Plan van Aanpak Laaggeletterdheid

Transcriptie

1 Plan van Aanpak Laaggeletterdheid

2 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Wat er al is gebeurd Naar een duurzame infrastructuur Bestuurlijk Netwerk Geletterd Smallingerland Training 'Signalering & Bewustwording' om laaggeletterden in beeld te krijgen Inventarisatie en afstemming lokaal aanbod Infrastructuur op bovenlokaal niveau Training taalvrijwilligers Wegnemen taboe Welke resultaten zijn er in 2018 concreet bereikt? Projectleider aanpak Laaggeletterdheid Smallingerland Preventieve aanpak de Bibliotheek op School (dbos) Financieel BIJLAGE 1: Huidige activiteiten gemeente Smallingerland

4 1. Inleiding De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht gekomen voor het aanpakken van laaggeletterdheid. Volgens recent onderzoek is op landelijk niveau bijna 12 procent van de mensen tussen 15 en 65 jaar laaggeletterd. Dat wil zeggen dat ze dusdanig beperkt taalvaardig zijn, dat ze in de alledaagse praktijk moeite hebben met functioneren. Laaggeletterden hebben bijvoorbeeld moeite met het begrijpen van veiligheidsvoorschriften, (medische) recepten, gebruik van internet(bankieren) en e mail, instellen van de TomTom, voorlezen van hun kinderen, etc. Het taalniveau van een laaggeletterde ligt onder 1F. Taalniveau 1F staat gelijk aan het eindniveau basisonderwijs. 15 procent laaggeletterdheid in de gemeente Smallingerland In Smallingerland ligt het (geschatte) percentage laaggeletterden zelfs op 15 procent. Concreet betekent dit dat bijna inwoners van Smallingerland laaggeletterd zijn. Daarbij wordt bij 15 á 20 procent van de kinderen in Smallingerland al op heel jonge leeftijd (2 jaar) een taalachterstand (of vergroot risico daarop) geconstateerd. Genoeg reden dus om serieus vorm te geven aan de aanpak van laaggeletterdheid in onze gemeente. Convenant Bondgenootschap voor Geletterd Fryslân De eerste stap hierin is gezet in Toen heeft de gemeente Smallingerland het convenant van het Bondgenootschap voor Geletterdheid Fryslân ondertekend. Inmiddels hebben ruim 40 andere (semi ) publieke organisaties uit Friesland het convenant ondertekend. De gezamenlijke doelstelling is om het aantal laaggeletterden fors naar beneden te brengen. Uit deze doelstelling spreekt ambitie, want laaggeletterden zijn doorgaans niet gemakkelijk te traceren. Veel mensen schamen zich voor het feit dat ze moeite hebben met lezen en schrijven (taboe). Maatschappelijke kosten / opbrengsten Uit onderzoek blijkt ook dat het (maatschappelijk) loont om in te zetten op de bestrijding van laaggeletterdheid. Allereerst heeft een effectieve aanpak van laaggeletterdheid consequenties voor de laaggeletterde zelf; doordat mensen geletterd raken stijgt hun zelfvertrouwen en daarmee ook de mogelijkheid om weer maatschappelijk te kunnen participeren. Maar daarnaast loont het ook voor de samenleving om laaggeletterdheid aan te pakken. Laaggeletterden zijn namelijk duur. Ze ontvangen relatief vaak een (werkloosheids)uitkering, hebben een matige tot slechte gezondheid (hoger zorgkosten) en participeren nauwelijks maatschappelijk. 4

5 In 2013 heeft PwC in kaart gebracht welke kosten per jaar aan laaggeletterdheid kunnen worden gekoppeld. Aanpak vraagt om visie en lange adem Het structureel en duurzaam aanpakken van laaggeletterdheid vraagt om een lange termijnvisie. Allereerst kost tijd om mensen te letteren, maar daarnaast zullen lokale en bovenlokale activiteiten in beeld moeten zijn en op elkaar worden afgestemd. Om te komen tot georganiseerde signalering, doorverwijzing en toeleiding zullen sleutelpartners afspraken met elkaar moeten maken en medewerkers worden getraind. Er is kortom behoefte aan een duurzame infrastructuur en daarom is ervoor gekozen om in dit Plan van Aanpak de ambities en doelstellingen tot 2018 te beschrijven. 5

