Hemel- en grondwaterbeleid Hilversum

Transcriptie

1 Hemel- en grondwaterbeleid Hilversum Ter verbreding van het Gemeentelijk Rioleringplan definitief Uitgebracht aan: Gemeente Hilversum Dudokpark JE HILVERSUM

2 definitief

3 definitief Projecttitel : Hemel- en grondwaterbeleid Hilversum; Ter verbreding van het Gemeentelijk Rioleringplan Projectcode : KL72 Soort document : definitief Kenmerk : KL72, RAP Opdrachtgever : Gemeente Hilversum Opgesteld door : drs. ing. M.J. Kuiper Senior projectleider : ir. C.J.W. Vermulst Paraaf opsteller : Paraaf senior projectleider : Datum : 31 oktober 2012

4 definitief Inhoudsopgave Tekst pagina Samenvatting... i 1. Inleiding Aanleiding Afbakening en planperiode Beleidsdoelen Proces Het Hilversumse watersysteem en wateroverlast Leeswijzer Beleidskader Grondwaterzorgplicht Hemelwaterzorgplicht Hemel- en grondwaterbeleid Algemeen Stimuleren van afkoppelen door particulieren in bestaande bouw Achtergrond Beleidskeuze Afvoer afstromend hemelwater op openbaar terrein Achtergrond Beleidskeuzes In ontvangstnamen overtollig hemelwater van particulieren Achtergrond Beleidskeuzes Omgang met grondwateroverlast particulier gebied Achtergrond Beleidskeuze: doelmatigheid maatregelen Beleidskeuze: stappen bij grondwateroverlast Maatregelen... 22

5 definitief Bijlagen 1. Gevolgen van te hoge en te lage grondwaterstand 2. Verslag kennisoverleg grond- en hemelwater in Hilversum 3. Samenvatting Europees en landelijk beleid 4a Taken en verantwoordelijkheden grondwater 4b Taken en verantwoordelijkheden hemelwater 5. Landelijk gangbare grondwatercriteria 6. Verklarende woordenlijst

6 i definitief Samenvatting In 2008 hebben gemeenten er een nieuwe wettelijke taak bij gekregen: de gemeentelijke grond- en hemelwaterzorgplicht. De gemeenten leggen hiervoor hun grond- en hemelwaterbeleid vast, uiterlijk op 1 januari De gemeente Hilversum doet dit in overleg met het Waterschap Amstel, Gooi en Vecht/Waternet en ondersteund door Wareco. Het voorliggende hemel- en grondwaterbeleidsplan is hiervan het resultaat. Dit beleidsplan dient ter verbreding en aanvulling van het Gemeentelijk Rioleringplan (GRP). Dit beleidsplan maakt duidelijk wat overlast van grond- en hemelwater is en onder welke omstandigheden een burger van de gemeente mag verwachten dat deze maatregelen treft om overlast van grond- en hemelwater te beperken of te voorkomen. Het plan maakt ook duidelijk onder welke omstandigheden de gemeente iets van de burger mag verwachten. De volgende beleidsdoelen zijn nagestreefd: - Uitgangspunten formuleren voor het wel of niet stimuleren van afkoppelen door particulieren, rekening houdend met de vuilvracht van afstromend hemelwater. - Uitgangspunten formuleren voor het wel of niet infiltreren van afstromend water van het openbare verhard gebied, rekening houdend met de vuilvracht van afstromend hemelwater. - Een kader opstellen voor het in ontvangst nemen van overtollig hemelwater van particulier terrein naar openbaar terrein (het gaat hierbij om hemelwater dat particulieren redelijkerwijs niet zelf kunnen verwerken). - Een kader opstellen voor de omgang met grondwateroverlast op particulier gebied (inclusief definities structureel nadelige gevolgen en doelmatigheid maatregelen). Weten wat er in de gemeente speelt Om gefundeerde uitspraken over het grondwaterbeleid te kunnen doen, is een technische verkenning (quick scan) uitgevoerd naar de Hilversume grondwater- en hemelwatersituatie. Belangrijke kenmerken van het grondwatersysteem zijn dat de bodem uit goed waterdoorlatend zand bestaat en dat de grondwaterstand meer dan een meter onder maaiveld fluctueert. Er is dan ook geen grondwateroverlast in woningen bekend. Wel hebben bewoners plaatselijk last van water in kelders die waterdicht dienen te zijn. Het hemelwater wordt aan de oostelijke flank van Hilversum deels afgevoerd naar de rioolwaterzuivering en deels wordt het via stadsvijvers toegevoegd aan het grondwater door infiltratie van vijverwater. In het centrum wordt van oudsher (sinds decennia) hemelwater geïnfiltreerd in de bodem door middel van zakputten. Op de westelijke flank van Hilversum wordt hemelwater afgevoerd naar open water en de Kortenhoefse en s Gravelandse polder. De gemeente heeft recent geconstateerd dat op enkele locaties hoge zinkconcentraties in het grondwater aanwezig zijn. Er zijn aanwijzingen dat de zinkconcentraties verband houden met het infiltreren van zinkhoudend hemelwater van daken en een hoge zuurgehalte van de bodem. Kernpunten hemel- en grondwaterbeleid Stimuleren van afkoppelen door particulieren in bestaande bouw: De gemeente stimuleert particulieren, door middel van het verstrekken van informatie, om schoon afstromend hemelwater naar de bodem af te voeren. Het grondwatersysteem en de bodemopbouw in

7 ii definitief Hilversum zijn hier geschikt voor en het infiltreren biedt belangrijke voordelen voor het watersysteem. De gemeente ontraadt om afstromend hemelwater dat in contact is geweest met zink, koper of lood zonder zuiverende randvoorziening (zoals bodemverrijking) of bronmaatregel (zoals coaten of vervangen dakgoot) naar de bodem af te voeren. Afvoer afstromend hemelwater op openbaar terrein: De gemeente hanteert in de openbare ruimte de volgende voorkeursvolgorde voor de afvoer van afstromend hemelwater: 1. Afvoer naar niet-infiltrerende stadsvijvers, daarna naar infiltrerende watergangen. 2. Afvoer naar de bodem met indien nodig een zuiverende voorziening. 3. Afvoer naar het oppervlaktewater van het poldersysteem. 4. Afvoer via het riool naar de rioolwaterzuivering. De gemeente koppelt het hemelwater afkomstig van verhard openbaar oppervlak af van het gemengde riool als dit doelmatig is: gelijktijdig met een voorgenomen rioolvervanging en als de voordelen opwegen tegen de kosten. In ontvangstnamen overtollig hemelwater van particulieren: De bodem en het grondwatersysteem zijn geschikt om het hemelwater op eigen terrein in de bodem te laten zakken. Daarom dienen particulieren bij nieuwbouw/verbouw het hemelwater op eigen terrein te verwerken, tenzij particulieren aantonen dat dit niet haalbaar en redelijk is. De gemeente geeft bij nieuwbouw/verbouw het dringende advies aan de initiatiefnemer om verontreiniging van de bodem en het grondwater te voorkomen met bronmaatregelen (geen uitloogbare bouwmaterialen toepassen) of met zuiverende voorzieningen. Omgang met grondwateroverlast particulier gebied: De gemeente neemt bij grondwateroverlast op particulier terrein overtollig grondwater in ontvangst als de aanvrager heeft aangetoond dat: er daadwerkelijk een probleem door hoge grondwaterstanden is (structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming) en bouwkundige maatregelen niet haalbaar zijn. In de zeer uitzonderlijke situatie waarbij grootschalige grondwateroverlast optreedt, overweegt de gemeente om een drainagesysteem aan te leggen in de openbare ruimte als dit doelmatig is. De gemeente neemt naar aanleiding van meldingen van overlast het initiatief om de overlast te onderzoeken volgens een in dit beleidsplan opgenomen stappenplan. Maatregelen In dit beleidsplan zijn de volgende maatregelen opgenomen om invulling te geven aan de wettelijke hemel- en grondwaterzorgplicht: - Communiceren met bewoners over het afkoppelen. De gemeentelijke internetpagina aanvullen met informatieve tekst over hemelwaterafvoer en de risico s op bodem- en grondwaterverontreiniging. - Aanvullen gemeentelijke internetpagina met informatieve tekst over grondwater(overlast), de verantwoordelijkheden, wat bewoners zelf kunnen doen en wat de gemeente kan betekenen voor bewoners en bedrijven met grondwateroverlast. - Plaatsen peilbuis in de Hilversumse Meent. - Exploitatie grondwatermeetnet: opslaan en ontsluiten van de grondwatergegevens via internet, in relatie met gegevens van de grondwaterkwaliteit.

