Ontwikkelen door verbinden. Toekomstvisie Groene Hart Noord Toekomstvisie Groene Hart Noord

Transcriptie

1 Ontwikkelen door verbinden Toekomstvisie Groene Hart Noord 2030 Toekomstvisie Groene Hart Noord 1

2 Deze visie betreft de agrarische bedrijvigheid in het Groene Hart Noord, het gebied binnen de grenzen van de gemeenten Kaag en Braassem, Alphen aan den Rijn en Nieuwkoop Cijfers In 2016 telt het Groene Hart Noord agrarische bedrijven: 318 veebedrijven 113 akkerbouwbedrijven 372 tuinbouwbedrijven open grond 262 glastuinbouwbedrijven In 2016 bedroeg het landbouwareaal in het Groene Hart Noord ruim hectare Toekomstvisie Groene Hart Noord 2

3 VOORWOORD De LTO Noord-afdelingen Alphen-Nieuwkoop, Kaag en Braassem en Rijn- en Vlietlanden hebben de handen ineen geslagen om te komen tot een gebiedsvisie richting 2030 voor de veehouderij en de akkerbouw in het gebied in het noordwesten van het Groene Hart. De tuinbouw wordt in deze visie buiten beschouwing gelaten, omdat voor deze sector een gebiedsspecifiek beleid en visie is opgesteld via Greenport Boskoop. De inliggende gemeenten waartoe deze visie over gaat zijn Alphen aan den Rijn, Nieuwkoop en Kaag en Braassem. Het gebied heeft een oppervlakte van circa hectare, waarin een groot aantal akkerbouw- en veehouderijbedrijven actief zijn. De helft van de totale oppervlakte is in gebruik bij de landbouw, waarvan hectare als grasland. Als LTO Noord-afdelingen zien wij volop toekomst voor onze boeren, vooral vanwege de goede agrarische structuur en de vruchtbaarheid van de bodem. Daarnaast kenmerkt het gebied zich door openheid, groen, rust en ruimte. Belangrijke kwaliteiten voor de inwoners, recreanten en toeristen vooral uit de drukke Randstad, die hiernaar op zoek zijn. In 2018 vinden er gemeenteraadsverkiezingen plaats en dan is het belangrijk dat de politiek weet wat er in het gebied speelt. Het rapport heeft de titel 'Ontwikkelen door verbinden'. Deze titel geeft aan dat wij als LTO Noord-afdelingen middenin de samenleving willen staan. Wij willen met een open houding en op een constructieve manier onze belangen bepleiten bij de lokale politiek en bij alle andere maatschappelijke partijen. Wij willen zoveel mogelijk zoeken naar oplossingen voor vraagstukken en knelpunten die onze sector ervaart in relatie met de omgeving waarin wij wonen en werken. Wij denken bijvoorbeeld aan de stedelijke druk, de infrastructuur en de bereikbaarheid van onze bedrijven, aan de bodemdaling die op verschillende plekken optreedt en aan belangrijke wateropgaven. De belangrijkste reden dat wij als LTO-afdelingen met deze gebiedsvisie zijn gekomen is dat wij de belangen van de veehouderij en akkerbouw onder de aandacht willen brengen bij de lokale en regionale beleidsbepalers, zoals gemeenten, het Hoogheemraadschap van Rijnland, Natuurmonumenten en overige organisaties. Het rapport biedt aanknopingspunten om samen te werken in de vraagstukken en knelpunten. Het schetst bovendien allerlei trends en ontwikkelingen op vele gebieden zoals duurzaamheid, water, economie, verstedelijking en infrastructuur. Als voorzitters spreken wij de wens uit dat wij met het rapport in de hand in staat zijn om te inspireren en dat wij als agrarische sector in dialoog met de samenleving kunnen werken aan de juiste balans voor dit prachtige gebied. Als we elkaar respecteren en ruimte bieden, kunnen we samen heel veel bereiken. Namens de LTO-afdelingen, Wim Kelder, voorzitter LTO-afdeling Alphen-Nieuwkoop Cees van Rijn, voorzitter LTO-afdeling Kaag en Braassem Kees Captein, voorzitter LTO-afdeling Rijn- en Vlietlanden Toekomstvisie Groene Hart Noord 3

