GEDACHTEWISSELING VERSLAG

Transcriptie

1 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 Zitting april 2007 GEDACHTEWISSELING over het rapport Europe s Social Reality met de heer Roger Liddle van het Bureau of European Policy Advisers (BEPA) van de Europese Commissie VERSLAG namens de Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme uitgebracht door mevrouw Anne Marie Hoebeke 2975 BUI

2 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 2 Samenstelling van de commissie: Voorzitter: de heer Karim Van Overmeire. Vaste leden: de heren Stefaan Sintobin, Roland Van Goethem, Luk Van Nieuwenhuysen, Karim Van Overmeire, John Vrancken; de dames Sabine Poleyn, Miet Smet, de heren Luc Van den Brande, Johan Verstreken; de heren Gilbert Bossuyt, Jan Roegiers, mevrouw Anissa Temsamani; de heer Marnic De Meulemeester, de dames Stern Demeulenaere, Anne Marie Hoebeke. Plaatsvervangers: mevrouw Agnes Bruyninckx, de heer Werner Marginet, mevrouw Marie-Rose Morel, de heer Christian Verougstraete, mevrouw Linda Vissers; de heren Ludwig Caluwé, Stefaan De Clerck, mevrouw Trees Merckx-Van Goey, de heer Koen Van den Heuvel; de heren Bart Caron, Kurt De Loor, Jacky Maes; de heer Louis Bril, mevrouw Patricia Ceysens, de heer Marc van den Abeelen. Toegevoegde leden: de heer Eloi Glorieux; de heer Jan Loones. Zie: 105 ( ) Nr. 1: Beleidsnota Nr. 2 en 3: Met redene

3 3 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 INHOUD Blz. I. Inleidende uiteenzetting door de heer Roger Liddle van het Bureau of European Policy Advisers 4 II. Bespreking... 8 Bijlage: Discussienota van het Bureau van Europese Beleidsadviseurs: De sociale realiteit in Europa 15

4 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 4 DAMES EN HEREN, In het kader van haar Europawerking organiseerde de Commissie voor Buitenlands Beleid, Europese Aangelegenheden, Internationale Samenwerking en Toerisme op datum van dinsdag 27 maart 2007 een gedachtewisseling over het rapport Europe s Social Reality met de heer Roger Liddle van het Bureau of European Policy Advisers (BEPA) (Nederlandse versie van het rapport als bijlage bij dit verslag op het tijdstip van de gedachtewisseling diende nog gebruik - gemaakt van de Engelse versie). Met deze gedachtewisseling wenste de commissie ook haar bijdrage te leveren tot de herdenking van het vijftigjarige bestaan van de Verdragen van Rome. I. INLEIDENDE UITEENZETTING DOOR DE HEER ROGER LIDDLE VAN HET BUREAU OF EUROPEAN POLICY ADVISERS De voorzitter: We heten vandaag de heer Roger Liddle, van het Bureau of European Policy Advisers van de Europese Commissie, welkom in ons midden. Hij zal ons toelichting verschaffen over een mee door hem opgesteld rapport, waarin een status quaestionis wordt gemaakt van de sociale realiteit waarmee Europa op vandaag wordt geconfronteerd en van de diverse uitdagingen die daaruit voortvloeien. De heer Roger Liddle: De heer Barroso, voorzitter van de Europese Commissie, heeft al meermaals met nadruk gesteld dat hij zo veel mogelijk debat wil uitlokken over het rapport Europe s Social Reality. Dat u mij zo snel na het verschijnen van het rapport heeft uitgenodigd voor deze gedachtewisseling vormt dan ook een mooie opportuniteit om mee de aanzet tot dit hoogst wenselijke debat te geven. Het Bureau of European Policy Advisers (BEPA), waar ik deel van uitmaak, bestaat in wezen al een hele tijd, maar is in de loop der jaren al enkele keren van naam veranderd. Het is een denktank die zich buigt over de grote beleidslijnen en -uitdagingen en die daarover ook rechtstreeks verslag uitbrengt aan de voorzitter van de Europese Commissie. Deze denktank werkt, uit de aard der zaak, op lange termijn. Ik werk nu sinds ongeveer één jaar voor deze denktank. Europe s Social Reality is het rapport waaraan ik, samen met mijn collega Frédéric Lerais, gewerkt heb. Toen Peter Mandelson toetrad tot de Europese Commissie ben ik naar Brussel gekomen als kabinetsmedewerker. Commissievoorzitter Barroso vroeg me vervolgens als economisch adviseur voor zijn denktank. Tussen 1997 en 2004 was ik Europees adviseur van de Britse premier Tony Blair. Ik ben dus geen echte Europese insider. Ik ben een relatieve nieuwkomer op de Brusselse scène, met een achtergrond in de Britse sociaaldemocratie. Aan dit rapport is weliswaar heel onopvallend begonnen, maar uiteindelijk is het toch een belangrijk document geworden voor de toekomst van Europa. Eind februari lanceerde de Europese Commissie een publieke raadpleging om de algemene stand van zaken met betrekking tot de sociale realiteit van Europa te beschrijven. Het rapport dat ik samen met de heer Frédéric Lerais heb geschreven, moet het debat op gang brengen over de sociale uitdagingen waarmee de Europeanen vandaag te kampen hebben of op korte termijn te kampen zullen krijgen. Ik hoop dat we zo n debat zullen krijgen. Er zijn echter veel obstakels. Sociale kwesties liggen immers altijd heel gevoelig in de Europese Unie. In Groot-Brittannië heeft voormalig premier John Mayor bijvoorbeeld een opt-out verkregen voor het Europese Sociale Handvest. De nieuwe lidstaten staan sceptisch tegenover de harmonisering van de sociale en fiscale wetgeving. Veel lidstaten vrezen een schending van het subsidiariteitsbeginsel wanneer het binnen Europa gaat over sociale thema s. Dat is met name een diep gewortelde angst in Duitsland. Het Vlaamse standpunt ter zake interesseert me dan ook ten zeerste. De Scandinavische lidstaten maken zich insgelijks zorgen over Europese bemoeienissen op sociaal vlak. Ze vrezen dat Europese bemoeienissen het succes van hun sociaal model zullen belemmeren. Er zijn, met andere woorden, altijd veel hindernissen geweest om op sociaal vlak tot een Europese consensus te komen. De Europese Commissie heeft dit rapport ook gepubliceerd omdat we een nieuw debat over het sociaal beleid absoluut nodig hebben. België is over het algemeen erg pro-europees. Uit opiniepeilingen in andere Europese lidstaten, moeten we daarentegen een behoorlijk groot scepticisme over de rol van de EU constateren. Volgens mij is er hier sprake van een paradox. Vijftig jaar geleden speelde Europa een belangrijke rol in het consolideren van vrede en democratie. Nu is dat blijkbaar niet meer voldoende als legitimatie voor de Europese constructie. Op heden moet de EU echter het hoofd bieden aan de uitdaging van de globalisering. Globalisering zou in de 21ste eeuw dan ook een belangrijke factor voor Europese integratie en samenwerking moeten zijn. De EU is immers de enige instantie die in staat is om een zeker tegengewicht en een zekere bescherming te bieden tegen de gevaren die onmiskenbaar eveneens verbonden zijn aan de economische globalisering. Verdere stappen zetten is echter moeilijk

