jaar. In In Ukkel, nam the men same eenzelfde evolution evolutie was waar: recorded. tussen Between 1988 en and Agriculture lag de 2003, jaargemiddelde the annual temperatuur and average forestry temperature 1,9 C hoger was dan 1.9 in de ºC tweede higher helft than van during de negentiende the second eeuw. half of the De zeven 19th century. hoogste waarden The seven sinds highest de start values van de since metingen the start in 1833 of recordings werden allemaal in 1833 opgetekend have all been in de De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling recorded laatste 15 jaar in the (Figuur last 15 1). years (Figure 1). van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP voorziet een verdere vermindering via CO 2 -besparing in de glastuinbouw, de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO 2 -eq besparing per jaar. 11 7

13 Summary The De need for nood the for aan policy climate klimaatbeleid makers policy C annual average 10-year average Figure 1. Change in the annual average temperature in Ukkel ( ) Throughout In heel Europa Europe, mat men there tijdens have de vorige been recordings eeuw een stijging showing van a het sea zeeniveau. level rise De in opwarming the last century. van de Global aarde inwarming de twintigste the eeuw 20th droeg century erg waarschijnlijk very probably significant contributed bij tot significantly deze stijging van to this het sea zeeniveau. level rise. Dit kwam This was door the de result thermische of both uitzetting thermal en de expansion afsmelting and van the ijskappen melting en of gletsjers. ice caps and glaciers. There Ook de have gemiddelde also been jaarlijkse important neerslaghoeveelheid changes in the vertoont average belangrijke annual precipitation. veranderingen. The De average gemiddelde annual jaarlijkse precipitation neerslag in in Noord-Europa northern Europe nam tijdens increased de vorige in the eeuw last century met by %. tot 40% toe. In southern Zuid-Europa Europe kende there dan weer was actually een vermindering a decrease van in de the precipitation of up to 20%. There were also major changes in the periods of extreme precipitation. This trend is even more pronounced neerslag tot 20%. Er kwamen ook grote wijzigingen voor in de periodes van extreme neerslag. Deze trend is nog meer uitgesproken dan die van than the one for the average precipitation. In central and northern de gemiddelde neerslag. In Midden- en Noord-Europa tonen de meeste Europe, most weather stations reported a significant increase in the weerstations vooral in de periode een significante toename number of very wet days, particularly in the period In van het aantal erg natte dagen. In Ukkel nam de jaargemiddelde neerslag Ukkel, the average annual precipitation increased in the 20th century in de twintigste eeuw met 6,6% toe en 2002 waren absolute recordjaren met neerslaghoeveelheden van 1088,5 en 1077,8 mm tegenover de normale 780,1 mm. Er komen ook steeds nadrukkelij- by 6.6% and 2002 were absolute record years with levels of precipitation of 1,088.5 and 1,077.8 mm compared to the normal mm. There are also considerably more wet than ker meer natte dan droge jaren voor in ons land, met overstromingen tot gevolg. dry years in our country, resulting in floodings. Climate Ook op de change volksgezondheid can also have kan an klimaatverandering impact on public een health. impact It hebben. is virtually Het certain is zo goed that als a zeker higher dat frequency een hogere and frequentie intensity intensiteit of heat waves van hittegolven and the related en de bijhorende high values hoge of tropospheric waarden aan troposferisch ozon the het number aantal sterfgevallen of casualties door due warm to hot weer weather. verhoogt. It is De expected gevolgen that van de the klimaatverande- consequences ozone will increase of ring climate voor de change volksgezondheid will be greatest zijn naar for verwachting public health het in grootste developing ontwikkelingslanden, countries, in particular in het for children bijzonderand voorelderly. kinderen Africa, en bejaarden. Latin America De meeste and Southeast slachtoffers Asia zouden will vallen probably in Afrika, count Latijns-Amerika most victims. These en Zuidoost-Azië. regions have Deze little waterarme and regio s suffer lijden most hetfrom ergstewater ondershortages. het tekort One aan water. of the Een consequences blootstelling is a aan higher malaria exposure en cholera to malaria is één van and de cholera. gevolgen.tientallen Tens of millions miljoenen of people mensen in in low-lying laaggele- hogere areas gen gebieden (mainly(voornamelijk Asia) will have in Azië) to zullen move moeten because verhuizen of the rising door sea de stijging level and van the het zeewater increasing en number door de toename of tropical van cyclones. tropische cyclonen. The 1990s were the hottest decade since the start of temperature recordings

