Radium-223 bij de behandeling van castratieresistente prostaatkanker met symptomatische botmetastasen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Radium-223 bij de behandeling van castratieresistente prostaatkanker met symptomatische botmetastasen"

Transcriptie

1 1 Radium-223 bij de behandeling van castratieresistente prostaatkanker met symptomatische botmetastasen Radium-223 in the treatment of castration-resistant prostate cancer with symptomatic bone metastases prof. dr. T.M. de Reijke 1, drs. A. Beeker 2, prof. dr. I.J. de Jong 3, prof. dr. W.R. Gerritsen 4, prof. dr. S. Osanto 5, prof. dr. J.F. Verzijlbergen 6 en dr. W.V. Vogel 7 Samenvatting In de vigerende versie van de Nederlandse richtlijn voor de behandeling van prostaatkanker uit 2014 is radium- 223-dichloride (radium-223) opgenomen als een van de laatste toevoegingen aan het arsenaal van middelen voor de behandeling van gemetastaseerde castratieresistente prostaatkanker (mcrpc), maar nog niet beoordeeld. Een multidisciplinair panel van Nederlandse medisch specialisten heeft zich gebogen over de (voorlopige) positionering van radium-223 bij mcrpc. De belangrijkste aanbevelingen van het panel luiden: radium- 223 is een weinig toxische behandelmogelijkheid die bij patiënten met mcrpc en symptomatische botmetastasen kan worden ingezet; radium-223 heeft in tegenstelling tot bètastraling-emitterende radiofarmaca een le vensverlengend effect getoond; radium-223 kan binnen de geregistreerde indicatie worden ingezet zowel bij pa tiënten die met chemotherapie zijn behandeld als bij patiënten die geen chemotherapie kunnen of willen krijgen. (Ned Tijdschr Oncol 2016;13:18-23) Summary The Dutch practice guideline for the treatment of prostate cancer (2014) mentions radium-223 dichloride (radium-223) as one of the latest additions to the armamentarium for the treatment of metastasized castration-resistant prostate cancer (mcrpc), but does not yet provide guidance on its use in daily practice. A multidisciplinary panel of Dutch medical specialists has attempted to formulate the role of radium-223 in mcrpc treatment until the next update of the practice guideline. The main recommendations made by the panel are: radium-223 is a relatively nontoxic treatment option for patients with mcrpc and symptomatic bone metastases; in contrast to beta radiation emitting radiopharmaceuticals, radium-223 has demonstrated a survival benefit in mcrpc; within the approved indication, radium-223 may be used both in patients who have received chemotherapy and in patients who are not eligible to receive chemotherapy or refuse chemotherapy. Inleiding De afgelopen jaren zijn de behandelmogelijkheden van gemetastaseerde castratieresistente prostaatkanker (mcrpc) in een stroomversnelling geraakt door de introductie van nieuwe geneesmiddelen, behorend tot de groep van de hormonale middelen (abirateron, enzalutamide), immuuntherapie (sipuleucel-t) of de chemotherapeutica (cabazitaxel). Radium uroloog (voorzitter), afdeling Urologie, Academisch Medisch Centrum, 2 internist-hemato-oncoloog, afdeling Interne Geneeskunde, Spaarne Gasthuis, 3 uroloog, afdeling Urologie, Universitair Medisch Centrum Groningen, 4 medisch oncoloog, afdeling Medische Oncologie, Radboudumc, 5 medisch oncoloog, afdeling Oncologie, Leids Universitair Medisch Centrum, 6 nucleair geneeskundige, afdeling Nucleaire Geneeskunde, Erasmus MC, 7 nucleair geneeskundige/radiotherapeut in opleiding, afdeling Nucleaire Geneeskunde, Antoni van Leeuwenhoek-Nederlands Kanker Instituut. Correspondentie graag richten aan dhr. prof. dr. T.M. de Reijke, FEBU, uroloog, afdeling Urologie, Academisch Medisch Centrum, Meibergdreef 9, 1105 AZ Amsterdam, tel.: , adres: t.m.dereyke@amc.uva.nl Belangenconflict: geen gemeld. Financiële ondersteuning: de bijeenkomst werd mogelijk gemaakt door ondersteuning van Bayer B.V. Trefwoorden: botmetastasen, gemetastaseerd castratieresistent prostaatcarcinoom, radium-223, richtlijn Keywords: bone metastases, guideline, metastatic castration-resistant prostate cancer, radium

2 Tabel 1. Aanbevelingen van het multidisciplinaire expertpanel. Behandelteam De hedendaagse behandeling van patiënten met mcrpc dient te worden verzorgd door een multidisciplinair team waarvan een nucleair geneeskundige lid is. De indicatie voor radium-223 als alfastraling-emitterend radiofarmacon wordt binnen het multidisciplinaire team gesteld. Radium-223 wordt toegediend onder verantwoordelijkheid van de nucleair geneeskundige; de uroloog of medisch oncoloog blijft hoofdbehandelaar. Positionering radium-223 Radium-223 moet worden gepositioneerd bij de middelen die overlevingswinst geven in het stadium van mcrpc, dit in tegenstelling tot bètastraling-emitterende radiofarmaca. Naast levensverlenging geeft radium-223 op korte termijn uitstel van symptomatische skeletgerelateerde gebeurtenissen en behoud of verbetering van de kwaliteit van leven. Radium-223 is een weinig toxische behandelmogelijkheid voor patiënten met mcrpc en symptomatische botmetastasen. Een exacte definitie van het begrip symptomatische botmetastasen is niet te geven, maar het betreft in ieder geval patiënten met klachten gerelateerd aan botmetastasen. Radium-223 kan binnen de geregistreerde indicatiestelling worden ingezet vanaf vroeg-symptomatische mcrpc met botmetastasen, zowel bij chemo-naïeve patiënten als patiënten die al met chemotherapie zijn behandeld. Als vroeg-symptomatisch worden in dit verband patiënten beschouwd met meer dan 2 botmetastasen (zonder viscerale metastasen) die alleen paracetamol en/of NSAID s gebruiken om (geringe) botpijn te bestrijden. Radium-223 is vooral te overwegen bij patiënten in een goede algemene conditie (ECOG PS 0 of 1) van wie mag worden verwacht dat ze de behandeling, bestaande uit 6 injecties steeds met een interval van 4 weken, kunnen voltooien. Patiënten met viscerale metastasen of uitgebreide lymfekliermetastasering komen niet in aanmerking voor behandeling met radium-223. Biomarkers De beschikbare gegevens over de waarde van biomarkers voor monitoring van de behandeling met radium-223 zijn veelal niet eenduidig. Afname van totaal alkalisch fosfatase is mogelijk een voorspellende biomarker voor een gunstige uitkomst. Monitoring Het verdient aanbeveling de algemene conditie van de patiënt en het totaal alkalisch fosfatase te monitoren tijdens de behandeling met radium-223. Informatievoorziening Het verdient aanbeveling de informatievoorziening aan patiënten over de eigenschappen en de toepassing van radium-223 bij mcrpc landelijk te standaardiseren om misverstanden, onvolledigheden en onjuiste interpretaties te vermijden. dichloride (radium-223) is de meest recente toevoeging aan het arsenaal. Alle 5 genoemde antitumormiddelen hebben in klinisch onderzoek een statistisch significante overlevingswinst getoond. 1-5 Vooralsnog ontbreken gegevens van vergelijkende klinische studies waarin de nieuwe middelen onderling of met het al langer beschikbare chemotherapeuticum docetaxel zijn vergeleken. In de Nederlandse richtlijn (2014) voor de behandeling van prostaatkanker is radium-223 nog niet beoordeeld ( Beroepsgroepen die zich met de behandeling van mcrpc bezighouden hebben daarom behoefte aan een (voorlopige) positionering van radium-223, dat vaak ten onrechte wordt gezien als een uitbreiding van de groep van de bètastraling-emitterende botzoekende radiofarmaca. Zich baserend op de resultaten van de ALSYMPCA-studie heeft een multidisciplinair panel van Nederlandse specialisten (zie kader voor de samenstelling) in de periode van september 2014 tot mei 2015 de positionering van radium-223 in het totale spectrum van behandelmogelijkheden beoordeeld. In dit artikel worden de overwegingen en aanbevelingen van het panel beschreven (zie Tabel 1). Radionucliden in de oncologie Voor de behandeling van mcrpc zijn alfa- en bètastraling-emitterende botzoekende radiofarmaca relevant. Bètastraling bestaat uit elektronen die tot ongeveer 5 mm in lichaamsweefsels doordringen. Bij de afremming van bètadeeltjes in weefsel komt energie vrij die weefselschade teweegbrengt in het gebied rondom 19

