Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1a 2513 AA s-gravenhage B&GA/IW/02/26532

Transcriptie

1 Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1a 2513 AA s-gravenhage Postbus LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4 Telefoon (070) Telefax (070) Uw brief Onderwerp Hoogte van de bijstandsnorm voor personen in de geestelijke gezondheidszorg Ons kenmerk B&GA/IW/02/26532 Datum 29 mei 2002./. Mede namens Minister Borst en Staatssecretaris Vliegenthart doe ik u hierbij de antwoorden toekomen op de vragen die de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid mij heeft gesteld naar aanleiding van mijn brief d.d. 22 januari 2002 inzake de hoogte van de bijstandsnorm voor personen in de geestelijke gezondsheidszorg (SOZA ). De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, (W.A. Vermeend)

2 2 Vragen van de leden van de PvdA-fractie 1. De afgeleide bijstandsnorm voor bewoners van AWBZ-instellingen is gebaseerd op een budgetonderzoek van het CBS over de jaren Deelt de regering de mening dat het oude bestedingspatroon wellicht veranderd is en dat daarmee de grondslag voor bepaling van de afgeleide bijstandsnorm wellicht aanpassing vereist? Zo nee, waarom niet? Zo ja, op welke wijze gaat deze herijking plaatsvinden? Kan het NIBUD onderzoek uit september hier wellicht als basis voor dienen? Zo nee, waarom niet? Antwoord 1 De bijstandsnorm voor personen in een inrichting (zaken kleedgeld) is in 1970 geïntroduceerd bij de invoering van de Tijdelijke Rijksgroepsregeling bejaarden in bejaardenoorden. Omdat verdere objectieve criteria ontbraken is voor de bepaling van het niveau van dit specifieke bedrag éénmalig gebruik gemaakt van de gegevens uit het budgetonderzoek van het CBS over de jaren Daarbij gold als uitgangspunt dat bejaarden in een bejaardenoord over een budget voor persoonlijke uitgaven moesten kunnen beschikken dat op hetzelfde niveau lag als dat van zelfstandig wonende bejaarden. Uit genoemd budgetonderzoek bleek dat zelfstandig wonende bejaarden in de lagere inkomensgroepen circa 32% van hun inkomen besteedden aan de voorziening in persoonlijke behoeften zoals kleding, lichamelijke verzorging, ontspanning en deelname aan het maatschappelijk verkeer. Door het hanteren van genoemd percentage is niet beoogd een uitspraak te doen over een opbouw van het bedrag voor de bijstandsnorm voor personen in een inrichting maar dit had uitsluitend tot doel om destijds te bepalen welk deel van het inkomen van een bejaarde werd besteed voor het doen van persoonlijke uitgaven. Vervolgens is het normbedrag gekoppeld aan het netto minimumloon. Daardoor werd bereikt dat het normbedrag dezelfde ontwikkeling zou doormaken als het netto minimumloon. Hiermee wordt dezelfde systematiek gevolgd als voor de overige bijstandsnormen. De ontvanger van een bijstandsuitkering is geheel vrij in de besteding daarvan. Voor het antwoord op de vragen over de wenselijkheid van aanpassing van de grondslag voor bepaling van de afgeleide bijstandsnorm wordt verwezen naar het antwoord op de vragen 12, 13, 14 en Deelt de regering de mening dat een eventuele aanpassing van de norm voor zaken kleedgeld bezien dient te worden in het licht van de beleidswijzigingen in de zorgsector en dan met name de vermaatschappelijking? Zo nee, waarom niet? Zo ja, op welke wijze? Antwoord 2 De ontwikkelingen in de zorg houden in dat mensen, anders dan vroeger, zo veel mogelijk de zorg waarop zij zijn aangewezen in de thuissituatie ontvangen. Dit betekent dat in de instellingen steeds meer zwaar zorgbehoeftige mensen verblijven. Het gaat hierbij om mensen die, in vergelijking met vroeger, eerder minder dan meer aan het maatschappelijk verkeer deelnemen. Alleen bij verblijf in een instelling is de bijstandsnorm voor personen in een inrichting c.q. zaken kleedgeld aan de orde. Uit hoofde van de vermaatschappelijking is er geen aanleiding te veronderstellen dat de hoogte hiervan ontoereikend is. Zie verder de antwoorden op de vragen 5, 12, 13, 14 en 15.

3 3 Bovendien heeft, gelet op het aantal bijdrageplichtigen in AWBZ-instellingen ( ), een kleine verhoging van de bijstandsnorm voor personen in een inrichting al behoorlijke financiële gevolgen voor de AWBZ. Zo betekent een verhoging van 100 op jaarbasis een opbrengstverlies voor de AWBZ van 23 mln. Dit gaat dan ten koste van de AWBZ-zorg.