8 1 definitief 1. Inleiding 1.1. Aanleiding Sinds 1 januari 2008 is de gemeentelijke grond- en hemelwaterzorgplicht van kracht, die vanaf 22 december 2009 is opgenomen in de Waterwet. De kern van de nieuwe grondwaterzorgplicht kan als volgt worden samengevat: Het in het openbare gemeentelijke gebied treffen van maatregelen teneinde structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken, voor zover het treffen van die maatregelen doelmatig is en deze niet tot de verantwoordelijkheid van het waterschap of de provincie behoort. (Bron: Memorie van Toelichting, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3). De kern van de nieuwe hemelwaterzorgplicht heeft betrekking op het doelmatig inzamelen en verwerken van afstromend hemelwater van verhard oppervlak. Als gevolg van de gemeentelijke zorgplicht zal Hilversum uiterlijk per 1 januari 2013 haar grond- en hemelwaterbeleid vastgelegd moeten hebben. De zorgplicht vraagt om doelmatig beleid op gemeentelijk niveau ten aanzien van grond- en hemelwater. In het huidige gemeentelijke rioleringsplan (GRP) van de gemeente Hilversum is het (voorlopige) hemel- en grondwaterbeleid op hoofdlijnen opgenomen. In het GRP is de nadere uitwerking en implementatie van de hemel- en grondwater zorgplicht in een beleidsplan als actie opgenomen. Dit beleidsplan geeft hier nadere invulling aan Afbakening en planperiode Het grond- en hemelwaterbeleid in dit beleidsplan geldt als aanvulling op het vigerende GRP Het GRP is hiermee verbreed met de wettelijke zorgplicht voor het gronden hemelwater. Het beleid uit het vigerende GRP ten aanzien van grond- en hemelwater (paragraaf 5.1 op de pagina s 35 tot en met 41) wordt vervangen door dit beleidsplan. Het grond- en hemelwaterbeleid zal in het nieuwe verbrede GRP (na actualisatie) worden opgenomen. Afbakening Dit beleidsplan heeft betrekking op (het bestrijden en voorkomen van) nadelige gevolgen van een te hoge of te lage grondwaterstand en het omgaan met afstromend hemelwater van verhard oppervlak binnen de bebouwde kom van de gemeente. Enkele voorbeelden van nadelige gevolgen van de grondwaterstand zijn opgenomen in bijlage 1. Het grondwaterbeleid is primair gericht op de grondwaterkwantiteit. Grondwaterkwaliteitsaspecten komen uitsluitend aan bod in relatie tot het infiltreren van afstromend hemelwater. Hemelwater is in essentie schoon genoeg om in de bodem te brengen. Als hemelwater afstroomt via verhard oppervlak (zoals daken en wegen), kan het water echter verontreinigd raken. Hierdoor is er een relatie tussen hemelwaterbeleid en grondwaterkwaliteit. De relatie tussen grondwaterbeheer en Warmte Koude Opslagsystemen (WKO) komt niet aan bod.

9 2 definitief Het hemelwaterbeleid in dit plan heeft betrekking op het infiltreren van afstromend hemelwater in de bodem. In het Basis Rioleringsplan (BRP) worden het voorkomen en bestrijden van wateroverlast op straat en de hydraulische toetsing van het hemelwaterriool behandeld. Planperiode Dit beleidsplan is net als het GRP strategisch van aard. Ook zijn concrete maatregelen opgenomen om invulling te geven aan de wettelijke waterzorgplicht. De nieuwe acties die uit dit beleid volgen, worden opgenomen en bekostigd via het volgende verbrede GRP Beleidsdoelen Het doel van deze beleidsnotitie is het vastleggen van het kader voor de uitvoering van doelmatig grond- en hemelwaterbeheer binnen de gemeente Hilversum. Deze beleidsnotitie maakt duidelijk onder welke omstandigheden een burger van de gemeente mag verwachten dat de gemeente maatregelen treft om overlast van grond- en hemelwater te beperken of te voorkomen en onder welke omstandigheden de gemeente iets van de burger mag verwachten. Het beleid in deze rapportage betreft een nadere uitwerking van het grond- en hemelwaterbeleid uit het huidige GRP van Hilversum. Met dit beleidsplan worden de volgende beleidsdoelen nagestreefd: - Uitgangspunten formuleren voor het wel of niet stimuleren van afkoppelen door particulieren, rekening houdend met de vuilvracht van afstromend hemelwater (paragraaf 3.2.). - Uitgangspunten formuleren voor het wel of niet infiltreren van afstromend water van het openbare verhard gebied, rekening houdend met de vuilvracht van afstromend hemelwater (paragraaf 3.3.). - Een kader opstellen voor het in ontvangst nemen van overtollig hemelwater van particulier terrein naar openbaar terrein (het gaat hierbij om hemelwater dat particulieren redelijkerwijs niet zelf kunnen verwerken, paragraaf 3.4.), - Een kader opstellen voor de omgang met grondwateroverlast op particulier gebied (inclusief definities structureel nadelige gevolgen en doelmatigheid maatregelen, paragraaf 3.5.). Deze beleidsdoelen komen voort uit het huidige GRP van Hilversum. Voor de onderliggende functionele eisen, maatstaven en meetmethoden wordt verwezen naar het huidige GRP Proces Bij de totstandkoming van deze beleidsnotitie zijn de volgende personen betrokken: - Jet Lebbink, gemeente Hilversum - Han van der Velde, gemeente Hilversum - Ronald Akkermans, Waterschap Amstel, Gooi en Vecht/Waternet - Cees-Jan Vermulst, Wareco Ingenieurs - Maarten Kuiper, Wareco Ingenieurs Het Hilversumse watersysteem en wateroverlast De huidige situatie is besproken tijdens een kennisoverleg, zie bijlage 2 voor een verslag. Voor een beschrijving van het hemel- en grondwatersysteem in Hilversum wordt verwezen naar het huidige GRP van Hilversum. De belangrijkste kenmerken van het