6 2. Wat er al is gebeurd Sinds de ondertekening van het convenant zijn in Smallingerland de eerste voorzichtige stappen al gezet; In september 2014 is het Digi Taalhuis geopend binnen de bibliotheek. Het Digi Taalhuis beschikt over computers waarop mensen kunnen oefenen met taal en in het omgaan met internet en e mail. Ook heeft het Digi Taalhuis een collectie boeken die geschreven zijn in makkelijk Nederlands. In het Digi Taalhuis zijn getrainde vrijwilligers aanwezig die laaggeletterden kunnen begeleiden. Daarnaast is in 2014 ook het Netwerk Geletterd Smallingerland opgericht. In dit lokale netwerk nemen, naast de bibliotheek, ook de gemeente, de MOS, het Friesland College, het CJG, Caparis, Stichting Lezen & Schrijven en Humanitas deel. De aansturing van het netwerk valt onder regie van de bibliotheek en is flexibel ingericht. Dat wil zeggen dat nieuwe partijen gemakkelijk kunnen toetreden wanneer dat logisch is. Binnen het netwerk worden de activiteiten en nieuwe ontwikkelingen gerelateerd aan laaggeletterdheid met elkaar besproken. Ook op bovenlokaal niveau zijn al stappen gezet. Als arbeidsmarktregio Friesland ontvangen wij namelijk middelen om in te zetten voor volwasseneneducatie. Tot vorig jaar kreeg elke gemeente hiervoor afzonderlijk middelen, maar met ingang van 2015 zijn deze gecentraliseerd naar de centrumgemeente van de arbeidsmarktregio (Leeuwarden). Leeuwarden heeft de opdracht om deze middelen, in overleg met de regio, in te zetten. Wij zetten deze middelen in voor taaltrajecten bij het Friesland College, voor mensen die een specifiek taalniveau (1F of 2F) nodig hebben om te kunnen deelnemen aan werk, opleiding of maatschappelijke participatie. Verder participeren wij actief in overleggen op lokaal, bovenlokaal en provinciaal niveau. De afgelopen periode is echter ook gebleken dat er meer nodig is om laaggeletterdheid duurzaam aan te pakken. Zo constateerden we bijvoorbeeld dat: De drempel voor laaggeletterden vaak te hoog is om zelfstandig het Digi Taalhuis binnen te lopen en om ondersteuning te vragen. Het is overigens de vraag of ondersteuning via het Digi Taalhuis altijd de juiste keuze is. Er zijn meer vormen van taalbegeleiding en het is maatwerk om te bekijken welke begeleiding het beste aansluit bij de wensen en behoeften van de laaggeletterde; Er in de gemeente verschillende partijen zijn die taalondersteuning aanbieden, maar dit niet altijd van elkaar weten; Het totale aanbod nog niet volledig in beeld is; Vindplaatsen nog niet optimaal worden benut en de signalering van laaggeletterdheid nog niet naar wens verloopt. Het is niet raar dat bovenstaande knelpunten opvallen. Tot nu toe was er namelijk nog geen goede infrastructuur. Die zal er wel moeten komen, anders is het risico groot dat de aanpak van laaggeletterdheid blijft bestaan uit goedbedoelde losse initiatieven die opkomen en weer uitdoven. 6

7 3. Naar een duurzame infrastructuur 3.1 Bestuurlijk Netwerk Geletterd Smallingerland Stuurgroep Netwerk Geletterd Smallingerland Zoals in hoofdstuk 2 beschreven is het afgelopen jaar het Netwerk Geletterd Smallingerland opgericht. In dit netwerk participeren de gemeente, de bibliotheek, de MOS, Humanitas, Friesland College, het CJG, Caparis en Stichting Lezen & Schrijven. Dit netwerk voert op dit moment overleg op beleidsniveau en het is de eerste stap om het lokale aanbod in beeld te brengen en de verschillende activiteiten op elkaar af te stemmen. Het afgelopen jaar is duidelijk geworden dat er behoefte is aan een stuurgroep op bestuurlijk niveau. Deze stuurgroep werkt kaderstellend en kan begin 2016 worden opgestart. De stuurgroep wordt ingevuld met bestuurders van de aangesloten partijen. Voor de gemeente betekent dat dat in ieder geval de wethouder laaggeletterdheid en/of wethouder sociaal domein zitting nemen, en daarnaast de directeur MOS en de directeur bibliotheek. Voor de stuurgroep geldt dat deze, net als het beleidsoverleg, gemakkelijk moet kunnen uitgebreid wanneer de situatie daar om vraagt. In de komende periode willen we zowel de projectgroep, als de stuurgroep uitbreiden met Vluchtelingenwerk Nederland/Drachten en een vertegenwoordiging van de scholen. De stuurgroep komt twee keer per jaar bij elkaar om de voortgang te bespreken. 3.2 Training 'Signalering & Bewustwording' om laaggeletterden in beeld te krijgen Vindplaatsen We weten dat het ingewikkeld is om, met name de autochtone, laaggeletterden te vinden. Veel laaggeletterden schamen zich voor het feit dat ze moeite hebben met lezen en schrijven, maar het komt ook doordat we de signalering nog niet optimaal weten te benutten. Dikwijls zijn laaggeletterden al bij ons (gemeente, MOS, gebiedsteams, etc.) in beeld doordat ze een beroep doen op een vorm van ondersteuning (bijv. bijstand, WMO, schuldhulpverlening). De focus ligt dan echter vaak op andere vragen, waardoor er geen aandacht is voor de taalvaardigheid. De komende jaren zetten we er op in om ten eerste alle vindplaatsen te inventariseren en vervolgens bewustwording te creëren bij betrokken partijen en medewerkers (CJG, gebiedsteams, RMC, sociale zaken, (voor)scholen, de bibliotheek, consultatiebureaus, etc.) Met hen maken we afspraken over de signalering en de toeleiding naar het lokale ondersteuningsaanbod. Het kan zijn dat voor een adequate signalering medewerkers moeten worden getraind. De Stichting Lezen & Schrijven biedt trainingen 'herkennen en doorverwijzen' aan voor medewerkers op vindplaatsen. Taalmeter De Stichting Lezen & Schrijven heeft een tool ontwikkeld, de Taalmeter, die eenvoudig kan worden ingezet in intake procedures om te onderzoeken of mensen mogelijk laaggeletterd zijn. Via een computerprogramma, waarin mensen binnen tien minuten een aantal vragen beantwoorden, kan heel snel worden ingeschat of iemand mogelijk laaggeletterd is. De Taalmeter geeft geen definitief uitsluitsel, maar zal wel duidelijk maken of de geletterdheid mogelijk een obstakel vormt en daarmee kan ook het gesprek erover worden gestart. In andere gemeenten wordt de Taalmeter bijvoorbeeld ingezet bij intakes voor een uitkering, schuldhulpverlening, gebiedsteams of wmo voorziening. 7