4 4 3. Door uitvoering van de motie-melkert (Kamerstuk , nr. 8) is het zaken kleedgeld feitelijk verhoogd. Er is geen formele procentuele verhoging van de norm vastgesteld. Als het belastbaar inkomen de grondslag wordt voor de eigen bijdrage, wordt in de berekening ook het zaken kleedgeld meegenomen. Wordt dit bedrag dan vastgesteld op het huidige niveau of is dit dan het oude percentage van de bijstandsnorm? Antwoord 3 Alleen bij de introductie van het normbedrag is een percentage gehanteerd (zie het antwoord op vraag 1). De berekeningswijze van de norm is zodanig dat ook de structurele verhoging van 1 juli 2001 van de onderhavige bijstandsnorm wordt meegeïndexeerd. Het invoeren van een nieuw inkomensbegrip als grondslag voor de eigen bijdrage heeft geen gevolgen voor het zaken kleedgeld. Verder zal de bijstandsnorm voor personen in een inrichting, net als nu, als aftrekpost gelden bij de vaststelling van de verschuldigde eigen bijdrage. 4. De genoemde verhoging van de uitkeringen die doorwerkt in het netto zaken kleedgeld heeft geleid tot een hoger besteedbaar inkomen van diegenen die zijn aangewezen op het zaken kleedgeld. Is daarmee de relatieve achterstandspositie van zaken kleedgeld ontvangers niet gewijzigd ten opzichte van anderen met een minimum-uitkering? Immers, al diegenen die afhankelijk zijn van het sociaal minimum hebben dezelfde netto-verhoging gehad. Antwoord 4 Als gevolg van de structurele verhoging van de bijstandsnorm voor personen in een inrichting per 1 juli 2001 is dit normbedrag meer gestegen dan de normbedragen voor zelfstandig wonenden jonger dan 65 jaar. De bijstandsnorm voor personen in een inrichting steeg per genoemde datum met 5,8 procent. Deze verhoging hield mede verband met de uitvoering van de eerdergenoemde motie Melkert (kamerstukken II, , , nr. 8). Bij de bijstandsnorm voor personen in een inrichting wordt geen onderscheid naar leeftijd gemaakt. Van de bijstandsgerechtigden die zelfstandig wonen hebben ook de 65 plussers geprofiteerd van een extra verhoging. Deze was het gevolg van fiscale maatregelen waardoor ook de AOW extra is verhoogd. Voor de ontvangers van de bijstandsnorm voor personen in een inrichting boven de 65 jaar is na de structurele verhoging per 1 juli 2001 de inkomenspositie weer vergelijkbaar met de bijstandsnorm voor zelfstandig wonenden boven de 65 jaar. Voor ontvangers van de bijstandsnorm voor personen in een inrichting beneden de 65 jaar is er sprake van een relatieve inkomensverbetering ten opzichte van de bijstandsnorm voor zelfstandig wonenden beneden de 65 jaar. De bijstandsnormen voor deze laatste categorie gingen per 1 juli 2001 met 1,5 procent omhoog.