10 3 definitief watersysteem voor de beleidskeuzes uit het voorliggende plan zijn bondig samengevat in deze paragraaf. Hilversum bestaat uit een hoger gelegen rug (circa NAP +15 m à NAP +25 m), met flanken naar het oosten richting de Eemvallei (circa NAP +4 m à NAP +6 m) en naar de polder in het westen (circa NAP +1 m à NAP +3 m). Aan de oostelijke flank van Hilversum is een gemengd rioolstelsel aanwezig met een aantal ruime bezinkbassins, met een directe afvoer naar de rioolwaterzuivering en zonder overstort op oppervlaktewater. Bij gescheiden stelsels wordt het hemelwater afgevoerd naar stadsvijvers (en plaatselijk naar een infiltratieriool), waar het hemelwater wordt toegevoegd aan het grondwatersysteem. Met name in de oudere wijken rondom het centrum wordt van oudsher (sinds decennia) hemelwater geïnfiltreerd in de bodem door middel van zakputten. Op de westelijke flank van Hilversum is een gemengd stelsel aanwezig met een bassin dat overstort op open water. Verder zijn hier gescheiden stelsels aanwezig waarbij het hemelwater (via vijvers) afvoert naar Kortenhoefse en s Gravelandse polder. In de onderstaande figuur is aangegeven waarheen het hemelwater wordt afgevoerd.

11 4 definitief Figuur 1: Hemelwaterafvoer in Hilversum (bron: gemeente Hilversum)

12 5 definitief Het grondwatersysteem in Hilversum bestaat vanaf het maaiveld uit een watervoerend pakket met een zeer groot doorlaatvermogen. Tot een diepte van meer dan 100 m bestaat de bodem hoofdzakelijk uit goed doorlatend zand. Het grondwater stroomt in dit pakket in westelijke richting. De stijghoogte varieert van circa NAP +1 m in het oosten tot circa NAP -1 m in het westen en bij Hilversume Meent. De ontwateringdiepte (afstand van het maaiveld tot de grondwaterstand) varieert van circa 1 m aan de flanken van Hilversum tot meer dan 10 m in het centrum, zie de onderstaande figuur. Dit betreft de minimale ontwateringdiepte, bij een hoogst gemeten grondwaterstand. Het grondwatersysteem van Hilversum betreft een regionaal systeem. Dit betekent dat ingrepen in het grondwatersysteem op grote afstand invloed kunnen hebben op Hilversum. Voorbeelden zijn: wijziging van grondwateronttrekkingen, klimaatverandering, vernattingsmaatregelen, et cetera. De laatste tien jaar is er bijvoorbeeld sprake van een stijgende trend in het grondwater doordat drinkwaterwinningen zijn gereduceerd en neerlag in intensiteit toeneemt (bron: Verkennende tijdreeksanalyse grondwaterstanden Hilversum, Icastat, d.d. 25 december 2011). De grondwaterstand kan dus in de toekomst wijzigen (ten opzichte van figuur 2). Hiermee dient rekening te worden gehouden bij bouwprojecten of andere stadsontwikkelingen.

13 6 definitief Figuur 2: Indicatieve ontwateringdiepte in Hilversum (bron: gemeente Hilversum)

14 7 definitief De gemeente heeft recent geconstateerd dat op enkele locaties hoge zinkconcentraties in het grondwater aanwezig zijn. Op basis van de hoge aangetroffen concentraties zink in het grondwater verwacht de gemeente dat het zonder bezwaar lozen van regenwater naar oppervlaktewater, maar in bijzonder naar de bodem, in de Hilversumse situatie niet opgaat. Bezinning op de praktijk van infiltreren van regenwater in de bodem in Hilversum is op zijn plaats. Daarom is archief- en veldonderzoek uitgevoerd naar de relatie tussen het verhoogde zinkgehalte en het infiltreren van hemelwater ( Grondwateronderzoek gemeente Hilversum; Onderzoek zinkbelasting uit zakputten, Grontmij Nederland B.V.). Uit het archiefonderzoek blijkt dat de verhoogde zinkconcentraties mogelijk verband houden met (lokaal) zure omstandigheden in de Hilversumse bodem (waardoor zink mobiel wordt), maar dat stedelijke beïnvloeding (verontreiniging) niet kan worden uitgesloten. Uit het veldonderzoek blijkt dat het infiltreren van met zink verontreinigd hemelwater tot grondwaterverontreiniging leidt. Wateroverlast In Hilversum treedt weinig wateroverlast op. De Indiëbuurt kent problemen met kelders die niet waterdicht zijn aangelegd in combinatie met relatief hoge grondwaterstanden (circa 1 m onder maaiveld). Een aantal bewoners in deze wijk pompt het grondwater af en loost dit op het hemelwaterriool van de gemeente. Verderop langs de Soestdijkerstraatweg zijn ook locaties met wateroverlast bekend. Grondwatermeetnet De gemeente meet de grondwaterstand met een grondwatermeetnet. Dit meetnet bestaat uit twaalf peilbuizen met daarin dataloggers. De grondwaterstand wordt met de dataloggers tweemaal per dag automatisch gemeten. Twee keer per jaar worden de data verzameld en op de internetpagina van de gemeente beschikbaar gesteld Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt het beleidskader toegelicht. Er wordt een korte toelichting op de waterwet en de verantwoordelijkheden gegeven. Ook wordt de relatie tot huidige beleidsdocumenten besproken. In hoofdstuk 3 worden de beleidskeuzes ten aanzien van de beleidsdoelen uit paragraaf 1.3 toegelicht. In hoofdstuk 4 worden de maatregelen en acties die voortkomen uit het hemel- en grondwaterbeleid opgesomd. Voor een verklaring van vaktermen wordt verwezen naar de woordenlijst in bijlage 6.

15 8 definitief 2. Beleidskader 2.1. Grondwaterzorgplicht De taakverdeling en verantwoordelijkheid voor het beheer van het ondiepe grondwater waren tot 2008 niet eenduidig in wet- en regelgeving vastgelegd. Om deze onduidelijkheid op te heffen is de Wet Verankering en Bekostiging Gemeentelijke Watertaken opgesteld, die per 1 januari 2008 in werking is getreden en per 22 december 2009 is opgenomen in de Waterwet. In bijlage 3 worden het relevante Europese, landelijke en regionale beleid samenvattend beschreven. De Waterwet bevat onder meer de nieuwe rioolheffing en introduceert gemeentelijke zorgplichten voor afvloeiend hemelwater en voor het grondwater (zie paragraaf 1.1.). De volgende partijen hebben een gedeelde verantwoordelijkheid en taak aangaande het stedelijke en ondiepe grondwater: de gemeente, de perceeleigenaar, het waterschap, de provincie en het drinkwaterbedrijf. In bijlage 4 worden per instelling de taken en verantwoordelijkheden benoemd. Overige onderliggende beleidsplannen en wetten zijn beschreven in het huidige GRP van Hilversum. De zorgplicht werkt niet met terugwerkende kracht. De volgende elementen zijn van belang (bron: Van rioleringszaak naar gemeentelijke watertaak, VNG 2007): Verantwoordelijkheid perceeleigenaar Van de perceeleigenaar mag worden verwacht dat hij de vereiste (waterhuishoudkundige en/of bouwkundige) maatregelen neemt om grondwaterproblemen te voorkomen of te bestrijden, voor zover deze problemen niet aantoonbaar worden veroorzaakt door onrechtmatig handelen of nalaten van een ander, particulier of overheid. Daarbij horen ook eigen wensen ten aanzien van het object, zoals wonen in de kelder. Structureel De gemeentelijke taak begint als er sprake is van structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand. Bij incidentele grondwaterproblemen (bijvoorbeeld bij extreme regenval) heeft de gemeente dus geen taak. Incidentele grondwaterproblemen zal de perceeleigenaar moeten accepteren c.q. zelf maatregelen moeten nemen. De gemeente bepaalt wanneer gesproken kan worden van structurele problemen. Bestemming Voorwaarde voor maatregelen is dat de grondwaterstanden negatieve gevolgen moeten hebben voor de bestemming (bijvoorbeeld woonfunctie), er moet dus een probleem zijn. Inspanningsplicht De grondwaterstand is -zeker in bebouwd gebied- niet volledig te sturen, daarom heeft de grondwaterzorgplicht van de gemeente het karakter van een inspanningsverplichting ( zoveel mogelijk ) en wordt de gemeente niet verantwoordelijk voor de grondwaterstand. De gemeente kan wel aansprakelijk worden gesteld voor het niet nakomen van de grondwaterzorgplicht.

