Auteurs: Roberto Traversari Stefan van Heumen Centrum Zorg en Bouw van TNO, Utrecht
|
|
- Edith Wouters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Auteurs: Roberto Traversari Stefan van Heumen Centrum Zorg en Bouw van TNO, Utrecht De zorgsector laat op jaarbasis zeker EURO 115 miljoen aan energiekostenbesparing liggen. Energiegebruik in de zorg kan met een kwart worden gereduceerd Het blijkt dat de totale zorgsector nog een forse hoeveelheid energie en dus kosten kan besparen. In de verschillende sectoren kan tussen de 12 en 25% aan primaire energie bespaard worden resulterend in een reductie van de CO 2 -emissie van circa 6 kton per jaar. Op jaarbasis betekent dat een reductie van de energiekosten met ruim 115 miljoen Euro resulterend in een investeringsruimte van 575 miljoen Euro. De beschouwde maatregelen zouden op basis van de terugverdientijd en het activiteitenbesluit eigenlijk al moeten zijn uitgevoerd. Waarom blijft dit potentieel dan liggen?! Er is vanuit de overheid veel aandacht voor energiebesparing waaronder ook de zorgsector. De vraag die nu rijst is of er potentieel in energiebesparing in de zorgsector zit en zo ja waar en wat is de omvang van dit potentieel dan. Om deze vraag te beantwoorden heeft TNO Centrum Zorg en Bouw de totale zorgsector verdeeld in een viertal clusters. Deze clusters zijn de ziekenhuizen, de verpleeghuizen, verzorgingshuizen en als laatste de cluster gehandicaptenzorg, geestelijke gezondheidszorg en jeugdzorg. Deze clustering is zo gekozen omdat er sprake is van een duidelijk verschil in gebouwvormen, bezettingsgraden, installatieconcepten en energieverbruik. Het verschil is dusdanig, dat het gerechtvaardigd is de vier clusters in het kader van het energiebesparingspotentieel, voor zover mogelijk, apart te bezien. Ondanks het grote verschil in de doelgroepen is binnen het vierde cluster sprake van veel overeenkomsten in de huisvestingsconcepten. Karakterisering van de clusters Ziekenhuizen De ziekenhuissector omvat academische ziekenhuizen, algemene ziekenhuizen en categorale ziekenhuizen. De huisvesting binnen deze sector kenmerkt zich door grootschalige gebouwen met uiteenlopende functies en specifieke installaties. Ziekenhuizen zijn voor een groot deel 24-uurs bedrijven. Verpleeghuizen De huisvesting binnen de verpleeghuissector kenmerkt zich enerzijds door grootschalige gebouwen met groeps- en afdelingsverblijf. Anderzijds zijn kleinschalige groepswoningen voor dementerenden sterk in opkomst. Vanwege de zorgzwaarte en leeftijd van de doelgroep wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van (top)koeling. Combinatiegebouwen met zowel verpleeg- als verzorgingsplaatsen worden in deze analyse tot de cluster verpleeghuizen gerekend. Verzorgingshuizen De huisvesting van verzorgingshuizen kenmerkt zich door grootschalige appartementenbouw voor individueel verblijf. In deze sector wordt, in tegenstelling tot verpleeg- en ziekenhuizen veel gehuurd van woningbouwcorporaties. Verzorgingshuizen maken soms onderdeel uit van een groter woonzorgcomplex waarin ook extramurale zorg in (aanleun)woningen wordt geleverd.
2 Gehandicaptenzorg, geestelijke gezondheidszorg en jeugdzorg De huisvesting binnen deze drie sectoren kenmerkt zich door zowel grote instellingsterreinen, met al dan niet geclusterde verblijfspaviljoenen, behandel- en dagbestedingsgebouwen, als vele kleinschalige locaties in de wijk, waar cliënten zowel in groepswoningen als individueel in aangepaste woningen en appartementen worden gehuisvest. Het wonen is veelal gescheiden van de behandeling en dagbesteding gehuisvest. De zorg varieert van begeleid wonen in reguliere woningbouw tot behandeling in gesloten en beveiligde voorzieningen. In tabel 1 zijn per cluster de totale bruto vloeroppervlakte en een globale verdeling van de totale bruto vloeroppervlakte naar bouwjaar gegeven. Tabel 1; Overzicht bruto vloeroppervlakte per cluster [4 t/m 9]. BVO (x 6 m²) Bouwjaarklasse (op basis van m²) tot 196 Ziekenhuizen 7,2 17% 22% 31% 17% 8% 5% Verpleeghuizen 7,1 4% 15% 28% 15% 22% 16% Verzorgingshuizen 7, 9% 18% 24% 22% 21% 6% GHZ/GGZ/Jeugdzorg 8, 12% 8% 21% 18% 24% 17% Totaal 29, vanaf Hierbij moeten wel enkele kanttekeningen te worden geplaatst. De bruto vloeroppervlakten zijn grotendeels bepaald op basis van opgaven van instellingen en voor een klein deel op basis van metingen. De bouwjaarklasse is gebaseerd op slechts een deel van de bestaande gebouwen, waarbij sommige (deel)sectoren niet zijn onderzocht en recent opgeleverde gebouwen niet zijn opgenomen. Voor de sector ziekenhuizen ontstaat een vertekenend beeld. Bij het bouwjaar van een ziekenhuis is in het monitoringsonderzoek uitgegaan van het bouwjaar van het oudste bouwdeel, ook al zijn er later delen bijgebouwd of gerenoveerd. Per saldo staan juist de ziekenhuizen er bouwtechnisch gezien kwalitatief goed voor. Energiegebruik in de zorgsector Op basis van het gemiddelde energiegebruik in de sector [1, 2] per vierkante meter BVO zijn het totaal energiegebruik, het primair energiegebruik, de CO 2 -emmissie en de energiekosten bepaald.
