Voedingsaanbevelingen voor België HGR

Transcriptie

1 Voedingsaanbevelingen voor België 2016 G De Backer UGent Hoge Gezondheidsraad Voedingsaanbevelingen voor België HGR : vijfde versie 2016 : zesde versie (vijfde herziening) 1

2 3 Inleiding HGR besluit in 2014 om de Voedingsaanbevelingen voor België uit 2009 te herzien 6e uitgave Vraag van administratie FOD VVVL: herziening maximale toelaatbare waarden voor bepaalde sporenelementen en vitaminen in voedingsmiddelen of voedingssupplementen. Besluit: beide taken samen en prioriteit vraag van de FOD Partim I: HGR Voedingsaanbevelingen voor België herziening : vitaminen en sporenelementen Inleiding In een tweede fase werden de 2009 aanbevelingen herzien voor energie, macronutriënten (eiwitten, vetten, koolhydraten, vezels), alcohol, water, Ca, P, Mg, Na, K, Cl. Het geheel heeft geleid tot het advies van de HGR 9285 betreffende de Voedingsaanbevelingen voor België -2016: 2

3 METHODOLOGIE - Focus op nieuwe wetenschappelijk evidentie sinds de 2009 aanbevelingen, gebruik makend van: o peer-reviewed publicaties in wetenschappelijke tijdschriften met voorkeur voor systematische reviews en meta-analyses, analyses o recente rapporten van vergelijkbare expertcomité s uit buitenland, o relevante rapporten van EFSA over het onderwerp. Zinc supplementation for improving pregnancy and infant outcome PROCEDURE Dit advies werd voorbereid door een ad hoc werkgroep: Brasseur D, De Backer G, De Henauw S, Delzenne N, Goyens Ph, Kolanowski J, Maindiaux V, Mullie P, Nève J, Niewold T, Rigo J, Sioen I, Vandenplas Y, Vanderpas J-B, Vanhauwaert E, Vansant G. Wetenschappelijk secretaris: Ulens M. Het advies werd na bespreking goedgekeurd door de Permanente werkgroep «Voeding en gezondheid» en op 7 september 2016 gevalideerd d door het College van de HGR.. 3

4 7 Inhoudstafel Inleiding Methodologie Energie Eiwitten Vetten Koolhydraten en voedingsvezels Alcohol Inhoudstafel Water, mineralen en sporenelementen Vocht- en waterbalans Ca, P, Mg Na, K, Cl Fe, Zn, Cu, Se, I, Mn, Mo, Cr, F, B, Si - Vitaminen: A, D, E, K, C B1, B2, B3, B5, B6, B8, Foliumzuur, B12 4

5 Inhoudstafel - 3 Voor elk nutriënt worden in de aanbevelingen zes aspecten belicht: De nutritionele eigenschappen en de invloed op de gezondheid De Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH) of de Adequate Inname (AI). Het risico verbonden aan een overmatige inname: de Maximaal Toelaatbare Inname ( MTI). De belangrijkste bronnen en de gebruikelijke inname. Praktische aanbevelingen. Referenties ADH (Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid) - PRI (Population reference intake) De ADH dekt de behoefte van meer dan 97,5 % van de bevolking. De ADH kan alleen worden berekend als er voldoende gegevens zijn om een gemiddelde behoefte te schatten. Wanneer de behoefte normaal verdeeld is en we ook weten binnen welke grenzen mensen verschillen in deze behoefte (de tussenpersoonsvariatie) dan wordt de ADH vastgesteld op de gemiddelde behoefte plus twee keer de SD van die behoefte. AI (Adequate inname) Als de gemiddelde behoefte en daarmee de ADH niet te bepalen zijn wordt een adequate inname (AI) voorzien ; die voorziet in de behoefte van vrijwel de hele bevolking. De AI zal veelal hoger zijn dan de ADH wanneer deze vast te stellen zou zijn. MTI (Maximale toelaatbare inname) - UL (Tolerable upper intake level) De MTI of UL is het hoogste niveau van inname waarbij geen schadelijke effecten waargenomen of te verwachten zijn volgens de momenteel beschikbare gegevens. 5