4 LANDBOUW IN HET GROENE HART Het Groene Hart is de agrarische en groene kern van de Randstad. Doordat het grootste deel van het Groene Hart bestaat uit landbouwgebied, bepaalt de landbouw het karakter van het Groene Hart. Het landschap kenmerkt zich door diverse verkavelingspatronen, het open veenweidegebied, droogmakerijen en de vele plassen. De kwaliteiten die hierbij horen zijn rust, ruimte, groen en open landschap en de diversiteit van het gebied. Onder deze diversiteit verstaan we bijvoorbeeld recreatie, weidevogels, diversiteit aan bedrijven en verschillende cultuurlandschappen zoals veenweide en droogmakerijen. Dagelijks zorgt de landbouw voor onze eerste levensbehoefte: goed, gezond en veilig voedsel. Deze hoogwaardige voedselproductie zorgt voor werkgelegenheid en een goede concurrentiepositie. Daar mogen we best trots op zijn. Het Groene Hart staat de toekomstige jaren voor enkele uitdagende vraagstukken. Zo staat het thema bodemdaling al enige jaren op de agenda bij provincies en gemeentes en zorgt de klimaatverandering voor vraag naar waterberging. Mensen uit de Randstad gaan het Groene Hart in de toekomst meer gebruiken als plek voor het kopen van kwaliteitsproducten. Het gebied bestaat voornamelijk uit familiebedrijven die meestal middelgroot zijn. Juist deze middelgrote bedrijven kiezen voor zekerheid en vormen een stabiele factor in het Groene Hart Noord. De bedrijven zijn relatief extensief en het kernpunt is grondgebonden landbouw, passend bij het gebied. Zowel landelijk als in het Groene Hart is een splitsing te zien in agrarische bedrijven die voor schaalvergroting gaan en/of inzetten op verbreding. De verwachting is dat deze ontwikkeling zich richting 2030 voortzet. Mensen uit de Randstad gaan het Groene Hart in de toekomst meer gebruiken als plek voor het kopen van kwaliteitsproducten, recreatie en het opdoen van inspiratie. Dit biedt kansen voor bedrijven met verbreding. Het landelijk gebied en de polders kunnen dienen als buffer voor water, waar nog meer behoefte aan is vanwege de groeiende vraag naar woningbouw in de Randstad. Ook de vraag naar en de behoefte aan natuur en ruimte zorgen voor uitdagingen in het behoud van het open landschap van het Groene Hart. Tevens is de transitie naar duurzame energie een belangrijke opgave. Ook hiervoor geldt dat het behoud van open landschap een belangrijk discussiepunt is. Voor deze belangrijke vraagstukken geeft de visie een ontwikkelingsrichting aan. Toekomstvisie Groene Hart Noord 4

5 TOTSTANDKOMING VAN DE VISIE Bij het opstellen van de visie zijn drie ontwikkelingsrichtingen leidend geweest: schaalvergroting, verbrede landbouw en natuurinclusieve landbouw. Het Groene Hart Noord is een gebied dat zich leent voor verschillende mogelijkheden waardoor deze visie ontstaan is uit een combinatie van alle drie de genoemde ontwikkelingsrichtingen. Toekomstvisie Groene Hart Noord 5