8 Ook de Taalmeter en de instructie daarvan worden gratis aangeboden door de Stichting Lezen en Schrijven. Waarschijnlijk zijn er ook andere mogelijkheden om snel een inschatting te maken van iemands taalniveau. Deze zullen we bekijken en beoordelen. Liever voorkomen, dan genezen De meeste effectieve aanpak van laaggeletterdheid is het voorkomen ervan. Dat begint bij de allerjongsten. Om deze preventieve kant vorm te geven zal worden aangesloten bij het VVE beleid. In het kader van VVE wordt van alle kinderen (2 jaar oud) op het consultatiebureau vastgesteld of er sprake is van een taalachterstand. Voor het voorkomen van laaggeletterdheid ligt hier dus een duidelijke opgave op samen te werken met partners als het consultatiebureau, voorschoolse voorzieningen (kinderopvang/peuterspeelzaalwerk), (basis)scholen, de bibliotheek, etc. Wanneer er een (mogelijke) taalachterstand wordt geconstateerd ondersteunen we kinderen extra binnen de kinderopvang en op school. Daarvoor zetten we gekwalificeerd VVE personeel in en gebruiken we gecertificeerde VVE programma's. Deze extra ondersteuning organiseren we vanuit de Rijksmiddelen onderwijsachterstandenbeleid. Op de basisscholen in Smallingerland wordt in 2016 en 2017 het concept van de Bibliotheek op School (dbos) uitgerold. Alle locaties Peuterspelen zijn straks VVE proof en op elke locatie wordt al gewerkt met Boekstart. Het streven is om de komende jaren ook de kinderopvang hierbij aan te sluiten. 3.3 Inventarisatie en afstemming lokaal aanbod Signalering is slechts zinvol, wanneer laaggeletterden vervolgens kunnen worden toegeleid naar een passend (lokaal) aanbod. In de gemeente Smallingerland is al een behoorlijk ondersteuningsaanbod (van het Digi Taalhuis in de bibliotheek, tot de taalcoaches van de MOS en de Educatietrajecten door het Friesland College), maar mensen weten nog niet altijd de weg naar het beschikbare aanbod te vinden. Ook komt het voor dat de verschillende initiatieven niet van elkaars bestaan weten, waardoor het kan voorkomen dat activiteiten dubbel worden gedaan. Qua inventarisatie van activiteiten is van onze directe (gemeentelijke) partners bekend wat ze doen, maar we hebben nog te beperkt zicht op de activiteiten die bijvoorbeeld kerken, scholen, vrijwilligersorganisaties, Vluchtelingenwerk Nederland en bedrijven ondernemen om laaggeletterdheid aan te pakken. Wanneer het totale aanbod in beeld is, kan er ook voor worden gezorgd dat partijen geen taken dubbel oppakken en voorkomen worden dat er hiaten zitten in het aanbod. Inventarisatie en coördinatie van activiteiten is daarom nodig. Dit is blijvende activiteit, die vooral in de beginfase veel energie zal vragen. Hiermee is al gestart in het najaar van Infrastructuur op bovenlokaal niveau De aanpak van laaggeletterdheid is voor een deel een lokale aangelegenheid, maar ook op bovenlokaal niveau wordt al gewerkt aan een infrastructuur. Allereerst werken alle gemeenten in Friesland met elkaar samen op het gebied van volwasseneducatie. De beschikbare Rijksmiddelen hiervoor (WEB gelden) zijn toebedeeld aan de centrumgemeente (Leeuwarden) van de arbeidsmarktregio Friesland en deze worden ingezet in overleg met de gemeenten uit de regio. Vanuit de WEB middelen worden educatietrajecten ingekocht bij het Friesland College. Deze educatietrajecten vallen onder de formele educatie (gericht op certificering/diplomering) en zijn 8