6 6

7 INHOUDSTAFEL Belangrijkste bronnen voor dit nutriënt en de gebruikelijke inname in België : - Bronnen voor het nutriënt ( hoeveelheid in bepaalde voedingsmiddelen) - Gebruikelijke inname in de Belgische bevolking ( op basis van de 2004 Voedselconsumptiepeiling en van andere studies). INHOUDSTAFEL Praktische aanbevelingen Rekening houdend met wat nodig en en met wat best niet overschreden wordt, worden praktische aanbevelingen gegeven over hoe die optimale inname te bereiken. Is er nood in de algemene bevolking of in bepaalde subgroepen er van om voedingssupplementen te gebruiken voor bepaalde nutriënten? Indien dat zo is en rekening houdend met de ADH en de MTI, hoeveel van dit nutriënt t zou dan optimaal in voedingssupplementen moeten zitten? 7

8 ENERGIE 16 Energie Essentieel om bepaalde functies van het organisme te waarborgen en om specifieke behoeften in te vullen Het energieverbruik hangt af van persoon tot persoon en van dag tot dag 8

9 17 Energie: nieuwe aanbevelingen Energiebalans: Elk onevenwicht beïnvloedt het gewicht en heeft gevolgen voor de gezondheid De inname (voeding) beter afstemmen op de behoeften (verbruik) Meer bewegen Voorkomen van gewichtstoename en gevolgen voor de gezondheid 18 Energie: nieuwe aanbevelingen Voor bevolkingsgroepen: volgens geslacht leeftijd niveau van lichaamsbeweging: 6 niveaus versus 3 niveaus in de 2009 versie 9

10 19 Energie: nieuwe aanbevelingen Op individueel niveau: Mogelijkheid om beter de energiebehoefte te ramen, volgens o o o o o o Geslacht Leeftijd Gewicht Middelomtrek Beroep Lichaamsbeweging Voorspellende formule van het basaal metabolisme (BMR) volgens Henry Berekening van het niveau van lichaamsbeweging (PAL) EIWITTEN 10

11 Samenvatting van de referentiewaarden voor eiwit Leeftijd (jaar) Gemiddelde minimum behoefte (g/kg gewicht/dag) Aanbevolen hoeveelheid (g/kg gewicht/dag) Referentie gewicht (kg) Aanbevolen hoeveelheid (g/dag) man vrouw man vrouw 0,5 1,12 1,31 7,7 7, ,95 1,14 10,2 9, ,5 0,85 1,03 11,6 10, ,79 0,97 12,7 12, ,73 0,90 14,7 14, ,69 0,86 17,0 16, ,69 0,85 19,2 18, ,72 0,89 21,5 21, ,74 0,91 24,3 23, ,75 0,92 27,4 26, ,75 0,92 30,6 30, ,75 0,91 33,8 33, ,75 (m), 0,73 (v) 0.91 (m), 0,90 (v) 37,3 37, ,74 (m), 0,72 (v) 0.90 (m), 0,89 (v) 41,5 42, ,73 (m), 0,71 (v) 0.90 (m), 0,88 (v) 46,7 47, ,72 (m), 0,70 (v) 0.89 (m), 0,87 (v) 52,7 51, ,72 (m), 0,69 (v) 0.88 (m), 0,85 (v) 59,0 54, ,71 (m), 0,68 (v) 0.87 (m), 0,84 (v) 64,1 56, ,70 (m), 0,67 (v) 0.86 (m), 0,83 (v) 67,5 57, ,66 0,83 74,6 62, ,66 0,83 73,5 66, Zwangere vrouwen 1e trimester 2de trimester 3de trimester Lacterende vrouwen 0-6 maanden post-partum >6 maanden post-partum KOOLHYDRATEN 11