3 Tabel 3; Energiegebruik per cluster. Gas Elektriciteit Primair CO 2 -emissie Energiekosten Cluster [* m 3 /jaar] [MWh/jaar] [PJ/jaar] [kton/jaar] [M /jaar] Ziekenhuizen , Verpleeghuizen , Verzorgingshuizen , GHZ/GGZ/jeugdzorg , Totaal , Het elektriciteitsgebruik is verdeeld [] naar de functies verlichting, installatie en klimatisering en niet gebouwgebonden gebruik [figuur 2]. Voor het gasverbruik is een verdeling gemaakt naar verwarming, warmtapwaterbereiding en stoomproductie ten behoeve van de luchtbevochtiging, de Centrale Sterilisatie Afdeling (CSA) en de grootkeuken [figuur 3]. Figuur 2; Verdeling elektriciteitsgebruik. Verdeling elektriciteitsgebruik zorgsector (NL) Elektriciteidsgebruik [%] Ziekenhuizen Verpleeghuizen Verzorgingshuizen GHZ/GGZ/jeugdzorg Verlichting [%] Installatie/klimatisering [%] Niet gebouw gebonden [%]
4 Figuur 3; Verdeling gasgebruik. Verdeling gasgebruik zorgsector (NL) Gasgebruik [%] Ziekenhuizen Verpleeghuizen Verzorgingshuizen GHZ/GGZ/jeugdzorg Verw arming [%] Warmtapw ater [%] Stoom [%] Besparingspotentieel Op basis van de penetratiegraad van energiebesparende maatregelen [1] is een inschatting gemaakt van de maximaal te bereiken penetratiegraad van maatregelen. De penetratiegraad geeft met een percentage de mate aan waarin een maatregel in een sector is doorgedrongen. In aanvulling op de beschreven maatregelen [1] is er een additionele maatregel gedefinieerd, namelijk systeemoptimalisatie (optimalisatie inregeling en regelwaarden). Hierbij is gesteld dat de maximale penetratiegraad van een maatregel over het algemeen niet hoger zal zijn dan %. Alleen bij glasisolatie is uitgegaan van een penetratiegraad van 85% omdat deze maatregel al een hoge penetratiegraad heeft, kosteneffectief is en vrijwel overal kan worden toegepast. Ook is er voor de maatregelen een afweging gemaakt tussen technische mogelijkheid en kosteneffectiviteit. Om deze reden wordt de penetratiegraad van vloerisolatie en warmtepompen relatief laag ingeschat. Bij maatregelen waarbij geen verwachte eindsituatie is weergegeven geldt de huidige situatie als eindsituatie [figuur 4 en 5]. Het toepassen van energieopwekkende apparatuur zoals toepassing van zonnecel (PV), zonnecollector en groene stroom zijn buiten beschouwing gelaten. Naast de maximale penetratiegraad is ook het effect van de betreffende maatregelen voor zowel de care als cure het potentieel ingeschat [1, 2]. Voor warmtepompsystemen gecombineerd met warmtekoudeopslag (WKO) is uitgegaan van een COP 1 van 4, en bij de bepaling van het energiebesparingspotentieel, de CO 2 -emmissie reductie en de energiekostenbesparing is rekening gehouden met het feit dat bij toepassing van warmtepompsystemen van gas als energiedrager wordt overgegaan naar elektriciteit als energiedrager. 1 De COP of coefficient of performance geeft de verhouding weer tussen de hoeveelheid afgegeven warmte tegenover de hoeveelheid verbruikte energie van in dit geval de warmtepomp.
5 Figuur 4; Penetratiegraad maatregelen in ziekenhuizen. Penetratiegraad maatregelen ziekenhuis [%] 6 Dakisolatie Gevelisolatie Vloerisolatie Glasisolatie Daglicht afhankelijke verlichting Verlichtingsplan Spiegeloptiek armaturen Aanwezigheidsdetectie Veegschakeling Warmtepomp WKO Systeem optimalisatie HR-ketels Percentage [%] Penetratiegraad maatregel 8 [%] ziekenhuis Eindsituatie [%] ziekenhuis Figuur 5; Penetratiegraad maatregelen in verpleeg- en verzorgingshuizen. Penetratiegraad maatregelen verpleging/verzorging [%] 6 Dakisolatie Gevelisolatie Vloerisolatie Glasisolatie Daglicht afhankelijke verlichting Verlichtingsplan Spiegeloptiek armaturen Aanwezigheidsdetectie Veegschakeling Warmtepomp WKO Systeem optimalisatie HR-ketels Percentage [%] Penetratiegraad maatregel 8 [%] zorg Eindsituatie [%] Zorg De huidige penetratiegraad samen met de mogelijke penetratiegraad en het effect van de maatregelen leiden tot een realistisch energiebesparingspotentieel zoals hieronder weergegeven. Tabel 6; Besparingspotentieel per cluster. Primair CO 2 emissie Energiekosten Cluster [PJ/jaar] [%] [kton/jaar] [%] [M /jaar] [%] Ziekenhuizen 1,88 12,4% 82 9,7% 15,83 9,7% Verpleeghuizen 3,18 25,9% ,7% 32,9 24,7% Verzorgingshuizen 3,15 26,1% ,8% 31,81 24,8% GHZ/GGZ/jeugdzorg 3,57 25,9% ,6% 35,99 24,6% Totaal 11,78 22,1% 598,4% 115,72,4%
6 Het is op zijn minst opmerkelijk te noemen dat in een tijd waarin er veel maatschappelijke en politieke aandacht is voor energiebesparing er vele maatregelen zijn om dit te stimuleren er nog een dergelijk groot potentieel is binnen de zorgsector. Een sector die vrijwel volledig publiek wordt gefinancierd en waarbinnen de instellingen als maatschappelijke ondernemingen worden gezien. Dit is nog lastiger te verklaren vanuit de het Activiteitenbesluit [11]. Vanuit de Wet milieubeheer (Wm), de belangrijkste milieuwet, is het besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer [11] opgesteld. Dit besluit, ook wel het Activiteitenbesluit genoemd, legt inrichtingen een aantal belangrijke eisen op. Op het gebied van energie is het vanuit het Activiteitenbesluit [6] voor inrichtingen met een elektragebruik groter of gelijk aan. kwh en/of een gebruik van minstens 25. m 3 gas per jaar verplicht om alle bekende energiebesparende maatregelen met een terugverdientijd van vijf jaar of minder, of die een positieve netto contante waarde hebben bij een interne rentevoet van 15%, te treffen. In het kader van dit Activiteitenbesluit wordt vanuit de term inrichting voor de zorgsector gekeken naar het locatieniveau en niet naar het organisatieniveau. Op basis hiervan kan grofweg gesteld worden dat de verplichting voor het treffen van maatregelen geldt bij een gebouwoppervlakte op één locatie van meer dan ongeveer m 2 BVO voor verpleging en verzorging of 7 m 2 BVO voor ziekenhuizen. Bij deze berekening is uitgegaan van het in het besluit aangegeven gasgebruik en het gebruik per m 2 BVO [1, 2]. Ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen vallen dan per definitie onder de verplichting, terwijl de meeste kleinschalige voorzieningen voor gehandicapten, dementerenden en jeugdzorg buiten de verplichting kunnen vallen. Nu rijst de vraag; waarom wordt het potentieel in energie(kosten)besparing niet benut?! Er zijn vele beelden over de knelpunten en belemmeringen die er zijn om energiebesparende maatregelen te implementeren. Veel beelden komen in essentie met elkaar overeen. De belangrijkste reden waarom energiebesparende maatregelen niet of beperkt worden ingezet zijn: Zeer beperkte aandacht voor energie op bestuurlijk niveau, de organisaties hebben andere issues op de agenda staan, Geen incentives vanuit (huidige) financieringsregels, Onduidelijkheid over de uitwerking en effecten van het nieuwe financiële bestel, Bestuurlijke tijdshorizon, Split incentives (kosten en baten liggen bij andere partijen), Contracten/outsoursing (installatieonderhoud). Literatuur [1] Energiedata utiliteitsbouw 8. SenterNovem. Kompas, Energiezuinig wonen en werken. [2] Cijfers en Tabellen 7. SenterNovem. Kompas, Energiezuinig wonen en werken. [3] Benchmark facilitaire kengetallen. College bouw ziekenhuisvoorzieningen, 5.
7 [4] Macrorapportage Monitoring gebouwkwaliteit algemene ziekenhuizen. Rapport nr. 67. College bouw zorginstellingen, 7. [5] Macrorapportage Monitoring gebouwkwaliteit in de verpleging en verzorging. Rapport nr College bouw ziekenhuisvoorzieningen, 5. [6] Macrorapportage Monitoring gebouwkwaliteit in de gehandicaptenzorg. College bouw ziekenhuisvoorzieningen, 3. [7] TNO-rapport Nieuwe kleinschalige woonvoorzieningen in de gehandicaptenzorg. TNO-34-UT TNO Centrum Zorg en Bouw, 9. [8] Macrorapportage Monitoring gebouwkwaliteit in de geestelijke gezondheidszorg. Rapport nr College bouw ziekenhuisvoorzieningen, 4. [9] Macrorapportage Monitoring gebouwkwaliteit Kinder- en Jeugdzorg. Rapport nr College bouw zorginstellingen, 7. [] Energieverbruik in utiliteitsgebouwen, verdeeld naar functie [MJ/m2] 8. Meijer Energie & Milieumanagement B.V., 8. [11] Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer. Besluit van 19 oktober 7, nr
Duurzaamheid & energiebesparing KISS-bijeenkomst, 7 juli 2011
Duurzaamheid & energiebesparing KISS-bijeenkomst, 7 juli 2011 Joram Nauta 1 Onderwerpen Een heldere en concrete ambitie over duurzaamheid Energiebesparing en de zorgsector Hoe stroomt de energie bij u?
Nadere informatieMogelijkheden energiesprong in de zorg
ONGERUBRICEERD TNO-rapport TNO 2012 R10597 Mogelijkheden energiesprong in de zorg Behavioural and Societal Sciences Kampweg 5 3769 DE Soesterberg Postbus 23 3769 ZG Soesterberg www.tno.nl T +31 88 866
Nadere informatieZonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager
Zonder investeren besparen 10 tips en vragen voor de facilitair manager Als facilitair manager bent u verantwoordelijk voor de huisvesting. Daarmee ook voor het energiegebruik van de huisvesting. In deze
Nadere informatieBouwjaarklasse (op basis van m²) 1970-1979
BVO (x 10 6 m²) tot 1960 1960-1969 1970-1979 1980-1989 1990-1999 vanaf 2000 Tbv onderzoek naar kwaliteit MaVa: beschikbare info over zorginstellingen: Verpleging en verzorging Info via: Agentschap NL,
Nadere informatieEnergieke Zorgbouw. 5 oktober 2011. Wijnanda Willemse (Agentschap NL) Stefan van Heumen (TNO)
Energieke Zorgbouw 5 oktober 2011 Wijnanda Willemse (Agentschap NL) Stefan van Heumen (TNO) Introductie Wijnanda Willemse adviseur NL Energie & Klimaat - Agentschap NL Voorheen SenterNovem Energiebesparing
Nadere informatieDeerns ketenanalyse downstream van een van de twee meeste materiele emissies
Deerns ketenanalyse downstream van een van de twee meeste materiele emissies 2013 Inleiding In het kader van de CO 2 prestatieladder is een ketenanalyse uitgevoerd naar de CO 2 productie door verwarming
Nadere informatieMogelijkheden energiesprong in de zorg
TNO-rapport Mogelijkheden energiesprong in de zorg Behavioural and Societal Sciences Kampweg 5 3769 DE Soesterberg Postbus 23 3769 ZG Soesterberg T +31 88 866 29 00 I www.tno.nl/zorgenbouw infodesk@tno.nl
Nadere informatieF (zie toelichting in bijlage)
Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden F (zie toelichting in bijlage) Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatieEnergielabel gebouw Dit gebouw Straat (zie bijlage) Gebruiksoppervlak Adviesbedrijf Nummer/toevoeging Opnamedatum Inschrijfnummer Postcode
Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking met gebouwen met overeenkomstige
Nadere informatieA (zie toelichting in bijlage)
Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden A (zie toelichting in bijlage) Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatieSPECIMEN. E (zie toelichting in bijlage) Energielabel gebouw. Dit gebouw. Standaard energiegebruik voor dit gebouw. 968,3 MJ/m 2
Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking met gebouwen met overeenkomstige
Nadere informatieIntegrale energiestrategie UU. Fréderique Houben, Universiteit Utrecht
Integrale energiestrategie UU Fréderique Houben, Universiteit Utrecht Integraal en Samen! 2 3-10-2017 Integrale energiestrategie UU Universiteit Utrecht Opgericht in 1636 30.000 studenten en 7.500 medewerkers
Nadere informatieEnergielabel. SKG-IKOB gecertificeerd BRL & BRL
Energielabel SKG-IKOB gecertificeerd BRL 9500-01 & BRL 9500-03 Geachte heer/mevrouw, Hierbij ontvangt u het energielabel welke wij voor u hebben opgenomen. Dit label hebben wij vervaardigd in samenwerking
Nadere informatieEPA U. advies- en ingenieursbureau. Nieuwbouw kantoorpand Demostraat, Tiel
Nieuwbouwkantoorpand Demostraat,Tiel EPA U Adresgegevens Fokkerstraat 39, 3905 KV Veenendaal Postbus 1152, 3900 BD Veenendaal T 0318-75 78 88 F 0318-75 78 87 info@enerpro.nl www.enerpro.nl Voorbeeldbedrijf
Nadere informatieEnergie besparing in de zorg
Voorzitter beroepsvereniging FMGezondheidszorg André de Reus Liever besparen dan bezuinigen Energie besparing in de zorg Energie besparen is een niet te missen kans om de financiële gevolgen van de economische
Nadere informatie3 Energiegebruik huidige situatie
3 Energiegebruik huidige situatie 3.1 Het Energie Prestatie Certificaat In het kader van de Europese regelgeving (EPBD) bent u verplicht om, bij verkoop of verhuur van de woning, een energiecertificaat
Nadere informatieObject. Hoge Zand 35 DEN HAAG Energielabel A
Object Hoge Zand 35 DEN HAAG Energielabel A Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden A (zie toelichting in bijlage) Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden
Nadere informatieEnergielabel. Object. Noordeinde 49 DEN HAAG
Energielabel D Object Noordeinde 49 DEN HAAG Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden D (zie toelichting in bijlage) Weinig besparingsmogelijkheden
Nadere informatieE (zie toelichting in bijlage)
Energielabel gebouw Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden E (zie toelichting in bijlage) Dit gebouw Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt de vergelijking
Nadere informatieBetere energieprestaties met Nuon Stadswarmte. Kansen voor woningcorporaties, vastgoedeigenaren en projectontwikkelaars
Betere energieprestaties met Nuon Stadswarmte Kansen voor woningcorporaties, vastgoedeigenaren en projectontwikkelaars Betere energieprestaties met stadswarmte Bestaande woningen, nieuwbouwwoningen en
Nadere informatieParticuliere en reguliere verpleeghuizen Een vergelijking om van te leren
Particuliere en reguliere verpleeghuizen Een vergelijking om van te leren Utrecht, 26 maart 2015 Wine te Meerman Eveline Castelijns Simon Heesbeen Floor Vreeswijk 1 Inhoud 1. Aanleiding voor het onderzoek
Nadere informatieOnderverdeeld naar sector bedraagt het energieverbruik procentueel: 32% 18%
Aan: gemeenteraad Van: B&W Datum: 9 november 2009 Betreft: Motie 134 "Meetbare stappen Duurzame Energie" In de raadsvergadering van 22 april 2009 is naar aanleiding van het onderwerp Duurzaamheidsplan
Nadere informatieConcept rapportage. Uitstroom beschermd wonen Regio Hart van Brabant 2018
Concept rapportage Uitstroom beschermd wonen Regio Hart van Brabant 2018 Gemeente Tilburg Afdeling Informatievoorziening Team Informatie- en Kenniscentrum Theo Leliveld September 2018 Inhoudsopgave Inleiding
Nadere informatieENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN
4 juli 2007 19:11 uur Blz. 1 / 8 cursus Luc Volders - 2-7-2007 ENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN Opdrachtgever: FB Projectgegevens: testpand 1234AB Software: EPA-W Kernel 1.09 07-06-2007 Vabi Software
Nadere informatieDe bakens verzetten. Verduurzamen van commercieel vastgoed. Machiel Karels - consultant
De bakens verzetten Verduurzamen van commercieel vastgoed Machiel Karels - consultant Het glas is half leeg PROFIT 20-6- 20-6- Meer dan 25% van gebouwgebruikers klaagt over de huisvesting Ziekteverzuim
Nadere informatieBinnenklimaat: energie efficiënte oplossingen besparing door comfort
Binnenklimaat: energie efficiënte oplossingen besparing door comfort Rob Nagel Honeywell Dag van de Installatie VSK, Jaarbeurs Utrecht 2 februari 2010 Binnenklimaat besparing door comfort Woningmarkt in
Nadere informatieNotitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug
Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug CONCEPT Omgevingsdienst regio Utrecht Mei 2015 opgesteld door Erwin Mikkers Duurzame energie per Kern in gemeente Utrechtse Heuvelrug
Nadere informatieEnergieBesparingsMonitor gebouwde omgeving 2006
EnergieBesparingsMonitor gebouwde omgeving 2006 Rapportage van SenterNovem in opdracht van VROM/DGW in het kader van Kompas, energiebewust wonen en werken. Utrecht, december 2006 Inhoudsopgave DEEL I 1
Nadere informatieDen Haag Klimaatneutraal Een grote ambitie die past bij een grote stad