9 aanvullend op de non formele educatie die op lokaal niveau wordt aangeboden. De educatietrajecten van het Friesland College worden verzorgd door professionele docenten op leslocaties van het Friesland College, de non formele educatie wordt gegeven door vrijwilligers op lokaal niveau (dichtbij huis, lage drempel). Naast de inzet van de WEB middelen zijn meer gemeenten bezig met de aanpak van laaggeletterdheid. Ten eerste hebben verschillende collega gemeenten ook het convenant van het Bondgenootschap voor Geletterd Fryslân ondertekend. Ten tweede kunnen gemeenten van elkaars activiteiten leren en mogelijk bovenlokaal afspraken maken met betrekking tot de uitgangspunten die worden gehanteerd bij de ontwikkeling van beleid. Daarom wordt het thema laaggeletterdheid opgenomen als onderwerp voor de Regionaal Educatieve Jeugd Agenda (REJA). Mocht afstemming in de REJA niet voldoende zijn, dan rest de mogelijkheid om eens per jaar een bestuurlijk overleg te organiseren met alle wethouders laaggeletterdheid en sociaal domein om specifiek met elkaar te spreken over de aanpak van laaggeletterdheid. 3.5 Training taalvrijwilligers Uit ervaringen op andere plekken in Nederland is gebleken dat het doorgaans goed mogelijk is om vrijwilligers te vinden die laaggeletterden willen ondersteunen. Het is echter wel belangrijk om de vrijwilligers te trainen, zodat ze de laaggeletterde gericht kunnen bedienen en tijdig signaleren wanneer de grenzen van de vrijwillige inzet zijn bereikt en moet worden overgestapt op professionele ondersteuning. Vanuit de arbeidsmarktregio wordt aan het Friesland College gevraagd om deze training te verzorgen. Zij zullen tevens zorgen voor professionele ondersteuning van de lokale vrijwilligers bij het afnemen van intakes en het bepalen van het beste traject. 3.6 Wegnemen taboe Tenslotte zullen we ervoor moeten zorgen dat het thema laaggeletterdheid uit de taboesfeer wordt gehaald, waardoor mensen minder schroom hebben om zelfstandig de weg naar ondersteuning te zoeken. Dit kan bijvoorbeeld door boegbeelden in te zetten of een communicatiecampagne te starten, maar ook door in wijken, waarvan we inschatten dat er vrij veel laaggeletterden wonen, gerichte wijkacties op te zetten. Het wegnemen van het taboe zou een behoorlijk effect kunnen hebben op mensen die niet in beeld zijn bij (gemeentelijke) instanties en ook niet direct problemen ervaren. Bij de 'onzichtbare laaggeletterden' ontstaan pas problemen wanneer er fundamenteel iets verandert in het leven van de laaggeletterde. Om laaggeletterdheid uit de taboesfeer te halen is analyse nodig en de actie hangt samen met de mate waarin het lukt om laaggeletterden direct in beeld te krijgen. Dan zal moeten worden bekeken waarop we precies willen inzetten?; Hoe laaggeletterden het beste kunnen worden bereikt?; In welke wijken?, etc. Boegbeelden Om aandacht te vragen voor de problematiek van laaggeletterdheid kan het bijdragen om ambassadeurs in te zetten. Hierbij kun je denken aan bekende Friezen (type Foppe de Haan), politici, bestuurders, etc. 9