3 1 de stralingsbron. Bekende radionucliden die in bèta-emitterende radiofarmaca worden toegepast zijn strontium-89, samarium-153 en rhenium-188. Strontium-89-chloride en samarium-153-edtmp zijn geïndiceerd voor het verlichten van botpijn bij patiënten met pijnlijke osteoblastische skeletmetastasen. Rhenium-188-HEDP wordt in sommige Nederlandse centra wel toegepast voor deze indicatie, maar is hiervoor niet geregistreerd. Bèta-emitterende radiofarmaca kunnen vanwege hun beenmergtoxiciteit beperkt herhaaldelijk worden toegediend, wat mogelijk de reden is dat met deze farmaca geen overlevingswinst bij mcrpc is aangetoond. 6 Bèta-emitterende radiofarmaca worden bij mcrpc als best supportive care ingezet voor de bestrijding van pijn veroorzaakt door botmetastasen. Radium-223 is de enige radionuclide met antitumoractiviteit die in de vorm van radium-223-dichloride is geregistreerd voor de behandeling van patiënten met mcrpc met symptomatische botmetastasen, beperkte kliermetastasering en geen bekende viscerale metastasen. Een wezenlijk verschil tussen radium-223 en de bèta-emitterende radionucliden is dat alfastraling uit hoger-energetische en ongeveer maal zwaardere deeltjes (heliumkernen) bestaat dan bètastraling en een aanzienlijk kortere dracht (maximaal 100 μm) heeft in weefsel. Radium-223 induceert dubbelstrengs- DNA-breuken, terwijl samarium-153 enkelstrengs- DNA-breuken teweegbrengt. Radium-223 doodt dan ook cellen in de G0-fase van de celcyclus. Radium-223 heeft 1-4 hits nodig om een kankercel te doden, samarium hits. De fysische halfwaardetijd van radium-223 bedraagt 11,4 dagen (Xofigo, Samenvatting van de productkenmerken, EMA, Londen) en van samarium-153 1,93 dagen (Quadramet, Samenvatting van de productkenmerken, EMA, Londen). Een praktische beperking van alfastraling is dat deze moeilijker detecteerbaar is dan bètastraling, hetgeen een uitdaging vormt voor de handhaving van een goede stralingshygiëne in de werkomgeving. Dit hoeft het verkrijgen van een vergunning voor de klinische toepassing van radium-223 echter niet in de weg te staan. Met de komst van radium-223 heeft een nieuw expertisegebied zijn intrede gedaan in de behandeling van mcrpc. Participatie van een nucleair geneeskundige in het multidisciplinaire behandelteam voor prostaatkanker is dan ook aangewezen. Bovengenoemde alfa- en bètastraling-emitterende radionucliden worden dankzij hun chemische gelijkenis met calcium in de minerale botmatrix ingebouwd, voornamelijk op plaatsen met verhoogde botombouw zoals botmetastasen bij mcrpc. Inbouw ter plekke van botmetastasen resulteert in blootstelling van de tumorcellen in de metastasen aan hoge lokale stralingsdoses die vervolgens de tumorcellen in apoptose/ necrose kan brengen. Dankzij de kortere dracht van alfastraling in weefsels geeft radium-223 in de botmatrix minder aanleiding tot beenmergtoxiciteit dan bèta-emitterende radionucliden. Ingebouwd radium-223 treft de in een botmetastase gelokaliseerde tumorcellen binnen een bereik van ongeveer 1 mm. Het beenmergsparende karakter van radium-223 maakt de toediening van een hogere stralingsdosis per injectie en herhaaldelijke toedieningen mogelijk, waardoor tumorregressie wordt versterkt. Als het bot de dominante locatie van metastasering is, kan dit resulteren in overlevingswinst voor de patiënt. 7 Het geregistreerde doseringsschema van radium-223 is 50 kbq per kg lichaamsgewicht, 6 injecties gegeven met intervallen van 4 weken (Xofigo, Samenvatting van de productkenmerken, EMA, Londen). Radium-223 in klinisch onderzoek Effectiviteit en veiligheid van radium-223 werden aangetoond in een gerandomiseerde fase 3-studie (n=921) bij patiënten die een mcrpc hadden, waarbij behandeling met radium-223 werd vergeleken met placebo plus best supportive care (BSC). 5 Patiënten die in deze studie werden toegelaten, hadden minimaal 2 botmetastasen op de botscan en geen bekende viscerale metastasen. De patiëntenpopulatie omvatte zowel patiënten die waren behandeld met docetaxel als patiënten die hiervoor niet in aanmerking kwamen, docetaxel weigerden of voor wie docetaxel niet beschikbaar was. Patiënten dienden symptomatisch te zijn, blijkend uit regelmatig analgeticumgebruik of externe bestraling vanwege kankergerelateerde botpijn in de 12 weken voorafgaand aan inclusie. Patiënten in de radium-223-groep kregen iedere 4 weken een intraveneuze injectie met radium-223 volgens het huidige geregistreerde doseringsschema. Drieënveertig procent van alle patiënten was chemonaïef. Van de patiënten die met radium-223 werden behandeld (n=614), had 27% ECOG Performance Status (PS) 0 en 60% PS 1. Pijn werd bij 46% gekwalificeerd als zijnde trede 1 op de WHO-ladder voor kankerpijn en bij 54% als trede 2 of 3 (zie Tabel 2 voor definities) (Xofigo, Samenvatting van de productkenmerken, EMA, Londen). Op het primaire eindpunt van totale overleving was radium-223 met een overlevingswinst van 3,6 maanden significant effectiever dan placebo (zie Tabel 3). 20