5 5 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 door de negatieve rol die veel EU-burgers de EU ten onrechte toedichten. De perceptie is dat de EU in deze precies voor meer sociale onzekerheid zorgt. Perceptie en realiteit staan dus haaks op elkaar. Dat is mijn conclusie. Het is voor mensen die pro-europees zijn ongetwijfeld een ontnuchterende vaststelling, maar deze conclusie klopt als een bus. Als we een naar de bevolking toe legitieme en sterke Europese Unie willen, moeten we dus wel over deze sociale aangelegenheden praten en nadenken. Naar aanleiding van het opstellen en het publiceren van deze nota, hebben we eind 2006 ook een zogenaamde Eurobarometer (een vorm van permanent Europees publiek opinieonderzoek) gelanceerd ( Special Eurobarometer 273 European Social Reality ). Uit deze peiling bleek dat de inwoners van alle lidstaten verwachten dat het leven van hun kinderen moeilijker zal zijn dan hun eigen leven. Uitzonderingen op die pessimistische visie vormden Spanje, Portugal, Ierland en een aantal nieuwe lidstaten. Vele EU-burgers wijten hun veeleer negatief toekomstperspectief daarenboven, minstens ten dele, aan de Europese Unie. Men beschouwt de Europese instellingen al te vaak als de motor van economische liberalisering en uitbreiding, wat voor de meeste mensen meer risico s dan kansen met zich lijkt te brengen. Dat fenomeen hebben we ook gezien bij het Franse en het Nederlandse referendum over de Europese Grondwet. Sociologisch onderzoek heeft aangetoond dat zich onder de nee-stemmers nogal wat oudere handarbeiders en werklozen bevonden. Dat zijn mensen die tot de zwakkere groepen behoren die er zogenaamd op achteruit zijn gegaan ten gevolge van de economische veranderingen binnen de EU. Ik leid daaruit echter in genen dele af dat de eengemaakte markt, de Euro en de uitbreiding verkeerd waren. Volgens mij waren en zijn dat nog altijd de correcte keuzes. De Europese Commissie is het daar ook mee eens. Wel heeft men misschien iets te weinig oog gehad voor de sociale impact die dit alles gehad heeft op onze maatschappij, die mee door de globalisering op relatief korte termijn grote veranderingen heeft moeten ondergaan. De impact van een en ander op de sociaaleconomisch zwakkere groepen is misschien onvoldoende in rekening gebracht. Het eigenlijke probleem ligt echter voornamelijk in de vorm die het Europese bestuurssysteem aanneemt. Het Europese bestuurssysteem is immers een zogenaamd meerlagig bestuurssysteem, dat voor de Europese burger maar moeilijk bevatbaar is. Er is het Europese niveau, er is het lidstatelijk niveau en in vele landen is er ook nog eens een regionaal niveau. Er zijn dus regeringen en wetgevers op vele niveaus. De grote macro-impulsen die maatschappij en land gestalte geven, worden wel degelijk op Europees niveau bepaald. De Europese instellingen treden ter zake ook controlerend op. Het gaat daarbij onder andere over de buitenlandse handel en het vrij verkeer van goederen en diensten. De Europese Commissie heeft bij het uitoefenen van haar bevoegdheden altijd gepleit voor openheid en verdere vrijmaking van de markten. De lidstaten blijven anderzijds wel zelf verantwoordelijk voor, onder andere, de arbeidsmarkt, onderwijs, opleidingen en sociale aspecten. In de begindagen van de Europese eenwording werd deze taakverdeling als positief ervaren. De eengemaakte markt zorgde voor groei en de lidstaten zorgden er zelf voor dat de daaruit voortvloeiende additionele welvaart billijk verdeeld werd. De laatste jaren is deze bevoegdheidsverdeling, of eerder deze institutionele arbeidsdeling, echter meer en meer onder druk komen te staan. Dit zelfs dermate dat er nu onmiskenbaar sprake is van een zekere scheeftrekking. Bij de publicatie van het rapport hebben we dat fenomeen als volgt omschreven: Het gemeenschappelijke referentiekader dat het vroege Europese succes ondersteunde, is geërodeerd. De kiezers in de lidstaten en de nationale politici zien uitbreiding en liberalisering als bedreigingen voor het sociale systeem in eigen land. Vaak ook wordt Europa door de nationale politici als een soort zondebok naar voor geschoven, wanneer ze onpopulaire maatregelen moeten nemen. Europa zit daarom met een groot probleem. We merken dit in de debatten over de dienstenrichtlijn, over Chinese import, over het vrije verkeer van Oost-Europese arbeidskrachten enzovoort. Europa heeft met andere woorden een nieuw gemeenschappelijke referentiekader nodig om te kunnen omgaan met de sociale uitdagingen waarvoor we ons vandaag geplaatst zien. We moeten daarbij vanzelfsprekend de consensus over de Europese economische integratie bewaren. Het cruciale debat gaat dus over welke de algemeen aanvaarde kerntaken kunnen zijn die men aan Europa toevertrouwt. We moeten daarbij opnieuw nagaan hoe we de uit de markteconomie resulterende dynamiek en innovatie kunnen combineren met meer sociale cohesie en rechtvaardigheid. Het voorliggende rapport is een analysedocument en bevat als dusdanig geen specifieke beleidsaanbevelingen. Een van de hoofdbetrachtingen van de Europese Commissie bestaat namelijk in het op