6 ECONOMISCH RENDABELE LANDBOUW Een economisch rendabele landbouw houdt het landschap van het Groene Hart Noord vitaal. De middelgrote bedrijven in dit gebied zijn een stabiele factor voor het landschap. Het vitaal houden van het landschap gebeurt in 2030 op allerlei manieren, zoals schaalvergroting en verbrede landbouw. Naast dat dit recreatieve en economische bedrijvigheid biedt, heeft het ook maatschappelijke voordelen. De verbinding stad-platteland is hier een goed voorbeeld van. Zonder een gezonde economische basis is het voor agrarische bedrijven niet aantrekkelijk te investeren in een neventak. Of een agrarisch ondernemer zich inzet op schaalvergroting en/of verbrede landbouw komt voort uit de mogelijkheden die de omgeving hen biedt. In 2030 zijn beide ontwikkelingsmogelijkheden verder gegroeid en de diversiteit van het gebied is hierdoor versterkt. De ontwikkelingen gaan samen met verduurzaming, het betrekken van de omgeving en versterken van de leefbaarheid. De jeugd heeft de toekomst. Door bovenstaande ontwikkelingen is het voor de jongere generatie ondernemers aantrekkelijker een agrarisch bedrijf over te nemen. Het versterken van de bedrijfsbestendigheid en ruimte voor deze nieuwe generatie zorgt ervoor dat zij mogelijkheden zien in een bedrijfsovername. Inzicht in nieuwe verdienmodellen zijn hiervoor noodzakelijk. Hierdoor blijven de gewenste kwaliteiten van het landschap, zoals de diversiteit en het open landschap, behouden. Trends & Ontwikkelingen De totale omzet van de landbouw in het Groene Hart bedraagt één miljard euro. Dit is 4,6% van de totale omzet van de landbouw in Nederland. Meer dan de helft van deze omzet is afkomstig uit de melkveehouderij. Het aantal consumenten dat streekproducten koopt of wil gaan kopen kan groeien naar 20% (Vijn et.al., 2013). Het aantal agrarische bedrijven neemt af, de gemiddelde standaardopbrengst van agrarische bedrijven stijgt gestaag. Toekomstvisie Groene Hart Noord 6

7 Uitdagingen 1. Stimuleer economische bedrijvigheid door mogelijkheden te bieden voor schaalvergroting en verbrede landbouw zodat de kwaliteiten van het landschap behouden blijven. Dit houdt concreet in: oppervlakten van bouwvlakken moeten groter en meer ruimte in bestemmingsplannen. 2. Doe onderzoek naar nieuwe verdienmodellen die de combinatie van landbouw, natuur, recreatie en het opwekken van duurzame energie economisch rendabel maken. Zonder een economisch perspectief is er geen behoud van agrariërs. 3. Creëer beleid om overname van een agrarisch bedrijf kansrijk te maken. Dit om bedrijfsovernames door jonge ondernemers te stimuleren. Het gebied kan aantrekkelijk gemaakt worden door onder andere een goede bereikbaarheid en een goede waterhuishouding. 4. Behoud de grondgebonden landbouw en omvang van het landbouwareaal om de agrarische structuur te versterken en versnippering te voorkomen. Toekomstvisie Groene Hart Noord 7