4 Tabel 2. WHO-ladder voor analgeticumgebruik bij kankerpijn. Trede Pijnscore op een schaal van 0-10 Aanbevolen analgetica 1 (geringe pijn) <3 Paracetamol en NSAID s 2 (geringe tot matige pijn) 3-6 Zwakke opiaten (bijv. codeïne of dihydrocodeïne) ± non-opioïd 3 (ernstige pijn) >6 Krachtige opiaten (bijv. morfine, alfentanil, diamorfine, fentanyl, hydromorfon of oxycodeïne) ± paracetamol en NSAID s Bron: Ook op de tijd tot eerste symptomatische skeletgerelateerde symptomen en de tijd tot toename van alkalische fosfatase was radium-223 significant beter dan placebo (zie Tabel 3). De incidentie van beenmergsuppressie en bijwerkingen (alle bijwerkingen, bijwerkingen van graad 3 of 4, of ernstige bijwerkingen) was lager in de radium- 223-groep dan in de placebogroep. De kwaliteit van leven volgens de FACT-P-totaalscore verbeterde bij een significant hoger percentage patiënten in de groep met radium-223 dan in de placebogroep. 5,8 Botpijn was geen eindpunt van de studie; de gegevens hierover zijn beperkt tot botpijn als gerapporteerde bijwerking. In de groep met radium-223 rapporteerde 50% van de patiënten botpijn (alle graderingen) versus 62% in de placebogroep. Het gebruik van opiaten ter bestrijding van botpijn lag lager in de radium-223-groep (36 vs. 50%). 5,9 Een vooraf geplande subgroepanalyse toonde aan dat het gunstige effect van radium-223 op de totale overleving onafhankelijk was van wel of geen docetaxel-behandeling in de voorgeschiedenis (hazardratio 0,70 (p=0,002) resp. 0,69 (p=0,01)). 10 Ook in de meeste andere geanalyseerde subgroepen was radium-223 superieur aan placebo op de totale overleving, waaronder de subgroepen met of zonder gelijktijdig gebruik van bisfosfonaten, wel of geen gebruik van opiaten, PS 0 of 1, en subgroepen op basis van de uitgebreidheid van botmetastasering (6-20 of >20 botmetastasen). 5 In de relatief kleine subgroepen met PS 2 (118/921), <6 botmetastasen (138/921) of een superscan (84/921) was een trend naar overlevingswinst voor radium-223 waarneembaar, maar in deze subgroepen omsloot het 95%-betrouwbaarheidsinterval van de hazardratio de waarde 1,0. 5 Een post-hoc-analyse van de gegevens van de fase 3-studie liet zien dat een afname van totaal alkalisch fosfatase tijdens de behandeling geassocieerd was met een langere mediane overleving (17,8 vs. 10,4 maanden; hazardratio 0,45; p<0,0001). 11,12 Dit suggereert een mogelijke waarde van totaal alkalisch fosfatase als voorspellende biomarker voor radium-223, wat nader onderzoek hiernaar rechtvaardigt. Radium-223 in internationale richtlijnen Verschillende internationale richtlijnen geven sinds kort aanbevelingen voor de inzet van radium-223 en andere nieuwe middelen bij de behandeling van mcrpc. De American Society of Clinical Oncology (ASCO) deelt radium-223, samen met abirateron en enzalutamide, in bij de middelen met aangetoonde overlevingswinst en een voordeel voor de kwaliteit van leven. 13 Alle 3 worden aangemerkt als middelen die aan de patiënt aangeboden dienen te worden. Voor radium-223 geldt de aanwezigheid van botmetastasen als aanvullende voorwaarde. De ASCO-richtlijn maakt geen onderscheid tussen patiënten die wel of niet chemo-naïef zijn, noch tussen symptomatische en niet-symptomatische patiënten. Een eventuele voorkeur van de patiënt wordt aangemerkt als criterium bij de keuze voor behandeling met radium-223. De laatste update (versie ) van de richtlijn voor prostaatkanker van het National Comprehensive Cancer Network (NCCN) positioneert radium-223, abirateron, enzalutamide en docetaxel als gelijkwaardige mogelijkheden voor patiënten met mcrpc zonder viscerale metastasen (bron: Radium-223 is hierbij een mogelijkheid voor patiënten met symptomatische botmetastasen. De American Urological Association (AUA), voor het laatst aangepast in maart 2015, beveelt radium-223 aan voor patiënten met symptomatische mcrpc zonder bekende viscerale metastasen met een goede PS die al dan niet eerder zijn behandeld met docetaxel (bron: 21

5 1 Tabel 3. Primaire en secundaire eindpunten van de gerandomiseerde placebogecontroleerde fase 3-studie van radium-223-chloride bij patiënten met mcrpc. Eindpunt* Radium-223 (n=614) Placebo (n=307) Hazardratio (95%-BI) p-waarde Totale overleving 14,9 11,3 0,70 (0,58-0,83) <0,001 Tijd tot eerste symptomatische skeletgerelateerde symptomen 15,6 9,8 0,66 (0,52-0,83) <0,001 Tijd tot toename alkalische fosfatase 7,4 3,8 0,17 (0,13-0,22) <0,001 Tijd tot toename PSA 3,6 3,4 0,64 (0,54-0,77) <0,001 * Alle eindpunten: mediaan in maanden. Ook in geval van een slechte PS kan radium-223 worden overwogen, met name als de slechte PS direct samenhangt met symptomen van botmetastasering. In haar richtlijn voor prostaatkanker (versie 2015) positioneert de European Association of Urology (EAU) radium-223 als levensverlengende mogelijkheid voor mannen met mcprc met symptomatische botmetastasen die progressie hebben tijdens docetaxel of niet in aanmerking komen voor docetaxel (born: De richtlijn van de European Society for Medical Oncology (ESMO) geeft aan dat abirateron en enzalutamide kunnen worden overwogen bij patiënten met progressie tijdens/na docetaxel (bron: guidelines-practice/pocketguidelines-mobile-app). Radium-223 komt in aanmerking voor patiënten met botmetastasen zonder viscerale metastasen. De Commissie Beoordeling Oncologische Middelen (BOM) heeft radium-223 in februari 2014 positief beoordeeld volgens de PASKWIL-criteria. 14 Ze concludeerde dat het middel bij patiënten met alleen botmetastasen en beperkte lymfekliermetastasering, die niet in aanmerking komen voor docetaxel of die eerder zijn behandeld met docetaxel, tot een significante verlenging van de overleving leidt bij hanteerbare toxiciteit. 15 Er is nog geen update beschikbaar van de Nederlandse richtlijn voor prostaatkanker met een plaatsbepaling van radium-223 bij mcrpc. De update wordt in de loop van 2016 verwacht. Dankwoord De auteurs danken dr. Marinus W. Lobbezoo voor de redactionele ondersteuning bij de ontwikkeling van dit artikel dat mogelijk is gemaakt dankzij een financiële bijdrage van Bayer B.V. te Mijdrecht. Referenties 1. De Bono JS, Logothetis CJ, Molina A, et al. Abiraterone and increased survival in metastatic prostate cancer. N Engl J Med 2011;364: Scher HI, Fizazi K, Saad F, et al. Increased survival with enzalutamide in prostate cancer after chemotherapy. N Engl J Med 2012;367: De Bono JS, Oudard S, Ozguroglu M, et al. Prednisone plus cabazitaxel or mitoxantrone for metastatic castration-resistant prostate cancer progressing after docetaxel treatment: a randomised open- label trial. Lancet 2010;376: Kantoff PW, Higano CS, Shore ND, et al. Sipuleucel-T immunotherapy for castration-resistant prostate cancer. N Engl J Med 2010;363: Parker C, Nilsson S, Heinrich D, et al. Alpha emitter radium-223 and survival in metastatic prostate cancer. N Engl J Med 2013;369: Goyal J, Antonarakis ES. Bone-targeting radiopharmaceuticals for the treatment of prostate cancer with bone metastases. Cancer Lett 2012;323: Pezaro CJ, Omlin A, Lorente D, et al. Visceral disease in castration-resistant prostate cancer. Eur Urol 2014;65: Parker C, Coleman RE, Vogelzang N, et al. Updated survival, quality of life (QOL), and safety data of radium-223 chloride (RA-223) in patients with castration-resistant prostate cancer (CRPC) with bone metastases from the phase 3 double-blind, randomized, multinational study (ALSYMPCA). Ann Oncol 2012;23(Suppl 9):ix296 [abstract 898PD]. 9. Nilsson S, Tomblyn M, Cislo P, et al. Patient-reported quality of life (QOL) analysis of radium-223 dichloride (Ra-223) evaluating pain relief from the phase 3 ALSYMPCA study. J Clin Oncol 2014;32:5s(suppl); [abstract 5069]. 10. Hoskin P, Sartor O, O Sullivan JM, et al. Efficacy and safety of radium-223 dichloride in patients with castrationresistant prostate cancer and symptomatic bone metastases, with or without previous docetaxel use: a prespecified subgroup analysis from the randomised, double-blind, phase 3 ALSYMPCA trial. Lancet Oncol 2014;15: Sartor AO, Amariglio R, Wilhelm S, et al. Correlation between baseline variables and survival in the radium-223 dichloride (Ra-223) phase III ALSYMPCA trial with attention to total ALP changes. J Clin Oncol 2013;31(Suppl) [abstract 5080]. 22

6 12. Heinrich D, Parker C, Shan M, et al. Effects of radium-223 dichloride (Ra-223) on total alkaline phosphatase (ALP) and prostate-specific antigen (PSA) in patients with castration-resistant prostate cancer (CRPC) and symptomatic bone metastases from the phase 3 ALSYMPCA trial. Eur Urol 14. NVMO-commissie BOM. Systematische beoordeling van oncologische middelen. Med Oncol 2012;15: NVMO-commissie BOM. Radium-223 bij ossaal gemetastaseerd prostaatcarcinoom. Med Oncol 2014;17:35-9. Suppl 2014;13:e Basch E, Loblauw DA, Oliver TK, et al. Systemic therapy in men with Ontvangen 23 november 2015, geaccepteerd 10 december metastatic castration-resistant prostate cancer: American Society of Clinical Oncology and Cancer Care Ontario Clinical Practice Guideline. J Clin Oncol 2014;32: Deelnemende specialisten Prof. dr. Theo M. de Reijke, FEBU, uroloog (voorzitter), afdeling Urologie, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Drs. Aart Beeker, internist hemato-oncoloog, afdeling Interne Geneeskunde, Spaarne Gasthuis, Hoofddorp Prof. dr. Igle J. de Jong, FEBU, uroloog, afdeling Urologie, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen Prof. dr. Winald R. Gerritsen, medisch oncoloog, afdeling Medische Oncologie, Radboudumc, Nijmegen Prof. dr. Susanne Osanto, medisch oncoloog, afdeling Oncologie, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden Prof. dr. J.F. (Fred) Verzijlbergen, nucleair geneeskundige, afdeling Nucleaire Geneeskunde, Erasmus MC, Rotterdam Dr. Wouter V. Vogel, nucleair geneeskundige/radiotherapeut in opleiding, afdeling Nucleaire Geneeskunde, Antoni van Leeuwenhoek-Nederlands Kanker Instituut, Amsterdam 23

