Seksualiteit, intimiteit & borstkanker. informatiebrochure

Transcriptie

1 informatiebrochure Seksualiteit, intimiteit & borstkanker Gevolgen van borstkanker op seksualiteit en intimiteit & bruikbare tips om er mee om te gaan.

2

3 Inhoudstafel 1. Waarom deze brochure? 4 2. De gevolgen van kanker op seksueel gebied & op vlak van intimiteit 6 3. Bemerkingen & tips 9 4. Hulpmiddelen Externe hulp Contactgegevens bij vragen Persoonlijke notities 15 3

4 1. Waarom deze brochure? Deze brochure is bedoeld voor vrouwen met borstkanker en hun (eventuele) partner. Vaak ervaren zij samen de mogelijke gevolgen van kanker op seksueel gebied. Voor veel mensen kan het vreemd overkomen om een brochure over seksualiteit en kanker in handen te krijgen. Bij het woord kanker komt meestal niet direct het woord seks in u op. Eerder denken vele mensen aan stress en zorgen terwijl de woorden seksualiteit en intimiteit meer worden geassocieerd met ontspanning en plezier. Ook bij kanker komen seksualiteit en intimiteit echter in beeld. Tijdens de behandeling is de nood aan intimiteit dikwijls veel groter dan de nood aan seksualiteit. Wie ziek is heeft vaak behoefte aan warmte, begrip, tederheid, troost en steun. Dit is echter niet altijd even gemakkelijk realiseerbaar. Seksualiteit wordt tijdens de behandeling meer naar de achtergrond geschoven en na deze behandeling wordt er vaak pas terug aandacht aan besteed. Dit is echter een moment waarop problemen kunnen opduiken. Bij ongeveer 30 % van de borstkankerpatiënten komen er problemen voor op seksueel gebied. Dit zorgt ervoor dat er een moeilijke periode vol twijfels en onzekerheden optreedt. Kortom tijdens/na borstkanker het seksuele leven terug opnemen is niet gemakkelijk. Ineens moeten er woorden worden gevonden voor iets wat voordien wel duidelijk was. Kanker is een aanslag op zowel uw lichaam als uw geest. Er kunnen verschillende (seksuele) gevolgen optreden die individueel verschillend kunnen zijn. U kan kaal zijn van de chemo. U kan een borst kwijt zijn, of een deel ervan. Dit geeft bij sommigen schaamtegevoelens, waardoor u u niet meer naakt wil/kan vertonen. Sommige partners kunnen maar niet wennen aan het veranderde lichaam. Ook kan het zijn dat u plots in de overgang terecht bent gekomen en u last ervaart van allerlei kwaaltjes die u voordien niet kende. Uw vagina kan droog aanvoelen en uw zin in vrijen kan verminderd of verdwenen zijn. 4

5 Vrouwen en hun relaties kunnen hieronder lijden. Vroeger was er nergens een plaats waar ze met deze zorgen terecht konden. Wie was er om hierover te praten? Praktisch niemand. Vaak ook niet de partner. Door kanker kan de relatie onder druk komen staan. Het beïnvloedt niet alleen uzelf maar ook uw partner. Het lukt soms niet om elkaar tot steun te zijn. De partner begrijpt ook vaak niet wat er allemaal veranderd is en weet niet goed wat te doen. Het is belangrijk om als partners tijd voor elkaar te maken op lichamelijk gebied en steun bij elkaar te zoeken. Seksualiteit werd vroeger maar zelden aangekaart door artsen en verpleegkundigen. De nadruk lag op het behandelen van de kanker, en niet zozeer op de mogelijke bijwerkingen die konden optreden. Over seksualiteit werd vaak gezwegen. Momenteel groeit de zorg inzake kanker, seksualiteit en intimiteit. Seksualiteit en intimiteit worden meer en meer als een onderdeel van kwaliteit van leven gezien. Er is een groeiende bewustwording van de nood aan informatie en ondersteuning op dit domein. Stilstaan bij uw eigen seksualiteit en eventuele relatie is niet gemakkelijk. Erover praten is nog moeilijker. Met deze brochure hopen we u en uw (eventuele) partner een duwtje in de rug te geven. We hopen dat seksualiteit en intimiteit op deze manier meer bespreekbaar wordt, zowel met zorgverleners als met de partner. 5

