Antwerpse tuinbouw, een divers maar sterk merk

Transcriptie

1 Duurzame Glastuinbouwclusters Project EFRO 650 Duurzame Glastuinbouwclusters Welkomstwoord door Mechtilde Hennebert Antwerpse tuinbouw, een divers maar sterk merk Slotevent EFRO-project Luc Vanoirbeek Adviseur Tuinbouw Boerenbond VERWACHTINGEN 4 Wat voor de toekomst? Vraag naar voedsel zal zeer sterk stijgen (verdubbelen) Beperkte voorraden grond en water Milieu impact milderen, evolueren naar minder inputs (meststoffen, bestrijdingsmiddelen, geneesmiddelen, water, ) Meer met minder Land- en tuinbouw in Vlaanderen bedrijven (dalend), gemiddeld 25 hectaren arbeidsplaatsen (stijgend) Omzet 5 Mia euro Intensief, kleinschalig, competitief, exportgericht, gespecialiseerd, kwaliteitsvol 5 6 1

2 Omzet VBT-Veilingen TENDENSEN 8 Evolutie bedrijven en areaal per bedrijf Evolutie Nederland 10 TUINBOUW IS DEEL VAN EEN GROTER WEEFSEL 11 Vlaamse agrovoedingscomplex Land- en tuinbouw niet los zien van de totale keten Toelevering: 4 Mia euro, 9500 arbeidsplaatsen Voedingsindustrie: 46 Mia euro, arbeidsplaatsen Handel: 10,9 Mia euro, arbeidsplaatsen Exportratio 52%, handelsoverschot 4 Mia Euro 12 2

3 Sterktes Antwerpse Tuinbouw SWOT Glas Openlucht Kennis door onderzoeken en praktijkcentra Kwaliteit door hoveniersmentaliteit Koopkrachtige omgeving Flexibele inzet van arbeiders Sterke afzetcoöperaties BelOrta en Hoogstraten Sterk kwaliteitsimago van onze producten (Flandria) Ondernemerschap Diversiteit in nichemarkten Diversiteit van het aanbod Zwaktes Antwerpse Tuinbouw Kansen Antwerpse Tuinbouw Glas Openlucht Meer afhankelijk van wereldmarkt, meer prijsconcurrentie door globalisering Individuele ingesteldheid bedrijfsleiders Intensieve regio met kostprijsverhogende effecten Personeelskost Diverse schaalgrootte Minder specialisatie Verstedelijking Versnipperde en kleine percelen Ouderdom glasareaal Verspreide ligging (nutsvoorzieningen) Glas Openlucht Positieve aandacht van consumenten voor gezondheid verhoogt verbruik groenten en fruit Merkenbeleid: zich onderscheiden - Convenience, authenticiteit, local Innovatie, specifieke markten, bv specialty maar ook vergeten groenten Europees afzetpotentieel Provinciale overheid ondersteunt tuinbouwondernemerschap Sterk energie-innovatie gedreven met sterke ondersteuning van onderzoeksinstellingen en Hogeschool Scholingsgraad neemt sterk toe Bedreigingen Antwerpse Tuinbouw Glas Openlucht Probleem van afstemming van het fluctuerend aanbod op de wijzigende vraag Sterkere duurzaamheidseisen en toenemende milieudruk waar geen prijsverhoging tegenover staat Onzekere prijsvorming Onzekerheid, concurrentie, stijgende zelfvoorziening exportlanden Macht van de geconcentreerde afnemers Kapitaalsintensiviteit Bemestingsproblematiek EFRO Duurzame glastuinbouwclusters - Overzicht van de resultaten Energieuitdaging Schaarse geschikte ruimte Schaarse beschikbare ruimte /10/2014 3

4 Inleiding Inleiding Diversiteit Afhankelijk van de teelt in de serre 19-1/10/ /10/2014 Inleiding 21-1/10/ /10/2014 Clusterzones? Praktijkvoorbeelden uit België Betekenis? Het samenbrengen van glastuinbouwbedrijven in elkaars direct omgeving. Voordelen voor zowel de betrokken bedrijven als voor het milieu en de omgeving. Merksplas (Antwerpen) Stokstorm (Oost-Vlaanderen) Voordelen? Elders openruimte vrijwaren Mobiliteit Gemeenschappelijke infrastructuur Synergie 23-1/10/ /10/2014 4

5 Praktijkvoorbeelden uit Nederland RoCa-centrale: leverancier van Warmte en CO 2 voor de glastuinbouw in het Noorden van Rotterdam Praktijkvoorbeelden uit Nederland Agriport A7 25-1/10/ /10/2014 EFRO-project Duurzame glastuinbouwclusters EFRO-project = ONDERZOEKSPROJECT Twee regio s 1. Regio Sint-Katelijne-Waver 2. Regio Hoogstraten 2 regio s Twee duidelijk verschillende cases binnen de scope van het onderzoek Regio Sint-Katelijne-Waver Verstedelijking, versnippering, verpaarding, zonevreemde woningen, grondgebonden land- en tuinbouw, afstandsregels, natuur en water, Regio Hoogstraten Minder versnipperd, maar sterke grondgebonden land- en tuinbouw, behoud van landschap en open agrarisch gebied, aanwezigheid nutsvoorzieningen stuurt ontwikkelingen, 27-1/10/ /10/2014 Glastuinbouwclustering in deze 2 regio s? In beide regio s zijn al verschillende vormen van glastuinbouwclusters aanwezig EFRO-project Duurzame glastuinbouwclusters EFRO-project = ONDERZOEKSPROJECT Autonome clustering Eén bedrijf met verschillende bedrijfsleiders Vraag: Hoe pak je de ontwikkeling van potentiële clusterzones projectmatig aan? Hoe richt je die efficiënt in? EFRO: inzicht in principes en parameters voor clustering: Projectontwikkeling (verwerving, financiering, juridisch, ) Inrichting (indeling, mobiliteit, energie, water, landschap, ) Omwille van ruimtelijke en maatschappelijke beperkingen, moest het onderzoek verruimd worden tot andere manieren om de glastuinbouwsector te ondersteunen. Ondersteunen van de autonome ontwikkeling 29-1/10/ /10/2014 5