10 Om laaggeletterden te bereiken is het echter minstens zo belangrijk om voormalig laaggeletterden in te zetten. Zij snappen exact waar een laaggeletterde tegenaan loopt, hoe spannend het is om te erkennen dat je niet kunt lezen en schrijven en welke moed ervoor nodig is om dit toch te gaan leren. Deze boegbeelden zullen we zelf moeten vinden binnen de het lokale en bovenlokale taalaanbod. 3.7 Welke resultaten zijn er in 2018 concreet bereikt? Over drie jaar (eind 2018) hebben we ten minste de volgende resultaten bereikt: Er staat een lokale infrastructuur waarin we laaggeletterden vinden en toeleiden naar passende ondersteuning en spelers elkaar makkelijk weten te vinden; Het lokale taalaanbod is volledig in beeld en de activiteiten zijn op elkaar afgestemd; Het Digi Taalhuis heeft een centrale rol en is het loket binnen de gemeente voor vragen omtrent laaggeletterdheid; Het Netwerk Bevordering Geletterdheid Smallingerland komt ongeveer 8 keer per jaar bij elkaar en deelt kennis en ervaring, start nieuwe initiatieven; Er is een bestuurlijk stuurgroep, die minimaal twee keer per jaar bij elkaar komt; Er is waar mogelijk aansluiting gezocht bij bovenlokale initiatieven; Er zijn diverse (informatie)activiteiten, congressen, etc. georganiseerd om aandacht te vragen de aanpak van laaggeletterdheid en zo de problematiek uit de taboesfeer te halen; We zetten kopstukken (boegbeelden) in om de problematiek bespreekbaar te maken en uit de taboesfeer te halen; We hebben 40% van de laaggeletterden (2.200) in beeld en 50% (1.100) daarvan wordt geschoold of is geschoold, ofwel via de formele educatie, ofwel via de non formele educatie. Met betrokken organisaties zijn afspraken gemaakt (bijvoorbeeld in de contracten met MOS en Bibliotheek) over het vinden, signaleren en toeleiden van laaggeletterden; Alle vindplaatsen zijn op de hoogte van de problematiek en werken actief mee om laaggeletterdheid te signaleren en aan te pakken; Alle activiteiten rondom laaggeletterdheid in de gemeente komen samen op één plek (fysiek en digitaal) zodat mensen zich makkelijk zelf een weg kunnen vinden met vragen; Binnen de betrokken organisaties is aandacht voor 'makkelijk communiceren', m.n. wanneer zij communiceren met de doelgroep; Op de vindplaatsen wordt de Taalmeter (of een soortgelijk instrument) ingezet om laaggeletterdheid te traceren; Binnen de deelnemende organisaties uit het netwerk is aandacht voor laaggeletterdheid in de eigen organisaties. De organisaties hebben het aantal laaggeletterden in hun organisaties in beeld en zetten zich er voor in dat al hun medewerkers geletterd zijn of onderweg zijn geletterd te raken; Het thema is inhoudelijk ingebed binnen de taken en opdrachten van het Sociaal Domein; Er zijn diverse activiteiten georganiseerd gericht op het jonge kind en zijn/haar ouders; Het Digi Taalhuis heeft 20 vrijwilligers structureel actief; In het Digi Taalhuis worden structureel 100 cursisten begeleid; Boekstart is binnen alle voorschoolse voorzieningen (peuterspelen en kinderopvang) geïmplementeerd; De Bibliotheek op School (dbos) is op alle basisscholen in Smallingerland uitgerold. 10

11 Om laaggeletterdheid effectief aan te pakken wordt visie, doorzettingsvermogen en een lange adem gevraagd. Investeren in de aanpak van laaggeletterdheid doe je niet voor een jaar; het is geen kwestie van vandaag zaaien en morgen oogsten. Allereerst kost het letteren van mensen gewoon tijd, maar daarnaast zal er een goede en duurzame (lokale) infrastructuur moeten worden opgebouwd. Een infrastructuur waarin laaggeletterden niet alleen worden gevonden, maar waarbij ook de toeleiding naar een dekkend (lokaal) aanbod wordt gerealiseerd en partijen elkaar gemakkelijk weten te vinden. Daarvoor is het nodig dat alle partijen in beeld zijn en aanvullend op elkaar werken. 3.8 Projectleider aanpak Laaggeletterdheid Smallingerland Om alle doelstellingen te realiseren is het gewenst dat iemand 'in het veld' actief is. Een projectleider/aanjager die dichtbij het vuur staat en vanuit de dagelijkse realiteit de verbinding kan leggen tussen de verschillende (gemeentelijke) organisaties om zo de signalering en toeleiding vorm te geven. De projectleider zorgt er ook voor dat knelpunten in het aanbod of in de afstemming van het aanbod worden gesignaleerd en opgelost. De inventarisatie en coördinatie van activiteiten vraagt tijd en aandacht. Deze werkzaamheden kunnen er niet zomaar 'bij' worden gedaan. De noodzaak van een aanjager/projectleider wordt breed erkend (binnen en buiten het gemeentehuis) en de bibliotheek heeft al aangegeven dat deze persoon organisatorisch bij hen mag worden gehuisvest. Dit past ook binnen hun kernopdracht. De bibliotheek heeft momenteel echter geen eigen middelen om deze persoon te bekostigen en ook binnen het WMO budget, de begroting van de MOS en de GIDS gelden (Gezond in de Stad) zit op dit geen ruimte. Daarom wordt voorgesteld om de bekostiging voor 2016, 2017 en 2018 te halen uit de gemeentelijke middelen die nu nog beschikbaar zijn in het kader van de aanpak Onderwijsachterstanden en Kwaliteitsverbetering. Na schooljaar is de huidige subsidieverordening vervallen en komen deze middelen vrij. Het college heeft in een eerdere fase al aangegeven de vrijgekomen middelen te willen inzetten voor de aanpak van laaggeletterdheid en voor activiteiten in lijn met de uitgangspunten van het gemeentelijke Jeugd en WMO beleid. Een goede aanpak helpt bij het in de eigen kracht zetten van mensen en wanneer laaggeletterdheid succesvol wordt aangepakt, groeit het zelfvertrouwen en groeien de kansen om (weer) zelfstandig deel te kunnen nemen aan het maatschappelijk verkeer. 3.9 Preventieve aanpak Het aanpakken van laaggeletterdheid richt zich vaak op volwassenen (trajecten volwasseneneducatie, Digi Taalhuis, welzijnsactiviteiten, Caparis). De beste manier om laaggeletterdheid aan te pakken is natuurlijk om het te voorkomen of in ieder geval zo vroeg mogelijk aan te pakken. Daarom zullen we de komende jaren nadrukkelijk inzetten op de preventieve kant met veel aandacht en activiteiten voor het voorkomen en terugdringen van (taal)achterstanden bij jonge kinderen (van peuter tot puber). Dat begint bij VVE (vanaf 2 jaar) en werkt door in activiteiten op de basisschool en het voortgezet onderwijs. Immers, 25% van de leerlingen verlaat het basisonderwijs met een taalachterstand van 2 jaar! 11