6 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 6 gang trekken van een debat. Dat is de opdracht die we kregen. Daarenboven vormt dit rapport een persoonlijke analyse door de auteurs. Het rapport mag met andere woorden niet gezien worden als het officiële standpunt van de Europese Commissie of als het standpunt van Commissievoorzitter Barroso. Het rapport is trouwens een relatief kort document waarin in algemene termen verschillende onderwerpen besproken worden. Over sommige paragrafen zijn heelder doctoraten geschreven. Het rapport is een soort overzichtsdocument, het is dus algemeen en veralgemenend. Het rapport kan per definitie dan ook geen exacte weergave zijn van de sociale toestand in Europa, België en Vlaanderen. Het is een impressie. We hebben een beeld geschetst om het debat op gang te trekken. Ik zou willen dat men het rapport als dusdanig bekijkt. Niets meer en niets minder. Over de jaren heeft de Europese Commissie het Europese concurrentievermogen meerdere keren uitvoerig geanalyseerd. Deze analyses hielden ook rekening met andere elementen, onder andere sociale aangelegenheden, zoals de duurzaamheid van de verzorgingsstaat. De vraag was daarbij meestal hoe sociale beleidslijnen positief konden bijdragen tot de versterking van de Europese concurrentiekracht. De focus van dit rapport ligt elders. We hebben onze opdracht namelijk diepgaander bekeken dan louter een analyse over hoe we de economie efficiënter kunnen maken. De nadruk ligt in ons document op het sociale welzijn van de Europese burger. Dat blijkt trouwens al duidelijk uit de openingszin van het document: Hoe kan het economische welzijn van de Europese burgers het best beschermd worden in een globaliserende wereld? In het eerste deel van het rapport worden de verschillende tendensen bekeken die de Europese maatschappij gestalte geven. De sociale modellen, in casu de sociale zekerheidsstelsels, waren initieel gebaseerd op een degelijk onderbouwde solidariteit. Er was een grote productiemaatschappij en de verzorgingsstaat werd gedragen door mannelijke productiearbeiders. Vandaag is de situatie helemaal anders. We leven in een postindustriële wereld met een diensteneconomie. Twee derde van alle banen in de lidstaten situeren zich in de dienstensector. In de meer geavanceerde landen ligt dat cijfer zelfs nog hoger. Een van de gevolgen daarvan is dat er voor mensen met beperkte vaardigheden, in casu laaggeschoolden, bijna geen degelijke banen meer zijn. In onze kenniseconomie worden burgers eerder als consument beschouwd dan als producent. De waarden van de burger worden tegelijk ook meer individualistisch en postmaterialistisch. Dat betekent niet noodzakelijkerwijze dat wij geen solidariteit meer kennen, maar ik vermoed dat we wel die richting uitgaan. Het gezinsleven is in de tijd van één generatie bijna onherkenbaar veranderd. Onze verzorgingsstaat heeft mee daardoor als maar meer problemen met een verouderde bevolking. Dat roept vragen op over de duurzaamheid van die verzorgingsstaat. Deze demografische evolutie roept ook nieuwe verschillen in het leven. Zo stelt men vast dat de oudere generatie er vaak financieel beter voor staat dan de jongere generatie. Daarnaast zijn er nog andere nieuwsoortige sociale risico s opgedoken, zoals eenoudergezinnen of de toenemende problematiek van de geestelijke gezondheid. Ook een probleem als obesitas bijvoorbeeld, steekt als maar meer de kop op. Twintig jaar geleden bestond dat nog niet. Ook de uitdagingen waarvoor we staan zijn overeenkomstig erg veranderd. In het tweede deel van het rapport gaan we in op de perceptie van ons welzijn. Hoe definiëren we ons welzijn? Onze enquête bevestigt het bestaan van een reeds eerder vermoede paradox. De meeste burgers zijn tevreden en gelukkig. We kunnen zelfs zeggen dat dat deel uitmaakt van de Europese levenswijze. Mensen zijn hier gelukkiger dan elders in de wereld. Geluk is overigens vooral een kenmerk van de Beneluxlanden. Mensen met een lager inkomen zijn ongelukkiger dan mensen met een hoog inkomen. Dat verklaart waarom het niveau van tevredenheid en geluk lager ligt in de nieuwe lidstaten dan in de vijftien oude lidstaten. Het welbevinden vertoont dus een zekere correlatie met het niveau van materiële welvaart. Maar ondanks dit gevoel van tevredenheid, maken de meeste mensen zich toch behoorlijk grote zorgen over de toekomst. Ze zijn onzeker en zijn de mening toegedaan dat het leven van hun kinderen minder goed zal zijn dan hun eigen leven. Het gevoel van welzijn gaat over meer dan het bruto binnenlands product, dus over meer dan loutere welvaart. Als we de levenskwaliteit in Europa vergelijken met die in de Verenigde Staten blijkt dat we niet zomaar de economische maatstaven kunnen vergelijken. Een van de mogelijke maatstaven voor welzijn is volgens mij het aantal gelukkige levensjaren dat mensen nog in het verschiet hebben. Inzake levensverwachting heeft Europa immers heel goede resultaten geboekt. De gemiddelde levensverwachting is de voorbije 50 jaar met 30 jaar gestegen voor mannen en met 35 jaar voor vrouwen. En de levensverwachting blijft overigens nog steeds stijgen. Een goede doelstelling voor ons sociaal beleid zou er dan ook moeten in bestaan

7 7 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 om niet alleen de levensduur te verlengen, maar ook de daaraan verbonden levenskwaliteit te verhogen. In het derde deel van de studie kijken we naar de uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden. We bekijken met andere woorden welke factoren een verlenging van de levensduur en een verhoging van de levenskwaliteit in de weg zouden kunnen staan. Er werden daarbij een aantal gemeenschappelijke tendensen vastgesteld, maar ook heel veel verschillen. Ik ben ter zake de overtuiging toegedaan dat deze diversiteit geenszins betekent dat dit soort van onderzoeken nutteloos of overbodig is. Precies door het bestaan van die verschillen kunnen we vergelijkingen maken en lessen trekken uit onze analyses. Waarom voldoet 95 percent van de elfjarigen in Finland aan de internationale normen voor geletterdheid? Het Europese gemiddelde is immers maar 80 percent. Zijn de Finnen van nature intelligenter? Zulks kan redelijkerwijze niet zomaar verondersteld worden. De reden ligt wellicht in het onderwijssysteem. Wij moeten nagaan waarom dat zo is. Ook op demografisch gebied zijn er merkbare verschillen. Hoe komt het dat de geseculariseerde protestantse lidstaten uit het noorden een hoger geboortecijfer hebben dan de zuidelijke lidstaten die katholiek zijn, waar men nog meer naar de kerk gaat en waar de familiale banden nog sterker zijn? Dit verschil tussen noord en zuid is mijns inziens het gevolg van het feit dat in het noorden meer maatregelen genomen worden ten gunste van de familie zoals bijvoorbeeld in de sector van de kinderopvang. Sommige verschillen zijn ook maar moeilijk te verklaren. Zweden en Denemarken twee klassieke verzorgingsstaten zijn in wezen buurlanden. Opvallend is echter dat de Zweedse mannen een merkelijk hogere levensverwachting hebben dan de Deense. De Deense mannen blijken bij nader onderzoek veel meer te roken. Daar kan men een aantal beleidslijnen uit afleiden. In ons onderzoeksrapport identificeren we drie mogelijke verklarende elementen voor een en ander. Vooreerst betekent de overgang naar een kennis- en diensteneconomie een diepgaande transformatie, vergelijkbaar met de overschakeling van landbouw op industrie. Het is een enorme verandering voor de manier van werken. Wie de nodige vaardigheden heeft, krijgt veel kansen. Wie niet over de nodige vaardigheden beschikt, ziet zijn positie op de arbeidsmarkt echter gestaag verzwakken. Als we geen manier vinden om om te gaan met de voortschrijdende veranderingen op de arbeidsmarkt, dreigen veel laagopgeleiden in een neerwaartse spiraal terecht te komen: slechte banen en werkloosheid. Ik heb het daarbij niet enkel over laag opgeleide vijfigplussers maar ook over jongeren die zonder diploma de school verlaten. Het probleem is dat te veel jongeren te vroeg de school verlaten zonder de nodige vaardigheden om te overleven in onze kenniseconomie. Er valt dus nog veel te verbeteren aan de Europese onderwijssystemen. In bijna de helft van de lidstaten waren de gemeten prestaties in de jaren negentig minder goed dan in de jaren tachtig. Dat is geen gering nadeel als we het goed willen doen in de veeleisende kenniseconomie. Ook het te lage geboortecijfer bedreigt onze maatschappij op lange termijn. Het zorgt ook voor spanningen tussen jongeren en ouderen. De maatschappij heeft nood aan meer en flexibele kinderopvang, evenwicht tussen werk en sociaal leven en steun voor de tweeverdieners, die stilaan de norm zijn in onze maatschappij. Men zou dienaangaande kunnen stellen dat Europa door zijn te lage geboortecijfer absoluut nood heeft aan migranten. Dit onderwerp wordt echter niet vaak besproken, aangezien deze piste als oplossing veeleer problematisch is. De meeste lidstaten ondervinden immers grote moeilijkheden bij hun pogingen om migranten succesvol te laten integreren in scholen en op de arbeidsmarkt. Interessant daarbij is overigens dat een aantal zuidelijke EU-lidstaten daar beter mee lijken te kunnen omspringen dan de nochtans traditioneel meer solidair ingestelde noordelijke lidstaten. Spanje bijvoorbeeld, heeft te maken gehad met een enorme toevloed van immigranten. Liefst drie miljoen mensen de voorbije tien jaar. En toch is dit relatief probleemloos verlopen. Naast de nieuwe sociale risico s als depressie, obesitas en alcoholmisbruik steken ook een aantal traditionele problemen opnieuw de kop op. De armoede bij kinderen neemt in veel lidstaten opnieuw toe. De sociale mobiliteit een moeilijk meetbaar en definieerbaar, maar daarom niet minder reëel, thema lijkt in een aantal lidstaten opnieuw af te nemen. In een aantal lidstaten wordt het verschil groter tussen studenten wier ouders aan de universiteit studeerden en studenten wier ouders niet aan de universiteit studeerden. Dat is opnieuw iets waar we ons zorgen over moeten maken. De ongelijkheid in inkomsten