6 EFRO-project Duurzame glastuinbouwclusters Elementen van het onderzoek: Haalbaarheid clustering Autonome ontwikkeling Energie- en emissiestudie Landschapsintegratie Input van de sector: enquête tuinders, telersoverleg, sectoroverleg,... EFRO-project Duurzame glastuinbouwclusters Studiewerk: Haalbaarheid clustering Energie en ruimtelijke haalbaarheid: parameters en principes Economische haalbaarheid: financieel model Enquête tuinders Inzicht in ruimtebehoeften Autonome ontwikkeling Onderzoeksmethodiek 31-1/10/ /10/2014 EFRO-project Duurzame glastuinbouwclusters Externe energie- en emissiestudie: Opdracht: Onderzoekscase: collectieve energie + CO 2 voorziening Referentiecase: decentrale energie + CO 2 voorziening WKK s Technische en economische haalbaarheid van een collectieve stookplaats op basis van: WKK + Gasketels WKK + thermische zonnecollectoren + gasketels WKK + diepe geothermie + gasketels WKK + restwarmte + gasketels EFRO-project Duurzame glastuinbouwclusters Inzet van expertise landschapsintegratie Algemene principes Twee niveaus Bedrijf Landschap 33-1/10/ /10/2014 Samenvatting Beide cases hebben een duidelijk verschillende ruimtelijke situatie In beide cases is clustering aanwezig Er is een ruimtelijke vraag van de glastuinbouwsector Clustering: duidelijke voordelen Bedankt Aan de slag met de resultaten: Methodiek ter ondersteuning van de autonome ontwikkeling Conclusies energiestudie als opstap Algemene principes landschapsintegratie algemeen toepasbaar Koen Eyskens Adviseur Glastuinbouw Dienst Landbouw- en Plattelandsbeleid Deguinlei Antwerpen 35-1/10/2014 6

7 Het ruimtelijke vraagstuk EFRO Duurzame glastuinbouwclusters - Ruimtelijk onderzoek Vraag: Hoe pak je de ontwikkeling van potentiële clusterzones projectmatig aan? Hoe richt je die efficiënt in? EFRO: inzicht in principes en parameters voor clustering: Projectontwikkeling (verwerving, financiering, juridisch, ) Inrichting (indeling, mobiliteit, energie, water, landschap, ) Dirk Cleiren 37-1/10/ /10/2014 Het ruimtelijke vraagstuk Resultaat EFRO project Extra vraag: Hoe kan je autonome ruimtelijke ontwikkelingen (al dan niet geclusterd) in de macrozones ondersteunen? EFRO: ontwikkeling methode om het agrarisch gebied te analyseren en beoordelen: Rasteroefening Hulpmiddel voor vergunningverlenende overheid (bedrijven vragen duidelijkheid) en planologisch bevoegde overheid (actualiseren ruimtelijke visie) Inzichten m.b.t. efficiënte inrichting cluster: parameters, principes, Methodiek om landbouwgebied te analyseren op ruimtelijke potenties voor glastuinbouw Regio SKW: inzichten in ruimtelijke toekomstvisie van glastuinbouwbedijven (incl. ruimtevraag) 39-1/10/ /10/2014 Inzichten m.b.t. efficiënte inrichting van conceptuele clusters (na telersoverleg) Inzichten m.b.t. efficiënte inrichting van conceptuele clusters (na telersoverleg) 1 e prioriteit = efficiënte inrichting glas ifv maximale benutting van de beschikbare ruimte Ruimtelijk concept voor glas = modulaire blokken van 4 à 6 ha Basis = concept nieuwbouw 8 à 12 ha; in 2 blokken; bedrijf gevestigd in 1 of meerdere blokken; Vraag: 4 à 6 ha om te starten + groeiverwachting naar 8 à 12 ha Gemeenschappelijke voorzieningen rondom glas : water, groen, energie en infrastructuur in de rand (ifv efficiëntie ruimtegebruik) water maximale opvang hemelwater enkel LT wateropslag samen + grondwaterwinning energie-en nutsinfrastructuur: warmte- en CO2-net: omschakelbaar naar groenere energie 1 of meerdere WKK-stookplaatsen + nutsvoorzieningen 41-1/10/ /10/2014 7

8 10/1/ m x 500 m = 50 ha Modulair groeien Modulair groeien van 8 bedrijven x 6 ha tot 2 x 25 ha Ruimtelijke invulling cluster = meerdere bedrijven samen met optimale invulling glasopstand 1 module ca. 5 ha breedte L&R van gangpad: >100m tot 150m (in lijn met recente investeringen voor warme teelten -> clusterpotentieel) ca. 120 m ca. 120 m 43-1/10/2014 Modulair groeien Basis = glasopstand 44-1/10/2014 van inrichtingsparameters naar cluster In rand: - wateropslag (>10% opp. glas) - landschappelijke inpassing vertaling naar terrein = planmatig zoeken naar ruimte voor: uitgeefbare percelen gemeenschappelijke voorzieningen: waterinfrastructuur, landschappelijke inkleding, nutsinfrastructuur energie-infrastructuur Ontwerpelementen: modulaire maximalisatie glas efficiënte ruimtelijke bedrijfsorganisatie voldoende ruimte voor waterbassins ontsluiting (intern, extern) infrastructuur en leidingen Is dergelijke schaal wel vertaalbaar in het betrokken agrarisch gebied? 45-1/10/2014 Het Nederlandse model past niet bij ons 46-1/10/2014 Regio SKW: verstedelijking, versnippering, verpaarding, zonevreemde woningen, grondgebonden land- en tuinbouw, afstandsregels, natuur en water, 1 km 47-1/10/2014 Westland = 15km x 15km 48-1/10/2014 Willekeurig illustratief voorbeeld 8