16 9 definitief Doelmatigheid In de afweging van gemeentelijke maatregelen moeten de financiële implicaties, de omvang en de duur van de problemen meegenomen worden, alsmede de verschillende mogelijke oplossingen om grondwateroverlast tegen te gaan (beïnvloeden van het grondwaterpeil in probleemgebieden versus laten nemen van bouwkundige maatregelen). Niet de verantwoordelijkheid van andere overheden De gemeentelijke zorgplicht geldt alleen voor maatregelen die niet tot de verantwoordelijkheid van het waterschap of de provincie behoren. Uitgelicht: een algemeen voorbeeld van de grondwaterzorgplicht De zorgplicht kan inhouden dat, nadat is vastgesteld dat sprake is van structurele grondwateroverlast, de gemeente pas maatregelen treft als er een samenloop is met andere maatregelen (doelmatigheidseis). Dit kan dus pas over een aantal jaar zijn, doordat dan het riool vervangen gaat worden. Ook kan het zijn dat een bewoner of bedrijf met grondwateroverlast zelf maatregelen moet treffen. Structurele overlast impliceert niet dat de gemeente (meteen) uitvoeringsmaatregelen moet treffen. Samenvattend kan de gemeente op vier manieren iets betekenen voor bewoners met grondwaterproblemen (zie paragraaf 3.5): - als aanspreekpunt optreden; - onderzoek doen naar de oorzaak en oplossingen, advies geven aan bewoners; - overtollig grondwater van bewoners in ontvangst nemen op het gemeentelijke rioolstelsel; - voorzieningen aanleggen om overtollig grondwater uit het openbare terrein af te voeren; - participeren in, dan wel bewaken van (overheids)plannen met het doel om eventuele nadelige effecten op de grondwatersituatie te voorkomen. Waterdichtheid ondergrondse constructies Een uitwendige scheidingsconstructie van verblijfsruimten dient waterdicht te zijn. Dit betekent dat bijvoorbeeld souterrains waterdicht dienen te zijn, evenals de begane grondvloer boven een kruipruimte. Indien een kelder geen verblijfsruimte is, hoeft de kelder volgens het geldend bouwbesluit niet waterdicht te zijn Hemelwaterzorgplicht De kern van de nieuwe hemelwaterzorgplicht heeft betrekking op het doelmatig inzamelen en verwerken van afstromend hemelwater van verhard oppervlak. Op particulier terrein is de perceeleigenaar, conform de Waterwet, primair zelf verantwoordelijk voor het verwerken van hemelwater op eigen terrein. De gemeentelijke zorgplicht treedt in werking als redelijkerwijs niet van de particulier verwacht kan worden dat hij het hemelwater op eigen terrein verwerkt. In dat geval neemt de gemeente het water in ontvangst vanaf de perceelgrens.

17 10 definitief Gemeenten beoordelen in welke situatie zij redelijkerwijs van de particulier kunnen vragen om zelf het hemelwater op eigen terrein te verwerken en in welke situatie de gemeente voorzieningen treft om het overtollige hemelwater af te voeren via een gemeentelijk systeem. Het beleidskader hiervoor wordt opgenomen in het GRP. Per verordening kan de gemeente regels en/of een termijn stellen aan de aanbieding van hemelwater door perceeleigenaren. De gemeente heeft ook de zorg voor het hemelwater dat van het openbare terrein afstroomt. Ten aanzien van het afvoeren van hemelwater en vuiluitworp worden onder andere door het waterschap eisen gesteld. Bij de behandeling van overtollig hemelwater is in de Wet milieubeheer de volgende voorkeursvolgorde opgenomen (art a): - ten eerste het ontstaan van afvalwater voorkomen; - als dat niet kan het schone hemelwater en het vuile afvalwater gescheiden inzamelen; - pas als laatste mogelijkheid het vuile afvalwater en het schone hemelwater gemengd naar de zuivering afvoeren (het wordt dan stedelijk afvalwater). Bij de concrete invulling van de zorgplicht hebben gemeenten de beleidsvrijheid om op lokaal niveau de integrale afweging te maken op welke wijze het beste kan worden omgegaan met hemelwater, rekening houdend met de maatschappelijke lasten en de verschillende randvoorwaarden (zoals een duurzaam watersysteem, leefomgeving, functie van een gebied, milieu, volksgezondheid). Het scheiden van het schone hemelwater van het vuile water (afkoppelen) is geen doel op zich maar een resultaat van een doelmatigheidsafweging.

18 11 definitief 3. Hemel- en grondwaterbeleid 3.1. Algemeen In dit hoofdstuk wordt nadere invulling gegeven aan de onderstaande onderwerpen die uit het GRP volgen (tussen haakjes is het nummer van de achterliggende functionele eis uit bijlage 5 van het GRP aangegeven): - Uitgangspunten formuleren voor het wel of niet stimuleren van afkoppelen door particulieren, rekening houdend met de vuilvracht van afstromend hemelwater (functionele eis 4d). - Uitgangspunten formuleren voor het wel of niet infiltreren van afstromend water van het openbare verhard gebied, rekening houdend met de vuilvracht van afstromend hemelwater (functionele eis 4d). - Een kader opstellen voor het in ontvangst nemen van overtollig hemelwater van particulier terrein naar openbaar terrein. Het gaat hierbij om hemelwater dat particulieren redelijkerwijs niet zelf kunnen verwerken (functionele eisen 2a en 2e). - Een kader opstellen voor de omgang met grondwateroverlast op particulier gebied, inclusief opstellen definities structureel nadelige gevolgen en doelmatigheid maatregelen (functionele eisen 7c, 7d en 7e). - Invulling geven aan het besluit lozen buiten inrichting (functionele eis 4c) Stimuleren van afkoppelen door particulieren in bestaande bouw Achtergrond De afgelopen jaren hanteerde de gemeente als hemelwaterbeleid dat zoveel mogelijk hemelwater direct bij de woningen wordt geïnfiltreerd in de bodem. Het grondwatersysteem en de bodemopbouw in Hilversum zijn hier geschikt voor. Door het infiltreren van hemelwater treedt zo min mogelijk menging tussen schoon hemelwater van daken en vuilwater van wegen op, hierdoor wordt minder water naar de zuivering gebracht. Bovendien komt het hemelwater in dat geval ten goede aan het milieu (het grondwatersysteem) en wordt de kans op wateroverlast bij extreme buien verkleind. Het hemelwater afkomstig van daken is conform de uitgangspunten van de Waterwet in essentie schoon genoeg om zonder zuivering in het milieu (de bodem of oppervlaktewater) te brengen. Als hemelwater afstroomt via uitloogbare bouwmaterialen (zoals zinken dakgoten), kunnen het water en daarna de bodem en het grondwater echter verontreinigd raken. In Hilversum zijn hoge zinkconcentraties in het grondwater aangetroffen (zie paragraaf 1.5.). Onderzoek heeft uitgewezen dat het waarschijnlijk is dat de zinkverontreiniging in het grondwater (deels) wordt veroorzaakt door infiltratie van verontreinigd hemelwater. Conform de eisen van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW), moet inbreng van verontreinigende stoffen in het milieu worden omgebogen naar een afname en worden geminimaliseerd. Conform de Zorgplicht Wet Bodembescherming moet verontreiniging van de bodem en het grondwater zoveel mogelijk worden voorkomen. Met de nieuwe inzichten ten aanzien van zinkverontreiniging, is de vraag actueel geworden of het infiltreren van hemelwater door particulieren gestimuleerd moet worden door de gemeente.