8 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 8 voor belastingen neemt insgelijks toe. Tegelijk komen steeds meer jongeren in een moeilijke economische positie terecht. We zijn een nieuwe wereld binnen getreden. In de kenniseconomie, met haar nieuwe opportuniteiten, krijgen sommigen enorme kansen. De kenniseconomie kan echter ook leiden tot sociale polarisatie op een moment dat we dachten dat de oude klassenverschillen aan het verdwijnen waren. Het nieuwe model kent met andere woorden ook verliezers, die hun situatie erop achteruit zien gaan. Met dit rapport wil de Europese Commissie over dit alles een debat op gang brengen. Er is een website ( en een adres waarop men reacties op dit rapport kwijt kan (SG- Social-Reality@ec.europa.eu). We kijken uit naar alle mogelijke bijdragen en commentaren. Van burgers maar ook van verkozenen op alle niveaus. We kijken zeker uit naar een bijdrage van het Vlaams Parlement. Het is de bedoeling dat deze raadpleging duurt tot einde Eind dit jaar zal de Europese Commissie conclusies trekken. Er is nog geen verder tijdspad afgesproken. Er is ook nog niet uitgemaakt wanneer de Commissievoorzitter de resultaten openbaar zal maken. Ik veronderstel dat hij dat zal doen op de Lentetop van volgend jaar, wanneer men het zal hebben over de sociale kwesties en de Lissabonstrategie. II. BESPREKING De voorzitter: Voor zover dat nog niet mocht gebeurd zijn, raad ik iedereen ten zeerste aan om het rapport eens grondig door te nemen. Het bevat een schat aan informatie en lanceert een aantal pistes over de actuele toestand van de Europese samenleving. Het rapport stelt heel wat vragen over waar we naar toe moeten. Dat is volgens mij de discussie die we moeten voeren. Ik nodig iedereen uit om deze discussie aan te gaan. Mevrouw Miet Smet: De analyse is ondertussen genoegzaam bekend. De Europese Commissie heeft de voorbije jaren reeds diverse rapporten gepubliceerd over de sociale toestand in Europa. We hebben dat trouwens ook gedaan voor wat Vlaanderen en België betreft. De analyse maken is één ding, oplossingen vinden is veel moeilijker. De op Europees niveau wel vaker gehanteerde open coördinatiemethode is een goede werkwijze om na te gaan hoe de verschillende lidstaten problemen aanpakken en om na te gaan welke oplossingen ook voor de andere lidstaten desgevallend geschikt kunnen zijn. Het is gebleken dat dat ook een van de weinige manieren is om oplossingen te vinden, die goede resultaten opleveren inzake werkgelegenheid. Veel van de problemen doen zich voor op lidstatelijk niveau of op regionaal niveau en niet op Europees niveau. Anders gezegd: deze problemen kunnen we niet aanpakken met een Europese richtlijn. We moeten op nationaal of regionaal niveau naar oplossingen zoeken in de wetenschap dat heel Europa met ongeveer dezelfde problemen kampt. Alleen vindt de ene lidstaat makkelijker een oplossing dan de andere. Met betrekking tot de transformatie naar een kennisen diensteneconomie, denk ik dat we soms te veel verwachten van de mensen. Wanneer mensen niet goed functioneren in de maatschappij, luidt ons klassieke antwoord: betere opleiding en werkgelegenheid. We aanvaarden daarbij niet dat sommigen gewoon niet geschikt zijn voor betere opleiding. We aanvaarden evenmin dat de aangeboden werkgelegenheid niet voor iedereen geschikt is. Verwachten dat de mensen altijd maar vooruitgang boeken is voor wat een aantal mensen betreft niet realistisch. Misschien moeten we zoals de Verenigde Staten dat gedaan hebben een aantal mettertijd verdwenen banen, die de maatschappij menselijker maken, opnieuw in het leven roepen. Vroeger was er in elk bedrijf een koffiejuffrouw. Nu staat er een machine. Vroeger werkten benzinestations met een pompbediende. Nu moeten we zelf tanken. Veel mensen zijn bereid te betalen voor een persoonlijke dienstverlening. En toch verdwijnen deze oude vormen van dienstverlening gestaag. Ik weet best dat er ook nieuwe vormen van dienstverlening zijn ontstaan zoals kinderopvang. Alleen zijn die nieuwe diensten heel sterk geprofessionaliseerd. De oude dienstverlening, verzorgd door mensen zonder diploma of universiteitsopleiding, verdwijnt. Een maatschappij die zo rijk is als de onze moet misschien ook zoeken naar banen die geschikt zijn voor mensen en niet alleen naar mensen die geschikt zijn voor de banen. Wij creëren mensen die geschikt zijn voor hun baan. Werk dat geschikt is voor bepaalde mensen creëren wij echter niet. In meerdere, zeer gedegen, analyses staat dat de mensen voor wie ik nu pleit nooit het gewenste niveau zullen halen. De enig mogelijke conclusie die we daaruit kunnen trekken, is dat we ons moeten aanpassen aan hun niveau. Niet omgekeerd.