12 23 Koolhydraten en suikers Voornaamste energiebron (spieren, hersenen, organen en glucoseafhankelijke weefsels) Hyperglycemiërend effect variërend volgens de structuur van het voedingsmiddel (en van de hoeveelheid) Suikers = mono- en disachariden o Suiker natuurlijk aanwezig (fruit, groenten, melkproducten) o Toegevoegde suikers (aan tafel toegevoegd of in industriële voedingsmiddelen, gesuikerde dranken, koekjes, gebak, desserts, snoep, honing, siropen, confituur, fruitsap, fruitconcentraten...) 24 Koolhydraten en suikers Suikers en gezondheid: Overmatige consumptie verhoogd risico op gewichtstoename en metabole stoornissen Hoge consumptie van gesuikerde dranken (frisdranken, fruitsap) weinig effect op verzadiging overconsumptie calorieën impact op het nutritioneel evenwicht (micronutriënten ) Hoge consumptie van toegevoegde suikers incidentie tandcariës 12

13 25 Koolhydraten en suikers Aanbevelingen Totaal koolhydraten 50 tot 55 % van de energie-inname i o o Zittende mens 30 jaar = ± 285 g koolhydraten (zetmeel + suikers) Weinig geraffineerde of ongeraffineerde granen, peulvruchten, knolgewassen, fruit (min. 200 g), groenten (min. 200 g) + vezels en micronutriënten 26 Koolhydraten en suikers Aanbevelingen Suikers o Geen aanbeveling voor van nature aanwezige suikers o Toegevoegde suikers < 10 % van de energie-inname o Zittende mens 30 jaar < maximum 55 g toegevoegde suikers, gemakkelijk bereikt! (1 blikje frisdrank = 35 g, 1 koekje = 10 g, 1 glas fruitsap = 25 g, 1 roomdessert = 15 g, 1 granenreep = 12 g...) 13

14 VETTEN Vetten Belangrijke bron van energie en van belang voor de absorptie van vetoplosbare vitaminen Vet in voeding, vnl. onder vorm van vetzuren: 1. Verzadigde vetzuren subgroep atherogene vetzuren (C12:01, C14:0, C16:0) 2. Mono-onverzadigde vetzuren (MUFA) 3. Poly-onverzadigde vetzuren (PUFA), o twee essentiële vetzuren: linolzuur (omega-6) en a-linoleenzuur (omega-3) inname van vitaal belang o Lang-keten omega-3 vetzuren: EPA & DHA 4. Transvetzuren 14

15 Aanbevelingen vet/vetzuren - volwassenen %Energiebehoefte Totaal vet > 20 - < % Verzadigde vetzuren < 10 % Atherogene SFA <=8 % Mono-onverzadigde vetzuren % Poly-onverzadigde vetzuren 5-10 % Omega-6 vetzuren 4-8 % linolzuur 4 % Omega-3 vetzuren 1-2 % a-linoleenzuur 1 % EPA+DHA mg/dag Transvetzuren van Zo laag mogelijk industriële oorsprong Cholesterol < 300 mg/dag Vetten: ADH voor volwassenen % Energetische behoefte Mannen (g/dag)* Vrouwen (g/dag)* Vetten totaal > 20 < % > 55 < > 44 < SFA <10% <28 <22 Atherogene e SFA <= 8 % <= 22 <= 18 MUFA** % PUFA** 5-10 % n % ,8-18 LA 4 % 11 8,8 n % 2,8-5,6 2,2-4,4 LNA 1% 2,8 2,2 EPA+DHA 0,250-0,500 0,250-0,500 Industriële transvetzuren Zo laag mogelijk Zo laag mogelijk Zo laag mogelijk Cholesterol <300 mg <300 mg *op basis van een dagelijkse energiebehoefte van 2500 kcal voor mannen en van 2000 kcal voor vrouwen. ** MUFA s en PUFA s moeten minimaal twee derden van de totale vetinname uitmaken. 15

16 Vetten: praktische aanbevelingen Vetinname: varieer en doseer Beperk de inname van transvetzurent Vervang regelmatig voedingsmiddelen rijk aan verzadigde vetzuren door voedingsmiddelen rijk aan poly-onverzadigde vetzuren, gegeven het nut voor de preventie van hart-en vaatziekten Bv. vervangen van boter door plantaardige oliën rijk aan PUFA regelmatig vervangen van (vetrijke) vleesproducten door vette vis MACROMINERALEN 16