Prostaatkanker: Behandeling door oncoloog. Jarmo Hunting 11-04-2013

Prostaatkanker: Behandeling door oncoloog. Jarmo Hunting 11-04-2013 Prostaatkanker: Behandeling door oncoloog Jarmo Hunting 11-04-2013 Inhoud presentatie Inleiding Anti-hormonale therapie Chemotherapie Targeted therapy (TKI) Supportive care 1 Inleiding Gemetastaseerd prostaatcarcinoom

Nadere informatie

Radium 223 therapie bij botmetastasen

Radium 223 therapie bij botmetastasen Radium 223 therapie bij botmetastasen PKS nov 2017 Dr. J. Lavalaye Nucleaire Geneeskunde Disclosure belangen spreker: lavalaye Bijeenkomst titel en datum: PKS (potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst

Nadere informatie

Prostaatcarcinoom. Nieuwe behandelingen, nieuwe dilemma's. Jeroen Vincent Internist hematoloog-oncoloog

Prostaatcarcinoom. Nieuwe behandelingen, nieuwe dilemma's. Jeroen Vincent Internist hematoloog-oncoloog Prostaatcarcinoom Nieuwe behandelingen, nieuwe dilemma's Jeroen Vincent Internist hematoloog-oncoloog Inhoud Inleiding Castratie sensitief Castratie resistent Hormoontherapie Chemotherapie Radionucleotide

Nadere informatie

Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker?

Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker? Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker? Wouter Everaerts Dienst urologie, Uzleuven @EveraertsW 16 september 2017 Natuurlijke evolutie van prostaatkanker PIN Gelokaliseerd

Nadere informatie

Richtlijn Prostaatcarcinoom 2016

Richtlijn Prostaatcarcinoom 2016 Richtlijn Prostaatcarcinoom 2016 Datum: 22 februari 2016 Verantwoording: Nederlandse Vereniging voor Urologie (NVU) Versie: 2.1 Evidence based Type: Landelijke richtlijn 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Nadere informatie

Prostaatkanker. - Metastasen en dan? M. Berends Internist-oncoloog Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis

Prostaatkanker. - Metastasen en dan? M. Berends Internist-oncoloog Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Prostaatkanker - Metastasen en dan? M. Berends Internist-oncoloog Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis Botmetastasen Lymfeklier-en levermetastasen Gemetastaseerd prostaatkanker Hormoongevoelig Hoeksteen van

Nadere informatie

HORMONEN OF CYTOSTATICA VOOR HRPC

HORMONEN OF CYTOSTATICA VOOR HRPC Tienen 14/09/2016 HORMONEN OF CYTOSTATICA VOOR HRPC Dr. Lorenzo Tosco Urologie, UZ Leuven Nucleaire Geneeskunde & Moleculaire Beeldvorming, KU Leuven Disclosures Research grants: Bayer, Ferring, Ipsen,

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen bij de behandeling van mcrpc. F. van den Berkmortel Internist-Oncoloog Atrium mc Parkstad, Heerlen

Nieuwe ontwikkelingen bij de behandeling van mcrpc. F. van den Berkmortel Internist-Oncoloog Atrium mc Parkstad, Heerlen Nieuwe ontwikkelingen bij de behandeling van mcrpc F. van den Berkmortel Internist-Oncoloog Atrium mc Parkstad, Heerlen 18 november 2014 Prostaatcarcinoom: Het nieuwe sexy tumortype Prostaat kanker Meest

Nadere informatie

de effecten op overleven en kwaliteit van

de effecten op overleven en kwaliteit van Huidige behandelingsmogelijkheden bij castratie resistent prostaatcarcinoom en de effecten op overleven en kwaliteit van leven André Bergman, internist-oncoloog Inhoud Inhoud 1. Introductie prostaat kanker

Nadere informatie

Oncologische geneesmiddelen langs de lat. Anne-Marie C. Dingemans, longarts AIOS special 28 sept 2017

Oncologische geneesmiddelen langs de lat. Anne-Marie C. Dingemans, longarts AIOS special 28 sept 2017 Oncologische geneesmiddelen langs de lat Anne-Marie C. Dingemans, longarts AIOS special 28 sept 2017 a.dingemans@mumc.nl Nieuwe middelen Dingemans 15 maart 2016 2 Disclosures I attended advisory boards

Nadere informatie

Evolutie Oncologie voorbije 10 jaar - Prostaatkanker. Dirk Schrijvers, MD, PhD Dienst Medische Oncologie ZNA-Middelheim

Evolutie Oncologie voorbije 10 jaar - Prostaatkanker. Dirk Schrijvers, MD, PhD Dienst Medische Oncologie ZNA-Middelheim Evolutie Oncologie voorbije 10 jaar - Prostaatkanker Dirk Schrijvers, MD, PhD Dienst Medische Oncologie ZNA-Middelheim Evolutie Behandeling Prostaatkanker 1563 1864 1920 1930 1940 1941 1950 1960 1960-80

Nadere informatie

Abirateron in combinatie met androgeendeprivatietherapie bij patiënten met hormoonnaïef gemetastaseerd prostaatcarcinoom

Abirateron in combinatie met androgeendeprivatietherapie bij patiënten met hormoonnaïef gemetastaseerd prostaatcarcinoom Tijdschr Urol (2018) 8:60 66 https://doi.org/10.1007/s13629-017-0196-x ARTIKEL Abirateron in combinatie met androgeendeprivatietherapie bij patiënten met hormoonnaïef gemetastaseerd prostaatcarcinoom Is

Nadere informatie

Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus?

Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus? Significante Fase III Studies in de Oncologie Wat betekent dit voor de practicus? Dr. L. Dirix Medische Oncologie Behandeling van vaste tumoren Adjuverende therapie Uitgezaaide ziekte Gerandomizeerd onderzoek

Nadere informatie

Ontwikkelingen immuuntherapie. C. Steendam C. van der Leest

Ontwikkelingen immuuntherapie. C. Steendam C. van der Leest Ontwikkelingen immuuntherapie C. Steendam C. van der Leest Inhoud Het immuunsysteem De kanker immuniteit cyclus Checkpoint remmers Niet-kleincellige longkanker Kleincellige longkanker (SCLC) Longvlieskanker

Nadere informatie

Disclosure belangen J.L.L.M. Coenen. Lid adviesraad cabazitaxel; Sanofi Sprekersvergoeding Astellas

Disclosure belangen J.L.L.M. Coenen. Lid adviesraad cabazitaxel; Sanofi Sprekersvergoeding Astellas Disclosure belangen J.L.L.M. Coenen Lid adviesraad cabazitaxel; Sanofi Sprekersvergoeding Astellas Behandeling van uitgezaaide prostaatkanker Voorlichtingsavond patiëntenvereniging 17 januari 2017 Prostaatkanker

Nadere informatie

Ontwikkelingen behandeling gemetastaseerd prostaatcarcinoom

Ontwikkelingen behandeling gemetastaseerd prostaatcarcinoom Wij apothekers weten heel goed dat de behoefte aan medicijnen niet ophoudt buiten kantooruren. Pijnen, angsten en infecties openbaren zich dikwijls pas ná zonsondergang en leiden dan tot een acute behoefte

Nadere informatie

Castraatresistent prostaatcarcinoom - waar staan we nu? Martijn Lolkema, MD/PhD Medical Oncologist ErasmusMC Cancer Center

Castraatresistent prostaatcarcinoom - waar staan we nu? Martijn Lolkema, MD/PhD Medical Oncologist ErasmusMC Cancer Center Castraatresistent prostaatcarcinoom - waar staan we nu? Martijn Lolkema, MD/PhD Medical Oncologist ErasmusMC Cancer Center Disclosures Research funding from Astellas/ JnJ/ MSD and Sanofi Consultancy fees

Nadere informatie

Werkafspraken prostaatkanker, IKNL regionale werkgroep urologische tumoren locatie Amsterdam.