Den Haag Klimaatneutraal Een grote ambitie die past bij een grote stad Ramses Blauw Intechno Ingenieursburo & Henry Terlouw Beleidsmedewerker Klimaat Den Haag VNG Congres 26 november 2008 Presentatie Energiebesparing
Nadere informatieThema-avond Warmte. 28 februari 2018
Thema-avond Warmte 28 februari 2018 Energieverbruik gemiddeld huis in NL Business case voor besparingen Besparingspotentieel Netto Contante Waarde huidige besparing electra gas investeringsruimte 1500
Nadere informatieEnergierapportage MFC Atria Leusden. Asschatterweg JJ Leusden
Energierapportage 2018 MFC Atria Leusden Asschatterweg 37 3831 JJ Leusden Introductie Voor u ligt de energierapportage 2018, waarin de energieverbruiken van de scholen wordt vergeleken met het maximale
Nadere informatieMogelijkheden voor aardgasloze Benedenbuurt
Notitie Contactpersoon Harry de Brauw Datum 14 juni 2017 Kenmerk N001-1246856HBA-rvb-V01-NL Mogelijkheden voor aardgasloze Benedenbuurt De aanstaande rioolvervanging in de Benedenbuurt is aanleiding voor
Nadere informatieMeefinancieren van energiebesparende voorzieningen De mogelijkheden bij BLG Wonen Versie 1-1-2016
Meefinancieren van energiebesparende voorzieningen De mogelijkheden bij BLG Wonen Versie 1-1-2016 Energiebesparende voorzieningen zijn in meerdere opzichten interessant: Structurele besparing tot 30% op
Nadere informatieResultaten energiescan Golfclub Zwolle
Resultaten energiescan Golfclub Zwolle! Resultaten energiescan Golfclub Zwolle Hoog elektraverbruik door verlichting en ventilatie Hoge prijs voor energie Besparingspotentieel van 13.000 op energiekosten
Nadere informatieRapport energiecijfers kantoren
Rapport energiecijfers kantoren Dit rapport is aangemaakt op 08/31/10 om 11:31. De website Energiecijfers van NL Energie en Klimaat levert u actuele gegevens over energieprijzen en alle aspecten van energiegebruik
Nadere informatiePré Wonen Postbus CA HAARLEM Etalage Geprint op : Blekersvaartweg 48 D. galerijwoning
Pré Wonen Postbus 2008 2002 CA HAARLEM www : www.prewonen.nl Etalage Geprint op : 24-08-2016 Adres Blekersvaartweg 48 D Postcode 2101 CD Plaats HEEMSTEDE Omschrijving Woning Type galerijwoning Wijk omschrijving
Nadere informatieManagementsamenvatting. Routekaart UMC s
Managementsamenvatting Routekaart UMC s Colofon Opdrachtgever: Agentschap NL Projectleider: TNO Procesbegeleiding: KplusV organisatieadvies Branche-organisatie: NFU 1. Aanleiding en ambitie De Nederlandse
Nadere informatieENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN
Beta Testbedrijf E. van Dijk 007 Kleveringweg 12 2616 LZ Delft info@vabi.nl Delft, 8 februari 2007 ENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN Opdrachtgever: Opdrachtgever BV A. Bee Projectgegevens: Voorbeeldproject
Nadere informatieBetrokken partijen. Potentieelstudie lucht/water warmtepomp in de bestaande bouw. Robert Harmsen. NPW Congres, 12 februari 2009.
Potentieelstudie lucht/water warmtepomp p in de bestaande bouw Robert Harmsen NPW Congres, 12 februari 2009 Betrokken partijen Opdrachtgevers: SenterNovem Alklima Daalderop Daikin Inventum Stiebel-Eltron
Nadere informatieEconomische beschouwing waterzijdig inregelen in de bebouwde omgeving
Economische beschouwing waterzijdig inregelen in de bebouwde omgeving eneef BV West Kinderdijk 122G 2953 XW Alblasserdam I www.eneef.nl E info@eneef.nl T 085 27 36 324 KVK 58501258 BTW NL853066334B02 IBAN
Nadere informatieCompensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2011
Compensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2011 Dienst Stadsbeheer Milieu en Vergunningen Juni 2012 2 Aanleiding De gemeente Den Haag wil in 2040 een klimaatneutrale en -bestendige
Nadere informatie4 Energiebesparingsadvies
4 Energiebesparingsadvies 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het energiebesparingsadvies voor het gebouw gepresenteerd. Allereerst wordt een inventarisatie gegeven van de reeds getroffen en onderzochte
Nadere informatieEffecten van energiebesparende maatregelen
Effecten van energiebesparende maatregelen Laure Itard, Olivia Guerra Santin 7-12-2009 Delft University of Technology Challenge the future Historisch gasverbruik huishoudens Gemiddeld huishoudelijk gasverbruik
Nadere informatieVerkenning van mogelijkheden tot reductie van stroomverbruik en CO 2 -uitstoot in de Openbare Verlichting in de gemeente Heusden
Verkenning van mogelijkheden tot reductie van stroomverbruik en CO 2 -uitstoot in de Openbare Verlichting in de gemeente Heusden Datum: 19 mei 2016 Status: definitief Samenvatting In deze rapportage worden
Nadere informatienergiebesparing in de ICT
nergiebesparing in de ICT Een koud kunstje? 10 April Green IT Energy Solutions Niels Sijpheer 3671 Meter (Q=m.g.h) 100 kg massa en 1 kwh arbeid: Hoe hoog kom ik? A Minder dan100 meter B Tussen 100 en 1000
Nadere informatieVerkenning Utiliteitsbouw
Verkenning Utiliteitsbouw Robin Niessink Aanleiding In de Kamerbrief van 28 november 2016 over energiebesparing schrijft minister Blok (BZK, 2016): In de Borgingscommissie is besloten dat er naast de label
Nadere informatieEnergiebesparing in Nederlandse Universitaire Medische Centra
Energiebesparing in Nederlandse Universitaire Medische Centra Een benadering van het optimale energiemanagement Ilse Schoenmakers Het onderzoek 1.0 Duurzaamheid krijgt weinig aandacht in de zorgsector.