6 2. De gevolgen van kanker op seksueel gebied & op vlak van intimiteit Wat zijn de mogelijke gevolgen die het intiem en seksueel leven kunnen beïnvloeden? De gevolgen van borstkanker verschillen van persoon tot persoon. Dit hangt mede af van een samenspel van verschillende factoren: de uitgebreidheid van de kanker, de behandeling(en) die ondergaan zijn, de eigen psychische draagkracht (hoe gaat u om met de diagnose en behandeling van kanker?), de relationele tevredenheid, de lichamelijk gesteldheid Artsen proberen zo veel mogelijk rekening te houden met de gevolgen en nevenwerkingen van de behandelingen. Een aantal gevolgen zijn echter onvermijdelijk. Psychische gevolgen De psychische gevolgen dienen niet te worden onderschat. Er kunnen zich allerlei gevoelens ontwikkelen: gaande van boosheid, schaamte, verdriet en schuld tot angst en depressie. Deze gevoelens kunnen zeer overweldigend zijn en u uit uw evenwicht brengen. Deze emoties kunnen ook een weerslag hebben op relationeel gebied: u kan het gevoel hebben van minder aantrekkelijk te zijn voor uw partner waardoor er vermijding van aanraking tot stand kan komen, samen met een vrees voor afwijzing, het vermijden van naaktheid Deze psychologische gevolgen kunnen een invloed hebben op uw seksualiteit. Bijvoorbeeld door het gevoel minder aantrekkelijk te zijn kan uw zin in seks dalen. U kan uw er ook ongelukkig bij voelen om u naakt te vertonen wat ook een invloed kan hebben op uw seksueel leven en de intimiteit samen met uw partner. Het is vaak zeer moeilijk om een borst of een deel van uw borst kwijt te zijn. Borsten zijn geassocieerd met vrouwelijkheid en vaak ervaren vrouwen een borstamputatie of een borstsparende operatie als een aantasting van dit vrouw-zijn. Dit lijkt vaak tot psychische moeilijkheden. 6

7 Relationele gevolgen Er kunnen ook problemen op relationeel vlak voorkomen: Het gevoel van niet begrepen te worden door de partner. U niet naakt durven vertonen. Gevoel hebben van niet aantrekkelijk meer te zijn. Gevoel hebben dat uw partner u niet meer wil aanraken, dat uw partner u niet meer aantrekkelijk vindt. Angst voor reactie van de partner. Hoe gaat hij reageren op mijn borst(en)/op mijn littekens? Bemoeilijkte communicatie. Niet weten hoe erover te praten. Gevoel van elkaar niet tot steun te kunnen zijn. Gevoel van niet bij elkaar terecht te kunnen Deze zaken geven vaak spanning in een relatie. Het is niet altijd zo dat er relationele moeilijkheden voorkomen. Vaak groeien mensen dichter naar elkaar toe door de troost en steun die ze van elkaar ervaren. Een kankerdiagnose en behandeling heeft niet alleen een weerslag op u als vrouw, maar ook uw partner mag hierbij zeker niet worden vergeten. Voor hen is het vaak zeer moeilijk om een manier te vinden om met de gevoelens die hen overvallen om te gaan en daarbij vaak voor het huishouden en de (klein)kinderen te zorgen. Zij hebben ook vragen en bezorgheden maar willen de partner niet extra belasten. Dit kan allemaal zwaar wegen. 7