8 WATER Het Groene Hart Noord bestaat voor ruim 10% uit water. Dit water wordt voornamelijk gevormd door de Kagerplassen, Langeraarse Plassen, Braassemermeer en Nieuwkoopse Plassen. Veen en klei zijn de meest voorkomende grondsoorten in dit gebied. (Zoet)water is te allen tijde essentieel voor de landbouw om ervoor te zorgen dat gewassen goed groeien. Agrarisch ondernemers in het gebied zijn al jaren bezig met het beheer van het waterpeil. Uiteraard heeft zowel een tekort als een overmaat aan water een negatieve invloed op de productie van gewassen. De verwachting is dat klimaatverandering toeneemt. De gemiddelde temperatuur stijgt met als gevolg langere periodes van droogte. Kleinere peilvakken zorgen in de toekomst voor beter waterbeheer, omdat het peilvlak niet door verschillende gebieden/grondsoorten loopt. Bodemdaling is een al eeuwenlang durend proces, zowel in het landelijk gebied als het stedelijk gebied. Het verlagen van het waterpeil is gebruikelijk om op deze manier voldoende draagkracht van de bodem en productieopbrengst te realiseren. Bodemdaling kan leiden tot verzilting van de grond. Naar verwachting is dit in 2030 een groot probleem voor de landbouw en de zoetwatervoorziening. Om bodemdaling af te remmen dient het aandeel organische stof in de bodem worden vergroot. Dit zorgt voor een toename van waterberging in de bodem en een verbetering van de bodemvruchtbaarheid. Het verhogen van het gehalte organische stof dient tevens als koolstofopslag. Hoe meer koolstof als organische stof in de grond, hoe minder CO2 in de lucht. Trends & Ontwikkelingen Stevigere regenbuien in kortere periodes en langere periodes van droogte. Invloed van Europese wetgeving: doelstellingen, Kaderrichtlijn Water. Meer aandacht voor waterbeheer en waterkwaliteit. Aandacht voor bodemdaling. Op dit moment staan doelen van de Kaderrichtlijn Water nog haaks op een betere bodemvruchtbaarheid. Tevens is de bodemdaling een stedelijk vraagstuk. Het uitrollen van bijvoorbeeld onderwaterdrainage heeft dan ook voordelen voor het landelijk en stedelijk gebied. Door het Veenweide Innovatie Centrum in Zegveld worden tot nu toe goede resultaten behaald op het gebied van het vertragen van bodemdaling met onderwaterdrainage. Het managen van grondwater om de mineralenbeschikbaarheid en de afbraak van de bodem gericht te kunnen sturen, wordt richting 2030 een rol van agrariërs in samenspraak met het waterschap. Het vertragen van de bodemdaling is in 2030 dan ook beter te controleren. Om bodemdaling af te remmen dient het aandeel organische stof in de bodem worden vergroot. Het stimuleren en faciliteren van deze mogelijkheid voor waterbeheer biedt kansen voor de veenweidegebieden van het Groene Hart Noord. Waterschap en agrarisch ondernemers werken intensief en gezamenlijk aan knelpunten in het waterbeheer. Een voorbeeld hiervan is het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW), waarin concrete doelen leiden tot concrete acties. Toekomstvisie Groene Hart Noord 8

9 Proefopzet onderwaterdrains bij het Veenweide Innovatie Centrum (VIC) Zegveld Uitdagingen 1. Betrek agrariërs bij nieuwe opgaven voor natuur en water (bijvoorbeeld ontwikkeling van waterberging), zodat kennis vanuit de praktijk en beleid op elkaar worden afgestemd. 2. Lever maatwerk als het gaat om peilvakken voor het gebied. 3. Draag zorg voor het behouden van zoetwater in het gebied. 4. Stimuleer met beleid het uitrollen van onderwaterdrainage in samenwerkingen met waterschappen en agrarisch ondernemers (DAW-project). 5. Meer aandacht voor bodemvruchtbaarheid door overheidsinstanties en agrariërs. Toekomstvisie Groene Hart Noord 9

10 BEREIKBAARHEID Het Groene Hart Noord ligt geografisch gezien gunstig en dichtbij de Randstad. De aantrekkelijkheid van het gebied zorgt voor een toename van fiets en autoverkeer. Parkeerplaatsen bij recreatieve gebieden zijn daarom essentieel. Richting de toekomst is het niet de verwachting dat het landbouwverkeer toeneemt in lengte, breedte en gewicht, omdat de regelgeving dit niet verder toelaat. Echter, een goede bereikbaarheid is essentieel voor de agrarische bedrijven in het Groene Hart Noord. Veiligheid voor alle weggebruikers staat hierin voorop. In 2030 wordt het bestaande N-wegennet op meerdere manieren gebruikt, zoals het gebruik van busbanen of N-wegen door het landbouwverkeer. Pilots wijzen uit welke busbanen/n-wegen hiervoor geschikt zijn. Tegelijkertijd worden dorpskernen door het landbouwverkeer ontzien. Het gebruik van het bestaande weggennet is een pluspunt als het gaat om het waarborgen van de veiligheid van fietsers in combinatie met landbouwverkeer. De uitdaging is om het provinciaal beleid af te stemmen op de mogelijkheden voor gebruik van dit bestaande wegennet. Het recreatieverkeer in het gebied neemt toe. Veiligheid voor alle weggebruikers staat voorop. Trends & Ontwikkelingen Toename van (recreatieve) fietsers Toename van autoverkeer en hiermee het dichtslibben van de Randstad Toekomstvisie Groene Hart Noord 10