14 The Het Flemish Vlaams Climate Klimaatbeleidsplan20 Policy Plan 06 The Ook daag ecosystems hebben de eco- immers en landbouwsystemen gevolgen agricultural voor systems de zijn hele erg are levensduur kwetsbaar also very voor van vulnerable het klimaatveranderingen. gebouw. to climate Het beleid change. Ze voor lopen They gebouwen onomkeerbare richt zich schade daarom damage op op door as rationeel a result wijzigingen energiegebruik of changes in de klimaatzones in the (REG). climate Dit en beleid zones het neerslagpatroon wordt and the gevoerd precipitation met of de behulp kustlijn. pattern van or een the suffer irreversible coastal aantal De financiële type-instrumenten. line. dienstensector De is energieprestatieregelgeving een unieke indicator van de legt potentiële eisen op socio-economische aan nieuwbouw en grondige impact van The klimaatverandering. renovatie, financial zowel services voor Deze residentiële sector is a unique sector integreert als tertiaire indicator de gebouwen. of the effecten op Bijkomend potential socio-economic de andere zal sectoren. de overheid Sommige natuurlijke impact of climate schadeposten in het recente koeling en change. hernieuwbare This sector integrates verleden stimuleren the tonen en effects dit de aan eisen on - onder met the other meer betrekking sectors. de direct tot In het the meetbare onderhoud recent past, schade van some van verwarmingsketels uitbreiden.voor weerfenomenen sociale zoalswoningen orkanen. worden In Europa specifieke zijn de economische REG-richtlijnen verliezen opgesteld. dooreen weer- tweede en cases of een aantal damages proof this inter alia - the directly measurable damage caused by a number of extreme extreme weather phenomena such as hurricanes. In Europe, the economic losses resulting from weather and klimaatomstandigheden type-instrument dat de overheid de voorbije zal 20 inzetten jaar gestegen zijn de adviesgerichte van gemiddeld stimuli. ongeveer Het 5 gaat tot 11 hier miljard dan om dollar de climate conditions increased in the past 20 years from an average of approximately 5 to 11 billion per erkenning jaar. (Figuur van energiedeskundigen, 2) het invoeren van een energieprestatiecertificaat voor bestaande dollars per year (Figure 2). gebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de Therefore De schade the doordamage extreme caused weersfenomenen by extreme is weather dus toegenomen, phenomena ondanks increased, verhoogde despite inspanningen enhanced efforts to netbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.tenslotte zal de overheid om improve de infrastructuur infrastructure te versterken and a better en een disaster verbeterde planning. rampenplanning. The result is that Het gevolg the (re)insurance is dat (her)verzekeringsmaatschappijen are becoming increasingly steeds kwetsbaarder vulnerable to worden the consequences voor de gevolgen of natural van natuurrampen. disasters. companies onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO 2 -eq per jaar in de emissiereductie. Energy 35 Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) nam 30in % van de totalevlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams 25 klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector 20 moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van gemiddeld 5,8 Mton CO 2 -eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. 15 Industry 10 De uitstoot van broeikasgassen door de industrie (inclusief raffinaderijen en cokes) insured daalde losses tussen 1990 en 2004 met 9,5%. De betrokken bedrijven moeten hun inspanningen in economic het kader losses van de 5 Vlaamse (not insured) 0 Kyoto-doelstelling voortzetten terwijl ze tegelijkertijd hun concurrentiepositie moeten behouden of waar mogelijk zelfs verbeteren. Het VKP voorziet daarom een aantal maatregelen voor de industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. Figure Verder2. moeten Economic deand F-gasemissies insured losses naar caused omlaag. by weather Ook een and financiële climate-related tegemoetkoming disasters voor Europe. de sector is via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 Mton CO 2-eq per jaar. 1.3 The need for an ambitious climate policy Agriculture and forestry The Hoe langer longer men global wereldwijd action is aarzelt postponed, om actie the te greater ondernemen, the risk hoe of groter irreversible het risico climate van onomkeerbare changes. The De klimaatveranderingen. uitstoot opportunities van broeikasgassen to stabilize De kansen door greenhouse om de de landbouw broeikasgasconcentraties concentrations is sinds 1990 gedaald, at op a een lower voornamelijk lager level niveau are door te lost stabiliseren, de year daling after van de gaan year. veestapel. jaar There na jaar Deze is therefore verloren. sector was Een an uitvoering in urgent 2004 verantwoordelijk need van for alle the internationaal implementation voor 10% overeengekomen van de of Vlaamse all the beleidsmaatregelen en internationally broeikasgasuitstoot. agreed Het policy overeenkomsten, VKP measures and aangevuld voorziet agreements, met een verdere de identificatie supplemented vermindering van with bijkomende via the COidentification engagementen, dringt zich 2 -besparing in de of glastuinbouw, additional commitments. dus de productie op. De klimaatverandering van After hernieuwbare all, climate vormt energie change immers en is biobrandstoffen, the de grootste largest environmental milieu-uitdaging de afstemming challenge van met deze het mestbeleid eeuw. of this century. en de In De verdere the Europese long realisatie term, Unie van the (EU) bebossingen. European wil lange Union De termijn sector (EU) de realiseert wants wereldwijde to met limit deze gemiddelde the maatregelen increase temperatuurstijging in bijna average 1 Mton global CO beperken besparing tot 2 Cper boven jaar. to 2 het ºC pre-industriële above the pre-industrial niveau (metlevel 1750(with als referentiejaar) as the Om reference dit doelyear). te bereiken To 2 -eq temperature is 137