8 Seksuele gevolgen Op seksueel gebied kunnen er zich verschillende problemen voordoen. U kan minder zin, goesting ervaren in seks. Het is absoluut normaal om dit te ervaren. Vaak hebben de algemene nevenwerkingen van een behandeling hier een invloed op: bijvoorbeeld misselijkheid, vermoeidheid, energieverlies, eventuele kaalheid bij chemotherapie. Het kan ook een lichamelijke nevenwerking zijn van bijvoorbeeld chemotherapie en hormoontherapie. Deze verminderde zin kan lang na de behandeling blijven bestaan. Uw vagina kan te droog zijn. Een voldoende vochtige vagina is belangrijk om op een aangename manier seksualiteit te ervaren. Door chemotherapie en hormoontherapie valt de hormoonproductie (soms tijdelijk) uit. Deze hormoonproductie is noodzakelijk voor het vochtig worden van uw vagina. Chemotherapie tast vaak de slijmvliezen aan: denk maar aan het gevoel van een droge mond te hebben. De slijmvliezen van uw vagina worden ook aangetast. Hierdoor hebt u vaak hinder van een droge vagina en kan u last krijgen van een schraal gevoel, jeuk, kloofjes, infecties U kan pijn bij het vrijen ervaren. Door te vrijen met een te droge vagina treedt er vaak pijn op. Een borstamputatie of borstsparende operatie laat littekens achter. Deze hebben vaak een invloed op uw zelfbeeld en lichaamsbeeld. Hoe u uzelf als vrouw ervaart heeft een invloed op hoe u uzelf seksueel ziet en hoe u seksualiteit kan beleven. Vaak ontwikkelen er zich gevoelens van verminderde aantrekkelijkheid, schaamte, afkeer en onzekerheid. Chirurgie en bestraling kan tot een daling van gevoeligheid in uw borsten leiden. Als u tepel(s) mee zijn verwijderd leidt dit vaak tot een daling in gevoeligheid. Borsten zijn voor een vrouw vaak een erogeen en prikkelend orgaan. Door bestraling kunnen deze veel minder gevoelig en zelfs hard (minder soepel) worden. Bij aanraking ervaart u misschien dikwijls niet meer hetzelfde (stimulerende en aangename) gevoel als vroeger. 8

9 Als vrouw kan u (soms tijdelijk) menopauzaal worden. Dit betekent dat u geen maandelijks bloedverlies meer hebt en dat u onvruchtbaar wordt. Doordat u niet natuurlijk in de overgang komt kunnen de klachten vaak veel heviger voorkomen: onregelmatig menstruatiepatroon, humeurschommelingen, nachtelijk zweten gepaard met slapeloosheid, vermoeidheid, opvliegers, droge vagina, daling in zin. U kan tijdelijk of helemaal onvruchtbaar worden. Dit is vaak een gevolg van de plotse overgang die in gang wordt gezet. Deze seksuele gevolgen kunnen zich voordoen. Het is belangrijk om voor ogen te houden dat het normaal is dat u deze gevolgen kan ervaren. Het is niets om u over te schamen. Andere vrouwen ervaren ze ook. Seksualiteit verdwijnt vaak even naar de achtergrond tijdens de behandeling. Andere zaken vragen op dit moment de aandacht. Er is wel een grote behoefte aan intimiteit, zoals knuffelen, worden aangeraakt, kussen Deze intimiteit geeft vaak een gevoel van er zijn voor elkaar en gedeelde steun. 3. Bemerkingen & tips Waar dient u rekening mee te houden en wat zijn nuttige tips? Op seksueel gebied hoeft het niet moeilijk te verlopen. Sommige moeilijkheden kunnen worden verholpen/vergemakkelijkt mits enige aanpassing. Zie het (heropstarten van) uw seksueel leven als een ontdekkingstocht die u samen met de partner kan ondernemen. Aanvaarding van kanker en de gevolgen is een langdurig proces. Besteed hier eerst voldoende aandacht aan vooraleer u stilstaat bij de aanvaarding van de mogelijke veranderingen op seksueel gebied. 9