11 Uitdagingen 1. Bevorder kavelruil, zodat er minder landbouwverkeer op de weg is. 2. Zorg dat de bereikbaarheid van bedrijven op orde is, zodat er aan- en afvoer kan blijven plaatsvinden. 3. Maak aanpassingen van het (bestaande) wegennet met behulp van pilots. 4. Houd rekening met landbouwverkeer bij het opstellen van nieuw beleid of renoveren van wegen. 5. Zorg voor voldoende parkeerplekken rondom recreatiegebieden. Toekomstvisie Groene Hart Noord 11

12 DUURZAME ENERGIE Het Groene Hart Noord biedt volop kansen voor het opwekken van duurzame energie. Diverse gemeenten hebben de doelstelling om energieneutraal te worden richting 2040 en De agrarische sector wil hieraan meewerken, maar dan zullen de gemeenten keuzes moeten maken. De verschillende manieren om duurzame energie op te wekken hebben meer draagvlak nodig in de omgeving. Windmolens wekken verreweg de meeste duurzame energie op voor de agrarische sector en gezien de doelstellingen zijn deze nodig om het Groene Hart Noord te kunnen voorzien van duurzame energie, mits dit in het landelijk gebied past. De landbouw in het Groene Hart Noord is op dit moment al bewust bezig met duurzaamheid. Zo verlaagt de melkveehouderij het energieverbruik door hergebruik van restwarmte tijdens het koelen van de melk. Tevens wordt er door de agrarische sector al veel gebruik gemaakt van zonnepanelen. De verwachting voor 2030 is dat door de combinatie van besparen en opwekken van energie agrarische bedrijven energieneutraal of zelfs energieleverancier voor de omgeving zijn. Dit houdt in dat er volop gebruik gemaakt wordt van alle energieleverende mogelijkheden, zoals windenergie, zonneenergie, biomassa- en mestvergisting. Hoe mooi zou het zijn om aan de rest van Nederland te laten zien dat ik met zonnepanelen of een windmolen zelfvoorzienend kan zijn. Dan volgt hopelijk de rest. Wouter Beukeboom, melkveehouder Hazerswoude Toekomstvisie Groene Hart Noord 12

13 Trends & Ontwikkelingen Stijging van het aantal agrarische bedrijven dat hernieuwbare energie opwekt. Technologische ontwikkelingen op het gebied van verwaarding van reststromen. Verdere ontwikkelingen op het gebied van biobased economy. Uitdagingen 1. Creëer meer draagvlak voor verschillende manieren om duurzame energie op te wekken, bijvoorbeeld door het opzetten van burgerparticipaties. 2. Maak stimulerend beleid en faciliteer duurzame regelingen om de opwekking van duurzame energie te bevorderen. Denk aan het aantrekkelijk maken van het aankopen van zonnepanelen met een afnamegarantie. Hierdoor is de drempel om te investeren lager en is de omgeving zeker van duurzame energie. 3. Zoek samenwerkingen om de doelstellingen te halen. De vraag naar duurzame energie door overheidsinstanties is er, het aanbod aan ruimte voor opwekking van duurzame energie is er ook. Het thema duurzame energie moet frequenter op de agenda komen en draagvlak dient gecreëerd te worden. Toekomstvisie Groene Hart Noord 13