Nadere informatieB (zie toelichting in bijlage)
Energielabel woning Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden B (zie toelichting in bijlage) Uw woning Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatieC (zie toelichting in bijlage)
Energielabel woning Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden C (zie toelichting in bijlage) Uw woning Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatieVan zes naar negen. Het effect van de voorgenomen btw-verhoging op inkoopkosten in de zorgsector. Augustus 2018 Intrakoop. i.s.m.
Van zes naar negen Het effect van de voorgenomen btw-verhoging op inkoopkosten in de zorgsector Augustus 2018 Intrakoop i.s.m. Marlyse-Research 2/7 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 1.1 Aanleiding 3 1.2 Verantwoording
Nadere informatieVerduurzaming gemeentelijk vastgoed
Verduurzaming gemeentelijk vastgoed Toelichting op de aanpak van de gemeente Breda Marcel van Embden (projectleider afdeling Vastgoedbeheer) Inhoud Klimaatnota gemeente Breda Wat is de insteek bij het
Nadere informatieDuurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016
Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden 11 februari 2016 1 Managementsamenvatting Inleiding De gemeente Leiden heeft in haar duurzaamheidsambitie doelen gesteld voor de korte
Nadere informatieHybride warmtepompen Wat, wanneer en hoe?
Hybride warmtepompen Wat, wanneer en hoe? Simon Tuitel, Product Manager Warmtepompen, Controls & connectivity Agenda Wat is een Hybride systeem Waarom Hybride en wat zijn de voordelen Voorbeeld berekening
Nadere informatieEnergiebesparing Gemeente Huizen
Energiebesparing Gemeente Huizen Programma presentatie Duurzaam Bouwloket De aanpak en landelijke ontwikkelingen Stapsgewijs naar aardgasvrij Subsidies en regelingen Duurzaam Bouwloket Voor onafhankelijke
Nadere informatiePilot verduurzaming commercieel vastgoed Nijmegen Aanpak klimaatneutraal maken van (winkel)panden: het klimaatgerust programma
11 juni 2019 Pilot verduurzaming commercieel vastgoed Nijmegen Aanpak klimaatneutraal maken van (winkel)panden: het klimaatgerust programma Uitgevoerd door: In samenwerking met: Wat gaan we doen? Projectactiviteiten
Nadere informatieEnergiebesparing bij zorginstellingen
Energiebesparing bij zorginstellingen Rotterdam en regio Rijnmond Auteur : Willem de Neve Christian de Laat Documentnummer : 20978268 Afdeling : Rotterdam en Regiogemeenten Datum : november 2009 Blad 2
Nadere informatieFinancieringsconstructies Frisse Scholen in de Praktijk. Met minder geen genoegen nemen. in opdracht van
Financieringsconstructies Frisse Scholen in de Praktijk Met minder geen genoegen nemen in opdracht van 1 ROC Koning Willem I College in Den Bosch Het Koning Willem I College heeft verschillende onderwijslocaties
Nadere informatieZorg voor energie en comfort
Zorg voor energie en comfort Roberto Traversari TNO Bouw en Ondergrond De symptomen De behandeling De preventie 2 Veel installaties zijn ziek! Is uw installatie een onbehandelde patiënt? 3 Uit onderzoek
Nadere informatieA (zie toelichting in bijlage)
Energielabel woning Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden A (zie toelichting in bijlage) Uw woning Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatiePotentieel zonne-energie en isolatie provincie Utrecht
Potentieel zonne-energie en isolatie provincie Utrecht Ecofys Netherlands BV Kanaalweg 16-G P.O. Box 8408 3503 RK Utrecht The Netherlands T: +31 (0) 30 66 23 300 F: +31 (0) 30 66 23 301 E: info@ecofys.com
Nadere informatieSportsymposium De toekomst van de sportvereniging
Sportsymposium De toekomst van de sportvereniging Voorbeelden en ervaringen uit de praktijk André Bus & Hendrik Jan Gorter, Duurzaam Verenigen / F.C. Oldemarkt Duurzame ontwikkeling: Een ontwikkeling die
Nadere informatieHANDLEIDING. EigenEnergieOpSchool. Besparingscalculator
Hoofdstuk: 1. Introductie HANDLEIDING EigenEnergieOpSchool Besparingscalculator Datum: januari 2013 Versie: V1.0 Versie EEOS Besparingscalculator: V1.a Benodigde Excel versie: Office 2010 1 Hoofdstuk:
Nadere informatieedup 2015 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn januari 2016
1 edup 2015 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn januari 2016 2 Inleiding Voor u ligt het de evaluatie van het Duurzaamheidsuitvoeringsplan 2015: het edup
Nadere informatieCO 2-reductiedoelen en CO 2-reductiemaatregelen
CO 2 -reductiedoelen en reductiemaatregelen Roosendaal, 20-06-2014. Auteur(s): H. Schrauwen, Energie & Technisch adviseur. Geaccordeerd door: M. Soenessardien, Organisatie INHOUDSOPGAVE 1. CO 2 -REDUCTIEBELEID
Nadere informatieVerduurzaming van de sector. Marktverkenning care door ABN AMRO en HEVO Datum : 18 februari 2017
Verduurzaming van de sector Marktverkenning care door ABN AMRO en HEVO Datum : 18 februari 2017 Nadenken over energie hoort erbij 2 3 Verduurzaming van het zorgvastgoed heeft grote impact 4 De gebouwde
Nadere informatieecht Nul op de meter HRsolar : Robbert van Diemen Techneco : Niels van Alphen
echt Nul op de meter HRsolar : Robbert van Diemen Techneco : Niels van Alphen Agenda Wie is HRsolar Zonnewarmte V1.0 De markt Zonnewarmte V2.0 Zonnewarmte NOM Wie is HRsolar Nederlandse fabrikant van complete
Nadere informatieMemo van de gedeputeerde M.J.G. Spierings Gedep. Agrar. ontw., Energie en Bestuur
Provincie Noord-Brabant Memo van de gedeputeerde M.J.G. Spierings Gedep. Agrar. ontw., Energie en Bestuur Onderwerp Energie prestatie advies Museumkwartier Datum 3 december 201 8 Documentnummer 4452355
Nadere informatieEnergiebesparing Voortgezet en hoger onderwijs
Energiebesparing Voortgezet en hoger onderwijs Rotterdam en regio Rijnmond Auteur : Christian de Laat Willem de Neve Documentnummer : 20957328 Afdeling : Rotterdam en Regiogemeenten Datum : september 2009
Nadere informatieEnergiebesparing. Betonkernactivering. Programma. Energiebesparing EPBD. Energy Performance Building Directive. Europese richtlijn.