15 Summary The De need nood for the for aan policy climate klimaatbeleid makers policy achieve volgens de this EUgoal, eenthe maximale EU proposes concentratie a maximum aan broeikasgassen greenhouse vangas 450concentration ppmv CO 2 aangewezen. of 450 ppmv CO Omdat 2. As die the concentratie current concentration nu al meer dan already 400 amounts ppmv bedraagt to en more gemiddeld than 400 met ppmv 0,5 % and per jaar continues blijft to toenemen, increase is by voor an het average bereiken of 0.5% van de per 2ºC-doelstelling year, a considerable wereldwijd reduction een aanzienlijke in global uitstootvermindering vereist. to achieve Bijkomend the wetenschappelijk 2 ºC objective. Additional onderzoek scientific is nodig om research het inzicht is necessary over deze drempels to further emissions is required improve verder teinsight verfijnen into en these de nodige limits emissiereducties and the necessary te onderbouwen. emission reductions. This Flemish Climate Policy Plan was drawn up in the context of the international efforts to, Dit Vlaamse klimaatbeleidsplan kadert binnen de internationale inspanningen om enerzijds de klimaatverandering te bestrijden via de emissiereductie van broeikasgassen en anderzijds de aanpassing on the one hand, combat climate change by greenhouse gas emissions reductions and on the other hand by the preparation of adaptation to a number of inevitable impacts. (adaptatie) aan een aantal onvermijdelijke effecten voor te bereiden. The worldwide average increase in temperature must be limited to 2 C above the pre-industrial level (European Spring Summit 2005) 14

16 The Het Flemish Vlaams Climate Klimaatbeleidsplan20 Policy Plan 06 daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving Rainbow legt eisen energy op aan is healthy nieuwbouw en grondige renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend zal de overheid natuurlijke en hernieuwbare koeling stimuleren en de eisen met betrekking tot het onderhoud van verwarmingsketels uitbreiden.voor sociale woningen worden specifieke REG-richtlijnen opgesteld. Een tweede type-instrument dat de overheid zal inzetten zijn de adviesgerichte stimuli. Het gaat hier dan om de erkenning van energiedeskundigen, het invoeren van een energieprestatiecertificaat voor bestaande gebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de netbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.tenslotte zal de overheid onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO 2 -eq per jaar in de emissiereductie. Energy Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) 2 Climate policy at many levels nam in % van de totalevlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en 2.1 The international policy framework warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van gemiddeld Framework 5,8 Mton CO 2 -eq per Convention jaar voor de Kyoto-doelstelling. on climate change The De Wereldtop World Summit voor Duurzame for Sustainable Ontwikkeling Development in Rio de in Janeiro Rio de (1992) Janeiro was (1992) een mijlpaal was a in milestone de strijd Industry in tegen the de fight klimaatverandering. against climate change. Onder impuls Stimulated van deby Verenigde the United Naties Nations leidde deze this meeting bijeenkomst resulted tot het in the Raamverdrag De uitstoot United Nations van over broeikasgassen klimaatverandering Framework door Convention de (UNFCCC). industrie on (inclusief Het Climate verdrag raffinaderijen Change trad (UNFCCC) en cokes) in werking daalde The enconvention tussen sloot 1990 zich into en twee 2004 force jaar met later in 9,5% aan. De and Het betrokken Belgium Raamverdrag bedrijven joined bepaalt two moeten dat years de hun later. atmosferische inspanningen The Framework concentratie in het kader Convention van van broei- de België entered stipulates Vlaamse kasgassen Kyoto-doelstelling gestabiliseerd that the atmospheric moet voortzetten worden concentration op terwijl een niveau ze tegelijkertijd of waarop greenhouse geen hun gevaarlijke gases concurrentiepositie must door be stabilised de mens moeten veroorzaakte behouden that verstoring would of waar prevent van mogelijk het dangerous klimaatsysteem zelfs verbeteren. interference optreedt. Het VKP by De man 2006 termijn with - 20 waarbinnen the voorziet climate dit daarom system. moet een gebeuren, The aantal period dient in at a level which de maatregelen ecosystemen this must voortoe take dete industrie. place, laten zich should Streefdoelen op een enable natuurlijke zijn natural het wijze verhogen adaptation aan te vanpassen of eenecosystems efficiënt aan de klimaatverandering, gebruik to climate van energie change, de ensure op voedselvoorziening vastgelegde that food niveaus production te verzekeren en het terugdringen is not en de threatened economische van de uitstoot and ontwikkeling economic van lachgas development een door duurzame chemische to proceed manier industrie. te laten a sustainable voortgaan. Verder moeten way. de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is The via Het de Raamverdrag Framework ecologiepremie verbindt Convention voorzien. alle deelnemende obliges Deze maatregelen all the landen participating zorgen tot een samen jaarlijks countries voor rapport een to emissiereductie submit over de an broeikasgasemissies. greenhouse COOok 2-eq moeten per gas jaar. emissions. zij