9 9 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 Ik heb me vroeger in het Europees Parlement reeds ingezet voor huishoudpersoneel. In de Europese Unie werken miljoenen vrouwen als huishoudster. Dat werk wordt niet gewaardeerd, maar het is wel uiterst belangrijk. Dit soort werk moet dan ook geherwaardeerd worden. Hetzelfde geldt voor tuinmannen of klusjesmannen. Heel wat banen worden binnen de EU ten onrechte niet als echte banen beschouwd. Wij verwachten steeds technische competenties, computervaardigheden enzovoort. Veel mensen hebben deze vaardigheden niet en zullen ze ook nooit in voldoende mate kunnen verwerven. De open coördinatiemethode kan ook in dit opzicht een goede methode zijn. De voorbeelden uit de verschillende lidstaten tonen dat aan. Spanje heeft de Marokkaanse inwijkelingen relatief probleemloos aanvaard omdat het hen nodig had. Andalusië leeft van de Marokkaanse inwijkelingen die er in de fruitteelt werken. Nogal logisch dat ze aanvaard worden. Het is duidelijk zichtbaar dat ze nodig zijn. Wij hebben hen trouwens ook nodig, alleen is dat hier niet zo onmiddellijk zichtbaar. We kunnen ter zake heel wat leren van de andere lidstaten. Oost-Europa en de Balkan die onvermijdelijk ook ooit zal toetreden tot de EU hebben grote en zelfs enigszins overspannen verwachtingen ten aanzien van de Europese Unie. De nieuwe lidstaten uit Oost- Europa dachten dat ze op vijf jaar tijd rijk zouden zijn. Wat ze wél hebben, is vrijheid. Dat is enorm belangrijk. Ze kunnen reizen. Als ze wat geld hebben, kunnen ze veel. De economische groei is er hoger dan hier. Op een bepaald moment zullen ze zoals Spanje, Portugal en Griekenland op zeventig percent van het Europese gemiddelde komen. Dat vergt echter tijd. Wie verwachtte dat zulks maar vijf jaar zou duren, is nu uiteraard ongelukkig. Hun verwachtingen waren te hoog in verhouding met hun initiële rijkdom, welvaart enzovoort. Alle Europese sociale leiders en antiglobalisten willen een socialer Europa, maar ze willen de sociale zekerheid niet overdragen aan het Europese niveau. Enerzijds willen ze dus een socialer Europa, maar anderzijds moeten alle sociale hefbomen nationaal blijven. Ook ik verkies om dit op het nationale niveau te houden, want het kan onmogelijk toevertrouwd worden aan Europa. Dat laatste misschien met uitzondering van maatregelen met een relatief beperkte impact zoals bijvoorbeeld het minimuminkomen. Het nu wat hypocriete discours zou moeten veranderen. De al dan niet overheveling van bevoegdheden zou bespreekbaar moeten zijn. Pas als de leiders zich niet meer beperken tot het opsommen van de Europese tekortkomingen is een eerlijke discussie mogelijk. Subsidiariteit is goed, maar de bevoegdheidsafbakening tussen Europa en de lidstaten moet in eerste instantie duidelijk zijn. De heer Roger Liddle: Ik geloof net als u heel erg in de open coördinatiemethode. Onder het laatste Belgische voorzitterschap van de EU werd het initiatief genomen om op heel wat terreinen initatieven ter zake te nemen. Toen ik nog voor de heer Blair werkte, kwam ik bijvoorbeeld veel in contact met Frank Vandenbroucke, die toen als federale minister de open coördinatiemethode trachtte uit te werken. Het is dus in essentie een goede methode, maar ze heeft zo ook haar zwakheden. Een van de nadelen is met name dat er aan de open coördinatiemethode geen sancties verbonden zijn. Er is dus nergens een reële mogelijkheid om iets ook daadwerkelijk afdwingbaar te maken. Er moet nagegaan worden of de Europese budgetten prioritair ingezet worden om de echte sociale uitdagingen aan te gaan zoals ze aangeduid worden in de open coördinatiemethode. Er moet nagedacht worden hoe de budgetten gekoppeld kunnen worden aan de aanbevelingen gedistilleerd uit de open coördinatiemethode. Gezien mijn Britse achtergrond zal het u misschien verbazen dat ik de idee van door de EU opgelegde minima wel degelijk genegen ben. Dat vormt immers een belangrijk element van solidariteit. Het fundamentele aspect dat u aankaart, is de vraag of de moderne wereld en zijn jobs te ingewikkeld zijn voor sommige mensen. Die denkpiste bevat ongetwijfeld een element van waarheid. Het is echter nog maar de vraag hoe belangrijk het aandeel van die groep is. Het komt erop aan onze onderwijssystemen te optimaliseren en de nadelen waaraan mensen blootgesteld worden in hun vroege levensfasen succesvol aan te pakken. Om ingebedde sociale handicaps te bestrijden, moeten we kinderen in hun vroege levensjaren helpen. Dat gecombineerd met beter onderwijs, moet ervoor zorgen dat mensen de jobs van de nieuwe economie aankunnen. Het komt er vooral op aan de mensen de juiste persoonlijke bekwaamheden bij te brengen. Mijn ouders bijvoorbeeld, zijn nu 89 en 90 jaar oud. Ze zijn afhankelijk van huishoudelijke hulp. Ze kunnen het werk zelf niet meer aan. Voor hen is het niet