19 12 definitief Voor het particuliere terrein kan het gebruik van verontreinigende middelen en bouwmaterialen alleen worden ontraden met voorlichting. Om verslechtering van de grondwaterkwaliteit te voorkomen, geeft de gemeente richtlijnen en voorlichting over afkoppelen middels bestemmingsplannen, ruimtelijke onderbouwingen en het Waterloket op de internetpagina van de gemeente Hilversum Beleidskeuze Particulieren zijn conform de Waterwet zelf verantwoordelijk voor het verwerken van afstromend hemelwater op eigen terrein (zie paragraaf ) en het zoveel mogelijk voorkomen van bodem- en grondwaterverontreiniging. Voor het bestaande bebouwde gebied in de gemeente Hilversum, worden de huidige hemelwaterlozingen van particulieren op het gemeentelijke riool toegestaan. De gemeente acht het niet redelijk om bij bestaande bouw particulieren te verplichten om hemelwater af te koppelen van de gemeentelijke riolering. Bij nieuwbouw, verbouw en een toename van het verharde oppervlak (bestrating, daken, et cetera) geldt het beleid uit paragraaf 3.4. Door het afkoppelen van particulier hemelwater van het gemengde rioolstelsel, neemt de hoeveelheid (relatief) schoon hemelwater dat wordt afgevoerd naar de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) af en wordt het grondwatersysteem meer aangevuld. Daarom stimuleert de gemeente dat bewoners het schone hemelwater (afkomstig van daken en bestrating) naar de bodem afvoeren. Dit geldt voor zowel gebieden met een gemengd rioolstelsel (afvalwater en hemelwater in één buis naar de RWZI) als een gescheiden stelsel (waarbij afvalwater naar de RWZI en hemelwater naar het oppervlaktewater wordt afgevoerd). De gemeente ontraadt om afstromend hemelwater dat in contact is geweest met verontreinigingen (zoals zink, koper of lood, afkomstig van bijvoorbeeld uitlogend bouwmateriaal) zonder zuiverende randvoorziening (zoals bodemverrijking) of bronmaatregelen (zoals coaten of vervangen dakgoot) naar de bodem af te voeren. De gemeente stimuleert particulieren om schoon hemelwater af te koppelen door middel van het verstrekken van informatie over het afkoppelen via de huidige communicatiemiddelen (internet, weekkrant, bijeenkomsten, Meldpunt Openbaar Ruimte, et cetera). Beleidskeuze: de gemeente stimuleert particulieren om schoon afstromend hemelwater naar de bodem af te voeren. De gemeente ontraadt om afstromend hemelwater dat in contact is geweest met zink, koper of lood zonder zuiverende randvoorziening (zoals bodemverrijking) of bronmaatregel (zoals coaten of vervangen dakgoot) naar de bodem af te voeren.

20 13 definitief 3.3. Afvoer afstromend hemelwater op openbaar terrein Achtergrond In de Waterwet is opgenomen dat afstromend hemelwater zoveel mogelijk direct in het milieu wordt gebracht (bij voorkeur afvoeren naar de bodem, anders naar open water). Algemene voordelen van het infiltreren van hemelwater zijn: het hemelwater komt ten goede aan de natuur en het watersysteem, wateroverlast kan indien nodig worden beperkt, de rioolwaterzuiveringinstallatie (RWZI) wordt ontlast, et cetera. Een algemeen nadeel van afkoppelen zijn de kosten die met het ombouwen van het rioolstelsel gemoeid zijn. Daarnaast kan hemelwater dat via het openbaar terrein afstroomt, verontreinigd raken door bijvoorbeeld uitloogbaar straatmeubilair, fecaliën bij hondenuitlaatplaatsen, verkeersbelasting, chemische onkruidbestrijding of straatvuil. Door het infiltreren van verontreinigd hemelwater treedt bodemverontreiniging of zelfs grondwaterverontreiniging op. De meeste verontreinigingen worden in het algemeen vastgelegd in de ondiepe bodem (algemeen ervaringscijfer: ordegrootte 0,3 m) en zullen dus niet tot grondwaterverontreiniging leiden. Onderzoek in Hilversum heeft echter uitgewezen dat door het infiltreren van hemelwater zinkverontreiniging in het grondwater kan optreden (zie paragrafen 1.5. en ). Het huidige beleid van de gemeente is dat zo weinig mogelijk uitlogende bouwmaterialen worden gebruikt en zo weinig mogelijk chemische bestrijdingsmiddelen worden toegepast in het openbare terrein (conform Duurzaam Onkruidbestrijding, DOB). Hierop wordt echter niet gehandhaafd Beleidskeuzes De gemeente hanteert in de openbare ruimte de volgende voorkeursvolgorde voor de afvoer van afstromend hemelwater: 1. Afvoer naar niet-infiltrerende stadsvijvers (waar verontreinigingen kunnen bezinken en door baggeren kunnen worden verwijderd), daarna naar infiltrerende watergangen (en dus uiteindelijk naar de bodem). 2. Afvoer naar de bodem, indien nodig via een zuiverende voorziening zoals bodemverrijking. 3. Afvoer naar het oppervlaktewater van het poldersysteem. 4. Afvoer via het riool naar de rioolwaterzuivering (als verontreinigen worden verwacht). De gemeente is terughoudend met het rechtstreeks (zonder zuiverende voorzieningen) infiltreren van afstromend hemelwater uit de openbare ruimte. Om verontreiniging van de bodem en het grondwater zoveel mogelijk te voorkomen, wordt het hemelwater zoveel mogelijk geconcentreerd, ondiep (tot maximaal 2,5 m onder maaiveld en 1 m boven de grondwaterstand) en gecontroleerd in de bodem gebracht. Dit betekent dat bij voorkeur ondiepe verticale infiltratiesystemen met inspectie-, monitorings- en reinigingsmogelijkheden worden toegepast. Bij zeer extensief bereden wegen zonder vervuilingrisico (fietspaden, voetpaden, et cetera) wordt wel rechtstreekse infiltratie van afstromend hemelwater toegepast.