9 Regio Hoogstraten:minder versnipperd, sterke grondgebonden land- en tuinbouw, landschapsbehoud open agrarisch gebied, aanwezigheid nutsvoorzieningen stuurt ontwikkelingen Het ruimtelijke vraagstuk Vraag: Hoe pak je de ontwikkeling van potentiële clusterzones projectmatig aan? Hoe richt je die efficiënt in? 1 km EFRO: inzicht in principes en parameters voor clustering: Projectontwikkeling (verwerving, financiering, juridisch, ) Inrichting (indeling, mobiliteit, energie, water, landschap, ) Aangezien actieve ontwikkeling van de clustergebieden niet meer wordt overwogen, werden de overige voorziene voorbereidende studies niet uitgevoerd. Willekeurig illustratief voorbeeld 49-1/10/ /10/2014 Keuze voor autonome ontwikkeling op maat behoeften sector en ruimtelijke mogelijkheden regio Enquête naar de glastuinbouwsector in de ruime regio rond Sint-Katelijne-Waver Rasteronderzoek = methodiek voor analyse van agrarisch gebied op ruimtelijke potenties voor vestiging van glastuinbouw Enquête glastuinbouwsector regio Sint- Katelijne-Waver Januari gemeenten: Sint-Katelijne-Waver, Putte, Berlaar, Lier, Duffel, Kontich, Rumst 70% respons, 117 bedrijven, 185 ha glas, 95% groententeelt, 5% sierteelt Tomaat: 50% telers, 70% glas Sla: 30% telers, 17% glas Gemiddeld 1 ha groot Vragen over: Investeringen in het verleden Huidige toestand Toekomstplannen en knelpunten 51-1/10/ /10/2014 Enquête glastuinbouwsector regio Sint- Katelijne-Waver Groot deel populatie bevestigt stereotiep beeld: Kleine schaal: gemiddelde en mediaan = ca. 1 ha Oud glas: 2 op 3 heeft glas van 20 jaar of (veel) ouder Geen opvolging: 90% geen of onzekere opvolging; slechts 19% bedrijfsleiders jonger dan 40 jaar Geen behoefte aan een cluster: 90% geen behoefte aan nieuwe locatie Nochtans blijvende innovatie en investeringen: Schaalvergroting zet zich gestaag door (al is >4 ha heel zeldzaam) Er werd afgelopen 5 jaar nog veel geïnvesteerd (machines, verbrede landbouw, gebouwen, grond), ook indien glasopstand niet groeide 94% tomatentelers heeft WKK Enquête glastuinbouwsector regio Sint-Katelijne-Waver De helft van alle bedrijven heeft wel behoefte aan extra ruimte! (= 60 op 117 respondenten) 42 tomatentelers + 17 niet-tomaat Wie geen ruimtebehoefte heeft is veelal <1 ha en geen tomatenteler Ca. 50 bedrijven willen uitbreiden ter plekke (+ 100 ha) 23 kleine uitbreiding (< 2ha extra) 12 met uitbreiding 2 -> 4 ha 12 met uitbreiding van meer dan 4 ha Ca. 10 bedrijven willen nieuwe locatie (+100 ha) 3 zoeken vestiging kleiner dan 4 ha 3 zoeken plek tussen 4 en 8 ha 5 zoeken plek voor vestiging nieuw bedrijf, groter dan 8 ha glasopstand 53-1/10/ /10/2014 9

10 Enquête glastuinbouwsector regio Sint-Katelijne-Waver Belangrijkste knelpunten die uitbreidingsplannen bemoeilijken: Financieel: Loonkost Energieprijzen (zeker bij wie geen WKK heeft) Externe financiering Ruimtelijk: Beperkte uitbreidingsmogelijkheden Vestigingsmogelijkheden Schaalgrootte: Kleinere bedrijven vermelden een grotere mix aan knelpunten die gelijktijdig voorkomen Rasteronderzoek! 55-1/10/ /10/2014 Methodiek: selectie van een onderzoeksgebied Methodiek: leg er een raster van 50x50m op Fictief voorbeeld 57-1/10/ /10/2014 Methodiek: geef aan elk vakje informatie (vooral gebruik dat kan conflicteren met glastuinbouw) Methodiek: identificatie en beoordelen van potentiële vestigings- of uitbreidingsplaatsen 59-1/10/2014 Fictief voorbeeld 60-1/10/

11 Ruimtelijke analyse (rasteroefening) Per rastervakje: bestaande toestand, ruimtegebruik en randvoorwaarden in beeld (GIS) Elk rastervakje wordt beoordeeld (quotering): 1 - Niet bruikbaar: raster ingenomen door bestaande bebouwing 2 Matig bruikbaar: niet bebouwd, maar ingesloten ligging, binnen buffer rond wonen, overstromingsgevoelig,. 3 bruikbaar: onbebouwd en geen expliciete tegenindicaties 4 geschikt voor uitbreiding bestaand glastuinbouwbedrijf 5 - geschikt voor nieuwe vestiging Ruimtelijke simulatie (adhv ontwerpparameters): potentiële uitbreidingsgronden + potentiële nieuwe vestigingslocaties Ruimtelijke analyse (rasteroefening) kwalitatieve evaluatie van vestigingskansen: Vergunningskansen: wat is de kans op het verkrijgen van een vergunning voor de uitbreiding of vestiging van een (nieuw) glastuinbouwbedrijf? draagvlak?, vergunningenbeleid, knelpunten vergunningsaanvragen, Kansen op autonome initiatieven: wat is de kans dat er zich in de zone een autonoom initiatief ontwikkeld? Ontsluiting, knelpunten, kadastrale toestand,. Financieel-technische haalbaarheid: hoe wordt de financieel-technische haalbaarheid van een glastuinbouwproject hier ingeschat? energievoorzieningen, ruimte-efficiëntie, 61-1/10/ /10/2014 Ruimtelijke analyse (rasteroefening) Een verrijkende manier om naar het landbouwgebied te kijken: beginnend met de bril van een glastuinbouwbedrijf op zoek naar grond, eindigend met de bril van de vergunningverlenende overheid. De methodiek geeft enkel informatie door het agrarisch gebied inzichtelijk te maken inzake glastuinbouwontwikkeling, de bevoegde overheid kan er mee aan de slag en trekt autonoom haar eigen conclusies. Conclusies ruimtelijk onderzoek Er zijn inzichten ontwikkeld op hoe een cluster met meerdere bedrijven samen efficiënt ingericht kan worden: inrichtingsparameters en -principes. Enquêtering en bevraging van tuinders levert nieuwe inzichten over de vraagzijde van de glastuinbouwsector. Afstemming van de vraag naar ruimte is maatwerk. De nieuw ontwikkelde methodiek van het rasteronderzoek kan vergunningverlenende overheid en planologisch bevoegde overheid nieuwe inzichten bijbrengen over ruimtelijke planning binnen het agrarisch gebied. 63-1/10/ /10/2014 Dirk Cleiren POM Antwerpen Senior expert bedrijventerreinen dirk.cleiren@pomantwerpen.be T Minuten pauze 11