10 Stuk 1193 ( ) Nr alleen belangrijk dat het personeel de huishoudelijke taken aankan, maar ook dat ze met hen kunnen opschieten. De sociale vaardigheden zijn dus heel belangrijk. De mensen die nu niet meekunnen in de wijzigende economische context, vertonen echter vaak ook andere sociale handicaps (onder andere qua persoonlijkheid en qua communicatievaardigheid), die het verre van evident maken om hen in te zetten in de sector van de huishoudelijke of andere dienstverlening. Ik ga dus ten dele akkoord. Werken wordt op vandaag de dag doorgaans fysiek minder zwaar, maar ook vaak stresserender. We moeten zoeken naar de oorzaken daarvan. Zoals gezegd denk ik dat het aanpakken van sociale handicaps in de vroege levensjaren én een goede scholing wel degelijk veruit de meeste mensen aan een job kunnen helpen. Er zijn heel wat bewijzen dat succesvolle landen zoals Finland en Zweden juist daarin slagen. Ik ben het er ook mee eens dat nogal wat mensen zich behoorlijk schizofreen opstellen ten aanzien van Europa. Sommigen willen een socialer Europa maar tegelijk ook alle macht in handen van de nationale staten. Het zou overigens inderdaad belachelijk zijn mocht de Europese Commissie voorstellen om de sociale zekerheid centraal te organiseren. Desalniettemin moeten we erkennen dat er uitdagingen zijn in onze maatschappijen, die we gemeenschappelijk moeten aanpakken. Mevrouw Miet Smet: Het verbaast me telkens weer hoezeer er in onze maatschappij een absoluut geloof gehecht wordt aan de mogelijkheden van cultuur, onderwijs en opvoeding. Natuurlijk zijn het noodzakelijke componenten, maar ik kan genoeg voorbeelden geven van mensen met een goede scholing, die toch nooit een echt interessante job vonden. Ik wil erop aandringen om niet alleen actie te ondernemen voor diegenen die bekwaam zijn om succesvol het onderwijs te doorlopen, maar ook voor anderen. Mensen worden niet alleen bepaald door cultuur maar ook door hun genen. Er is nurture en er is nature. De heer Luk Van Nieuwenhuysen: Het is vanzelfsprekend belangrijk om verwachtingen te stellen in het onderwijs. De uitdagingen van de nieuwe economie en de return van ons onderwijssysteem zijn nauw met elkaar verweven. Wat doorgaans minder aan bod gekomen is, is de thuissituatie. De banen zijn inderdaad niet meer zo fysiek zwaar, maar er is enorm veel stress. Dat is overigens niet alleen het gevolg van de werksituatie, het gezin staat in onze samenleving ook gewoon te veel onder druk. Ouders slagen er gewoon niet altijd in voldoende tijd te maken voor hun kinderen. Mevrouw Sabine Poleyn: Bij het formuleren van de Lissabondoelstellingen is allicht over het hoofd gezien dat er mensen uit de boot zullen vallen omdat ze niet meekunnen met de kenniseconomie. In de Onderwijsspiegel, een document van de Vlaamse onderwijsinspectie, staat dat de scholen bijna geen aandacht schenken aan het omgaan met stress en emoties. In de huidige maatschappij heerst nochtans een grote stress en tijdsdruk. De klassieke samenlevingsvormen zijn niet meer. Er zijn heel veel goede nieuwe samenlevingsvormen, maar hun succes is afhankelijk van persoonlijke inzet. In tegenstelling tot voorheen moeten de mensen zelf meer initiatief nemen, de wegen zijn minder gebaand. Die emotionele en interrelationele capaciteiten worden nergens aangeleerd. Een mogelijke beleidsconclusie kan dus zijn te vragen aan het onderwijs om meer aandacht te hebben voor relaties, emoties en stress. Maar eigenlijk kunnen we realistischerwijze niet verwachten dat het onderwijs ook nog eens het antwoord biedt op dit probleem. Het is een maatschappelijk probleem, dat dan ook door alle maatschappelijke geledingen moet worden gedragen. Ons onderwijssysteem scoort goed, maar desondanks is er onmiskenbaar een groep leerlingen die achterblijft. Het is niet gemakkelijk om dat zomaar te veranderen. De magische oplossing is nog niet gevonden. Het moge daarbij echter duidelijk zijn dat het niet mogelijk is om iedereen hetzelfde kennisniveau bij te brengen. De vraag om de eenvoudige diensten in bedrijven te herwaarderen, is terecht maar botst volledig met de economische realiteit. Bedrijven zijn aan sterke concurrentie onderhevig en kunnen zulke jobs ook in een cultuur van steeds verregaander kostenbesparing gewoon niet meer betalen. Ook de overheid heeft daar niet altijd geld voor. Het is trouwens in tegenspraak met het neoliberaal discours op internationaal vlak, bijvoorbeeld in de Wereldhandelsorganisatie. In tegenstelling tot het interne discours trekt Europa op internationaal vlak immers samen met de Verenigde Staten toch wel sterk de ultraliberale kaart. Dat is vreemd en spijtig.

11 11 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 In het rapport staat dat de typische Europese waarden niet alleen economisch maar ook sociaal en duurzaam zijn. Europa zou dat ook op internationaal vlak moeten verkondigen. Ik pleit niet voor volledig protectionisme, maar wel voor een weldoordachte Europese houding in de internationale handel. Dat bepaalt immers de interne markt en of bedrijven hier blijven of delokaliseren. Heel wat bedrijven staan wel open voor maatschappelijk verantwoord ondernemen, respect voor sociale en milieuaspecten, maar vragen hiervoor een betere omkadering vanwege de overheid. De industriële maatschappij heeft sterk geïnvesteerd in de innovatie van de productie. Mensen werden vervangen door machines. Het is nodig om nu meer te investeren in de innovatie van de ecologische poot. Er wordt veel gepraat over het klimaat en over de hernieuwbare energiebronnen, er is al heel wat onderzoek maar er is nog veel meer mogelijk. Ik ben overtuigd van de noodzaak van de stapsgewijze ontwikkeling van een Europees migratiebeleid. Er is een groot verschil tussen landen die in het centrum van de Unie liggen en landen aan de grenzen. Vooral die laatste worden constant met migranten geconfronteerd. Bij gebrek aan een gemeenschappelijk migratiebeleid, zijn ze soms verplicht draconische maatregelen te nemen. De heer Karim Van Overmeire, voorzitter: De vaststelling is onontkoombaar: Europa vergrijst. Enerzijds is het natuurlijk positief dat mensen langer leven en langer gezond blijven, maar daartegenover staat het te lage geboortecijfer. De demografische balans raakt daardoor danig verstoord. Het blijkt heel moeilijk om het geboortecijfer op te krikken. Bepaalde landen zoals Zweden hebben ter zake grote inspanningen geleverd. Maar het blijkt verre van zeker of die inspanningen wel in verhouding staan tot het al bij al toch vrij geringe succes. De vraag dringt zich overigens ook op of het hier sowieso wel over een kwestie van economie en welvaart gaat. Niet alleen in de armere landen van Oost-Europa maar ook in de meer welvarende landen is het geboortecijfer laag. In Centraal-Europa leidt de toename van de welvaart niet tot een significante groei van het geboortecijfer. De correlatie tussen economische voorspoed en geboortecijfer is dus maar moeilijk te duiden. Aan de andere kant van de Middellandse Zee ligt het geboortecijfer dan weer hoog. Een fenomeen dat zich zelfs in rijke Arabische landen, zoals de Golfstaten, voordoet. Het is derhalve zeer de vraag of het wel een kwestie van economie is, dan wel of er culturele en religieuze factoren meespelen. Is het misschien het gevolg van de overstap van een agrarische naar een industriële samenleving? In een postindustriële samenleving lijkt het quasi-onmogelijk om het geboortecijfer op te krikken. Onvermijdelijk wordt aan een laag geboortecijfer de problematiek van de migratie verbonden. Het was interessant te lezen in het rapport hoe de Europese samenleving de jongste halve eeuw drastisch gewijzigd is, ook qua mentaliteit. De generatie van mijn ouders is nog opgevoed met zelfopoffering: wat kan ik doen voor de samenleving, hoe pas ik in de samenleving? Mijn generatie en zeker die erna zijn opgegroeid in een geest van zelfrealisatie: wat kan de samenleving voor mij doen? De individuele mogelijkheden in Europa zijn bijna uniek in de wereldgeschiedenis. Het grote probleem met migratie is dat de immigranten uit een heel andere samenleving komen, een samenleving die de evolutie naar individualisme helemaal niet heeft doorgemaakt. Voor hen zijn de clan, de godsdienst belangrijk. Ik stel met enige tevredenheid vast dat er op pagina 39 van de Engelse versie van het rapport staat dat de etnische minderheden niet langer als homogeen kunnen worden behandeld. Het is belangrijk om aandacht te hebben voor de culturele verschillen. Als er in Andalusië minder problemen zijn met de Marokkaanse immigranten dan in Denemarken, heeft dat misschien te maken met het feit dat de Andalusische samenleving beter aansluit bij die van Marokko. Het is in Vlaanderen echter nog altijd taboe om de culturele achtergrond van immigranten en het gastland te bespreken. Op pagina 40 van het rapport staat vermeld dat potentiële conflicten inzake waarden en gebruiken onder andere gaan over de behandeling van vrouwen, gearrangeerde huwelijken, hoofddoeken en gelijkheid voor homoseksuelen. Al die conflicten kunnen potentieel hard en verscheurend zijn. Er bestaat volgens het rapport een urgente behoefte aan dialoog en wederzijds begrip. Een samenleving die migranten opvangt, heeft mijns inziens echter niet zozeer behoefte aan dialoog en begrip maar wel aan een duidelijk standpunt over neutraliteit van de overheid, gelijkheid tussen man en vrouw, de vrije keuze van huwelijkspartner, de vrije meningsuiting. Die aspecten kunnen hoe dan ook niet ter discussie gesteld worden. Het moet duidelijk zijn dat we van elke migrant verwachten dat hij die basiswaarden ook tot de zijne maakt. Samenleven vergt een minimum aan gemeenschappelijke waarden. De Europese samenleving heeft er