14 VERBINDING STEDELIJK EN LANDELIJK GEBIED In 2030 is het aantal inwoners van het Groene Hart Noord gegroeid naar ruim ten opzichte van in Juist de combinatie van dichtbij de Randstad en een groene omgeving maakt het Groene Hart Noord een aantrekkelijke plek om te wonen. De behoefte aan ruimte wordt steeds groter, het aanbod echter steeds schaarser. Nieuwbouw, nieuwe natuurontwikkelingen, ontwikkelingen op het gebied van schaalvergroting en verbrede landbouw vragen veel van de ruimtelijke kwaliteit van het gebied. Door natuurontwikkeling groeit de hoeveelheid zwanen en ganzen. Dit brengt niet alleen schade aan de gewassen, maar gaat ook ten koste van de weidevogels in het gebied. Naast verbinding stad-platteland is verbinding tussen de agrarische sector en het overige bedrijfsleven in de omgeving een kans om gezamenlijke vraagstukken te realiseren. Denk hierbij aan het realiseren van duurzame energie, maar ook onderzoek naar bodemdaling. Een goed voorbeeld hiervan is het platform Groene Cirkels waarin samengewerkt wordt met Heineken, bedrijven, ondernemers en kennisinstellingen uit de regio. Het samenwerken en delen van kennis wordt hierdoor gestimuleerd. Door deze verbinding wordt het imago van de regio Groene Hart Noord sterk verbeterd. We willen in de toekomst graag educatie geven, kinderen bewust maken van waar het eten vandaan komt. Eva Rademaker, melkveehoudster en kaasmaakster Ter Aar Het verdient de voorkeur dat landbouwareaal dat door stoppende ondernemers vrijkomt, wordt overgenomen door de zittende ondernemers. Het landbouwareaal neemt hierdoor niet af. Wel is er een toename van vrijkomende agrarische bebouwing. Een herbestemming van deze gebouwen voorkomt verpaupering van het gebied en het landschap. Om tegemoet te komen aan de vraag van zowel nieuwbouw als (agrarische) bedrijfsontwikkeling zullen afspraken gemaakt moeten worden tussen grondeigenaren, overheidsinstanties en natuurorganisaties. De verbinding stad-platteland is verbeterd en heeft een belangrijke plek in de samenleving. Hierdoor behoudt de agrarische sector zijn bestaansrecht in het gebied. Mogelijkheden om deze verbinding te versterken zijn het houden van open dagen bij agrarische bedrijven, het aanbieden van stageplaatsen, het aanleggen van boerenlandpaden en het geven van voorlichting en educatie aan de jongere generatie. De agrarische sector is een moderne sector die voorloper is op het gebied van technologie en innovatie. De professionalisering zal richting 2030 alleen maar toenemen. Sociale media is een medium wat de sector inzet voor transparantie en kennisdeling met de omgeving. Trends & Ontwikkelingen Het Groene Hart Noord groeit richting 2030 met ruim 5% in het aantal inwoners ten opzichte van Door schaalvergroting meer vrijkomende agrarische bebouwing. Toekomstvisie Groene Hart Noord 14

15 Uitdagingen 1. Zorg als agrarische sector voor transparantie in de bedrijfsvoering om weerstand van de omgeving tegen te gaan. 2. Stel een actiever faunabeheerplan op. 3. Creëer beleid voor stoppende/overschakelende ondernemers, bijvoorbeeld ruimte in het beleid voor vrijgekomen agrarische bebouwing. 4. Werk met elkaar samen en maak afspraken voor het verdelen van de beschikbare ruimte (nieuwbouw/ natuur/ontwikkeling landbouw). Zonder samenwerking vindt er geen ontwikkeling plaats. 5. Stimuleer open dagen en educatie op agrarische bedrijven door een financiële regeling. Toekomstvisie Groene Hart Noord 15

16 Colofon Tekst en vormgeving Caroline Schakel Foto voorblad Thea Plugge-Korevaar Uitgave LTO Noord regio West Afdeling Alphen-Nieuwkoop Afdeling Kaag en Braassem Afdeling Rijn- en Vlietlanden Foto s Datum Marjon Verkleij September, 2017 Koen van Wijk Harry Tielman Marjolein van Woerkom Anja Schakel Nieuwe Oogst Toekomstvisie Groene Hart Noord 16