12 GLASTUINBOUWCLUSTER AGENDA RESULTATEN FINANCIËLE ANALYSE Inleiding Toelichting van de modellen met de voornaamste assumpties per partij 68 Conclusies 30 september 2014 DOELSTELLING VAN DE FINANCIËLE ANALYSE AGENDA Onderzoek naar economische haalbaarheid van een tuinbouwcluster Cluster slechts interessant als Het financieel beter is voor een tuinder dan als hij zich apart vestigt De overige partijen een minimaal rendement behalen PARTIJEN: 69 Inleiding Toelichting van de modellen met de voornaamste assumpties per partij 70 Promotor: Stelt grond ter beschikking Energiebedrijf (levert warmte en CO2) Conclusies Tuinders die MODEL warmte 1 en CO 2 Tuinders in cluster Tuinder die zich in cluster afneemt bij met vestigt eigen WKK energiebedrijf MODEL 1: DE PROMOTOR PROMOTOR: MODEL GRONDVERWERVING IN OUT Perceel 2 Perceel 3 Perceel 4 Perceel 1 Perceel 5 Perceel 6 Perceel 7 Perceel 8 Perceel 9 Perceel 10 Perceel Aankoopprijs terrein Kosten aanleg wegen, Financieringskost Berekening o.b.v. gewenste IRR Aankoopprijs of periodieke concessievergoeding tuinders Aankoopprijs of periodieke concessievergoeding energiebedrijf 72 12

13 MODEL GRONDPROMOTOR: ASSUMPTIES Verwerving terrein - Aankoopprijs terrein: 16 euro / m² - Oppervlakte terrein: 60 ha MODEL 2: HET ENERGIEBEDRIJF Perceel 1 Perceel 8 Infrastructuur projectontwikkelaar - Aanleg weg (1000 m) en nutsvoorzieningen (2500 m) Ontwikkelingskosten - 1 miljoen euro 73 Perceel 2 Perceel 3 Perceel 5 Perceel 6 Perceel 9 Perceel Perceel 4 Perceel 7 Perceel 11 MODEL 2: LEVERANCIER ENERGIE EN CO 2 MODEL ENERGIEBEDRIJF: ASSUMPTIES IN Aankoopprijs of concessievergoeding perceel* Aankoopprijs gas Verkoopprijs elektriciteit Berekening o.b.v. gewenste IRR OUT Verkoopprijs warmte aan tuinders 75 WKK s en gebouw - Opgedeeld in 2 fasen (elk voor te voldoen aan warmtebehoefte 12,5 ha) - Investering: - Fase 1: WKK: 5,5 mln. euro, gebouw en toebehoren: 1,9 mln.) - Fase 2: WKK: 4,2 mln. euro en toebehoren: 0,3 mln. euro Gasprijs - 28,47 euro/mwh 76 Financieringskost *: uit model grondpromotor 75 MODEL 3: TUINBOUWBEDRIJVEN MODEL 3 TUINBOUWBEDRIJF IN OUT Perceel 1 Perceel 8 Aankoopprijs of concessie- Vergoeding perceel * Perceel 2 Perceel 5 Perceel 9 77 Aankoopprijs warmte** Verkoopprijs tomaten Financieel rendement 78 Perceel 3 Perceel 6 Pe0 Financieringskost Perceel 4 Perceel 7 *: uit grondmodel, ** uit energiebedrijfsmodel 78 13

14 TUINBOUWBEDRIJF: OPBOUW TUINBOUWMODEL: MOGELIJKHEDEN (1/2) Omzet: - Mogelijkheid tot indexatie prijzen - Productie en verkoopprijzen variabel per kwartaal - Mogelijkheid om productieopbrengst per m² te laten toenemen in de tijd Variabele- en vaste kosten, personeelskost : - Arbeid in serre, arbeid in sorteer- en technische ruimte - Gebruik diensten centraal bedrijf: bv. inpakken,. - Veilingkosten, transportkosten - Zaaigoed, variabele productiemiddelen - Elektriciteit, warmte, CO 2 - Concessievergoeding - % van investeringskost van vast activa als onderhoudskost 80 TUINBOUWMODEL: MOGELIJKHEDEN (2/2) TUINBOUWMODEL: ASSUMPTIES (1/2) Investeringen: - Mogelijk om tot 14 investeringen in te voeren met: - Datum start installatie - Datum beschikbaarheid - Prijspeil - Afschrijfperiode Financiering: - Mogelijkheid om 4 leningen (type annuïteit) in te geven met: - Maximaal bedrag - Start en duur van trekkingsmogelijkheid - Aflossingsperiode - Interestvoet Resultatenrekening en balans 81 Algemeen - Index tomaten 2 % - Index investeringen en kosten 2 % - Benodigd werkkapitaal: klanten en leverancierskrediet 30 d Productie - 5 ha / kg per ha (stijging 0,5% per jaar) - Prijs gemiddelde laatste 10 j : kwartaalprijzen 2,51; 0,86 ; 0,52; 0,92 euro per kg Vaste, personeels- en variabele kosten - Op basis van recente gegevens Concessie grond 5 ha glas: 0,80 euro/m² per jaar - Prijs warmte: 3 euro/m² per jaar - Vergoeding voor bedrijfsleider voorzien 82 TUINBOUWMODEL: ASSUMPTIES (2/2) AGENDA Investeringen - Op basis van recente gegevens Vervanging : verwachte economische levensduur van componenten - Grondwerken, gebouwen, personeelsvoorzieningen, serre (+ 3 % onvoorzien), waterbehandeling, verwarming (serregebonden) CO 2 installatie + andere nutsvoorzieningen (bouw 6 mnd) EUR - Niet opgenomen wkk en kosten / opbrengsten wordt vervangen door warmtekost per eenheid vanuit het energiemodel Financieel - Benodigde kredieten gekoppeld aan investeringsrubriek met hieraan aangepaste looptijd; - LT extern 6 %, kaskrediet 8 % 83 Inleiding Toelichting van de modellen met de voornaamste assumpties per partij Conclusies 84 14