12 Stuk 1193 ( ) Nr behoefte aan om zichzelf en haar gemeenschappelijke waarden te definiëren en te (her)bevestigen. Dat komt iedereen ten goede. Mevrouw Anne Marie Hoebeke: Nog maar onlangs veroordeelde de paus de Europese Unie omdat ze bij de recente viering van haar vijftigjarig bestaan niet verwees naar haar christelijke roots. Wat zal de EU aanvangen met het advies van de paus? Hij wil blijkbaar de geschiedenis terugdraaien. Schept ook de manier waarop sommige nieuwe Europese lidstaten, zoals Polen, omgaan met verworvenheden van de Unie geen problemen, onder meer op sociaal vlak? Groeit het conservatisme in Europa nu landen als Polen bezwaren maken tegen bepaalde Europese regels? In een recent door de OESO georganiseerde conferentie over migratie smeekten de zuidelijke landen de noordelijke hen te helpen om dat probleem aan te pakken. Dat is gekoppeld aan de debatten over werkloosheid, de vergrijzing enzovoort. Wat zullen de noordelijke landen doen om de zuidelijke te helpen met de migratieproblemen? De heer Roger Liddle: Toenemende werkstress en tijdsgebrek in de sfeer van het gezinsleven, zijn inderdaad belangrijke sociale trends in veel lidstaten. De balans tussen werken en leven komt meer en meer op de voorgrond als een politieke kwestie. Ik geef u daarvan een sprekend voorbeeld. De Britse conservatieven worden traditioneel geassocieerd met hard werken en ondernemen. De nieuwe leider van de Britse conservatieve partij, David Cameron, heeft nu gezegd dat voor hem de familie op de eerste plaats komt en het evenwicht leven-werk een sleutelkwestie is. Als dat zelfs gebeurt in neoliberaal Groot-Brittannië, duidt dat op een belangrijke maatschappelijke shift, vooral in de noordelijke lidstaten. In Zuid-Europa is men ook bezorgd over de lage geboortecijfers. Er zijn heel wat indicaties, vooral in die zuidelijke lidstaten, dat vrouwen minder kinderen krijgen dan ze eigenlijk zouden willen. Of verondersteldelijk puur individuele wensen al dan niet gerealiseerd kunnen worden, blijkt dus in hogere mate een maatschappelijke kwestie te zijn dan tot nog toe doorgaans werd aangenomen. Er zijn heel wat aanwijzingen dat de mensen zich materieel, economisch en qua tijdsbudget beperkt voelen, waardoor ze niet zoveel kinderen krijgen als ze eigenlijk zouden willen. De rijkdom van een land heeft er als dusdanig weinig mee te maken, het lijkt eerder een kwestie te zijn van de juiste ondersteuning voor vrouwen en gezinnen. De nationale verschillen binnen de Europese Unie zijn groot. Ik ben niet zo naïef te denken dat een betere kinderopvang op zich voor een hoger geboortecijfer zal zorgen. Het komt erop aan alle aspecten die met de familie te maken hebben, op een coherente manier aan te pakken zodat vrouwen het aantal kinderen krijgen dat ze eigenlijk zouden willen. Deze sociale problematiek zal in toenemende mate de politieke agenda domineren. Op zich verwachten we inderdaad vaak te veel van het onderwijs. Velen van ons, en dan met name degenen die in de jaren zestig zijn grootgebracht, geloofden lange tijd dat onderwijs dé oplossing was voor elk sociaal probleem. Onderwijs kreeg daardoor de status van een soort maatschappelijke panacee. Ondertussen zijn we er, met vallen en opstaan, toch al achter gekomen dat sociale ongelijkheid niet via het onderwijssysteem alleen kan worden weggewerkt. Het is onrealistisch en onfair dat van leerkrachten verwacht wordt dat ze alle maatschappelijke problemen kunnen ondervangen. Ik denk dat we vooral de impact van armoede op levenskansen nader moeten bekijken. Heel wat onderzoeken tonen aan dat er bijvoorbeeld een relatie is tussen inkomen en levensverwachting. Ik suggereer ook niet dat het uitdelen van allerhande voordeelcheques de oplossing is. Zo eenvoudig kan de armoedeproblematiek niet worden opgelost. Er moet een combinatie zijn van nieuwe kansen creëren en mensen uit de armoede tillen. Mensen aan het werk helpen is de beste aanpak van armoede. Het sociale beleid moet mensen die sociaaleconomisch in de problemen zitten helpen, maar moet zich vooral richten op de vroege levensfasen. Dat is absoluut cruciaal om de meer en meer ingebedde sociale ongelijkheden weg te werken. Sommige leden vonden het onderdeel over migratie gevaarlijk omdat het moeilijke en ongemakkelijke vragen oproept. Ik vind de sociale integratie van migranten juist een van de grootste sociale uitdagingen waarmee Europa geconfronteerd wordt. Ik geloof dat dialoog noodzakelijk is, maar ik geloof evenzeer dat de fundamentele rechten zoals we die in Europa mettertijd hebben opgebouwd, niet ter discussie kunnen staan. Ik wil daarover niet discussiëren met religieuze extremisten. Het is echter hoe dan ook niet voldoende om het migratieprobleem op louter economische wijze te benaderen. Het is nodig om de culturele aspecten in ogenschouw te nemen en na te gaan hoe we de culturele scheidingslijnen kunnen overbruggen, rekening houdende met de fundamentele Europese rechten.