een nationale They must klimaatstrategie also establish uitwerken and implement en uitvoeren.alle a national deelnemende climate strat- annual van report 4,8 Mton egy. landen All werken participating samen countries om de objectieven cooperate van to het achieve Raamverdrag the objectives te bereiken. of Maar the Framework de industrielanden Convention. Agriculture moeten However, hierbij een the voortrekkersrol industrial and forestry countries opnemen. must play a leading role in this. The Het Raamverdrag Framework steunt Convention op een is aantal based belangrijke on a number principes of important (Kader 2). principles (Box 2). De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw is sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP voorziet een verdere vermindering via CO 2 -besparing in de glastuinbouw, de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO 2 -eq besparing per jaar. 157

17 Summary Climate Klimaatbeleid for policy the policy at op many vele makers niveaus levels Box 2. Principles of the Framework Convention the de deelnemende participating landen countries hebben have gezamenlijke common but maar differentiated verschillende verantwoordelijkheden responsibilities and respective en mogelijkheden capabilities. equity billijkheid as ( equity ) the basis als for basis the voor allocation verdeling of efforts van de inspanning the de ontwikkelde developed landen countries hebben should een take voortrekkersrol the lead in in combating de strijd tegen climate de klimaatverandering change and its en zijn gevolgen adverse effects voorzorgsmaatregelen tegen de oorzaken van klimaatverandering zijn nodig precautionary measures are needed against the causes of climate change een (duurzame) economische ontwikkeling is essentieel voor de strijd tegen (sustainable) economic development is essential for combating climate change klimaatverandering the climate measures must not become an arbitrary or unjust justification for restricting voor het international beperken van de trade. internationale de klimaatmaatregelen mogen geen willekeurige of onrechtmatige verantwoording vormen handel The Kyoto Protocol In december December , keurden the participating de deelnemende countries landen approved het Protocol the van Kyoto Protocol bij het Raamverdrag to the Framework Op Convention. 16 februari This 2005Protocol trad dit Protocol entered into werking force na 16th ratificatie of February door de2005 Russische after federatie. the rati- De goed. Verenigde fication by Staten the Russian en Australië Federation. doen alsthe belangrijke United industrielanden States of America niet mee. and Australia, Sinds de inwerkingtreding industrialised zijn alle bepalingen countries, van do het not Protocol participate. juridisch Since bindend its entry van aard. into force, all the provisions of the important De Protocol 36 deelnemende have become industrielanden legally binding. engageerden zich om de jaarlijkse uitstoot van de belangrijkste broeikasgassen The 36 participating (CO 2, CH countries 4, N 2 O, SF committed 6, HFK s en themselves PFK s) te verminderen. to reduce Hun the jaarlijkse annual emissions uitstoot moet of the met most gemiddeld important 5% greenhouse dalen in de periode gases (CO ,- CH 20 4, Ntegenover 2 O, SF 6, HFCs die van and het PFCs). referentiejaar Their aggregate De annual emissions must kregen be reduced geen reductieverplichtingen by an average of 5% door during dit Protocol. the period Zij 2008 moeten 20 wel een com- emis- ontwikkelingslanden sie-inventaris pared to those uitwerken of the 1990 zoals de base industrielanden.verder year. The Protocol verbonden does not impose de ontwikkelingslanden reduction obligations zich tot de on opstelling developing en countries. uitvoering van However, klimaatprogramma s they must establish en tot samenwerking an emission rond inventory. milieutechnologie, In addition the onderzoek, developing opleiding countries en undertook onderwijs. the obligation to establish and implement climate programmes Eerder al legde and to het cooperate Protocol van on Montréal environmental (1987) de technology, uitstoot van research, CFK s en training HCFK s and aan education. banden door verregaande beperkingen op de productie en het gebruik van deze The stoffen. Montreal Deze twee Protocol broeikasgassen (1987) already veroorzaken restricted de verdunning the emissions van of de CFCs stratosferische and HCFCs ozonlaag. at an earlier stage by far-reaching restrictions on the production and use of these substances. These two Het Protocol van Kyoto wil in de eerste plaats een vermindering greenhouse gases cause the thinning of the ozone layer in the van de uitstoot door interne beleidsmaatregelen. Deze maatregelen stratosphere. hebben betrekking op energie, vervoer, industrie, land- en bosbouw In the first place, the Kyoto Protocol aims at reducing the emissions by means of internal policy measures. These measures en afvalbeheer. Het Protocol laat ook toe om de uitstoot van broeikasgassen gedeeltelijk te compenseren door de bevordering van relate to energy, transport, industry, agriculture and forestry koolstofopname via bossen of door een beter bodemgebruik (de sinks ). De flexibiliteitsmechanismen and waste management. The Protocol also allows for a system of partial compensation of van het Protocol ten slotte bieden de deelnemende landen efficiënte manieren om dit doel met zo greenhouse gas emissions by enhancing the sequestration of carbon by forests or a better weinig mogelijk kosten te bereiken. Landen met een tekort aan emissierechten kunnen rechten aankopen van landen met een overschot (internationale emissiehandel). Ook kan een land projecten die soil management (the sinks ). Finally the flexibility mechanisms of the Protocol provide the participating countries with efficient ways of achieving this objective in a cost efficient way. The Kyoto Protocol requires countries to reduce greenhouse gas emissions internally in the first place 16