15 IMPACT UITBESTEDING WARMTEPRODUCTIE CONCLUSIE: VOOR DE TUINDER Concessievergoeding (euro/m² per jaar) IRR indien warmte wordt uitbesteed aan energiebedrijf Aankoop warmte (euro /m² per jaar) IRR 2,00 3,00 4,00 5,00 6,00 0,80 9,33% 8,97% 8,61% 8,26% 7,91% 1,00 9,11% 8,75% 8,40% 8,05% 7,69% 1,20 8,89% 8,54% 8,19% 7,84% 7,45% 1,40 8,68% 8,33% 7,98% 7,61% 7,24% 1,60 8,47% 8,12% 7,76% 7,38% 7,02% 1,80 8,26% 7,90% 7,53% 7,17% 6,79% 2,00 8,04% 7,68% 7,31% 6,95% 6,55% 85 Warmte (euro/m² per jaar) Warmte (euro/m² per jaar) Elektriciteitsprijs (endex) EUR per MWh IRR 35,00 40,00 45,00 50,00 55,00 2,25 n.a n.a -1,70% 6,01% 10,48% IRR 2,70 n.a -16,11% 0,58% 7,17% 11,23% tuinbouwbedrijf 3,15 n.a -11,30% 2,26% 8,21% 11,93% met 3,60 n.a -6,84% 3,86% 9,16% 12,58% stand-alone 4,05 n.a -3,34% 5,25% 10,01% 13,21% WKK in cluster 4,50 n.a -0,71% 6,50% 10,79% 13,81% 4,95-14,03% 1,19% 7,61% 11,52% 14,38% Elektriciteitsprijs (endex) EUR per MWh IRR 35,00 40,00 45,00 50,00 55,00 IRR 2,25 n.a -7,87% 2,87% 9,10% 14,82% tuinbouwbedrijf 2,70 n.a -5,03% 4,43% 10,39% 15,87% met inkoop van 3,15 n.a -2,54% 5,16% 11,59% 16,95% warmte 3,60-14,55% -0,45% 6,58% 12,75% 18,03% 4,05-10,68% 1,40% 7,96% 13,88% 19,08% 4,50-7,49% 3,08% 9,26% 14,96% 20,11% 4,95-4,67% 4,63% 10,55% 16,01% 21,07% 86 CONCLUSIE CONCLUSIE 87 Cluster is interessant voor tuinder mits kosten promotor voor aanleg en aankoop terrein redelijk blijven Resultaten sterk afhankelijk van gas- en energieprijs, rendement energiebedrijf, Energie gezamenlijk produceren is zinvol en beter dan dat elke tuinder een stand alone WKK plaatst Betere benutting en efficiëntere motoren Biedt mogelijkheid om kapitaalinvestering in niet kernactiviteit uit te sparen 88 Winst door uitbesteding warmte Cluster laat eveneens toe om andere schaalvoordelen te halen (vb. transport, verpakking, (geen rekening mee gehouden in simulaties) 01/10/2014 Haalbaarheid van een collectieve energie + CO2 voorziening voor glastuinbouwbedrijven Dries Vos, Mathias Coomans 15

16 Inhoud 1. Inleiding 1. Inleiding 2. Aannames 3. Collectieve stookplaats met als warmteproductie: a) WKK s + gasketel b) WKK s + thermische zonnecollectoren + gasketel c) WKK s + diepe geothermie + gasketel d) WKK s + restwarmte + gasketel 4. Conclusies» Onafhankelijke onderzoeksorganisatie» Energie, leefmilieu, aardobservatie en materialen (overheid + industrie)» Energietechnologie» MIP 2+3, Balmatt, Geskas, Smartkas,» Milieu Risico & Gezondheid» Emissiemetingen en selectie van emissie reducerende technieken voor industrie en Vlaamse overheid» Kenniscentrum Glastuinbouw» Aanspreekpunt glastuinbouwsector» WKK (wetgeving, energiemarkt)» Duurzaam Energiegebruik (klimaatregeling, energiebesparende maatregelen)» Economische analyses van investeringen»» Kennis-en adviescentrum, Smartkas, GlasReg, VEA, 01/10/ /10/ Inleiding Opdracht» Technische en economische haalbaarheid onderzoeken van een collectieve stookplaats op basis van:» WKK + gasketels» WKK + thermische zonnecollectoren + gasketels» WKK + diepe geothermie + gasketels» WKK + restwarmte + gasketels Aanpak» Bepaling referentiecase: decentrale energie + CO2 voorziening met behulp van WKK s» Bepaling alternatieve cases met collectieve energie + CO2 voorziening» Vergelijking tussen decentrale en centrale energievoorziening 1. Inleiding Warmtenet:» Transport van warmte van producent naar consument» Ondergrondse staal-pur-pe leidingen» Aanvoerleiding op hoge temperatuur en druk» Retourleiding op lage temperatuur en druk» Grootte orde maten: DN200-DN350» Individuele warmtewisselaars/afnemer» Gasketel in backup 01/10/ /10/ Inleiding Waarom een collectieve energievoorziening toepassen? Voordelen van een collectieve energievoorziening» Schaalvoordeel door grotere WKK s» Technische karakteristieken WKK (ηe )» Lagere specifieke investeringskosten» Lagere specifieke onderhoudskosten» Voordeel bij brandstofaankoop» Reductie benodigd buffervolume Extra kosten van een collectieve energievoorziening» Investeringskosten warmtenet» Operationele kosten warmtenet» Investeringskosten CO2 voorziening» Operationele kosten CO2 voorziening 1. Inleiding Belangrijk!» Alle gevalstudies zijn zoveel mogelijk gebaseerd op reële situaties:» Oppervlaktes, teelten, installaties (WKK, buffer, gasketels), verbruiken,» Verkregen via KHK om studie zo realistisch mogelijk te maken» WKK s gebaseerd op gasmotor krijgen maar certificaten tot 5 MWe» Vergelijkingsbasis: euro/mwh waarbij alle kosten/opbrengsten in rekening worden gebracht over een periode van 30 jaar: brandstofkosten, WKK certificaten, investeringskosten, onderhoudskosten, Onderzoeksvraag: zijn de voordelen voldoende groot in vergelijking met de extra kosten? 01/10/ /10/