Programma Energiebesparing & Betonkernactivering Energiebesparing Europa Nederland Besparingspotentieel Specialisten gevraagd? Betonkernactivering Publicatie Leergang Kees Arkesteijn 1 2 Energiebesparing
Nadere informatieWinst en comfort uit duurzaamheid. Bouw op onze kennis
Winst en comfort uit duurzaamheid Bouw op onze kennis Even voorstellen "Het verschil tussen gewoon en uitzonderlijk is vaak dat kleine beetje extra, waarin samenwerking en krachtenbundeling mijn drijfveer
Nadere informatieHet energieverbruik van circulatiepompen voor de vloerverwarming
Het energieverbruik van circulatiepompen voor de vloerverwarming Opdrachtgever HIER Klimaatbureau Spark Strategy Consulting Oskar Krabbe Jort Rupert Ben Vermeer Probleemomschrijving Er zijn voor huishoudens
Nadere informatieedup 2016 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn februari 2017
1 edup 2016 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn februari 2017 2 Inleiding Voor u ligt het de evaluatie van het Duurzaamheidsuitvoeringsplan 2016: het edup
Nadere informatieA (zie toelichting in bijlage)
Energielabel woning Afgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. Veel besparingsmogelijkheden A (zie toelichting in bijlage) Uw woning Weinig besparingsmogelijkheden Labelklasse maakt vergelijking
Nadere informatieEnergiebesparing bij hotels. regio Rijnmond
Energiebesparing bij hotels regio Rijnmond Energiebesparing bij hotels regio Rijnmond Kwaliteitstoets Paraaf Autorisatie Paraaf Christian de Laat Projectleider energiebesparing Naam Functie Joan Koffeman
Nadere informatieEnergiebesparing bestaande koopwoningen. Effecten stimuleringspakket
Energiebesparing bestaande koopwoningen Effecten stimuleringspakket Notitie Delft, juli 2013 Opgesteld door: Cor Leguijt Frans Rooijers 2 2 juli 2013 3.B17.1 Energiebesparing bestaande koopwoningen 1 Inleiding
Nadere informatieAT OSBORNE. Practice what you preach: Hoofdkantoor AT Osborne 3 jaar later. 19 september 2012. Gerhard Jacobs Directeur Huisvesting & Vastgoed
AT OSBORNE www.atosborne.nl Practice what you preach: Hoofdkantoor AT Osborne 3 jaar later Gerhard Jacobs Directeur Huisvesting & Vastgoed 19 september 2012 AT Osborne Huisvesting en Vastgoed Infrastructuur
Nadere informatieNotitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland
Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Samenvatting De totale investeringsomvang om de woningen en utiliteitsgebouwen in de provincie Noord-Holland in 2050 klimaatneutraal
Nadere informatieHybride warmtepompen. Wat, wanneer en hoe? Simon Tuitel, Product Manager Warmtepompen, Controls & connectivity
Hybride warmtepompen Wat, wanneer en hoe? Simon Tuitel, Product Manager Warmtepompen, Controls & connectivity Agenda Waarom Hybride en wat zijn de voordelen Wat is een Hybride systeem Voorbeeld berekening
Nadere informatieEnergie in de provincie Utrecht. Een inventarisatie van het energiegebruik en het duurzaam energie potentieel
Energie in de provincie Utrecht Een inventarisatie van het energiegebruik en het duurzaam energie potentieel Doel van Onderzoek Dit onderzoek dient om: 1. Een nieuw overzicht samen te stellen van het energiegebruik
Nadere informatieSamenvatting bevindingen Energiescan
techniplan adviseurs bv R A A D G E V E N D I N G E N I E U R S B U R E A U SIH-103X1-E-MV002A blad 1 van 6 Status: CONCEPT Project : Hogeschool Windesheim Zwolle Onderwerp : Samenvatting bevindingen Energiescan
Nadere informatieFinanciële Zorgthermometer - 2 e kwartaal
Financiële Zorgthermometer - 2 e kwartaal 2018 - Dit onderzoek kan worden overgenomen met bronvermelding. Toezending Utrecht, juli 2018 Agenda Managementsamenvatting Generieke resultaten Sectorresultaten:
Nadere informatieFinancieringslastpercentages voor verschillende soorten woningen. Verschillen naar woningtype en energielabel
Financieringslastpercentages voor verschillende soorten woningen Verschillen naar woningtype en energielabel Financieringslastpercentages voor verschillende soorten woningen Verschillen naar woningtype
Nadere informatieEnergiekentallen utiliteitsgebouwen Vesta 2.0
Energiekentallen utiliteitsgebouwen Vesta 2.0 Notitie Delft, september 2015 Opgesteld door: C. (Cor) Leguijt B.L. (Benno) Schepers N.R. (Nanda) Naber R.A. (Ruud) van den Wijngaart (PBL) 2 September 2015
Nadere informatieVoorstel Van het college van burgemeester en wethouders Aan de raad van Zoeterwoude. Vergadering : 31 augustus 2017 Nummer : 17/37
Voorstel Van het college van burgemeester en wethouders Aan de raad van Zoeterwoude Vergadering : 31 augustus 2017 Nummer : 17/37 Afdeling : Ruimtelijk ontwikkeling Registernummer: bi/z17-015897-1776a
Nadere informatieBENG de nieuwe energieprestatie en de kansen voor bodemenergie
BENG de nieuwe energieprestatie en de kansen voor bodemenergie Ir. Harm Valk Nieman Groep 6 12 2016 BENG: op weg naar energieneutraliteit BENG => Bijna Energie Neutrale Gebouwen = nzeb => nearly Zero Energy
Nadere informatieEen gezonde zorgexploitatie van uw woonzorglocatie. Jacqueline van Ginneken Bureau Ouderenzorg. drs. J.H.M. van Ginneken 7 juni 2011
Een gezonde zorgexploitatie van uw woonzorglocatie Jacqueline van Ginneken Bureau Ouderenzorg Rekenen aan zorg drs. J.H.M. van Ginneken 7 juni 2011 juni 2011 www.kcwz.nl 1 Een grote kans. dat u voornemens
Nadere informatieHoorn 80 E+ Waarom BE+?