12 3.10 de Bibliotheek op School (dbos) Een van de acties die we komende jaren willen ondernemen in het aanpakken van Laaggeletterdheid is de uitrol van het concept van de Bibliotheek op School (dbos). Dit doen we in samenwerking met de bibliotheek en de basisscholen in Smallingerland. Het idee van dbos is dat op elke basisschool een actuele en interessante boekencollectie aanwezig is, die aansluit bij de leefwereld en het niveau van de kinderen. Nu zijn schoolcollecties vaak verouderd (onaantrekkelijke rommelmarktboeken) en sluiten ze niet aan bij de leefwereld van kinderen, waardoor kinderen ze niet graag lezen. Bij dbos zorgt de bibliotheek ervoor dat elke deelnemende school beschikt over een actuele, interessante en aantrekkelijke boekencollectie. De Bibliotheek op School heeft voor elk kind toegevoegde waarde, maar zeker voor de kinderen die thuis niet of nauwelijks in aanraking komen met boeken. De school stimuleert leesbeleid op de school via haar leescoördinator. Onderdeel van het leesbeleid is ook dat leerlingen elke dag (tenminste) een kwartier vrij kunnen lezen. Wanneer leerlingen plezier hebben in lezen gaan ze meer lezen, worden ze beter in lezen, worden ze beter in taal en kunnen ze beter leren. De voortgang van leerlingen zal regelmatig worden gemonitord en elders in Nederland zijn met dbos al indrukwekkende resultaten bereikt. In de wetenschap dat bijna een kwart van de basisschoolleerlingen de school verlaat met een leesachterstand van meer dan twee jaar is goed leesonderwijs van cruciaal belang. De kosten voor de uitrol van dbos zijn niet meegenomen in de financiële paragraaf. Hiervoor heeft de bibliotheek een aparte aanvraag gedaan, welke is goedgekeurd door het college. De bibliotheek start in 2016 met de uitrol van dbos. 12

13 4. Financieel Om de bovengenoemde resultaten te bereiken wordt voor de jaren 2016, 2017 en 2018 een bedrag van gereserveerd. Een deel van het budget wordt gereserveerd om een projectleider/aanjager laaggeletterdheid in te zetten die twee dagen in de week 'in het veld' actief is om activiteiten aan elkaar te verknopen, knelpunten te signaleren, etc. De projectleider wordt organisatorisch gehuisvest bij de bibliotheek en werkt per schooljaar, omdat veel taalactiviteiten van belangrijke partners (onderwijs, bibliotheek, MOS, Friesland College) ook zo werken. Zo kunnen activiteiten makkelijker op elkaar worden afgestemd. De Stichting Lezen en Schrijven heeft aangeboden om het eerste jaar de helft van de werkgeverslasten (8u/week) voor haar rekening te nemen, op voorwaarde dat de gemeente de andere helft zou bekostigen. Na 2018 zal worden bekeken of er nog altijd behoefte is aan een aanjager. Wanneer dat het geval is zal tevens worden bekeken of deze functie past binnen de begroting van de MOS of de bibliotheek. Het overige budget ( / jaar) wordt gereserveerd voor de organisatie van diverse activiteiten. Dit kan gaan om informatie en communicatieactiviteiten, maar ook om activiteiten om meer bekendheid te creëren voor de problematiek. Deze activiteiten zullen er hoofdzakelijk op zijn gericht om laaggeletterdheid uit de taboesfeer te halen en mensen te stimuleren zich te letteren. Daarnaast kan het budget worden gebruikt voor training en werving van vrijwilligers / personen op sleutelposities. Uit andere steden is bekend dat het verstandig is enig budget te reserveren voor het opleiden van vrijwilligers die laaggeletterden begeleiden. Voor de aanpak van laaggeletterdheid worden natuurlijk meer activiteiten ontwikkeld, maar niet alle activiteiten hoeven te worden betaald vanuit bovenstaand budget. Veel activiteiten hebben al een eigen budget. Daarbij kan worden gedacht aan de activiteiten van de bibliotheek, de MOS of het RMC, maar ook aan de volwasseneneducatietrajecten bij het Friesland College (WEB gelden), en de signalering en ondersteuning van VVE kinderen (Oab middelen). 13