13 13 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 Een succesvolle integratiepolitiek is daarenboven niet mogelijk zonder een redelijk succesvolle immigratiecontrole. Daarmee bedoel ik geen volledige migratiestop maar wel het adequaat controleren van de migratiestromen. De Europese Unie kan ter zake trouwens potentieel veel meer doen, onder meer door via haar ontwikkelingsbeleid de traditionele landen van oorsprong te helpen. Die landen tot een redelijk ontwikkelingsniveau brengen, is belangrijk. Dan zullen immers veel minder mensen geneigd zijn om daar weg te gaan. Ook de discussies tussen de EU en de buurlanden in Afrika zijn heel belangrijk. Dat alles maakt deel uit van een gecontroleerd Europees migratiebeleid. Aangaande de vraag over de recente uitspraken van de paus, is het vanzelfsprekend niet aan mij om commentaar te geven. Ik wil alle aanwezigen uitdrukkelijk danken voor de ernst waarmee ze de discussie voerden. Het was verrijkend voor mij. Ik wil u aansporen om ook schriftelijk uw commentaren over te maken aan de Europese Commissie (adres: Europese Commissie Maatschappelijke inventarisatie BERL 6/251 B-1049 Brussel). De voorzitter: Ik dank de spreker voor zijn waardevolle bijdrage tot onze werkzaamheden. De verslaggever, Anne Marie HOEBEKE De voorzitter, Karim VAN OVERMEIRE

14 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 14

15 BIJLAGE 15 Stuk 1193 ( ) Nr. 1

16 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 16

17 17 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 DISCUSSIENOTA VAN HET BUREAU VAN EUROPESE BELEIDSADVISEURS DE SOCIALE REALITEIT IN EUROPA Roger Liddle en Fréderic Lerais Met dank aan Tassos Belessiotis, Marcel Canoy, Maria da Graça Carvalho, Jonas Condomines, Vitor Gaspar, Agnes Hubert, Anna Melich en Peter Smith voor hun hulp en commentaar. Disclaimer De analyse in dit verslag is die van de auteurs en geeft niet noodzakelijk het standpunt van de Europese Commissie weer. NL 1 NL

18 Stuk 1193 ( ) Nr Bronnen en gebruik van gegevens Gezien het thema van dit document wordt uiteraard een brede waaier aan sociale kwesties besproken. De gebruikte gegevens zijn hoofdzakelijk ontleend aan standaardanalyses van de Europese Commissie en de OESO: jaarlijkse publicaties van DG Werkgelegenheid en sociale zaken, zoals de verslagen over de sociale situatie in Europa, de werkgelegenheid in Europa, de arbeidsverhoudingen in Europa en de gezamenlijke verslagen van de Raad en de Commissie over sociale integratie; analyses van DG ECFIN over sociale kwesties zoals het effect van de vergrijzing op de overheidsuitgaven; verslagen van DG Onderwijs en cultuur over vergelijkende onderwijsresultaten; studies van DG SANCO op gezondheidsgebied; enquêtes van Eurobarometer en OESO-studies zoals Society at a Glance, Health at a Glance en Pensions at a Glance. Wij hebben zoveel mogelijk getracht het gebruik van deze standaardbronnen binnen de Commissie te verifiëren. Referenties worden slechts opgenomen wanneer het document verwijst naar studies van specifieke academici, denktanks of instellingen in de lidstaten. Gezien het brede bereik van het onderwerp, dat tot doel heeft aan te sporen tot debat en discussie, kan de nota geen omvattende analyse presenteren. Er zal onvermijdelijk sprake zijn van veralgemening. Als gevolg van de beperkte ruimte is het niet mogelijk de situatie in iedere lidstaat afzonderlijk grondig te bespreken, en de EU-gemiddelden verbergen de sociale realiteit van de diversiteit in Europa: daarom zoomt de nota in op bepaalde lidstaten, niet noodzakelijk omdat hun situatie uitzonderlijk is of minder aanleiding geeft tot kritiek, maar om een aantal feiten te belichten die volgens het Bureau van Europese Beleidsadviseurs (BEPA) interessant voor de lezer kunnen zijn. Het Bureau van Europese beleidsadviseurs (BEPA) is een Directoraat-generaal van de Europese Commissie. Het heeft tot taak tijdige en geïnformeerde beleids- en politieke adviezen te verstrekken aan de voorzitter en de Commissiediensten over onderwerpen die van belang zijn voor de taken van de voorzitter en het toekomstige beleid in de Unie. BEPA heeft tot doel onderzoek en beleidsanalyses te verrichten op hoog professioneel niveau en draagt daardoor bij tot een efficiëntie communicatie, niet alleen in de Commissie en de EUinstellingen maar ook met de academische wereld, het bedrijfsleven en het publiek in het algemeen. De werkzaamheden van BEPA zijn geconcentreerd op de vroege (strategische) fase van de beleidscyclus en dragen dus bij tot het bepalen van de beleidsopties op middellange en lange termijn. NL 2 NL

19 19 Stuk 1193 ( ) Nr. 1 INHOUD INLEIDING TENDENSEN: HOE DE EUROPESE SAMENLEVINGEN AAN HET VERANDEREN ZIJN De overgang naar een postindustriële kennis- en diensteneconomie Impact van de welvaartsstaat Impact van de massawelvaart De burger als consument Gendergelijkheid en demografische veranderingen De tendens tot individualisering METING VAN HET WELZIJN VAN DE EUROPEANEN IN HET POSTINDUSTRIËLE TIJDPERK VERBETERING VAN DE SOCIALE KWALITEIT Werkgelegenheidskansen Zijn de mensen tevreden met hun werk? Toegang tot onderwijskansen Sociale mobiliteit: doorgeven van kansen aan de komende generaties Demografie en vergrijzing Gezinsleven en levenskwaliteit Armoede en het effect ervan op kansen in het leven Wat is het belang van ongelijkheid? Toegang tot goede gezondheid Levenskwaliteit Toenemende misdaad en onveiligheid Migratie, etnische diversiteit en integratie DISCUSSIEPUNTEN Tendensen Welzijn Kansen en toegang Bibliografie en referenties BIJLAGE: Grafieken en tabellen Blz.

20 Stuk 1193 ( ) Nr LIJST VAN GRAFIEKEN EN TABELLEN: Grafiek 1: Vergelijkende werkgelegenheidsstructuur (naar belangrijkste werkgelegenheidssector) van de EU-lidstaten, 2005 Grafiek 2: Algemene tevredenheid in de EU Grafiek 3: Percentage van de bevolking met diploma hoger onderwijs (2003) Grafiek 4: Percentage van de bevolking met diploma hoger middelbaar onderwijs (2003) Grafiek 5: Participatie van jongeren aan hoger onderwijs naar opleidingsniveau van hun ouders, Grafiek 6 : Participatie van werknemers in de leeftijdsgroep aan informele continue bedrijfsbijscholing, naar opleidingsniveau, 2003 Tabel 1: Veranderingen inzake werkgelegenheid Tabel 2 : Geraamde afhankelijkheidsgraad (in %). Tabel 3 : Internationaal vergelijkbare ramingen inzake intergenerationele mobiliteit. Tabel 4 : Armoederisico naar type huishouden, 2003 NL 4 NL