Werkafspraken prostaatkanker, IKNL regionale werkgroep urologische tumoren locatie Amsterdam. Werkafspraken prostaatkanker, IKNL regionale werkgroep urologische tumoren locatie Amsterdam. Uitgangspunt. Vaststellen kernpunten van de richtlijn prostaatcarcinoom (april 2014) en toepasbaar maken voor

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/28765 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/28765 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28765 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Wissing, Michel Daniël Title: Improving therapy options for patients with metastatic

Nadere informatie

Werkgroep gemetastaseerd prostaatcarcinoom: van idee naar lopend onderzoek, voorstellen en protocollen in ontwikkeling

Werkgroep gemetastaseerd prostaatcarcinoom: van idee naar lopend onderzoek, voorstellen en protocollen in ontwikkeling Werkgroep gemetastaseerd prostaatcarcinoom: van idee naar lopend onderzoek, voorstellen en protocollen in ontwikkeling André Bergman NKI-AVL Namens de werkgroep gemetastaseerd prostaatcarcinoom Werkgroep

Nadere informatie

Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom. 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog

Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom. 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog Ontwikkelingen en behandelmogelijkheden bij de patiënt met oesofagus- of maagcarcinoom 17-9-2015 dr. Marije Slingerland, internist-oncoloog Doelgerichte therapie bij het lokaal gevorderd en gemetastaseerd

Nadere informatie

Dr E.B. Cornel, uroloog. PSA: To Screen or Not to Screen

Dr E.B. Cornel, uroloog. PSA: To Screen or Not to Screen , uroloog PSA: To Screen or Not to Screen Belangen verstrengelingen 1. wetenschappelijk onderzoek met: UMC Radboud & Erasmus Telomerix Spectrum pharmaceuticals AMS 2. www.deprostaatkliniek.nl PSA: To Screen

Nadere informatie

Samenvatting 129. Samenvatting

Samenvatting 129. Samenvatting Samenvatting 128 Samenvatting 129 Samenvatting Het mammacarcinoom is de meest voorkomende maligniteit bij vrouwen, met wereldwijd een jaarlijkse incidentie van 1,67 miljoen. De prognose van patiënten met

Nadere informatie

Register onderzoek naar behandelresultaten van patiënten met castratie resistente prostaat kanker behandeld met Radium-223 (ROTOR-register)

Register onderzoek naar behandelresultaten van patiënten met castratie resistente prostaat kanker behandeld met Radium-223 (ROTOR-register) Register onderzoek naar behandelresultaten van patiënten met castratie resistente prostaat kanker behandeld met Radium-223 (ROTOR-register) Engelse titel: Registry of Treatment Outcomes in a non-study

Nadere informatie

Radiotherapie bij het gemetastaseerd niercelcarcinoom. Dr Nathalie Meireson Universitaire Radiotherapie Antwerpen 28/02/2013

Radiotherapie bij het gemetastaseerd niercelcarcinoom. Dr Nathalie Meireson Universitaire Radiotherapie Antwerpen 28/02/2013 Radiotherapie bij het gemetastaseerd niercelcarcinoom Dr Nathalie Meireson Universitaire Radiotherapie Antwerpen 28/02/2013 inleiding casus heden toekomst radiotherapie en new drugs Inleiding Wat doet

Nadere informatie

Bloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam

Bloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam Bloedafname CAIRO5 Een gerandomiseerde fase 3 studie naar behandelingsstrategieën voor patiënten met dikke darmkanker met metastasen in alleen de lever, welke (nog) niet in aanmerking komen voor chirurgische

Nadere informatie

Notulen eerste vergadering voltallige DUOS werkgroep Castratie Resistent Prostaatcarcinoom

Notulen eerste vergadering voltallige DUOS werkgroep Castratie Resistent Prostaatcarcinoom Notulen eerste vergadering voltallige DUOS werkgroep Castratie Resistent Prostaatcarcinoom Datum: dinsdag 30 september 2014 Lokatie: IKNL, Utrecht Aanwezig: Aart Beeker (Spaarne Ziekenhuis), Pieter van

Nadere informatie

Het toevoegen van docetaxel bij primair gemetastaseerd hormoongevoelig

Het toevoegen van docetaxel bij primair gemetastaseerd hormoongevoelig 249 270 Het toevoegen van docetaxel bij primair gemetastaseerd hormoongevoelig prostaatcarcinoom The addition of docetaxel to the treatment of metastatic hormone-sensitive prostate cancer dr. B. Mostert

Nadere informatie

Nieuwe therapeutische mogelijkheden voor de behandeling van gemetastaseerd prostaatcarcinoom

Nieuwe therapeutische mogelijkheden voor de behandeling van gemetastaseerd prostaatcarcinoom 6 Nieuwe therapeutische mogelijkheden voor de behandeling van gemetastaseerd prostaatcarcinoom New therapeutic options for the treatment of metastatic prostate cancer dr. A.M. Bergman Samenvatting Het

Nadere informatie

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Behandeling op maat Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk C.P. Schröder internist oncoloog Mammacarcinoom en targeted therapy

Nadere informatie

Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog

Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog Prof.dr. Epie Boven Medisch oncoloog Nieuwe antikanker medicijnen, hoge kosten Waarom ontsporen cellen in ons lichaam? De normale cel bevat 46 chromosomen, ook wel DNA genoemd - het DNA vormt ons genetisch

Nadere informatie

Behandeling Prostaatkanker

Behandeling Prostaatkanker Behandeling Prostaatkanker - Informatieavond 7 december 2011 VUmc Cancer Center Amsterdam André N. Vis, M.D., Ph.D., uroloog Minimaal Invasieve Urologie en Robot Urologie VUmc Amsterdam Behandeling Prostaatkanker

Nadere informatie

Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom M. Wumkes, Medische Oncologie VUmc

Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom M. Wumkes, Medische Oncologie VUmc Behandelingsmogelijkheden en trials bij het oesophagus- en maagcarcinoom 2017 M. Wumkes, 21-09-2017 Medische Oncologie VUmc 1 Te bespreken Standaardbehandeling Studiebehandeling Ontwikkeling nieuwe medicijnen

Nadere informatie

Wel of Niet starten?

Wel of Niet starten? Chemotherapie in de palliatieve setting van het pancreascarcinoom Wel of Niet starten? Dick Richel AMC / MST 3 e Verpleegkundig Congres 10 januari 2014 Pancreascarcinoom feiten Incidentie in Nederland

Nadere informatie

M studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker

M studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker M14-361-studie (Longkanker) / luchtpijp & longkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met vergevorderde kleincellige longkanker die behandeld worden met carboplatine en etoposide (standaardbehandeling).

Nadere informatie

Oncologische zorg bij ouderen

Oncologische zorg bij ouderen Oncologische zorg bij ouderen Balanceren tussen over- en onderbehandeling Johanneke Portielje, HagaZiekenhuis Kring ouderenzorg AMC & partners 12 juni 2013 mamma carcinoom

Nadere informatie

OLIJFdag 3 oktober 2015

OLIJFdag 3 oktober 2015 OLIJFdag 3 oktober 2015 Nieuwe behandelingen bij eierstokkanker Els Witteveen Internist-oncoloog Huidige en nieuwe inzichten Intraperitoneale toediening Toevoeging van bevacizumab Dose dense toediening

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen in systemische therapie: abiraterone, enzalutamide, chemo of

Nieuwe ontwikkelingen in systemische therapie: abiraterone, enzalutamide, chemo of Nieuwe ontwikkelingen in systemische therapie: abiraterone, enzalutamide, chemo of Seminarie over prostaatkanker Zaterdag 16 september 2017 Dr. Christophe Orye Medicamenteuze therapie Hormonale therapie

Nadere informatie

Bloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam

Bloedafname CAIRO5. Coördinerend Radiologen: Dr. K. van Lienden, Dr. M Engelbrecht, afdeling Radiologie, AMC Amsterdam Bloedafname CAIRO5 Een gerandomiseerde fase 3 studie naar behandelingsstrategieën voor patiënten met dikke darmkanker met metastasen in alleen de lever, welke (nog) niet in aanmerking komen voor chirurgische

Nadere informatie

Actieve monitoring: gouden standaard voor low-risk tumoren?