Hoorn 80 E+ Waarom BE+? De aarde warmt op, de zeespiegel stijgt en fossiele brandstoffen raken uitgeput Bedrijventerreinen zichtbaar maar onbemind Groot potentieel in Nederland Technisch logisch Financiering
Nadere informatieBijlage I 20111278-07 Investeringen en energielasten Energiesprong woningbouw Maria van Bourgondiëlaan te Eindhoven. 1 Inleiding
Bijlage I 20111278-07 Investeringen en energielasten Energiesprong woningbouw Maria van Bourgondiëlaan te Eindhoven Datum Referentie Behandeld door 13 december 2011 20111278-07 P. Smoor/LSC 1 Inleiding
Nadere informatieDoelstelling scope 2: IDDS wil in 2020 ten opzichte van %
Doelstellingen CO2-reductie IDDS 2014-2020 Het niveau waarop IDDS opereert inzake CO2-reductie en een CO2-bewuste bedrijfsvoering voldoet aan de eisen die de SKAO en CO2-prestatieladder stellen aan niveau
Nadere informatie: Verantwoord en Duurzaam verlichten. Inhoudsopgave. Ontwerpbesluit pag. 3. Toelichting pag. 5. Bijlage(n): 1
S T A T E N V O O R S T E L Datum : 21 augustus 2007 Nummer PS : PS2007MME03 Afdeling : Mobiliteit Commissie : MME Registratienummer : 2007JNT202790i Portefeuillehouder : J.H. Ekkers Titel : Verantwoord
Nadere informatieCO 2 -uitstootrapportage 2011
Programmabureau Klimaat en Energie CO 2 -uitstootrapportage 2011 Auteurs: Frank Diependaal en Theun Koelemij Databewerking: CE Delft, Cor Leguijt en Lonneke Wielders Inhoud 1 Samenvatting 3 2 Inleiding
Nadere informatieCompensatie CO 2 - emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2012
Compensatie CO 2 - emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2012 Inhoud 1 Aanleiding 1 2 Werkwijze 2 2.1. Bronnen 2 2.2. Kentallen 2 3 CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie 3 4 Ontwikkeling 5
Nadere informatieRijksoverheid. Veel besparingsmogelijkheden t/m t/m 100. Dubbel glas. Dubbel glas. Niet extra geïsoleerd. Niet van toepassing. Nee.
Rijksoverheid Energielabel woning Westvest 191 2611BZ Delft BAG-ID: 0503010000010395 Veel besparingsmogelijkheden Energielabel B Registratienummer 863374920 Datum van registratie 13-01-2016 Geldig tot
Nadere informatieBij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante documenten als uitgangspunten gehanteerd:
Project: Brede School Rijswijk Projectnr.: 6.053 Datum: 20 februari 2017 Betreft: Startnotitie Duurzaamheid en Installatieconcept 1. UITGANGSPUNTEN Bij het opstellen van deze notitie zijn de volgende relevante
Nadere informatieKostenkengetallen. Ziekenhuizen
A Kostenkengetallen Ziekenhuizen KOSTEN PER M² GEBOUW (inclusief 19% BTW) per 1 januari 2009 Ziekenhuis oppervlakte per bed (bruto) [m²] * gemiddelde verdiepingshoogte [m1] 3,75 bouwtijd [mnd] 30 ** directiekosten
Nadere informatiePostbus ZG OPHEUSDEN. Uitgevoerd door Duitslandweg 4 Postbus AG BODEGRAVEN Telefoon adres
Onderzoek invulling CO 2 -neutraliteit Neder-Betuwe Verkenning ten behoeve van windvisie Datum 24 augustus 2016 Projectnummer 15784 Status Concept Opdrachtgever Gemeente Neder-Betuwe Postbus 20 4043 ZG
Nadere informatieCompensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2013
Compensatie CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie Den Haag over 2013 Inhoud 1 Aanleiding 1 2 Werkwijze 2 2.1. Bronnen 2 2.2. Kentallen 2 3 CO 2 -emissie gemeentelijke organisatie 3 4 Ontwikkeling 5 5
Nadere informatieBijdrage CO2 emissies door de inkoop van uw instelling
Bijdrage CO2 emissies door de inkoop van uw instelling Utrecht, 23-4-2019 Carmen van den Berg c.vandenberg@stimular.nl 010 238 28 34 Stichting Stimular De werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Opwarming
Nadere informatieOp weg naar CO 2 -neutrale huisvesting voor Hoger Onderwijs in Routekaarten beschrijven hoe we deze opgave gaan realiseren
Op weg naar CO 2 -neutrale huisvesting voor Hoger Onderwijs in 2050 Routekaarten beschrijven hoe we deze opgave gaan realiseren Rijksdienst voor Ondernemend Nederland 1 24 mei 2019 Even voorstellen Michel
Nadere informatiePlan van aanpak CO2-reductie
Plan van aanpak CO2-reductie 2012-2016 Opdrachtgever Movares Johan van den Elzen Ondertekenaar Movares Nederland B.V. Frans Gebraad Kenmerk CO-FG-120015321 - Versie 1.0 Utrecht, 8 november 2012 Vrijgegeven
Nadere informatie