14 BIJLAGE 1: Huidige activiteiten gemeente Smallingerland De gemeente Smallingerland en haar partners doen al het nodige om laaggeletterdheid te signaleren en aan te pakken. Dat begint bij de jongsten. Gemeentelijk vve beleid Via het gemeentelijke vve beleid worden taalachterstanden bij heel jonge kinderen (2 jaar) gesignaleerd en vervolgens aangepakt door de kinderen de mogelijkheid te bieden om tegen een gereduceerd tarief op vve peuterspeelzalen ondersteuning te krijgen via een vve programma, waarbij ze worden begeleid door medewerkers die specifiek hiervoor zijn geschoold. De gemeente krijgt middelen van het Rijk om invulling te geven aan het gemeentelijke vve beleid. Vanuit de vvemiddelen wordt ook het Boekstart programma gefinancierd, dat ervoor zorgt dat op alle vvepeuterspeelzalen een rijk aanbod aan boeken beschikbaar is en medewerkers worden getraind in het voorlezen van kinderen. Via de volwasseneneducatie is het mogelijk om volwassenen te scholen in de Nederlandse taal. De volwasseneneducatie organiseren wij als gemeente bij het Friesland College. Sinds 1 januari 2015 is het budget overgegaan naar de centrumgemeente (Leeuwarden) van de arbeidsmarktregio Friesland. In overleg met de gemeenten uit onze regio (ZO Friesland) en de andere vier Friese regio's hebben we een Regionaal Educatieplan opgesteld. Daarin hebben we afgesproken dat de educatiemiddelen het komende jaar zullen worden ingezet om mensen met een leerperspectief 1F (eindniveau basisschool) of 2F (vmbo, mbo 1, 2, 3) te ondersteunen. Bijkomende criterium is dat mensen een specifiek taalniveau nodig hebben om aan het werk te komen, een opleiding te volgen of te participeren in de maatschappij (vrijwilligerswerk). Voor zover deelnemers zich niet zelf melden bij het Friesland College, komen ze vaak binnen via Sociale Zaken. Tot augustus worden uit de educatiemiddelen ook de Cursus Basisvaardigheden bij Caparis gefinancierd (zie verderop). Of dat daarna ook nog mogelijk is zal het komend half jaar duidelijk worden. Met name voor de cursisten die niet in staat zijn om niveau 1F te behalen zal lokaal een oplossing moeten worden bedacht. Enige tijd geleden heeft de gemeente het project Helder Communiceren gestart. De kern van dit project is dat alle communicatie die vanuit de gemeente komt is afgestemd op de doelgroep die de communicatie ontvangt. Daarbij gaat het om duidelijke, constructieve en zorgvuldige communicatie in begrijpelijke taal. Helder Communiceren is gericht op de gehele gemeentelijke organisatie en niet specifiek op laaggeletterden, maar de communicatie met mensen die enkel eenvoudige taal begrijpen is hier wel een onderdeel van. RMC de Friese Wouden Bij het regionale meld en coördinatiepunt (rmc) de Friese Wouden worden voortijdig schooluitvallers (vsv ers) tot 23 jaar begeleid. Het rmc werkt voor zeven gemeenten uit regio de Friese Wouden. Jongeren uit deze gemeenten, die zijn gestopt met school voordat ze een startkwalificatie hebben behaald, worden door het rmc begeleid in hun vervolgkeuze. Bij voorkeur gaat een jongere weer terug naar school om alsnog een startkwalificatie te behalen. Wanneer dit niet mogelijk is wordt onderzocht of het voor de jongere mogelijk is om uit te stromen naar werk. Wanneer het taalniveau een probleem is voor het vervolg wordt dit aangepakt, bijvoorbeeld om de 14