Actieve monitoring: gouden standaard voor low-risk tumoren? Symposium State of the Art in Prostate Cancer 14-09-2016 Actieve monitoring: gouden standaard voor low-risk tumoren? Dr. Koen Slabbaert Dienst Urologie, RZ Tienen Active Surveillance : Programma Waarom

Nadere informatie

Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom. M. van der Sangen, radiotherapeut

Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom. M. van der Sangen, radiotherapeut Oligometastatischeziekte bij het mammacarcinoom M. van der Sangen, radiotherapeut Borstkanker in perspectief Borstkanker in Nederland Nieuwe borstkankers per jaar: 15.000 Metastasen bij diagnose: 750 (5%)

Nadere informatie

BOM. Pembrolizumab als monotherapie bij niet-resectabel of gemetastaseerd melanoom

BOM. Pembrolizumab als monotherapie bij niet-resectabel of gemetastaseerd melanoom 49 Pembrolizumab als monotherapie bij niet-resectabel of gemetastaseerd melanoom Introductie De behandeling van niet-resectabel of gemetastaseerd (gevorderd) melanoom is in de laatste 5 jaar sterk verbeterd

Nadere informatie

Jaarverslag prostatectomieregistratie NVU 2017

Jaarverslag prostatectomieregistratie NVU 2017 https://doi.org/10.1007/s13629-019-0251-x ARTIKEL Jaarverslag prostatectomieregistratie NVU 2017 Henk van der Poel 1 Igle-Jan de Jong Werkgroep oncologische urologie (WOU) van de NVU The Author(s) 2019

Nadere informatie

CHEMOTHERAPIE. Is behandeling zinvol? Zo ja: bij wie en wanneer? Castraat resistent prostaatcarcinoma

CHEMOTHERAPIE. Is behandeling zinvol? Zo ja: bij wie en wanneer? Castraat resistent prostaatcarcinoma CHEMOTHERAPIE Castraatresistent prostaatcarcinoma Niet Castraatresistent prostaatcarcinoma Castraat resistent prostaatcarcinoma Is behandeling zinvol? Zo ja: bij wie en wanneer? Een vast behandeltraject

Nadere informatie

Prostaatkanker Wat zijn de behandelmogelijkheden. Joost de Baaij, verpleegkundig specialist Marikenhuis 3 juni 2019

Prostaatkanker Wat zijn de behandelmogelijkheden. Joost de Baaij, verpleegkundig specialist Marikenhuis 3 juni 2019 Prostaatkanker Wat zijn de behandelmogelijkheden - Joost de Baaij, verpleegkundig specialist Marikenhuis 3 juni 2019 De prostaat Diagnose prostaatkanker PSA-dilemma Reduceert mortaliteit en kans op metastasen

Nadere informatie

Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker. Judith Herder 2017

Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker. Judith Herder 2017 Leven met kanker Nieuwste ontwikkelingen in de behandeling bij longkanker Judith Herder 2017 Deze presentatie Enkele feiten over kanker Wat is longkanker nou eigenlijk? Behandeling bij uitgezaaid longkanker

Nadere informatie

BOM. Nivolumab gecombineerd met ipilimumab bij nietresectabel of gemetastaseerd melanoom

BOM. Nivolumab gecombineerd met ipilimumab bij nietresectabel of gemetastaseerd melanoom 43 Nivolumab gecombineerd met ipilimumab bij nietresectabel of gemetastaseerd melanoom Inleiding De behandeling van niet-resectabel of gemetastaseerd (gevorderd) melanoom is in de laatste 5 jaar sterk

Nadere informatie

Radium-223 behandeling

Radium-223 behandeling Radium-223 behandeling Nucleaire geneeskunde alle aandacht Uw arts heeft u Xofigo voorgeschreven Xofigo is geïndiceerd voor de behandeling van volwassenen met castratieresistent prostaatcarcinoom, symptomatische

Nadere informatie

PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE?

PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE? PALLIATIEVE (CHEMO)THERAPIE JA OF NEE? Astrid Demandt Internist-hematoloog OMC 10 November 2011 CHEMOTHERAPIE/ TARGETED THERAPY Curatief (Neo)-adjuvant Palliatief: geen locale therapie mogelijk of gemetastaseerde

Nadere informatie

Lage tractus digestivus. Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum

Lage tractus digestivus. Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum Lage tractus digestivus Lieke Simkens Internist-oncoloog Máxima Medisch Centrum Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld

Nadere informatie

Darmkanker. darmkanker nederland. lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging

Darmkanker. darmkanker nederland. lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging Darmkanker en uw DNA darmkanker nederland lotgenotencontact voorlichting belangenbehartiging Darmkanker Nederland Darmkanker Nederland wordt gesteund door een Raad van Advies. Deze bestaat uit specialisten

Nadere informatie

BOM. Docetaxel toegevoegd aan androgeendeprivatietherapie. prostaatcarcinoom

BOM. Docetaxel toegevoegd aan androgeendeprivatietherapie. prostaatcarcinoom 33 Docetaxel toegevoegd aan androgeendeprivatietherapie bij hormoongevoelig prostaatcarcinoom Inleiding Sinds de 40 er jaren van de vorige eeuw is de standaardbehandeling bij gevorderd of gemetastaseerd

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen binnen de GE Oncologie: wordt de behandeling te duur? Hanneke Wilmink Internist- oncoloog

Nieuwe ontwikkelingen binnen de GE Oncologie: wordt de behandeling te duur? Hanneke Wilmink Internist- oncoloog Nieuwe ontwikkelingen binnen de GE Oncologie: wordt de behandeling te duur? Hanneke Wilmink Internist- oncoloog Kosten kanker behandeling 2011 NL: 100.600 nieuwe gevallen kanker Vooral op oudere leedijd

Nadere informatie

Gynaecologisch-oncologische Studies. Gynaecongres 11 november Focus Radiotherapie. R.A. Nout Radiotherapeut-Oncoloog Namens LPRGT

Gynaecologisch-oncologische Studies. Gynaecongres 11 november Focus Radiotherapie. R.A. Nout Radiotherapeut-Oncoloog Namens LPRGT Gynaecologisch-oncologische Studies Gynaecongres 11 november 2010 Focus Radiotherapie R.A. Nout Radiotherapeut-Oncoloog Namens LPRGT Overzicht: Focus Radiotherapie Cervix Lopend EORTC Embrace Nieuw Outback

Nadere informatie

Geïndividualiseerde behandeling van oudere patiënten met borstkanker. Dr. N.A. de Glas

Geïndividualiseerde behandeling van oudere patiënten met borstkanker. Dr. N.A. de Glas Young Investigator Award 2018 Geïndividualiseerde behandeling van oudere patiënten met borstkanker Dr. N.A. de Glas AIOS Interne geneeskunde & Postdoc geriatrische oncologie LUMC Geen (potentiële) belangenverstengeling

Nadere informatie

Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst

Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst 18 mei 2006 Jaarbeurs Utrecht Pancreascarcinoom en kansen voor de toekomst Jan Ouwerkerk Research Coördinator Oncologie Leids Universitair Medisch Centrum Pancreas Carcinoom Incidencie: 33.730 nieuwe patiënten

Nadere informatie

Marlies Peters. Workshop Vermoeidheid

Marlies Peters. Workshop Vermoeidheid Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren

Nadere informatie

JACOB (Slokdarmkanker, maagkanker) / maagkanker, slokdarmkanker

JACOB (Slokdarmkanker, maagkanker) / maagkanker, slokdarmkanker JACOB (Slokdarmkanker, maagkanker) / maagkanker, slokdarmkanker Onderzoek naar een nieuwe behandeling voor patiënten met uitgezaaide kanker van de maag of maag-slokdarm-overgang. Onderzocht wordt of het