21 14 definitief Nieuwbouw openbare ruimte Bij nieuwbouwwijken past de gemeente de bovengenoemde voorkeursvolgorde toe voor de behandeling van hemelwater op openbaar terrein. Per nieuwbouwproject beoordeelt de gemeente op basis van de gebiedskenmerken en afvoermogelijkheden welk hemelwatersysteem het meest doelmatig is. Als onderdeel van het watertoets proces wordt het waterschap bij de keuze betrokken. Bestaande openbare ruimte In een groot deel van het openbare gebied is momenteel een gescheiden rioolstelsel aanwezig. Het afstromend hemelwater wordt in deze gebieden afgevoerd naar de bodem of naar het (waterbehoeftige) oppervlaktewatersysteem, conform de voorkeursvolgorde uit de Waterwet. Deze rioolsystemen worden in standgehouden. Bij een eerstvolgende rioolvervanging in dit gebied beoordeelt de gemeente met maatwerk of het hemelwatersysteem aanpassingen behoeft. Dit is afhankelijk van de (potentiële) vervuilingsgraad van het afstromend wegoppervlak en op basis van een watersysteembenadering. In een relatief klein deel van het openbare gebied is momenteel een gemengd rioolstelsel aanwezig. Hier wordt het afstromend hemelwater samen met het vuilwater naar de zuivering gebracht. Om aan de voorkeursbehandeling van hemelwater te voldoen, zou het afstromend hemelwater (op termijn) afgekoppeld moeten worden van de riolering. Voor de huidige gemengde rioolstelsels geldt dat het afkoppelen van hemelwater geen doel op zich is, maar het resultaat van een doelmatigheidsafweging met een watersysteembenadering (voor het gehele watersysteem: wegen de voordelen op tegen de nadelen?). De gemeente acht het afkoppelen van het openbare terrein doelmatig als de werkzaamheden gecombineerd kunnen worden met voorgenomen werken in de openbare ruimte (zoals een rioolvervanging of herstructureren van wegen) en als de kosten (inclusief eventuele zuiverende randvoorzieningen) in verhouding staan tot de voordelen voor het watersysteem. De gemeente gaat bij voorgenomen werken binnen gemengd gerioleerde gebieden over tot afvoer naar het oppervlaktewater wanneer deze volgens de Handreiking Hemelwater van Amstel, Gooi en Vecht in aanmerking komen voor afkoppelen. Beleidskeuze: De gemeente hanteert in de openbare ruimte de volgende voorkeursvolgorde voor de afvoer van afstromend hemelwater: 5. Afvoer naar niet-infiltrerende stadsvijvers, daarna naar infiltrerende watergangen. 6. Afvoer naar de bodem met indien nodig een zuiverende voorziening. 7. Afvoer naar het oppervlaktewater van het poldersysteem. 8. Afvoer via het riool naar de rioolwaterzuivering. De gemeente koppelt het hemelwater afkomstig van verhard openbaar oppervlak af van het gemengde riool als dit doelmatig is: gelijktijdig met een voorgenomen rioolvervanging en als de voordelen opwegen tegen de kosten In ontvangstnamen overtollig hemelwater van particulieren Achtergrond Het hemelwaterbeleid ten aanzien van het in ontvangst nemen van overtollig hemelwater is opgenomen in het huidige GRP In deze paragraaf wordt nadere invulling gegeven aan de criteria voor het in redelijkerwijs zelf kunnen verwerken van hemelwater op eigen terrein.

22 15 definitief Of van particulieren in redelijkheid verwacht mag worden het hemelwater op eigen terrein te verwerken, is afhankelijk van de mogelijkheden voor afvoer naar de bodem (infiltratie) of afvoer naar open water. Of infiltratie mogelijk is, is afhankelijk van de bodemopbouw, de ontwateringdiepte (grondwaterstand onder maaiveld) en het effect van afkoppelen op de grondwaterstand Beleidskeuzes De bodem in Hilversum is goed doorlatend. Hierdoor is hemelwater goed in staat om de bodem in te dringen. Als uitgangspunt voor infiltratie wordt gehanteerd dat de bodem geen beperkende randvoorwaarde is voor infiltratie. De ontwateringdiepte is in Hilversum, voor zover bekend, gelijk of groter dan 1 m. Een dergelijke ontwateringdiepte wordt voldoende groot beschouwd om infiltratie van hemelwater toe te passen. Het effect van het infiltreren van afstromend hemelwater op de grondwaterstand wordt in Hilversum als nihil verondersteld. Het doorlaatvermogen van de bodem en de berging in de bodem zijn zeer groot, waardoor aangenomen mag worden dat de bodem goed in staat is om het hemelwater zonder meetbare grondwaterstandstijging op te nemen. Bestaande lozingen van hemelwater op het riool Voor het bestaande bebouwde gebied in de gemeente Hilversum, worden de huidige hemelwaterlozingen van particulieren op het gemeentelijke riool toegestaan. De gemeente acht het niet redelijk om bij bestaande bouw particulieren te verplichten om hemelwater af te koppelen van de gemeentelijke riolering. De gemeente stimuleert particulieren met voorlichting om bij bestaande aansluitingen op het gemengde riool schoon hemelwater af te koppelen van het gemeentelijke stelsel, maar verplicht het niet (zie paragraaf ). Dit geldt voor zowel gebieden met een gemengd rioolstelsel als een gescheiden stelsel waar het water naar het oppervlaktewater wordt afgevoerd. Nieuwbouw en verbouw Vanwege de goede omstandigheden om afstromend hemelwater in de bodem af te voeren, gaat de gemeente ervan uit dat particulieren bij nieuwbouw het afstromend hemelwater op eigen terrein verwerken (bergen, indien nodig zuiveren en afvoeren). Sloop en herbouw worden eveneens als nieuwbouw beschouwd. Bij een toename van het verharde oppervlak (bestrating of bebouwing), dient het afstromend hemelwater van het nieuwe verharde oppervlak op eigen terrein verwerkt te worden. De gemeente controleert en handhaaft hierop via de omgevingsvergunning. Er wordt geen hemelwaterverordening opgesteld. Vanwege de verontreinigingrisico s van afstromend dakwater zal er in projecten extra aandacht zijn voor het materiaalgebruik in deze projecten. Het verbieden van uitlogende bouwmaterialen is vooralsnog niet mogelijk. Daarom geeft de gemeente bij nieuwbouw/verbouw het dringende advies aan de initiatiefnemer om verontreiniging van de bodem en het grondwater te voorkomen met bronmaatregelen (geen uitloogbare bouwmaterialen toepassen) of met zuiverende voorzieningen. Beleidskeuze: particulieren verwerken bij nieuwbouw/verbouw het hemelwater op eigen terrein, tenzij particulieren aantonen dat dit niet haalbaar en redelijk is. De gemeente geeft bij nieuwbouw/verbouw het dringende advies aan de initiatiefnemer om verontreiniging van de bodem en het grondwater te voorkomen met bronmaatregelen (geen uitloogbare bouwmaterialen toepassen) of met zuiverende voorzieningen.