17 Inhoud 1. Inleiding 2. Aannames 3. Collectieve stookplaats met als warmteproductie: a) WKK s + gasketel b) WKK s + thermische zonnecollectoren + gasketel c) WKK s + diepe geothermie + gasketel d) WKK s + restwarmte + gasketel 4. Conclusies 2. Aanames Warmtevraagprofielen» Opgemeten profielen van KHK op uurbasis» Tomaat, Paprika, Pepers, Aardbei» 2011, 2012, /10/ /10/ Aannames Decentrale warmteproductie (referentiecase) 2. Aannames Decentrale warmteproductie WKK» Voorziet in CO2 voor teelten» Gedimensioneerd adhv teelt en oppervlakte bedrijf (bestaande + nieuwe bedrijven)» Opvallend bij bestaande bedrijven: WKK+buffer+keteloptimaal gedimensioneerd» Gecontroleerd met informatie VREG Voorbeeld 6 ha tomaat Back-up ketel» dimensionering op pieklast» Draait niet/zeer weinig onder normale omstandigheden» Seizoensrendement van 90% op de bovenste verbrandingswaarde (BVW) Buffers» gebruikt om werking WKK te optimaliseren 01/10/ /10/ Aannames Centrale warmteproductie» Centrale warmtevraagprofiel = som van decentrale warmtevraagprofielen» Centrale stookplaats met WKK s en buffers» Warmte + zuivere CO2 of CO2 transport via WKK s en ondergrondse leidingen» Onderscheid tussen bestaande en eventuele nieuwe tuinders (owv buffer) 40/90 C 01/10/ /55 C 2. Aannames Gasprijzen:» Decentraal: 26 euro/mwh» Centraal: 25,5 euro/mwh Elektriciteit:» Eigenverbruik (enkel bij decentraal) = 2,5 %» Elektriciteitsproductie: Piek: 60% Dal: 40%» Verkoopprijs Piek: 54 euro/mwh (gemiddelde van ) Dal: 42 euro/mwh (gemiddelde van ) Gemiddelde jaarprijs: 49 euro/mwh» Aankoopprijs Piek: 110 euro/mwh Dal: 70 euro/mwh Gemiddelde jaarprijs: 94 euro/mwh WKK-certificaten (looptijd 10 jaar, niet degressief): 31 per certificaat Periode cashflowberekening: 30 jaar 01/10/

18 2. Aannames Jaarlijkse CO2-behoefte» Zuivere CO2 vraag (indien geen WKK) Tomaat: 30 kg/m² Paprika/Pepers: 20 kg/m² Aardbei: 7 kg/m²» Bedrijf met WKK: Tomaat: 70 kg/m² Paprika/Pepers: 50 kg/m² C02 prijs» Zuivere CO2: 0,1 /kg» CO2 net gevoed vanuit centrale WKK s» geen meerkost voor CO2» Centraal: investering CO2-net + Compressor 01/10/ Aannames Technische parameters Specifiek voor elk scenario Warmtenet» Centraal:# WKK som aan vraag te voldoen, buffer (volume, isolatiedikte, verliesoppervlak), Investeringskosten (COGEN, DACE), jaarlijks onderhoud» Per tak/sectie: Lengte, Leidingdiktes, Debiet, Warmteverlies, Drukval, Pompen (vermogen, elektriciteitsverbruik, kost elektrische aansluiting), Investeringskosten (incl. piping, drukregeling, waterbehandeling), Jaarlijkse onderhoudskost» Per afnemer: Warmtewisselaar (oppervlakte zuiver, extra oppervlakte vervuild, totale oppervlakte, investeringskosten, jaarlijkse onderhoudskost), Aansluiting Warmtenet (50m extra leidingwerk) CO2-net» Per tak:richtwaarde productie (adhvgrootste #draaiuren WKK s), Debiet, Gassnelheid (richtwaarde 7 m/s), Lengte, Leidingdikte, Drukval, Compressor (vermogen, elektriciteitsverbruik, elektrische aansluiting), Investeringskosten, Jaarlijks Onderhoud 01/10/ Inhoud 1. Inleiding 2. Aannames 3. Collectieve stookplaats met als warmteproductie: a) WKK s + gasketel b) WKK s + thermische zonnecollectoren + gasketel c) WKK s + geothermie + gasketel d) WKK s + restwarmte + gasketel 4. Conclusies a. Collectieve stookplaats met WKK s + gasketels Algemeen» Reële situatie» 9 bedrijven» 59 ha glas (63% Tomaat; 37% Paprika)» Lengte warmtenet: 2,5 km» 249 GWh/jaar warmtevraag Specifieke onderzoeksvragen 1. Haalbaarheid collectieve energie + CO2 voorziening voor een nieuw te ontwikkelen gebied i. Zuivere CO2 ii. CO2 gevoed vanuit centrale WKK s en CO2 net 2. Effect van beperking van certificaten op 5 MWe 3. Effect van gefaseerde aansluiting 01/10/ /10/ a. Collectieve stookplaats met WKK s + gasketels 1. Haalbaarheid collectieve energie + CO2 voorziening voor een nieuw te ontwikkelen gebied» Centrale case:» Houden ons aan 5 MWe/WKK» 7 WKK s blijkt optimaal» 4900 m³ buffervolume nodig» 1-3% van warmtevraag opvangen met individuele back-up ketel is optimaal 8 WKK 6300 m³ 6 WKK 4200 m³ a. Collectieve stookplaats met WKK s + gasketels 1. Haalbaarheid collectieve energie + CO2 voorziening voor een nieuw te ontwikkelen gebied» Decentraal» Waar gevraagd elektrisch vermogen > 5MWe opsplitsen in meerdere WKK s» Kleinere WKK s» Totaal geïnstalleerd vermogen is wel groter» Groter buffervolume nodig door modulaire opbouw centrale stookplaats 01/10/ /10/