Nadere informatie

Castratie Resistent prostaatcarcinoom,

Castratie Resistent prostaatcarcinoom, Castratie Resistent prostaatcarcinoom, Wat is nieuw sedert 2005? Dr W. Demey, medische oncologie, Zorgprogramma Oncologie Voorkempen Het landschap in 2005 Lokale ziekte : lokale therapie (HK/RT/Brachy)

Nadere informatie

Behandeling met Samarium-153 (Quadramet )

Behandeling met Samarium-153 (Quadramet ) Behandeling met Samarium-153 (Quadramet ) In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten een behandeling met radioactief Samarium-153 te ondergaan op de afdeling Nucleaire Geneeskunde van het Radboudumc

Nadere informatie

Kwaliteitsnormen. Blaascarcinoom

Kwaliteitsnormen. Blaascarcinoom Kwaliteitsnormen Blaascarcinoom Versie 6 September 2018 Achtergrond herziening 2017 De NVU heeft eind 2010 de eerste kwaliteitsnormen blaascarcinoom openbaar gemaakt en deze in 2012 en 2014 herzien. Sinds

Nadere informatie

Hormonale therapie bij prostaatkanker

Hormonale therapie bij prostaatkanker Hormonale therapie bij prostaatkanker Harm Westdorp internist i.o. Mette Benoist ziekenhuisapotheker i.o. 03-09-2015 Een farmacotherapeutische uitdaging Ins and outs Epidemiologie Primaire androgeen onderdrukkende

Nadere informatie

Informatie over nucleaire behandeling van botmetastasen

Informatie over nucleaire behandeling van botmetastasen Patiënteninformatie Radium-223 (Xofigo ) Informatie over nucleaire behandeling van botmetastasen 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Algemeen 4 Doel 5 Voordelen van een behandeling met Radium-223

Nadere informatie

Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST

Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST Dr. Ester Siemerink, internist-oncoloog, medisch manager oncologie ANGST Het kan helpen om de feiten te kennen; (na)controles en meer Disclosure Belangen Spreker Geen (potentiële) belangenverstengeling

Nadere informatie

Zijn distress en ziektestatus gerelateerd aan lichamelijke en emotionele problemen bij vrouwen met ovariumkanker?*

Zijn distress en ziektestatus gerelateerd aan lichamelijke en emotionele problemen bij vrouwen met ovariumkanker?* Zijn distress en ziektestatus gerelateerd aan lichamelijke en emotionele problemen bij vrouwen met ovariumkanker?* Floor Ploos van Amstel, RN, MSc, verpleegkundig expert, afd. Medische Oncologie Maaike

Nadere informatie

BOM. PARP-remmers als onderhoudsbehandeling bij gerecidiveerd platinumgevoelig epitheliaal ovariumcarcinoom

BOM. PARP-remmers als onderhoudsbehandeling bij gerecidiveerd platinumgevoelig epitheliaal ovariumcarcinoom PARP-remmers als onderhoudsbehandeling bij gerecidiveerd platinumgevoelig epitheliaal ovariumcarcinoom Introductie De behandeling van het gerecidiveerd platinumgevoelig epitheliaal ovariumcarcinoom bestaat

Nadere informatie

Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online

Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online Prognostische factoren in patiënten met 1-3 positieve okselklieren; MammaPrint en Adjuvant! online 3 de Mammacongres Harderwijk Stella Mook Radiotherapeut i.o. Prognostische waarde LN status LN status

Nadere informatie

Behandeling van botmetastasen van prostaatkanker met radioactief radium-223

Behandeling van botmetastasen van prostaatkanker met radioactief radium-223 Behandeling van botmetastasen van prostaatkanker met radioactief radium-223 Nucleaire Geneeskunde Inleiding Het doel van deze folder is om u te informeren over de werking en het te verwachten beloop van

Nadere informatie

Het PSA dilemma: wel of niet bepalen?

Het PSA dilemma: wel of niet bepalen? Het PSA dilemma: wel of niet bepalen? Bin Kroon Uroloog Rijnstate 1 Achtergrond prostaatkanker Jaarlijks 9000 nieuwe gevallen Jaarlijks 3000 doden Gevorderde ziekte niet te cureren PSA: vroegdetectie Screenen

Nadere informatie

Chemotherapie en stolling

Chemotherapie en stolling Chemotherapie en stolling Therapie, preventie en risicofactoren Karen Geboes UZ Gent 4 december 2015 Avastin en longembolen: hoe behandelen en Avastin al dan niet verder? Chemotherapie en stolling: Therapie,

Nadere informatie

Nieuwe Ontwikkelingen in de Behandeling van Kanker. prostaatkanker

Nieuwe Ontwikkelingen in de Behandeling van Kanker. prostaatkanker Nieuwe Ontwikkelingen in de Behandeling van Kanker prostaatkanker Testosteron Testosteron geeft zakenvrouwen boost AMSTERDAM - Wil je als zakenvrouw slagen in de financiële wereld dan heb je geluk als

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008

Nadere informatie

IMMUNOTHERAPIE BIJ LONGTUMOREN

IMMUNOTHERAPIE BIJ LONGTUMOREN IMMUNOTHERAPIE BIJ LONGTUMOREN HET GLAS IS NIET LANGER LEEG Paul Germonpré Pneumoloog Oncoloog geintegreerd Kankercentrum Gent Klinische Studiedienst Oncologie Disclaimer In the past I received unrestricted

Nadere informatie

Enkele vragen als opwarmer: II. Enkele vragen als opwarmer: I. Enkele vragen als opwarmer: IV. Enkele vragen als opwarmer: III

Enkele vragen als opwarmer: II. Enkele vragen als opwarmer: I. Enkele vragen als opwarmer: IV. Enkele vragen als opwarmer: III De richtlijn pijn bij patiënten met kanker. K.Vissers, K. Besse. R. van Dongen Academisch centrum voor pijn- en palliatieve geneeskunde. UMC St Radboud, Nijmegen Enkele vragen als opwarmer: I Acute pijn

Nadere informatie

Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom Willemijn Theelen

Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom Willemijn Theelen Immuuntherapie: resultaten tot nu toe bij patiënten met een longcarcinoom 15-06-2017 Willemijn Theelen w.theelen@nki.nl Risicofactoren Longcarcinoom Roken in 90% de oorzaak Passief roken : 1,2-1,3 x verhoogd

Nadere informatie

KANKER GERELATEERDE VERMOEIDHEID WAT TE DOEN? CARLA AGASI-IDENBURG, MSC,PT

KANKER GERELATEERDE VERMOEIDHEID WAT TE DOEN? CARLA AGASI-IDENBURG, MSC,PT KANKER GERELATEERDE VERMOEIDHEID WAT TE DOEN? CARLA AGASI-IDENBURG, MSC,PT U BENT NIET ALLEEN. Toehoorders 50 40 30 20 10 0 KANKER GERELATEERDE VERMOEIDHEID (OVER)LEVEN EEN DING MOET IK MIJN VERMOEIDHEID

Nadere informatie

Radiofrequente ablatie van lokaal doorgegroeide alvleesklierkanker

Radiofrequente ablatie van lokaal doorgegroeide alvleesklierkanker Radiofrequente ablatie van lokaal doorgegroeide alvleesklierkanker lokale verbranding van de alvleeskliertumor Doel Het doel van de studie is te onderzoeken of radiofrequente ablatie (RFA) gevolgd door

Nadere informatie

Borstkanker behandeling bij ouderen: One size fits all? Nienke de Glas AIOS Interne geneeskunde & Postdoc geriatrische oncologie

Borstkanker behandeling bij ouderen: One size fits all? Nienke de Glas AIOS Interne geneeskunde & Postdoc geriatrische oncologie Borstkanker behandeling bij ouderen: One size fits all? Nienke de Glas AIOS Interne geneeskunde & Postdoc geriatrische oncologie Borstkanker bij ouderen ~ 40% van pa?ënten is 65+ bij diagnose 2 IKNL: www.cijfersoverkanker.nl

Nadere informatie

DUOS & Testiskanker. Jourik Gietema Sjoukje Lubberts Medische Oncologie Universitair Medisch Centrum Groningen

DUOS & Testiskanker. Jourik Gietema Sjoukje Lubberts Medische Oncologie Universitair Medisch Centrum Groningen DUOS & Testiskanker Jourik Gietema Sjoukje Lubberts Medische Oncologie Universitair Medisch Centrum Groningen DUOS Jaarsymposium 12-12-2014 Disclosures Geen 2 Stijgende incidentie Testis Carcinoom IKNL.Du

Nadere informatie

Screening voor prostaatkanker. Dr.K.R. Hente Dienst Urologie AZ KLINA Brasschaat

Screening voor prostaatkanker. Dr.K.R. Hente Dienst Urologie AZ KLINA Brasschaat Screening voor prostaatkanker Dr.K.R. Hente Dienst Urologie AZ KLINA Brasschaat 17 november 2010 De cijfers voor Vlaanderen en Europa Prostaatkanker is de meest voorkomende kanker bij mannen ( lifetime

Nadere informatie

(Very) High-risk prostaatcarcinoom: belang van multimodale behandeling?