5 5 Vragen van de leden van de CDA-fractie 5. Is het in de praktijk regel dat AWBZ-instellingen diverse kosten aan patiënten doorberekenen die in het verleden gratis waren? Zo ja, op welke wijze kan worden voorzien in zaken kleedgeld voor patiënten op een niveau dat voor hen toereikend is? Kan dit door in de AWBZ rekening te houden met een hoger bedrag voor zaken kleedgeld? Antwoord 5 Uit het onderzoek van het Trimbosinstituut Een keten van lege zondagen blijkt dat het besteedbaar inkomen van patiënten mede beperkt is doordat instellingen kosten zijn gaan rekenen voor diensten die onterecht door instellingen voor rekening van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) werden verstrekt. De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft in de brief van 13 november 2001 (kenmerk DBO-CB-U ) aangegeven dat vanuit de sector zelf het nodige ter verbetering kan worden gedaan. Instellingen kunnen het doorrekenen van kosten nog eens kritisch bekijken; voorts is het mogelijk om de kosten voor vervoer van patiënten te beperken door het sluiten van collectieve contracten met vervoersmaatschappijen. Via best practices en goede voorbeelden, en met inbreng van patiëntenorganisaties, kunnen instellingen hier van elkaar leren. Het GGZN (Geestelijke Gezondheidszorg Nederland) heeft toegezegd dit mee te zullen nemen in de toegezegde verbeteractie. Daarnaast kunnen zich in een individueel geval bijzondere omstandigheden voordoen die tot hogere bestaanskosten leiden waarin het van toepassing zijnde normbedrag niet voorziet. In dat geval kan bijzondere bijstand worden aangevraagd. 6. Wanneer uit de AWBZ-praktijk blijkt dat er hoger zaken kleedgeld noodzakelijk is, volgt dan de Abw door ook voor deze in een inrichting verkerende personen uit te gaan van een hoger zaken kleedgeld? 7. Vindt hierover reeds overleg plaats tussen de ministeries van SZW en VWS? Zo ja, wat zijn de resultaten? Zo nee, wanneer zal dit overleg gaan plaats vinden? Wanneer kunnen patiënten/cliënten duidelijkheid hebben over de hoogte van zaken kleedgelden in de toekomst? Antwoord 6 en 7 Zoals uit het antwoord op vraag 1 blijkt, is de bijstandsnorm voor personen in een inrichting gekoppeld aan het wettelijk netto minimumloon. Daarmee volgt deze bijstandsnorm dezelfde procentuele ontwikkeling als de bijstandsnormen voor personen die een zelfstandige huishouding voeren. Daardoor ontstaat duidelijkheid over de hoogte van het zaken kleedgeld c.q. de bijstandsnorm voor personen in een inrichting voor patiënt/cliënt. Indien in individuele situaties blijkt dat men specifieke kosten heeft die niet uit de bijstandsnorm kunnen worden voldaan, staat de weg open naar de bijzondere bijstand. Er vindt regelmatig ambtelijk overleg plaats tussen de ministeries van VWS en van SZW over de eigen bijdrage en de bijstandsnorm voor personen die in een inrichting verblijven. Deze bijstandsnorm is immers ook relevant voor mensen in een inrichting die geen bijstandsuitkering ontvangen, omdat het tevens een aftrekpost is bij de vaststelling van de eigen bijdrage. Het gaat

6 6 daarbij, anders dan in de vraag wordt verondersteld, om hetzelfde zaken kleedgeld en dus dezelfde bijstandsnorm. Met andere woorden, het bedrag in de AWBZ volgt de bijstandsnorm voor personen in een inrichting.

7 7 Vragen van de leden van de D66-fractie 8. In de brief wordt gesteld dat de wijze waarop de bijstandsnorm voor personen in een inrichting is vastgesteld en de wijze waarop deze norm periodiek wordt aangepast, voldoende garantie biedt voor een toereikend inkomen. Kan deze stelling worden gehandhaafd, gezien hetgeen in het rapport "een keten van lege zondagen " (Trimbosinstituut) over de hoogte van het zaken kleedgeld wordt gemeld? Antwoord 8 Voor het antwoord op deze vraag verwijs ik naar de antwoorden op de vragen 5, 12, 13, 14 en 15. Vragen van de leden van de GroenLinks-fractie 9. Waarom is de verhouding tussen de bijstandsnorm voor zelfstandig wonenden en de bijstandsnorm voor personen in een inrichting nog steeds gebaseerd op budgetonderzoek uit ? Heeft er sindsdien nooit recenter onderzoek plaats gevonden en waarom niet? Antwoord 9 Voor het antwoord op de vraag waarom de verhouding tussen de bijstandsnorm voor zelfstandig wonenden en de bijstandsnorm voor personen in een inrichting is gebaseerd op genoemd budgetonderzoek verwijs ik naar het antwoord op vraag 1. Voor het overige wordt geen gebruik meer gemaakt van budgetgegevens voor de vaststelling, c.q. aanpassing van deze bijstandsnorm maar volgt het bedrag, evenals de overige bijstandsnormen, de ontwikkeling van het netto minimumloon. Doordat op die wijze wordt voorzien in een periodieke verhoging van het bedrag komt de koopkrachtontwikkeling van die norm overeen met die van de overige bijstandsnormen. 10. Welke aspecten bepalen de verhouding tussen de norm voor zelfstandig wonenden en personen in een inrichting? Antwoord 10 Bij de introductie van de bijstandsnorm voor personen in een inrichting in 1970 gold als uitgangspunt dat bejaarden in een bejaardenoord over een budget voor persoonlijke uitgaven moesten kunnen beschikken dat op hetzelfde niveau lag als dat van zelfstandig wonende bejaarden. Om dat bedrag te bepalen is éénmalig gebruik gemaakt van het eerdergenoemde budgetonderzoek van het CBS. De onderhavige bijstandsnorm is - evenals de overige bijstandsnormen - gekoppeld aan het netto minimumloon. Er wordt momenteel met geen andere aspecten rekening gehouden.