10 Praat voldoende met uw eventuele partner: praat over jullie angsten, onzekerheden, twijfels, moeilijkheden. Vertel waar u behoefte (nood) aan hebt, wat mogelijk is en wat u plezier geeft. Bepaalde dingen zijn niet meer zo vanzelfsprekend als voordien. Als u geen partner hebt, praat dan voldoende met iemand anders die dicht bij u staat. Of vraag externe hulp: bijvoorbeeld een psycholoog of seksuoloog. Wees niet te snel teleurgesteld. Het is terug zoals de eerste keer. Alle begin is moeilijk en u hebt tijd nodig om opnieuw te leren genieten. Ook voor de partner is het niet altijd even gemakkelijk. Tijdens uw behandeling is het mogelijk om geslachtsgemeenschap te hebben of te masturberen, zolang hier geen last van wordt ondervonden. Na een chemokuur gebruikt u best 48 uur een condoom. Kanker is niet besmettelijk. Het kan niet overgedragen worden via speeksel of seksueel contact. U wordt niet radio-actief bij bestraling. Het is af te raden om tijdens een kankerbehandeling zwanger te geraken. Onvruchtbaarheid kan een tijdelijk verschijnsel zijn. Pas dus op als u geen kinderwens meer hebt. Gebruik zeker tijdens de behandeling tot drie maanden nadien een condoom. Seksuele tevredenheid is veel belangrijker dan het seksueel functioneren op zich. Seks is meer dan geslachtsgemeenschap en klaarkomen. Als geslachtsgemeenschap niet mogelijk is, of moeilijker gaat is dit niet het einde van uw seksuele leven. Er zijn nog andere manieren om van seksualiteit te genieten. Ontdek samen hoeveel plezier het kan geven om op andere manieren elkaar te stimuleren. Bijvoorbeeld aanraking van de clitoris met uw vinger, mond Veel vrouwen kunnen enkel klaarkomen door clitorale stimulatie en niet door penetratie. Ontdek ook verschillende andere gevoelige plaatsen op uw lichaam. Niet enkel het strelen van geslachtorganen werkt opwindend en doet genieten. 10

11 Verlangen komt vaak niet vanzelf maar komt eerder tot stand door iets wat uw (eventuele partner) doet, door iets wat u ziet, door iets wat u hoort. Probeer u te laten verleiden door deze zaken. Denk bij uzelf even na of u u hiervoor open kan stellen. Zo nee, wat belemmert u? Probeer zin te maken, in plaats van te wachten tot u zin krijgt. Maak gebruik van al uw zintuigen (ruiken, zien, horen, aanraken) en uw fantasie. Wat doet u genieten? Wat zorgt voor ontspanning? Wat doet uw partner genieten? Wat zorgt bij hem/haar voor ontspanning? Seksuele activiteiten plannen kan helpen om terug dichter bij elkaar te komen. Zorg voor voldoende gezelligheid en comfort. Bij vermoeidheid is het aan te raden om eerder s ochtends te vrijen. Samen een bad nemen kan voor meer ontspanning zorgen. Het vergt ook tijd om te wennen aan uw veranderde lichaam. In het begin is het hierdoor belangrijk om voldoende aandacht aan intimiteit, geborgenheid, warmte, lichamelijk dicht bij elkaar zijn te besteden. Dit kan belangrijker zijn dan de seksuele opwinding op zich. Aanraking kan een gevoel van steun, troost geven. Besteed voldoende aandacht aan intimiteit. Neem uitgebreid de tijd om uw (vernieuwde) lichaam, eventueel samen met uw partner, te verkennen. Ga eens samen in bad of onder de douche en was elkaars lichaam, ga samen eens voor de spiegel staan. Dit bevordert de intimiteits-band tussen jullie. Begin met elkaar te (her)ontdekken. Maak bijvoorbeeld een uurtje vrij en streel elkaar om de beurt van kop tot teen. Denk bij uzelf eens na wat u meer en minder aangename plaatsen vindt die worden gestreeld. Probeer te ontspannen en u op uw lichaam te richten. Als uw gedachten worden afgeleid, probeer ze dan terug te brengen. Tijdens de eerste keren van deze oefening haalt u best de erogene zones (schaamstreek, billen en borsten) eruit. Voel u eerst goed genoeg zonder dat deze plaatsen worden aangeraakt. Herhaal deze oefening een aantal keer in de week. 11