(Very) High-risk prostaatcarcinoom: belang van multimodale behandeling? Sint-Joris-Winge 14 september 2016 (Very) High-risk prostaatcarcinoom: belang van multimodale behandeling? dr. Lodewijk Van Wynsberge Definitie D Amico: indeling PCA volgens risico op metastasering en

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de patiënt. Xofigo 1100 kbq/ml oplossing voor injectie radium Ra-223 dichloride

Bijsluiter: informatie voor de patiënt. Xofigo 1100 kbq/ml oplossing voor injectie radium Ra-223 dichloride Bijsluiter: informatie voor de patiënt Xofigo 1100 kbq/ml oplossing voor injectie radium Ra-223 dichloride Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Daardoor kan snel nieuwe veiligheidsinformatie

Nadere informatie

Samenvatting. vatting

Samenvatting. vatting Samenvatting vatting Dit proefschrift gaat over de toepassing van ATP infusen in de palliatieve thuiszorg. De palliatieve fase begint op het moment dat genezing van kanker niet of niet langer mogelijk

Nadere informatie

Post-ASCO 2014 Nieuwe geneesmiddelen. Hans Gelderblom

Post-ASCO 2014 Nieuwe geneesmiddelen. Hans Gelderblom Post-ASCO 2014 Nieuwe geneesmiddelen Hans Gelderblom Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld

Nadere informatie

8 e Post O.N.S. Meeting

8 e Post O.N.S. Meeting 8 e Post O.N.S. Meeting Prostate Cancer Risico management, preventie en nieuwe behandelopties Erik van Muilekom NKI-AVL Amsterdam Nederland 9600 mannen (2008) Leeftijd geralateerde prostaatkanker mortaliteit

Nadere informatie

Cover Page. Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for rectal cancer Issue Date:

Cover Page. Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for rectal cancer Issue Date: Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/46445 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for

Nadere informatie

Monique Bos Internist-oncoloog ErasmusMC KLINISCH ONDERZOEK BIJ PATIËNTEN MET GEMETASTASEERDE BORSTKANKER IN NEDERLAND

Monique Bos Internist-oncoloog ErasmusMC KLINISCH ONDERZOEK BIJ PATIËNTEN MET GEMETASTASEERDE BORSTKANKER IN NEDERLAND Monique Bos Internist-oncoloog ErasmusMC KLINISCH ONDERZOEK BIJ PATIËNTEN MET GEMETASTASEERDE BORSTKANKER IN NEDERLAND Disclosures: none Borstkanker komt veel voor in Nederland Niet iedereen krijgt uitzaaiingen

Nadere informatie

PSA en het verschil met 10 jaar geleden. DUO dagen 2017.

PSA en het verschil met 10 jaar geleden. DUO dagen 2017. PSA en het verschil met 10 jaar geleden. DUO dagen 2017. Berend Rikken, uroloog Vragen? brikken@ysl.nl Hans de Ronde, huisarts Met dank ook aan Erasmus Mc Monique Roobol voor dia's over prostaatwijzer

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Chapter 8: Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Colorectale kanker (kanker aan de dikke darm of endeldarm) is de belangrijkste oorzaak van uitzaaiingen (metastasen)

Nadere informatie

P A G I N A 1 3 1 T / M 1 3 4 I I C H E M O T H E R A P I E

P A G I N A 1 3 1 T / M 1 3 4 I I C H E M O T H E R A P I E P A G I N A 1 3 1 T / M 1 3 4 I I C H E M O T H E R A P I E Er zijn twee soorten medicijnen die het leven nog verlengen bij mannen met castratieresistente prostaatkanker (CRPC). De ene is celdodende chemotherapie.

Nadere informatie

DoNaMo GU Blaascarcinoom. André Bergman & Martijn Kerst 9 september 2015 NKI-AVL

DoNaMo GU Blaascarcinoom. André Bergman & Martijn Kerst 9 september 2015 NKI-AVL DoNaMo GU Blaascarcinoom André Bergman & Martijn Kerst 9 september 2015 NKI-AVL Paulus Potter Pissende koe (ca. 1650) 1632-1723 Casus Tijdens het Uro-Oncologisch overleg wordt een 65 jarige patiënt besproken

Nadere informatie

Ontwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom

Ontwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom Ontwikkelingen longkanker en maligne mesothelioom Wat is de stand van zaken Frank Jacobs sept 2017 Disclosures Frank Jacobs (potentiële) belangenverstrengeling geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands

Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands Maagcarcinoom Nadia Haj Mohammad Internist-oncoloog The Netherlands Inhoud Therapie Systemisch Gericht op klachten Nieuwe ontwikkelingen/toekomst Epidemiologie Verschil Europa en Noord-Amerika vs Azië,

Nadere informatie

De behandeling van lage rugpijn met ruggordels en medicatie

De behandeling van lage rugpijn met ruggordels en medicatie Samenvatting 163 De behandeling van lage rugpijn met ruggordels en medicatie Lage rugpijn is een veelvuldig voorkomend probleem in geïndustrialiseerde landen. De kans dat iemand gedurende zijn leven een

Nadere informatie

Update sarcomen inclusief GIST Jan Keizer symposium 2017

Update sarcomen inclusief GIST Jan Keizer symposium 2017 Update sarcomen inclusief GIST Jan Keizer symposium 2017 Hans Gelderblom 1 Jan Keizer symposium 2017 Conflict of interest Geen persoonlijke financiële banden LUMC ontvangt wel onderzoeksgeld van diverse

Nadere informatie

De WHO-trapladder : een kritische reflectie. Marijke Dejaeger Co-assistent Anesthesie-Reanimatie Promotor : Prof. Dr. Bart Morlion

De WHO-trapladder : een kritische reflectie. Marijke Dejaeger Co-assistent Anesthesie-Reanimatie Promotor : Prof. Dr. Bart Morlion De WHO-trapladder : een kritische reflectie Marijke Dejaeger Co-assistent Anesthesie-Reanimatie Promotor : Prof. Dr. Bart Morlion WHO richtlijnen gelanceerd in 1989 Hoe goed is pijncontrole vandaag bij

Nadere informatie

4e Post EAUN Meeting. Vermoeidheid en pijn, Natascha Schrama, MANP-verpleegkundig specialist oncologie

4e Post EAUN Meeting. Vermoeidheid en pijn, Natascha Schrama, MANP-verpleegkundig specialist oncologie 4e Post EAUN Meeting Vermoeidheid en pijn, Natascha Schrama, MANP-verpleegkundig specialist oncologie. Even voorstellen Natascha Schrama MANP- Verpleegkundig specialist oncologie Elkerliek ziekenhuis Helmond

Nadere informatie

Improving quality of care for patients with ovarian and endometrial cancer Eggink, Florine

Improving quality of care for patients with ovarian and endometrial cancer Eggink, Florine University of Groningen Improving quality of care for patients with ovarian and endometrial cancer Eggink, Florine IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if

Nadere informatie

Please evaluate the session & the day at

Please evaluate the session & the day at Please evaluate the session & the day at www.hematologiecongres.nl Conflict of Interest Disclosure Form In accordance with the rules of the Health Care Inspectorate (IGZ) Name: Affiliation: S. Oerlemans

Nadere informatie