8 8 11. Waarom wordt er geen onderscheid gemaakt tussen personen die volledig deelnemen aan het maatschappelijk verkeer en personen die dat niet of gedeeltelijk doen? Wat vindt de regering van de idee dat personen die maatschappelijk actief zijn recht krijgen op een participatieuitkering? Antwoord 11 Bijstand dient ter voorziening in de algemeen noodzakelijke kosten van het bestaan, ook voor personen die in een inrichting verblijven en die niet over voldoende eigen middelen beschikken. Sinds de invoering van de huidige Algemene bijstandswet komt iedere bijstandsgerechtigde in een inrichting in aanmerking voor de bijstandsnorm voor personen in een inrichting, ongeacht of iemand wel of niet deelneemt aan het maatschappelijk verkeer. Daarin wordt geen onderscheid meer gemaakt zoals voorheen in de oude Algemene Bijstandswet. De bijstandsgerechtigde is vrij in de besteding van zijn of haar uitkering. Voor degenen die, bijvoorbeeld aan het einde van een verzorgingstraject, deelnemen aan maatschappelijke activiteiten met het oog op toekomstige reïntegratie, kan de gemeente op grond van de WIW ter uitvoering van haar algemene zorgplicht aan of ten behoeve van bijstandsgerechtigden een subsidie i verstrekken. Daardoor worden deze in staat gesteld of gestimuleerd om deel te nemen aan activiteiten die bijdragen tot sociale activering (zie ook de brief van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid d.d. 8 februari 2001, kenmerk BZ/ACT/00/85008b). Het verrichten van dergelijke activiteiten wordt gezien als middel om sociaal isolement te doorbreken en dagstructurering te stimuleren. Tot slot is er naar aanleiding van de motie van mevrouw Noorman-Den Uyl (kamerstukken II, , XV, nr. 29) een wetsvoorstel in voorbereiding voor een landelijke regeling voor inkomensondersteuning aan mensen die langer dan drie jaar moeten rondkomen van een minimuminkomen en vooralsnog geen kansen hebben op de arbeidsmarkt ii. Vragen van de leden van de SP-fractie 12. Is de regering het eens met de analyse die Cliëntenraad van Adhesie met CBS-cijfers hebben uitgevoerd over het percentage dat gezinnen aan zak en kleedgeldposten besteden? Indien u het er niet mee eens bent, wat is er fout aan deze analyse, hoe moet het wel, wilt u deze analyse zelf laten uitvoeren en de uitkomsten hiervan zo snel mogelijk, bij voorkeur bij de beantwoording van deze vragen, laten weten? 13. Indien blijkt dat de armste huishoudens gemiddeld iets meer dan 45% aan zaken kleedgeldposten besteden, hoe kan dan worden gerechtvaardigd dat dat voor mensen in AWBZ-instellingen veel lager ligt, ook na de laatste bijstellingen? Is de regering bereid voor zaken kleedgeld uit te gaan van een zelfde percentage van 45%? 14. Wordt de noodzaak van een grondige bijstelling van zaken kleedgeld door achtereenvolgende onderzoeken (Cliëntenraad van Adhesie; Nibud; LPR-onderzoek in 1990) consistent naar voren komt, erkend? 15. Wordt de mening gedeeld dat bij vermaatschappelijking van zorg een fatsoenlijk inkomen ofwel fatsoenlijk zaken kleedgeld hoort? Is het bekend dat het NIBUD ook al constateerde