18 The Het Flemish Vlaams Climate Klimaatbeleidsplan20 Policy Plan 06 Countries de daag uitstoot hebben with verminderen, immers a shortage gevolgen starten of emission voor in een de hele allowances ander levensduur industrieland can purchase van het en/of gebouw. allowances in een Het ontwikkelingsland from beleid countries voor gebouwen (projectgebonden richt zich (international daarom flexibiliteitsmechanismen). op rationeel emissions energiegebruik trading). (Kader A country 3). (REG). can Dit also beleid start wordt emission gevoerd reduction met behulp projects van in een an- with a surplus other aantal Het uitgangspunt industrial type-instrumenten. country is dat het and/or De gebruik energieprestatieregelgeving a developing van economische country beleidsinstrumenten (project-based legt eisen op flexibility aan de nieuwbouw kosten mechanisms) van en emissiesreducties renovatie, assumption kan zowel beperken is voor that residentiële economic en het behalen instruments als tertiaire van de gebouwen. reductiedoelstellingen limit the costs Bijkomend of emission zal voor dereductions individuele overheid natuurlijke and partijen allow kan en grondige (Box 3). The greater hernieuwbare versoepelen. flexibility Landen koeling for die individual stimuleren op een parties goedkope en de to eisen meet wijze met the meer betrekking reduction emissievermindering tot targets. het onderhoud Countries kunnen able van realiseren verwarmingsketels door uitbreiden.voor way hetmore Protocol emission verplicht sociale reductions woningen zijn, zullen than worden dat their ookkyoto specifieke werkelijk target, REG-richtlijnen doen. will Ze actually hebben do opgesteld. immers so. Trading een Eenthe financieel tweede excess to dan a cheap ze emission type-instrument voordeel allowances doordat dat ze de gives hun overheid overtollige them a zal financial inzetten emissierechten benefit. zijn de The adviesgerichte kunnen overall verhandelen. emission stimuli. reduction Het globale gaat is hier the resultaat same, dan om but is de the hetzelfde erkenning total reduction maar van energiedeskundigen, totale costs reductiekosten are lower. het invoeren vallen lager van uit. een energieprestatiecertificaat voor bestaande gebouwen en het stimuleren van REG bij kansarmen. De overheid zal financiële stimuli geven via de netbeheerders en voor het versneld moderniseren van schoolinfrastructuur.tenslotte zal de overheid Box 3. Types of flexibility mechanisms onderzoek verrichten onder meer naar de mogelijke instrumenten voor de verbetering van de energieprestatie van bestaande woningen. De sector van de gebouwen levert hiermee een gemiddelde bijdrage van 2,5 Mton CO 2 -eq per jaar in de emissiereductie. Joint Implementation ( JI) Energy JI projects can be undertaken between two developed countries or Economies In Transition that have accepted an emission reduction target (parties listed in Annex I to the Het JI-projecten energieverbruik kunnen voor worden productie ondernomen van elektriciteit tussen twee enontwikkelde warmte (exclusief landen gebouwenverwarming) of landen die een UNFCCC, the so-called Annex I countries). nam overgang in 2004 naar 21% een van markteconomie de totalevlaamse doormaken uitstoot van en broeikasgassen die een emissiereductiedoelstelling voor zijn rekening. Sinds hebben 1990 The implementation of a JI project results in a transfer of Emission Reduction Units is er aanvaard een toename (in Bijlage van I5% opgenomen bij de emissies partijen in de bijsector het UNFCCC, van de elektriciteitsvoorziening. de zogenaamde Annex-I-landen) Het Vlaams (ERUs) from one country to another, while the total number of permitted emissions in klimaatbeleid De uitvoering wil van deze een trend JI-project ombuigen. zorgt De voor realisatie een overdracht van de doelstellingen van emissiereductie-eenheden voor groene stroom en the two countries remains the same (a zero sum operation ). warmtekrachtkoppeling (ERU s) van het ene land (WKK) naar en het de andere, toewijzing terwijl van de emissierechten totaliteit van de aan toegestane de elektriciteitssector All parties involved must approve the JI projects and these projects must emissies lead to in new moeten beide hiervoor landen gelijk zorgen. blijven Hiermee (een nulsomoperatie ). realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van emission reductions in addition to the reduction which would be achieved without the gemiddeld Alle betrokken 5,8 Mton Partijen CO 2 -eq moeten per jaar de voor JI-projecten de Kyoto-doelstelling. project, the so-called additionality principle. goedkeuren Projects which en deze have projecten started moeten since leiden 2000 and tot nieuwe which emissiereducties comply with the bovenop JI requirements de reducties are die also zonder considered het project to be zouden JI projects bereiktby worden, het zogenaamde The