23 16 definitief Het kan zijn dat bij uitzondering infiltratie van afstromend hemelwater op eigen terrein niet haalbaar en redelijk is. Bijvoorbeeld als het infiltreren van afstromend hemelwater tot wateroverlast (bij aangrenzende percelen) leidt. Daarom kunnen particulieren bij de aanvraag van een omgevingsvergunning vragen om bij uitzondering het schone hemelwater af te voeren naar een gemeentelijke voorziening. Particulieren moeten dan aantonen dat het afvoeren van afstromend hemelwater naar de bodem geen reële optie is op basis van (één van) de volgende criteria: - de bodem bestaat tot 3 m of meer onder maaiveld uit slecht waterdoorlatend bodemmateriaal (leem, klei, veen); - de ontwateringdiepte (bij een maatgevend hoge grondwaterstand) is kleiner dan 1 m; - het infiltreren leidt aantoonbaar tot wateroverlast (bij aangrenzen percelen), waarbij ervan wordt uitgegaan dat kelders waterdicht dienen te zijn (Bouwbesluit 2003). - ook moet de aanvrager aantonen dat het afstromend hemelwater schoon is, bijvoorbeeld door het treffen van bronmaatregelen of een zuiverende randvoorziening. Hemelwater dat via het particuliere afwateringsstelsel van het gebouw in aanraking komt met uitlogende materialen of anderszins kan worden verontreinigd op het perceel, zal niet zonder meer op het gemeenteriool worden geaccepteerd of op een andere wijze in het milieu mogen worden verwerkt. De gemeente neemt geen koper- of loodhoudend water aan op het gemeenteriool. Er moet te allen tijde een maximale inzet van de ontwikkelaar zijn om hemelwater op eigen terrein te verwerken. Als binnen het bouwplan niet voldoende ruimte beschikbaar is voor hemelwaterafvoer en -berging, dan vindt overleg plaats tussen de gemeente en initiatiefnemer van de bouwwerkzaamheden over de mogelijkheden om het niet zelf verwerkte hemelwater via een infiltratievoorziening in de openbare ruimte te verwerken. Daarbij moet worden nagedacht over de inpassing van voorzieningen in de openbare ruimte en zijn afspraken over de kosten en uitvoering van de aanleg, het beheer en onderhoud vereist. De kosten zijn in dat geval voor rekening van de ontwikkelende partij. Als laatste optie kan worden overwogen om het hemelwater via het gemeentelijke riool te verwerken Omgang met grondwateroverlast particulier gebied Achtergrond Bewoners kunnen overlast ondervinden van een te hoge of te lage grondwaterstand (zie bijlage 1 voor voorbeelden). Dit hoeft niet te betekenen dat sprake is van nadelige gevolgen voor de perceelfunctie. Volgens de Waterwet treedt de gemeentelijke zorgplicht in werking als er sprake is van structureel nadelige gevolgen (schade) voor de aan de grond gegeven bestemming als gevolg van een te hoge of te lage grondwaterstand. De gemeente geeft invulling aan de zorgplicht door te communiceren over grondwater en mogelijk het treffen van maatregelen in de openbare ruimte, mits dit doelmatig is. Bij grondwateroverlast (op particulier terrein) zijn in het algemeen de volgende maatregelen mogelijk: - bouwkundige maatregelen door particulieren ( bijvoorbeeld waterdicht maken van de vloerconstructie en kelder, ophogen van de bodem van de kruipruimte, verbeteren van de kruipruimteventilatie, isoleren van begane grond vloer/muren,vervangen van houten vloeren, etc.), de gemeente treft geen maatregelen; - aanleg van drainage op particulier terrein door particulieren, de gemeente neemt (als doelmatig) het overtollige grondwater in ontvangst en voert het af; - de gemeente legt een wijkgericht drainagesysteem in de openbare ruimte aan.

24 17 definitief In welke gevallen de gemeente maatregelen treft en hoe de gemeente omgaat met overlast, is opgenomen in deze paragraaf. De volgende onderwerpen komen aan bod: - In welke gevallen vindt de gemeente het treffen van maatregelen in de openbare ruimte doelmatig? Inclusief het definiëren van structurele grondwateroverlast, om te bepalen of overlast wordt veroorzaakt door een te hoge en/of lage grondwaterstand in het openbare gebied. In welke gevallen neemt de gemeente overtollig water in ontvangst? - Welke stappen worden gevolgd bij overlast: In welke gevallen wordt onderzoek verricht naar overlast? Hoe wordt gecommuniceerd over grond- en hemelwater met burgers en bedrijven? Wanneer komt welk overheidsorgaan in actie? Beleidskeuze: doelmatigheid maatregelen Op eigen terrein zijn bewoners en bedrijven zelf verantwoordelijk om grondwaterproblemen te voorkomen of op te lossen, voor zover deze problemen niet aantoonbaar worden veroorzaakt door onrechtmatig handelen of nalaten van een ander, particulier of overheid. De gemeente stelt zich tot doel de burger het mogelijk te maken deze verantwoordelijkheid te nemen. Dit zal voornamelijk bestaan uit het delen van informatie over grondwater (paragraaf ), en door het in ontvangst nemen van overtollig grondwater als het probleem structureel is en dit de meest doelmatige oplossing is. Bij grondwateroverlast op particulier terrein zijn bewoners en bedrijven in beginsel zelf verantwoordelijk voor het treffen van maatregelen. Er kan bijvoorbeeld gedacht worden aan bouwkundige maatregelen (zoals het waterdicht maken van een kelder) of het lozen van overtollig grondwater op het oppervlaktewater. Alleen indien dit niet realistisch blijkt te zijn en het grondwaterprobleem structureel is, dan kan de gemeente het overtollige grondwater in de openbare ruimte inzamelen en verder transporteren. De gemeente neemt alleen overtollig grondwater in ontvangst mits dit een voor het watersysteem duurzame oplossing is en de bestemming van het perceel wordt belemmerd door overtollig grondwater (zie figuur 3 op pagina 20). Bij de aanvraag voor lozing van overtollig grondwater op het openbare terrein dient de particulier aan te tonen dat de voorkeursmaatregelen (bouwkundige maatregelen en afvoer van overtollig grondwater naar het oppervlaktewater) geen doelmatige oplossingen zijn (conform de definitie uit het onderstaande overzicht). De gemeente beoordeelt de doelmatigheid per aanvraag. De kosten voor het aansluiten van particuliere drainageleidingen op het gemeentelijke stelsel zijn volledig voor rekening van de aanvrager. In verband met de grote waterdoorlatendheid van de bodem in Hilversum kunnen bij afvoer van grondwater ongewenst grote debieten optreden. Om overbelasting van het riool- of waterstelsel als gevolg van afvoer van grondwater te voorkomen, stelt de gemeente algemene randvoorwaarden aan het in ontvangst nemen van grondwater.

25 18 definitief Als op grote schaal grondwateroverlast (nadelige gevolgen voor de aan de grond gegeven bestemming als gevolg van een structureel te hoge grondwaterstand) wordt gemeld door bewoners of bedrijven (in een straat of zelfs in een hele wijk), overweegt de gemeente in de openbare ruimte maatregelen te treffen (zoals drainage aanleggen). De gemeente neemt alleen maatregelen op openbaar terrein als de uitvoerings- en beheerkosten van de maatregelen opwegen tegen de kosten voor maatregelen door particulieren (zoals waterdicht maken kelders). De gemeente beoordeelt de doelmatigheid van maatregelen per situatie. Als de structureel nadelige gevolgen van een perceelsfunctie door grondwater het gevolg is van niet volgens de geldende voorschriften en regels gebouwde of aangelegde voorzieningen, danwel nagelaten onderhoud, dan zijn alle kosten van de te nemen maatregelen in de openbare ruimte en/of van het gebruik van de openbare voorzieningen voor rekening van de aanvrager. Beleidskeuze: de gemeente neemt bij grondwateroverlast op particulier terrein overtollig grondwater in ontvangst als de aanvrager heeft aangetoond dat: er daadwerkelijk een probleem door hoge grondwaterstanden is (structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming) en bouwkundige maatregelen niet haalbaar zijn. In de zeer uitzonderlijke situatie waarbij grootschalige grondwateroverlast optreedt, overweegt de gemeente om een drainagesysteem aan te leggen in de openbare ruimte als dit doelmatig is. Onderstaand is beschreven hoe de gemeente invulling geeft aan verschillende beleidsmatige termen.