19 a. Collectieve stookplaats met WKK s + gasketels 1. Haalbaarheid collectieve energie + CO2 voorziening voor een nieuw te ontwikkelen gebied a. Collectieve stookplaats met WKK s + gasketels 1. Haalbaarheid collectieve energie + CO2 voorziening voor een nieuw te ontwikkelen gebied Centraal * Hoger gasverbruik * Meer Eprod Centraal» Hoger gasverbruik» Meer Eprod (meer certificaten) Centraal * Hoger elek. rend * Lager therm. rend 01/10/ /10/ a. Collectieve stookplaats met WKK s + gasketels 1. Haalbaarheid collectieve energie + CO2 voorziening voor een nieuw te ontwikkelen gebied a. Collectieve stookplaats met WKK s + gasketels 1. Haalbaarheid collectieve energie + CO2 voorziening voor een nieuw te ontwikkelen gebied Centraal» Hoger gasverbruik» Meer Eprod (meer certificaten)» Lager therm. Rendement» Hoger elek. rendement Centraal» Hoger gasverbruik» Meer Eprod (meer certificaten)» Lager therm. Rendement» Hoger elek. Rendement» Lagere investeringskost * CO2 net leidt tot veel lagere operationele kosten Centraal * Lagere investeringskost 01/10/ /10/ a. Collectieve stookplaats met WKK s + gasketels 1. Haalbaarheid collectieve energie + CO2 voorziening voor een nieuw te ontwikkelen gebied Centraal» Hoger gasverbruik Centraal» Meer Eprod (meer certificaten) * Hogere opbrengsten» Lager therm. Rendement» Hoger elek. Rendement» Lagere investeringskost» CO2 net a. Collectieve stookplaats met WKK s + gasketels 1. Haalbaarheid collectieve energie + CO2 voorziening voor een nieuw te ontwikkelen gebied Centraal» Hoger gasverbruik» Meer Eprod (meer certificaten)» Lager therm. Rendement» Hoger elek. Rendement» Lagere investeringskost» Hogere opbrengsten» Hogere kosten Lagere energiekost!!! 25% reductie mogelijk 01/10/ /10/

20 a. Collectieve stookplaats met WKK s + gasketels a. Collectieve stookplaats met WKK s + gasketels 2. Effect van beperking van certificaten op 5 MWe» Grotere WKK s» Schaalvoordeel wordt groter» Lagere totale investeringskost» Hoger elek. Rend.» Hoger totaal Rend.» Lagere onderhoudskosten» Gunstig indien WKK certificaten» Ongunstig indien geen WKK certificaten 3. Effect van een gefaseerde aansluiting» Bestaande bedrijven koppelen pas na verloop van tijd aan (aanname 5 jaar)» Als hun WKK einde levensduur is» Uitgestelde investeringen» Uitgestelde extra opbrengsten» Effect is minder uitgesproken maar is nog wel duidelijk» Decentrale buffers en back-up ketels zijn reeds aanwezig 01/10/ /10/ Inhoud a. Collectieve stookplaats met WKK s + zonnecollectoren + gasketels 1. Inleiding 2. Aannames 3. Collectieve stookplaats met als warmteproductie: a) WKK s + gasketel b) WKK s + thermische zonnecollectoren + gasketel c) WKK s + diepe geothermie + gasketel d) WKK s + restwarmte + gasketel 4. Conclusies Thermische zonnecollectoren» 3,8 ha collectorveld» Continue afzetmarkt is gunstig voor zonnecollectoren» 8% dekking van totale warmtevraag» Onregelmatige productie» Besparing gasfactuur» Gemiste opbrengst elektriciteitsverkoop + certificaten» Relatief hoge investeringskost in vergelijking met opbrengst 01/10/ /10/ Inhoud c. Collectieve stookplaats met WKK s + diepe geothermie + gasketels 1. Inleiding 2. Aannames 3. Collectieve stookplaats met als warmteproductie: a) WKK s + gasketel b) WKK s + thermische zonnecollectoren + gasketel c) WKK s + diepe geothermie + gasketel d) WKK s + restwarmte + gasketel 4. Conclusies Aardwarmte Schematisch 01/10/ /10/

21 c. Collectieve stookplaats met WKK s + diepe geothermie + gasketels c. Collectieve stookplaats met WKK s + diepe geothermie + gasketels Voordelen diepe geothermie» Onafhankelijkheid (stabiele energieprijzen)» Lokaal beschikbaar» Moduleerbaar/modulaire opbouw» Lage onderhoudskosten» Minimaal ruimtegebruik» Weinig tot géén milieuhinder 01/10/ /10/ Case c. Collectieve stookplaats met WKK s + diepe geothermie + gasketels KWOpotentieel geologisch 1.1 Meirberg Goed debiet tot 110 m³/u/put 1.2 Rijkevorsel Goed debiet tot 110 m³/u/put 2 Merksplas Goed debiet tot 110 m³/u/put 3 Sint- Katelijne- Waver Laag Debiet lager dan 30m³/u/put Diepe geothermie Krijtreservoir m TAW T: C Pth<0,5MW m TAW T: C Pth<0,5MW m TAW T: C Pth<0,5MW <500m T<25 C 01/10/ Diepe geothermie Dinantiaanreservoi r m TAW T: C Pth*: 13MW 1280m 1300m TAW T: C 1930m 2030m TAW T: C Pth*: 12MW Afwezig Externe factoren * P90 vermogen bij een retourtemperatuur van 40 C - Beperkte kennis ondergrond -Gasopslag c. Collectieve stookplaats met WKK s + diepe geothermie + gasketels 01/10/ c. Collectieve stookplaats met WKK s + diepe geothermie + gasketels c. Collectieve stookplaats met WKK s + diepe geothermie + gasketels Toegepast op reële situatie in Merksplas» 11 bedrijven» 78 ha glas (84% tomaat, 14% paprika, 2% aardbei)» Lengte tracé warmtenet: 4800 meter» 342 GWh/jaar warmtevraag» Geothermie = basislast» WKK s zorgen voor nodige CO2 Zonder WKK-certificaten, zorgt Geothermie in basislast voor de winst tov referentie Bij wegvallen (of reductie) van WKK certificaten wordt geothermie financieel/economisch interessanter dan scenario s met enkel WKK (decentraal of centraal) 01/10/ /10/