credit additionaliteitsprincipe. period for all JI projects Projecten starts die from vanaf 000 January zijn gestart en aan de the Industry agreement. JI-vereisten voldoen, beschouwt het akkoord eveneens als JI-projecten. De kredietperiode voor DeA uitstoot Supervisory van broeikasgassen Committee door ensures de industrie that the (inclusief JI mechanism raffinaderijen works enin cokes) practice. daalde The tusseties 1990 involved en 2004 appoint met 9,5%. a Focal De betrokken Point, which bedrijven approves moeten the hun JI inspanningen project activities in het kader and allows van de Par- alle JI-projecten start vanaf 1 januari Vlaamse legal Een JI persons Kyoto-doelstelling Supervisory to participate Committee voortzetten in maakt JI project terwijl het JI-mechanisme activities. ze tegelijkertijd in de hun praktijk concurrentiepositie werkbaar. De betrokken moeten behouden Partijen of duiden waar een mogelijk Focalzelfs Point verbeteren. aan, dat JI-projectactiviteiten Het VKP goedkeurt voorziet en daarom rechtspersonen een aantal laat maatregelen deelnemen voor aan de JI-projectactiviteiten. industrie. Streefdoelen zijn het verhogen van een efficiënt gebruik van energie op vastgelegde niveaus en het terugdringen van de uitstoot van lachgas door de chemische industrie. Clean Development Mechanism (CDM) Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is via CDM de ecologiepremie projects take voorzien. place in Deze countries maatregelen without zorgen quantified samen voor emission een emissiereductie reduction targets, van 4,8 in Mton practice CO 2-eq these per jaar. are developing countries (parties not included in Annex I to the UN- CDM-projecten vinden plaats in landen zonder specifieke emissiereductiedoelstellingen, in de FCCC ). praktijk zijn dit de ontwikkelingslanden (niet in Bijlage I opgenomen partijen bij het UNFCCC). Agriculture Such projects must and result forestry in real, measurable, long-term advantages in combating climate Dergelijke change projecten and moeten in the achievement leiden tot reële, of meetbare sustainable langetermijnvoordelen development in the inhost de bestrijding country. De van uitstoot klimaatverandering van broeikasgassen en tot door de realisatie de landbouw van een is sinds duurzame 1990 gedaald, ontwikkeling voornamelijk van de gastlanden. door daling This takes place, inter alia, by the transfer of environmentally friendly technologies. The van Dit de gebeurt veestapel. onder Deze meer sector door was dein overdracht 2004 verantwoordelijk van milieuvriendelijke voor 10% technologieën. van de Vlaamse Ook broeikasgasuitstoot. geldt Het het VKP additionaliteitsprincipe voorziet een verdere vermindering via CO 2 -besparing in de glastuinbouw, additionality principle also applies here. hier The difference with the JI projects is that developing countries do not have an obligation Het grote to reduce verschil emissions. met de JI-projecten Therefore is investments dat ontwikkelingslanden in developing geen countries verplichting generate tot emis- a net de productie van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de verdere realisatie van bebossingen. De sector realiseert met deze maatregelen bijna 1 Mton CO siereductie hebben. Investeringen in ontwikkelingslanden genereren dus een netto-instroom van 2 -eq input of emission credits into the system. besparing per jaar. emissiekredieten. 177

19 Summary Climate Klimaatbeleid for policy the policy at op many vele makers niveaus levels A Een CDM Executive Board (EB) iswas opgericht established om heto CDM-mechanisme implement the CDM in praktijk mechanism uit te voeren. in practice. De EB geeft The gecertificeerde EB issues certificated emissiereducties emission (CER s) reductions uit die afkomstig (CERs) coming zijn van from CDM-projec- project tactiviteiten. activities. CER s CERs kunnen can verleend be granted worden from vanaf the het year jaar The De betrokken Parties involved Partijen appoint wijzen a een Designated Designated National Authority Authority aan to om approve CDM-projectactiviteiten activities goed te and keuren to allow en om legal persons rechtspersonen to participate te laten deelnemen in CDM project aan CDM-projectactiviteiten. activities. Emissions trading Emissions Emissiehandel trading maaktallows handelfor in Kyoto-eenheden the trade in Kyoto mogelijk units tussen between Annex-I-landen. I countries. Deze landen These countries kunnen de can Kyoto-eenheden use the Kyoto gebruiken units in om order emissiedoelstellingen to meet the emission van targets het Protocol of the te Protocol. bereiken. countries can also transfer their Kyoto units via emissions trading. The De landen kunnen hun Kyoto-eenheden via emissiehandel ook overdragen. Dit is mogelijk voor This internationale is possible emissierechten for international ( Assigned emission Amount allowances, Units,AAU s), Assigned verwijderingseenheden Amount Units (AAUs), ( Re- Removal Units, Units RMU s, (RMUs) gegenereerd generated door by land- agricultural en bosbeheersactiviteiten and forestry management in Annex I-landen, activities 5.5), in Annex ERU s eni countries, CER s. Enkel Annex-I-landen 5.5), ERUs and met CERs. emissiereductiedoelstellingen Only Annex I countries kunnen with quantified deelnemen emission emissiehandel. reduction targets can participate in emissions aan trading. Register A Een register under onder the het Kyoto Protocol Protocol van