26 19 definitief Term Overtollig grondwater Structureel te hoge grondwaterstand Invulling Als de grondwaterstand structureel hoger is dan het streefpeil van 0,7 m onder de wegas (conform landelijk gangbare criteria). De grondwaterstand is gedurende een week of langer per jaar (gedurende twee jaar) hoger dan het bovengenoemde grondwatercriterium of op basis van grondwateronderzoek wordt verwacht dat de grondwaterstand structureel te hoog is. Belemmering van de perceelbestemming Perceelbestemming Duurzame oplossing Doelmatige maatregelen door de gemeente tegen structureel nadelige gevolgen van grondwater Gekozen is voor een week (ervaringscijfer) omdat na meerdere dagen met hoge grondwaterstanden nadelige gevolgen kunnen gaan optreden. Incidenten, zoals kortdurende hoge grondwaterstanden na extreme buien, worden hiermee uitgesloten. Gekozen is voor twee opeenvolgende jaren, omdat hiermee tijdelijke (incidentele) gebeurtenissen, zoals een extreem nat jaar, worden uitgesloten. Als de gebruiksmogelijkheden en/of de waarde van een perceel of pand worden verminderd door een te hoge of te lage grondwaterstand. Er moet dus een probleem zijn. Voorbeelden: schimmels op de muren in woonkamers, te hoge luchtvochtigheid in de woonkamer door grondwater, droogstand van houten paalfundering, aantasting houten vloer, et cetera. Een natte kruipruimte op zich wordt niet als belemmering van de functie wonen beschouwd. Een lekkende kelder wordt als bouwkundig probleem beschouwd. De aan de grond gegeven bestemming, heeft betrekking op het bovengrondse gebruik zoals wonen, werken, recreatie en verkeer. Ondergrondse bouwwerken zoals parkeergarages, tunnels en kelders moeten zodanig geconstrueerd zijn, dat de waterdichtheid gegarandeerd is. Bij voorkeur wordt een perceel aangepast aan de grondwatersituatie, zodat geen grondwater afgevoerd en getransporteerd hoeft te worden. Als het grondwaterprobleem met realistische bouwtechnische investeringen (waterdicht maken vloerconstructie en kelder, ophogen kruipruimte, betere kruipruimteventilatie, isoleren begane vloer/muren,vervangen houten vloer, etc.) kan worden bestreden, wordt het overtollige grondwater niet in ontvangst genomen. Een maatregel waarbij de uitvoerings- en beheerskosten van maatregelen door de gemeente in verhouding staan met (mogelijk toekomstige) kosten van maatregelen door particulieren dan wel (mogelijk toekomstige) schade van particulieren. Voorbeeld: het is niet economisch om voor één woning een gehele straat open te breken om drainage aan te leggen.

27 20 definitief Grondwaterstand minder dan 0,7 m onder wegas? NEE Aantonen door aanvrager: JA Grondwaterstand structureel (meer dan een week) te hoog? JA De perceelbestemming wordt belemmerd door grondwater? JA Het afvoeren van grondwater is een duurzame oplossing? JA Afvoer naar oppervlaktewater is niet realistisch? NEE NEE NEE NEE JA Gemeente neemt grondwater in ontvangst op riool, op kosten van aanvrager. Aanvrager neemt zelf maatregelen op eigen terrein of accepteert overlast. Figuur 3: Voorwaarden die de gemeente stelt om grondwater van bewoners en bedrijven in ontvangst te nemen en af te voeren via de openbare ruimte Beleidskeuze: stappen bij grondwateroverlast De gemeente wil adequaat reageren op meldingen, vragen en klachten over grondwater. Een belangrijk uitgangspunt hierbij is dat melders niet worden doorverwezen, maar dat de afstemming achter de melddesk plaatsvindt. Een ander uitgangspunt is dat melders eenduidig worden behandeld, met een eenduidige systematiek op basis van de verantwoordelijkheden uit bijlage 4 en het gemeentelijke grondwaterbeleid. De gemeente Hilversum neemt naar aanleiding van meldingen over grondwater het initiatief om te onderzoeken of de grondwateroverlast of -onderlast samenhangt met de aanwezige grondwaterstand en beoordeelt of/welke maatregelen doelmatig zijn. Daarbij wordt het volgende stappenplan gevolgd: 1. Een melding komt binnen bij het waterloket van de gemeente, dat ondergebracht is bij het Meldpunt Openbare Ruimte. De medewerkers van het meldpunt beoordelen waar de melding over gaat, categoriseren de meldingen en slaan de meldingen op in een bestand. Meldingen worden doorgegeven aan de afdeling Openbare Werken. 2. Afdeling Openbare Werken gaat na of de grondwaterstand structureel te hoog of te laag is (met behulp van het grondwatermeetnet). 3. Afdeling Openbare Werken voert een visuele inspectie uit op locatie. De afdeling gaat na of sprake is van structureel nadelige gevolgen (schade) voor de bestemming als gevolg van een te hoge of te lage grondwaterstand, conform de definities uit paragraaf De oorzaak van de overlast wordt beoordeeld.

28 21 definitief 4. Afdeling Openbare Werken gaat na of maatregelen door de gemeente doelmatig zijn, conform de definities uit paragraaf en figuur 3. - Indien de bewoner zelf verantwoordelijk is (bijvoorbeeld bouwkundige gebreken aan de woning zoals een lekke kelder), neemt de gemeente geen maatregelen. - Indien de oorzaak van de overlast bij de ontwatering op het openbare terrein ligt en deze overlast is structureel (conform de definities uit paragraaf ), onderneemt de gemeente verdere actie, voor zover doelmatig. Te denken valt aan het in ontvangst nemen van het overtollige grondwater of het aanpassen/onderhouden van bestaande drainage- of infiltratievoorzieningen als aanwezig en dit de oorzaak is. - Indien de oorzaak ligt in de afwatering (het oppervlaktewatersysteem) dan stemt de afdeling Openbare Werken met het waterschap af of maatregelen in het oppervlaktewatersysteem doelmatig zijn. Te denken valt aan het baggeren van de slootbodem om de drainerende werking van de watergang te verbeteren of door het oppervlaktewaterpeil aan te passen. - Indien de overlast wordt veroorzaakt door zowel ontwatering- als afwateringsproblemen, wordt een gezamenlijke aanpak door de gemeente en het waterschap opgezet. Een gebiedsgerichte, integrale aanpak ligt dan voor de hand. 5. De bevindingen worden geregistreerd en de bevindingen worden besproken met de melder. De gemeente verstrekt informatie over grondwater op basis van het grondwatermeetnet via haar internetpagina. Beleidskeuze: de gemeente neemt naar aanleiding van meldingen van overlast het initiatief om de overlast te onderzoeken volgens het stappenplan. In de onderstaande figuur is op hoofdlijnen weergegeven welke stappen worden gevolgd bij een melding over grondwateroverlast. Figuur 4: Stappen op hoofdlijnen voor afhandelen meldingen over grondwateroverlast.