22 Inhoud d. Collectieve stookplaats met WKK s + restwarmte+ gasketels 1. Inleiding 2. Aannames 3. Collectieve stookplaats met als warmteproductie: a) WKK s + gasketel b) WKK s + thermische zonnecollectoren + gasketel c) WKK s + diepe geothermie + gasketel d) WKK s + restwarmte + gasketel 4. Conclusies» Vinden van geschikte cases is zeer moeilijk» Voldoende vermogen» Beperkte afstand tot glastuinbouwgebied» Zo vlak mogelijke warmtebron» Geen geschikte case gevonden in 4 glastuinbouwgebieden» Wel mogelijke samenwerking met niet glastuinbouwbedrijf geïdentificeerd» Plaatsing van WKK bij bedrijf met hoog elektriciteitsverbruik en zeer lage warmtevraag» Op beperkte afstand van glastuinbouwcluster» Geproduceerde elektriciteit kan door bedrijf zelf verbruikt worden» Warmte wordt geleverd aan glastuinbouwcluster tegen zeer beperkte prijs» Glastuinbouwcluster investeert in warmtenet» Centrale WKK s zorgen voor CO2 01/10/ /10/ d. Collectieve stookplaats met WKK s + restwarmte+ gasketels Inhoud» Situatie is rendabel voor zowel bedrijf als voor glastuinbouwcluster» Bedrijf: vermeden elektriciteitskost + opbrengst certificaten» Glastuinbouw: zeer lage warmteprijs» Warmteprijs moet beneden de 3,5 euro/mwh blijven 1. Inleiding 2. Aannames 3. Collectieve stookplaats met als warmteproductie: a) WKK s + gasketel b) WKK s + thermische zonnecollectoren + gasketel c) WKK s + diepe geothermie + gasketel d) WKK s + restwarmte + gasketel 4. Conclusies 01/10/ /10/ Conclusies» Collectieve energie + CO2 voorziening op basis van WKK en gasketel:» Rendabel op voorwaarde dat er een CO2 net wordt aangelegd» Op voorwaarde dat de glastuinbouwbedrijven op beperkte afstand van elkaar liggen» Gefaseerde aankoppeling vormt geen probleem» Het voordeel wordt gehaald uit schaaleffecten: hoger elektrisch rendement, schaalvoordeel investeringskost, reductie bufferkosten,» Indien de huidige certificatenregeling geen beperking zou opleggen aan het vermogen zou collectieve energie + CO2 voorziening nog rendabeler zijn» Collectieve energie + CO2 voorziening op basis van WKK en gasketel en thermische zonnecollectoren blijkt niet rendabel» Bij wegvallen (of reductie) van WKK certificaten wordt diepe geothermie financieel/economisch interessanter dan scenario s met enkel WKK (decentraal of centraal).» Restwarmte:» Moeilijk voor het vinden van geschikte cases» Samenwerking tussen bedrijven en glastuinbouw kan voordelig zijn Dank voor de aandacht! Vragen? 01/10/ /10/

23 Inhoudsopgave Voorstelling Landschapsintegratie Algemene principes adhv praktijkvoorbeelden Hoe glastuinbouwbedrijven in het landschap integreren? Leen Dierckx tuin- en landschapsarchitect Knelpunten Conclusie Voor en na Voorstelling tuin- en landschapsarchitecte van de provincie Antwerpen werkzaam op de Hooibeekhoeve te Geel = praktijk- en voorlichtingscentrum voor de melkveehouderij: melkveehouderij voedergewassen plattelandsontwikkeling plattelandscentrum Kempen landschapsintegratie Landschapsintegratie advies en opmaak van gratis erfbeplantingsplannen voor land- en tuinbouwers in hoofdberoep Doel van landschapsintegratie Agrarische bebouwing integreren in het omliggende landschap met een aangepaste stijl en sfeer eigen aan de omgeving van het agrarisch bedrijf, rekening houdend met de bedrijfsvoering. Functies van landschapsintegratie Landschappelijke functie: inpassing van het bedrijf in het omliggende landschap bedrijf verankeren in de omgeving Ecologische functie: overlevingsmogelijkheden voor fauna en flora verhogen van de biodiversiteit Esthetische functie: uitstraling bedrijf naar bezoekers, voorbijgangers, wordt vaak gelinkt met wat er zich binnen het bedrijf afspeelt (teelten, dierenwelzijn, hygiëne, ) 23

24 Landschapsintegratie op 2 niveau s Bedrijfsbeplanting Landschapsintegratie op 2 niveau s Landschappelijke beplanting Aparte aanpak glastuinbouw gebouwd om zoveel mogelijk gebruik te maken van invallend licht keuze van beplanting op maat van het bedrijf, rekening houdend met de bedrijfsvoering en oriëntatie Algemene principes op bedrijfsniveau Algemene principes op bedrijfsniveau hogere beplanting bij bassins, stookplaats,.. Algemene principes op bedrijfsniveau extra beplanting bij loodsen, kantoren en woning 24

25 Algemene principes op bedrijfsniveau oriëntatie lage beplanting kort in de buurt van een serre Algemene principes op bedrijfsniveau aandacht voor waterbassins Algemene principes op bedrijfsniveau op- en afritten zijn het visitekaartje van het bedrijf Algemene principes op bedrijfsniveau ruimte nodig voor reinigingen vermijden van klimplanten Algemene principes op bedrijfsniveau kleine ingrepen maken grote verschillen Algemene principes op landschapsniveau 25

26 Algemene principes op landschapsniveau verbindingen creëren met de omgeving Algemene principes op landschapsniveau rekening houden met bestaande groenelementen Algemene principes op landschapsniveau clustering van glastuinbouwbedrijven Algemene principes op landschapsniveau realistische en zone-eigen beplantingsvoorstellen Algemene principes op landschapsniveau ondersteuning voor een snellere en makkelijkere realisatie Knelpunten 26

27 Knelpunten een degelijke landschappelijke integratie vergt ruimte ruimtelijke impact op het landschap door schaalvergroting complexe eigendomssituaties ligging is bepalend voor het creëren van voldoende draagvlak praktische zaken (brandweer, infiltratiezones, nutsvoorzieningen, ) Knelpunten mentaliteit van omwonenden is vaak bezwarend en moeizaam perceptie van het landschap vaak een moeilijke opdracht voor consulenten hinkelspel tussen overheid en bouwheer principekwestie gebruik van beplantingsplan is pluspunt correcte onderhoudswerkzaamhedencruciaal voor een duurzame beplanting Conclusie een optimale integratie van glastuinbouwbedrijven kan niet alleen met erfbeplanting gerealiseerd worden aanplantingen op landschapsniveau zijn noodzakelijk Conclusie samenwerking met overheden, organisaties, collega-tuinbouwers, is onmisbaar ondersteuning en begeleiding geeft gegarandeerd een meerwaarde en verhoogt de haalbaarheid Voor en na voor 27

28 na voor Bedankt LEEN DIERCKX tuin- en landschapsarchitect na HOOIBEEKHOEVE Hooibeeksedijk 1, 2440 Geel T hooibeekhoeve@provincieantwerpen.be Duurzame Glastuinbouwclusters Slotwoord door Gedeputeerde Ludwig Caluwé 28