17 33 Macromineralen Natrium (Na): o Overmatige consumptie van zout (NaCl): tussen 10 en 12 g/d o Terugbrengen naar 5 tot 6 g/d (brede betrokkenheid van de voedingsindustrie en grootkeukens, alsook de individuele voedingskeuzes) o Aandacht voor hypertensiepatiënten en personen met overgewicht Magnesium (Mg): o Vermindert de vermoeidheid en draagt bij tot een normale psychologische functie (EFSA-claims). Geen andere bewezen effecten o Nutteloze supplementen indien een evenwichtige voeding op basis van groenten, peulvruchten, volle granen en noten (ook zwarte chocolade) 34 Macromineralen Kalium (K): o Gedekte behoeften door een voldoende inname van fruit en groenten o Nuttige supplementen bij bepaalde personen behandeld met diuretica en bij bepaalde type 2 diabetespatiënten: K-zout in brood (max. 1 g K). Andere supplementen soms slecht verdragen of mogelijk gevaarlijk 17

18 35 Calcium (Ca) Onontbeerlijk voor beendervorming (0,9 tot 1,3 kg Ca) + talrijke andere functies (stolling, musculaire excitabiliteit, neuronale functie, enz.) Link tussen botdichtheid en Ca-inname, maar zeer veel factoren beïnvloeden deze relatie (lichaamsbeweging, hormonale status, inname vitamine D, interacties met andere voedingsmiddelen, enz.) 36 Calcium (Ca) Voedingsaanbevelingen - verschil 2016 t.o.v. 2009: o Behoeften blijven relatief hoog bij kinderen en jongeren o Zwangere en lacterende vrouwen, en ouderen hebben geen grotere behoeften dan volwassenen Voedingsbronnen: melkproducten (kazen, melk, yoghurt), calciumrijk mineraalwater, calciumverrijkte plantaardige dranken, plantaardige bronnen (groene groenten), zeeproducten (sardienen, krab, garnalen, ansjovis, mosselen), enz. 18

19 37 Calcium (Ca) Praktische aanbevelingen o Het beschermend effect tegen breuken is onvoldoende aangetoond in prospectieve observatiestudies en interventiestudies o Een "evenwichtige" voeding volstaat om de behoeften te dekken o Ca en vitamine D zijn belangrijk bij de aanpak van osteoporose (risico op fractuur), maar de optimale inname blijft nog onduidelijk (0,5 tot 1,2 g Ca en 800 IE Vit D). De bescherming is onvoldoende voor een secundaire preventie (fractuur) o Bij inname van 4 of meer zuivelproducten is er geen supplement nodig Samenstelling van calciumbronnen in onze voeding (per 100 g) Voedingsbron (per 100g) Calcium (mg) Voedingsbron (per 100 g) Calcium (mg) Emmentaler 1020 Spinazie 125 Parmezaan 1000 Plantaardige drinks verrijkt 120 met calcium* Kazen, gemiddeld 950 Melk 117 Zeewier 883 Venkel 109 Sardienen 766 Broccoli 100 Tuinkers 250 Mosselen 100 Krab 220 Platte kaas, gemiddeld 90 Yoghurt, gemiddeld 185 Walnoten 85 Waterkers 180 Cottage cheese 75 Garnalen 150 Brusselse kaas 64 Ansjovis 149 Bronwater/mineraal water 1-59 (per 100 ml) Chinese kool 125 Leidingswater 2 tot 20 * Drinks op basis van o.a. soja, noten, rijst: calcium toegevoegd Bron: De Belgische Voedingsmiddelentabel NUBEL; Böhmer et al.,

20 ADH s voor calcium, fosfor en magnesium (mg/d) Leeftijd Geslacht Ca P Mg (mg) (mg) (mg) 0-5 maand M/V maand M/V jaar M/V jaar M/V jaar M/V jaar M V jaar M V Volwassenen M V plussers M V Zwangerschap V Borstvoeding V VITAMINES SPORENELEMENTEN 20