15 jongere te laten instromen in een educatietraject. Daardoor wordt voorkomen dat een jongere met onvoldoende taalvaardigheden op de arbeidsmarkt terecht komt. Bibliotheek Smallingerland De bibliotheek Smallingerland, die ook het convenant heeft ondertekend en dus bondgenoot is, geeft als uitvoeringsorganisatie uitvoering aan het programma Boekstart. Boekstart is een programma dat is ontwikkeld door de Stichting Lezen en wordt (mede) gefinancierd door het ministerie van OCW. Het programma is erop gericht om het lezen van kinderen (0 4 jaar) en hun ouders via de Bibliotheek en haar partners te bevorderen en hen te laten genieten van boeken. De gemeente Smallingerland heeft Boekstart gefinancierd binnen de vve peuterspeelzalen. Daarnaast is in september 2014 het Digi Taalhuis geopend in de bibliotheek Smallingerland. Binnen het Digi Taalhuis kunnen laaggeletterden op een laagdrempelige manier werken aan hun taalontwikkeling. Zij kunnen advies krijgen over taal en computercursussen, oefenen op de pc, boeken lenen die geschreven zijn in gemakkelijk Nederlands, enzovoorts. Tevens krijgen cursisten een gratis lidmaatschap dat een jaar geldig is zodat ze boeken kunnen lenen. Tijdens de diverse activiteiten die ze binnen het Digi Taalhuis kunnen doen worden de laaggeletterden begeleid door getrainde vrijwilligers. Taalcoaches MOS Bij de MOS werken vrijwilligers die zich inzetten als Taalcoach. Een vrijwilliger wordt dan gekoppeld aan een niet Nederlandstalige deelnemer om deze te ondersteunen bij hun taalontwikkeling. Het traject duurt doorgaans een jaar en kan met maximaal een half jaar worden verlengd. De taalcoach ziet zijn deelnemer wekelijks minimaal 1 uur. In dat uur wordt de deelnemer geholpen met het lezen, schrijven en/of spreken van de Nederlandse taal. Daarnaast biedt de MOS, via een duaal traject met het Friesland College, nog ondersteuning aan allochtone dames die het inburgeringstraject (bijna) achter de rug hebben. De deelnemers mogen nog een jaar lang, een ochtend in de week, naar het Friesland College voor taalverhogingslessen. Tevens krijgen zij een ochtend in de week (minimaal 20 keer) een aanbod van voorlichtingen van organisaties in Nederland. Hierbij kun je denken aan de GGD, het S.U.S. en Humanitas. Ook worden tijdens deze momenten instanties als de Bibliotheek, het gemeentehuis, een verloskundigenpraktijk of verpleeghuis bezocht. Tevens worden de deelnemers gestimuleerd om actief vrijwilligerswerk te gaan doen. Cursus Basisvaardigheden Caparis Binnen Caparis, onze sociale werkvoorziening, worden cursussen basisvaardigheden (BVH) verzorgd door het Friesland College. De cursussen worden gefinancierd vanuit de middelen voor volwasseneducatie. De cursus BVH richt op mensen die wel kunnen lezen en schrijven, maar deze vaardigheden onvoldoende beheersen om zich zelfstandig te redden in onze samenleving, laaggeletterden dus. Door het bijbrengen van de basistaalvaardigheden, vergroten mensen hun kansen op de arbeidsmarkt of zijn ze bijvoorbeeld in staat zijn om zonder hulp van anderen (digitale) formulieren in te vullen. De cursus bestaat bij Caparis uit meerdere onderdelen zoals lezen, schrijven, rekenen, sociale vaardigheden en digitale vaardigheden. Alle cursus onderdelen worden klassikaal en op maat aangeboden aan de cursisten waardoor een groepsdynamiek ontstaat. 15

16 Daarnaast wordt de cursus BVH indien nodig aangeboden aan WWB ers die middels trajecten bij Caparis aanwezig zijn. Voor de groep allochtonen trajecters is het aanbod taal en rekenen vaak noodzakelijk voor een goed verloop van hun re integratie. Vanaf augustus 2015 kunnen deze cursussen niet meer worden betaald vanuit de educatiemiddelen. Een deel van de cursisten zal wellicht kunnen instromen in de reguliere educatietrajecten. Voor degenen die niet in staat zijn om niveau 1F of 2F te bereiken zal lokaal een oplossing moeten worden gevonden. Taalstimuleringsproject Humanitas Ook vanuit vrijwilligersorganisatie Humanitas worden activiteiten ondernomen om laaggeletterdheid terug te dringen. Zij zijn weliswaar geen gemeentelijke uitvoeringsorganisatie, maar participeren wel mee in het Netwerk Bevordering Geletterdheid Smallingerland. Humanitas biedt een taalstimuleringsproject voor jonge kinderen in de leeftijd 2 8 jaar met een taalachterstand. Dit kunnen kinderen zijn die op school qua taalvaardigheid wat extra ondersteuning kunnen gebruiken, maar ook kinderen uit allochtone gezinnen die de Nederlandse taal nog niet goed beheersen. De kinderen worden thuis begeleid door een vrijwilliger die 1 keer in de week bij het gezin langskomt om voor te lezen. Daarnaast worden er ook spelactiviteiten gedaan om meer woorden te begrijpen en te spreken. Tijdens het 'voorleesuur' is de ouder zelf ook thuis en wordt bij het voorlezen betrokken. De vrijwilliger kan met ouder en kind naar de bibliotheek gaan om het kind lid te maken en voorlezen extra te stimuleren. De duur van het project is een jaar. Netwerk Bevordering Geletterdheid Smallingerland Naar aanleiding van de ondertekening van het convenant is in de gemeente Smallingerland het Netwerk Bevordering Geletterdheid Smallingerland opgestart. In dit netwerk participeren de gemeente, de bibliotheek, Humanitas, MOS, Caparis, ROC Friesland College en de Stichting Lezen en Schrijven. Zij hebben allen het convenant ondertekend en zijn dus bondgenoot in de strijd tegen laaggeletterdheid. Doel van het netwerk is om te komen tot een sluitende aanpak rondom laaggeletterdheid, waarbij de activiteiten van de verschillende deelnemende organisaties aanvullend zijn op elkaar. De oprichting en opening van het Digi Taalhuis (september 2014), dat is gevestigd in de Bibliotheek, is een van de eerste concrete acties geweest van het netwerk. De coördinatie van dit netwerk is belegd bij de Bibliotheek Smallingerland. 16