9 9 dat er weinig ruimte is voor activiteiten die bijdragen aan de rehabilitatie en het deelnemen aan het gewone maatschappelijke verkeer? En dat de NIBUD adviseerde dat, om mensen die verblijven in GGZ-instellingen tenminste dezelfde bestedingsmogelijkheden aan ontwikkeling, ontspanning en vervoer te bieden, voor zaken kleedgeld uitgegaan moet worden van een percentage van 45%? Antwoord 12, 13, 14 en 15 Zoals in het antwoord op vraag 1 is aangegeven is voor de bepaling van het niveau van de bijstandsnorm voor personen in een inrichting bij de introductie daarvan éénmalig gebruik gemaakt van de gegevens van het genoemd budgetonderzoek van het CBS, omdat verdere objectieve criteria ontbraken. Daarbij gold als uitgangspunt dat bejaarden in een bejaardenoord over een budget voor persoonlijke uitgaven moesten kunnen beschikken dat op hetzelfde niveau lag als dat van zelfstandig wonende bejaarden. Sindsdien volgt deze bijstandsnorm, evenals de andere bijstandsnormen, de ontwikkeling van het wettelijk netto minimumloon en wordt er geen gebruik meer gemaakt van budgetonderzoeken. Omdat daarnaar expliciet wordt gevraagd, heb ik niettemin een vergelijkbare berekening gemaakt op basis van het budgetonderzoek over 1999 van het CBS. Hieruit komt naar voren dat, met inachtneming van de maatregel die per 1 juli 2001 is getroffen, er weliswaar sprake is van een stijging van de bestedingen voor persoonlijke uitgaven met circa 2,5%-punt, maar dat deze stijging voornamelijk is toe te schrijven aan de forse toename van de uitgaven voor de component auto en overig eigen vervoer. Ik teken daarbij aan dat bijstand dient ter voorziening in de algemeen noodzakelijke kosten van het bestaan, ook voor personen die in een inrichting verblijven en die niet over voldoende eigen middelen beschikken. Overigens kan in die gevallen waarin naar het oordeel van de gemeente de kosten van eigen vervoer op grond van bijzondere omstandigheden wel als noodzakelijk moeten worden aangemerkt een beroep gedaan worden op bijzondere bijstand. Bovendien kunnen bewoners van instellingen veelal een beroep doen op vervoersvoorzieningen in het kader van de Wvg. De stijging van de bestedingen van huishoudens buiten instellingen en tehuizen aan zak-en kleedgeld posten is volgens de berekeningen van het NIBUD en van de Cliëntenraad van Adhesie hoger dan hierboven aangegeven. Dit verschil ontstaat niet door verschillen in de relevante uitgavenposten maar door verschillen in de onderzochte populatie. Zowel in het onderzoek van het NIBUD als in het onderzoek van de Cliëntenraad van Adhesie is bij de vergelijking niet uitgegaan van de huishoudens van 65 plussers met een laag inkomen. Vergelijkingen met een andere populatie dan de huishoudens boven de 65 jaar met een laag inkomen zijn onjuist. Dit is destijds immers nooit de basis geweest voor de vaststelling van de bijstandsnorm voor personen in een inrichting. Gegeven het bovenstaande is er geen aanleiding voor een aanpassing van de wijze van vaststelling noch van de hoogte van de bijstandsnorm voor personen in een inrichting.

10 Een bijkomend probleem is dat zowel tussen als binnen verschillende sectoren verschillen bestaan in bewonersbijdragen voor producten en diensten. De toenmalige Ziekenfondsraad heeft hier onderzoek naar gedaan en een circulaire opgesteld van de producten en diensten die tot de verstrekking behoren. De conclusie van de Ziekenfondsraad was toen ook dat de voorschriften uit de circulaire beter nageleefd moeten worden en dat het zorgkantoor zijn toezichthoudende rol daarin moest intensiveren. Heeft de regering kabinet er zicht op in hoeverre die naleving en intensivering ook daadwerkelijk zijn uitgevoerd? Antwoord 16 Over de bewonersbijdragen in AWBZ-instellingen heeft het College voor zorgverzekeringen op 17 mei 2000 (nr. 00/21) een circulaire verzonden aan de zorgkantoren. Hierin staat vermeld dat de Commissie toezicht uitvoeringsorganisatie, thans het College van toezicht op de zorgverzekeringen, een monitoring zal realiseren via de jaarlijkse onderzoeken bij de zorgkantoren. Deze onderzoeken betreffen de jaren 2000 en 2001 en zullen in augustus/september 2002 bij de zorgkantoren plaatsvinden. Hierin wordt ook aandacht besteed aan de monitoring zoals aangegeven in de circulaire. 1 Zak- en Kleedgeld in de GGZ, te weinig voor een normaal bestaan i De premie voor het onverplicht, in georganiseerd verband, verrichten van onbetaalde maatschappelijke nuttige activiteiten bedraagt maximaal 79,-- per maand. In dat geval wordt deze premie bij de vaststelling op het recht op bijstand c.s. buiten beschouwing gelaten. De hoogte en duur van de premie alsmede de doelgroep(en) dienen bij gemeentelijke verordening te worden vastgesteld. Voor het verrichten van vrijwilligerswerk kan een forfaitaire, onbelaste vergoeding worden verstrekt van 20,-- per week gedurende maximaal 39 weken met een maximum van 700,-- per jaar. Ook kan een onbelaste reële onkostenvergoeding voor werkelijk gemaakte kosten worden verstrekt. De onkostenvergoeding wordt bij de vaststelling van het recht op bijstand c.s. buiten beschouwing gelaten

11 11 ii Indien aan de voorwaarden is voldaan, komt men jaarlijks in aanmerking voor een extra uitkering van 454,-- voor gehuwden, van 408,-- voor alleenstaande ouders en 318,-- voor alleenstaanden.