21 Fe - Belang voor O2 transport en andere enzymsystemen al lang bekend - Tekort is zeer frequent vnl bij vrouwen < 50 jr. - Absorptie beinvloed door andere voedselbestandddelen - Bron: haem-fe :vlees, pluimvee, vis non-haemfe : groenten, granen, fruit - ADH volwassenen: man: 9 mg/d vrouw : 15 mg/d postmenopauzaal: 9 mg/d Rekening houdend met een biologische beschikbaarheid van 15% ADH voor Fe 21

22 Vitamine C Antioxidans. Co-enzym bij de biosynthese van collageen en neurotransmitters. Optimale plasmaconcentratie : 60micromol/l waarvoor een volwassen persoon dagelijks 100mg moet innemen. ADH : volwassenen: 110 mg ( meer bij rokers, zwangere en lacterende vrouwen) Hoogst toegelaten dosis : 1,5-2 gr/dag Bron : fruit en groenten Foliumzuur Belangrijke rol in eiwitmetabolisme Belangrijk in de preventie van neuralebuis defecten Bron: bep.groenten/fruit,granen,melk, vlees ADH: -volwassenen : 200microgram/dag - preconceptie en eerste drie maanden van de zws: 400 microgram/dag waarvoor supplementering nodig is 22

23 Vitamine D Cave huidige hype Essentieel voor bot-en Ca metabolisme Effecten op immuunsysteem, hart en skeletspier,pancreas,ogen, hersenen,kanker???nood aan gecontroleerde interventie studies Groot deel van de bevolking heeft een te lage spiegel van circulerend Vit D, zeker bij ouderen en zwangeren Teveel kan ook schaden Vitamine E Nut als antioxidans ; nut mbt CVZ, kanker, cataract??? Tegenstrijdige resultaten ts observationele studies en RCT s Inname is vaak laag ADH vr volwassenen: 15mg/d alpha-te om een plasmaconcentratie van 30micromol/l aan te houden Zeer hoge dosissen zijn niet beter of misschien zelfs schadelijk. 23

24 SELENIUM - Veel meer kennis maar nog meer onduidelijkheden - Ernstige tekorten komen hier niet voor - Milde tekorten zouden effecten kunnen hebben op het immuunsysteeem, chronische ziekten,fertiliteit - ADH volwassenen: microgram/d, wat meer voor zwangere en lacterende vrouwen - Bron: eiwitrijke voedingsmiddelen ADVIES VAN DE HOGE GEZONDHEIDSRAAD, N 9174 (2015). Voedingsaanbevelingen betreffende vitaminen voor volwassen mannen en vrouwen zonder speciale behoeften. Aanbevolen dagelijkse inname, Maximale toelaatbare inname, Maximale dagdosis in voedingssupplementen Vitamine Aanbevolen Dagelijkse Inname Maximale Toelaatbare Inname Maximale dagdosis in voedingssupplement A (µg ER) 650 à à 1125 D (µg) 10 à à 45 E (mg) K (µg) 50 à à 210 C (mg) 110 Niet vastgelegd 200 (2000) B1 (mg) 1,1 à 1,5 Niet vastgelegd 5 B2 (mg) 1,2 à 1,5 Niet vastgelegd 5 B3 = PP (mg) 14 à B5 (mg) 5 Niet vastgelegd 15 B6 (mg) 2 à B8 = H (µg) 40 Niet vastgelegd 150 Foliumzuur (µg) 200 à B12 (µg) 1,4 Niet vastgelegd 5 24

25 Voedingsaanbevelingen betreffende sporenelementen voor volwassen mannen en vrouwen zonder speciale behoeften. Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid, Maximale toelaatbare inname, Maximale dagdosis in voedingssupplementen Sporenelement Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid of Adequate inname Maximale toelaatbare inname Maximale dagdosis in voedingssupplement Fe (mg) Zn (mg) (20) Cu (mg) 1,2-1,7 5 1 (2) Se (µg) I (µg) Mn (mg) 3 Niet vastgelegd 1 (11) Mo (µg) Cr (µg) Niet vastgelegd (85) Niet vastgelegd 50 (250) F (mg) ,5 B (mg) Niet vastgelegd 10 3 Si (mg) Niet vastgelegd (5-25) Niet vastgelegd (50) 10 Toekomstige ontwikkelingen Food Based Dietary Guidelines for Belgium Start in