Kyoto keeps houdt record de overdracht of the transfer en uitgifte and van issuance eenheden of bij. units. For Elk Annex-I-land this purpose, zorgt every hierbij Annex voori country de oprichting is responsible en het onderhoud for establishing van een eigen, and keeping nationaalup its register. own national register. In Naast addition emissiereductieverplichtingen to emission reduction voorziet obligations, het Protocol the Kyoto van Protocol Kyoto ook also in provides uitwerking for van establishinregelen adaptation voor de measures. aanpassing In aan this klimaatverandering. way, a country can Op die reduce manier to kan a minimum het de nadelige the negative gevolgen impacts voor maat- for de economie, the economy, de volksgezondheid public health and of het the milieu environment. tot een minimum beperken. The De Conference of of the the Parties Parties (COP) (COP) en de and Meeting the Meeting of the Parties of the (MOP) Parties zorgen (MOP) voor are de responsible praktische for uitwerking the practical van de implementation afspraken uit respectievelijk of the agreements het Raamverdrag arising en respectively het Protocol from van the Kyoto. Framework Convention and the Kyoto Protocol. De belangrijkste regels voor de naleving en uitvoering van het Kyotoprotocol kregen een uitwerking The most important rules for compliance with and the implementation of the Kyoto Protocol were established in the so-called Marrakesh Accords during COP 7 (2001). These in de zogenaamde Akkoorden van Marrakesh tijdens COP7 (2001). Deze akkoorden regelden het gebruik van sinks, de creatie van fondsen voor hulp aan de armste ontwikkelingslanden, adaptatie en accords provide for the regulations for the use of sinks, the creation of funds to help the de projectgebonden flexibiliteitsmechanismen. COP 11/MOP 1 bekrachtigde officieel de Akkoorden van Marrakesh in december 2005.Tegelijkertijd keurde het een nalevingsregime goed dat bij het poorest developing countries, adaptation and the project-based flexibility mechanisms. COP 11/MOP1 officially adopted the Marrakesh Accords in December At the same time it Protocol hoort. Hierin staan de juridische procedures, die van toepassing zijn indien een industrieland approved the compliance regime of the Protocol. This sets out the legal procedures which niet aan zijn verplichtingen voldoet. apply if an industrialised country does not comply with its obligations. 18

20 The Het Flemish Vlaams Climate Klimaatbeleidsplan20 Policy Plan The European policy framework daag hebben immers gevolgen voor de hele levensduur van het gebouw. Het beleid voor gebouwen richt zich daarom op rationeel energiegebruik (REG). Dit beleid wordt gevoerd met behulp van een aantal type-instrumenten. De energieprestatieregelgeving legt eisen op aan nieuwbouw en grondige The internal burden sharing renovatie, zowel voor residentiële als tertiaire gebouwen. Bijkomend zal de overheid natuurlijke en In hernieuwbare De Kyoto EU-15 the (de EU-15 koeling groep van as stimuleren a vijftien whole Europese en (the de group eisen landen met of 15 voor betrekking European de uitbreiding tot countries het onderhoud van EU before met van 10 the verwarmingsketels the in uitbreiden.voor EU zijn with geheel ten verbond new sociale member zich woningen Kyoto states) worden tot pledged een vermindering specifieke to reduce REG-richtlijnen van emissions de emissies opgesteld. by met 8% 8% in Een the in de tweede periode nieuwe enlargement lidstaten) of type-instrument - 20 compared tegenover dat de die overheid to van those het zal in referentiejaar inzetten the reference zijn de year adviesgerichte Een Europees In 1998, stimuli. akkoord a Het European verdeelde gaat hier agreement dan in 1998 om de die shared reductie erkenning this onder van reduction energiedeskundigen, lidstaten. amongst Belgiëthe engageerde hetmember invoerenzich states. vantot een een Belgium energieprestatiecertificaat vermindering met 7,5%. voor bestaande committed De gebouwen EU-15 telt enitself het als stimuleren één to a deelnemende reduction van REG of partij. 7.5%. bij kansarmen. Haalt The zij EU-15 echter Decounts overheid op zal financiële stimuli geven via de as netbeheerders het one einde participating van de en eerste voor party. het verbintenisperiode versneld However, moderniseren if it 2008 does - not 20 van meet schoolinfrastructuur.tenslotte de the zal de overheid emission emissiereductiedoelstelling onderzoekreduction verrichten target onder voor for meer Europe Europa naar de niet, at mogelijke the dan end kunnen of instrumenten the evenwel individuele first voor de verbetering van de energieprestatie commitment van period lidstaten bestaande , aansprakelijk woningen. individual De worden sector gesteld states van de can voor gebouwen be de levert hiermee een gemiddelde held niet-naleving bijdrage liable van for 2,5 van the Mton hun non-compliance verbintenissen. CO 2 -eq per jaar Haalt with in de Europa their emissiereductie. obligations. de doelstel-iling wel, does dan kan meet men the geen target, enkele no lidstaat single juridisch member bestraffen state can Europe be onder Energy legally de bepalingen punished under van het the Protocol. provisions of the Protocol The European Climate Change Programme The 15 European core member states must jointly emit an average of 8% less greenhouse gases in than in 1990 Het energieverbruik voor de productie van elektriciteit en warmte (exclusief gebouwenverwarming) nam in % van de totalevlaamse uitstoot van broeikasgassen voor zijn rekening. Sinds 1990 is er een toename van 5% bij de emissies in de sector van de elektriciteitsvoorziening. Het Vlaams The De Europese European unie Union was op has internationaal always been vlak a pioneer altijd al in een combating pionier de climate strijd change tegen de at verandering the international het klimaat. level. Sinds Since de Verenigde the United Staten States afhaakten withdrew in het from Kyotoproces the Kyoto is haar process, stuwende its driving kracht force nog be- van klimaatbeleid wil deze trend ombuigen. De realisatie van de doelstellingen voor groene stroom en warmtekrachtkoppeling (WKK) en de toewijzing van emissierechten aan de elektriciteitssector has langrijker. become In 2000 even legde more Europa important. haar rol In vast 2000, in het Europe Europees defined Programma its role inzake the Klimaatverandering European Climate moeten hiervoor zorgen. Hiermee realiseert de sector van de elektriciteitsproductie een bijdrage van Change (EPK). In Programme dat kader werkte (ECCP). de Commissie In this context, een klimaatactieplan the Commission en een established emissiehandelsysteem a climate action uit. gemiddeld 5,8 Mton CO 2 -eq per jaar voor de Kyoto-doelstelling. plan Eind 2005 and an begon emissions een tweede trading fase scheme. van het The Europese second programma phase of rond the European klimaatverandering. Climate Dit Change programma trekt started de krijtlijnen at the van end het of toekomstige This programme EU-beleid in de outlines strijd tegen the future de klimaatverandering EU policy for en Programme combating Industry de aanpassing climate aan de change onvermijdelijke and for gevolgen the adaptation ervan. to the adverse impacts. During In Dedeze uitstoot this fase van phase, wil de broeikasgassen the Commission Commissie de door innovatie dewishes industrie to support klimaatvriendelijke (inclusief the raffinaderijen innovation technologieën en in cokes) climate-friendly steunen, daaldeonderzoek tussen uitvoeren 1990 en naar 2004 carry technologies, geologische met out 9,5%. research koolstofopslag De betrokken into geological en bedrijven carbon een aantal moeten storage sectoren hun zoals inspanningen and include de luchtvaart, in het a number kader scheepvaart van of de sectors, en Vlaamse such het wegtransport Kyoto-doelstelling as aviation, shipping opnemen voortzetten and road in haar reductiestrategie. terwijl transport ze tegelijkertijd in its reduction Het emissiehandelsysteem hun concurrentiepositie strategy. The EU van de moeten emissions EU blijft trading behouden scheme een belangrijk of waar continues instrument mogelijk in zelfs to be de bestrijding verbeteren. an important van Het klimaatverandering. VKP instrument in combating voorziet daarom climate een change. aantal Several Verschillende maatregelen other voor EU andere de policy EU-beleidsplannen industrie. plans Streefdoelen support this ondersteunen zijnclimate het verhogen policy, dit klimaatbeleid, van in particular, een efficiënt the namelijk gebruik Sixth Environmental het Zesde van energie Milieuactieprogramma, op Action vastgelegde Programme, de niveaus Strategie en the het Strategy Duurzame terugdringen for Sustainable Ontwikkeling van de uitstoot Development en de Lissabon-strategie. van lachgas door and the de chemische Lisbon Strategy. industrie. Verder moeten de F-gasemissies naar omlaag. Ook een financiële tegemoetkoming voor de sector is The European Regulation via de ecologiepremie voorzien. Deze maatregelen zorgen samen voor een emissiereductie van 4,8 Mton CO 2-eq per jaar. In Om order het EPK to implement uit te voeren the nam ECCP, de Europese the European Commissie Commission een aantal took wetgevende a number initiatieven of legislative die in initiatives Agriculture belangrijke which mate mee have de and lijnen important forestry trekken role van het in the klimaatbeleid outline of inflemish Vlaanderen. climate change policy. A Hierna short volgt description een korte of beschrijving the main European van de voornaamste climate regulations Europese klimaatregelgeving. is given below. The De concrete application De uitstoot van broeikasgassen door de landbouw sinds 1990 gedaald, voornamelijk door de daling toepassing van of deze these regels rules in in de the Vlaamse Flemish regelgeving legislation beschreven is described in de in Vlaamse the Flemish beleidsthema s policy topics (Chapter van de veestapel. Deze sector was in 2004 verantwoordelijk voor 10% van de Vlaamse broeikasgasuitstoot. Het VKP voorziet een verdere vermindering via CO 2 -besparing in de glastuinbouw, (Hoofdstuk 5). 5). de Emission productie trading van hernieuwbare energie en biobrandstoffen, de afstemming met het mestbeleid en de Before Voordat verderethe realisatie het Kyoto Protocol van Protocol bebossingen. van Kyoto entered in De werking sector into trad, force, realiseert werkte the European met de Europese deze maatregelen Commission Commissie bijna established in 1 richtlijn Mton COin 2 -eq directive besparing 2003/87/EG 2003/87/EC per een jaar. systeem a system uit dat de to emissiehandel organise emissions tussen Europese trading between bedrijven European organiseert. companies. Het Europese European CO 2 -emissiehandelsysteem CO 2 The emissions trading op 1 scheme januari entered 2005 in werking. into force on 1 January