12 Wanneer u last hebt van pijn bij het vrijen kan het helpen om andere houdingen aan te nemen. Een kussen onder het achterwerk van de vrouw kan soms al helpen. Probeer samen met uw partner verschillende houdingen en ontdek samen welke aangenamer zijn. Zorg voor voldoende ontspanning. Uw lichaam heeft rust nodig. Ook vooraleer het terug klaar is voor seksualiteit. Begin er pas aan als u u goed genoeg voelt. Probeer negatieve en afleidende gedachten tijdens het vrijen te vermijden. 4. Hulpmiddelen Een glijmiddel is een aanrader. Het maakt de vagina vochtiger waardoor er minder pijn kan optreden. Zorg dat het glijmiddel op waterbasis/ siliconenbasis is. Siliconenbasis kan vlekken geven maar heeft een iets langdurige glijcapaciteit. Start best eerst met een glijmiddel op waterbasis. Droogt dit echter te snel op kan er altijd worden overgeschakeld naar een glijmiddel op siliconenbasis (Pjur Med premium glide ). Goede glijmiddelen zijn KY-gel, Lubrilan, Pjur Med (te verkrijgen in de apotheker) en Lubrilan (vrij verkrijgbaar in grootwarenhuizen). 12

13 Breng het glijmiddel zowel bij uzelf als bij de partner aan. Leer hoe het het gemakkelijkste te integreren is in jullie vrijervaring. Vaginale bevochtiger Het zijn ovules die worden opgestoken/aplicators voor het slapengaan. Dit zorgt voor inwendige bevochtiging. Blijft drie dagen werkzaam. Verlicht het dagelijks ongemak (jeuk, kloofjes, schraal gevoel, ) en vaginale droogheid. Te verkrijgen bij de apotheker. Bijvoorbeeld Premeno Duo vaginale ovules. Een andere hydraterende vaginale gel is Mithra-Intim of Hyalofemme. Hierbij dient men de gel op te steken met een applicator. 5. Externe hulp Stel reeds in het ziekenhuis uw vragen, uit uw bezorgdheden, uw twijfels Artsen en verpleegkundigen zijn hierin een eerste aanspreekpunt. Schrijf uw vragen eventueel op voorhand op. Een gesprek met een seksuologe is voor vele mensen een grote hulp. Zij staat samen met jullie stil bij hoe kanker invloed kan hebben op jullie intiem en seksueel leven en wat jullie (samen) hieraan kunnen veranderen. Vaak zijn dit ondersteunende gesprekken waarbij de nodige tijd worden besteedt aan het geven van informatie en algemene tips. Dikwijls geeft één gesprek reeds geruststelling. Er wordt stilgestaan bij de gevolgen die normaal zijn bij en na een kankerbehandeling. Vaak doet het deugd, ook voor de partner, om er eens met iemand over te praten en te weten wat er aan kan worden gedaan (tips/hulpmiddelen). Er kan aandacht worden besteed aan het herinstalleren van intimiteit en seksualiteit op een bevredigende manier voor beide. Een gesprek met een psycholoog kan ook helpend zijn. Hij of zij staat stil bij uw gevoelens, gedrag Angsten, onzekerheden, stress, kwaadheid komen hier aan bod. Hier is ook steeds de partner welkom. 13

14 Contact met lotgenoten kan als een extra steun worden ervaren. Zij weten hoe het is om in dezelfde situatie te zitten. Het uitwisselen van ervaring levert ook veel praktische tips op. Ook voor partners van lotgenoten kan het veel steun betekenen. 6. Contactgegevens bij vragen Heeft u bij het doorlezen van de folder toch nog bijkomende vragen? Stel ze dan gerust! AZ KLINA vzw Adres Augustijnslei Brasschaat Tel Fax info@klina.be Website AZ Sint-Jozef Adres Oude Liersebaan Malle Tel Fax azsintjozef@emmaus.be Website Seksuologe/sekstherapeute Inge De Clippeleir Tel inge.de.clippeleir@klina.be Consultatiemomenten ambulant zijn mogelijk in AZ Klina. Consultatiemomenten ambulant in AZ Sint-Jozef op donderdagvoormiddag. Afspraak kan gemaakt worden via afspraakbalie AZ Sint-Jozef op het nummer Neem ook zeker een kijkje op onze website U vindt er o.a. meer praktische informatie terug. Ook voor financiële informatie kan u hier terecht. 14

15 7. Persoonlijke notities 15

16 Opdrachtgever: Inge De Clippeleir - Seksuologe/sekstherapeute VU: Koen Vancraeynest - algemeen directeur Versiedatum: 9 augustus 2016