copyright Proeftuinnieuws

Transcriptie

1 MAP MAP-meetpunten -1 Alleen West-Vlaanderen gaat erop vooruit Dit is al het vierde jaar op rij dat we een analyse van de MAP-meetpunten maken. Afgelopen meetjaar (-1) waren er zeven rode meetpunten meer dan in het meetjaar -. Alleen in West-Vlaanderen werd er vooruitgang geboekt met vijf rode meetpunten minder. De stijging van het aantal rode meetpunten is voor een stuk toe te wijzen aan eenmalige overschrijdingen die uit het niets opduiken. De berekeningen zijn gebaseerd op de gegevens van de maandelijkse metingen door de Vlaamse Milieumaatschappij voor het meetjaar -1. De gegevens van 7 actuele meetpunten werden geëvalueerd, twaalf minder dan vorig jaar. Geschrapte meetpunten werden niet in de evaluatie meegenomen, ook niet in de cijfers van de voorgaande meetjaren. Alle cijfers hebben dus betrekking op de nieuwe dataset. De schrappingen hebben vooral betrekking op de constatering van invloed van huishoudelijk afvalwater. Het meetnet wordt op die manier betrouwbaarder en focust zich alleen op de landbouwinvloed Vlaanderen De rode MAP-meetpunten In het meetjaar -1 kleurden 17 MAP-meetpunten (MP) (,8%) op een totaal van 7 MP rood. Hiertegenover staan 98 (79,%) groene MP. In het meetjaar - waren 1 MP (19,9%) rood en in het meetjaar - nog 18 (,%). Zoals in de voorgaande meetjaren treden er opnieuw verschuivingen op: de nieuwe rode punten worden niet geëvenaard door de 8 nieuwe groene punten (Figuur 1). Na de grote stap in de goede richting van vorig jaar zetten we dit jaar globaal een kleine stap terug. Gelukkig is dit niet zo voor alle provincies. West-Vlaanderen doet immers wel een stap vooruit, terwijl Oost-Vlaanderen op een status quo uitkomt. De andere provincies gaan erop achteruit. Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant blijven wel nog voldoen aan de doelstelling van MAP Blijft rood Wordt rood Wordt groen Blijft groen Figuur 1. - Verschuivingen van de inkleuring van de MAP-meetpunten tijdens het meetjaar -1 (maximum 16% rode meetpunten in ), maar het vizier is ondertussen gericht op de doelstelling van MAP: maximum % rode meetpunten in 18. Door de toename van het aantal rode MP dit meetjaar moet Vlaams-Brabant met,9% rode MP (+; rode MP) de eerste plaats overlaten aan Oost-Vlaanderen, dat gelijk blijft op 9,% rode MP (= 1 rode MP). Er lijkt voorlopig wel een einde te komen aan de dalende trend die Oost-Vlaanderen al vijf jaar noteerde. Limburg blijft golfbewegingen maken en noteert opnieuw een stijging van het aantal rode MP, weliswaar kleiner dan de daling van vorig jaar (+; rode MP). Het scoort met,1% rode MP iets beter dan Antwerpen (+; rode MP) dat, % rode MP noteert. Het aantal rode MP stijgt in Antwerpen nu al twee jaar op rij. West-Vlaanderen, nog steeds de provincie met het hoogste percentage rode 7 Proeftuinnieuws 1 december 1 9

2 Vlaanderen Antwerpen Blijft rood Limburg Wordt rood Oost-Vlaanderen Wordt groen West-Vlaanderen Blijft groen Antwerpen: meetpunten Vlaams-Brabant: 19 meetpunten West-Vlaanderen: meetpunten Meetjaar Oost-Vlaanderen: 16 meetpunten Limburg: 1 meetpunten co py rig ht Pro eft uin nie uw s Vlaanderen: 7 meetpunten Vlaams-Brabant Meetjaar Blijft rood Wordt rood Wordt groen Blijft groen Figuur. - Evolutie van de rode en groene MAP-meetpunten in Vlaanderen en per provincie tijdens de laatste meetjaren en vergelijking met het meetjaar Legenda Groen Rood Wordt groen Wordt rood 1 Overschrijding < 7 Vmm_okt_winterjaren (1x<7) - Verandering van de inkleuring van de MAP-meetpunten in Vlaanderen tijdens het laatste meetjaar (-1) Figuur. delibereerbaar Vmm_okt_winterjaren ordlwj1 wordt groen Proeftuinnieuws 1 december 1 blijft groen blijft rood 1 wordt rood km

3 Vlaanderen Limburg 6 - Vlaams-Brabant Oost-Vlaanderen Antwerpen West-Vlaanderen Figuur. - met overschrijding (rood) en zonder overschrijding (groen) van de MAP-meetpunten MP, zet de trend van het meetjaar - verder en boekt als enige provincie een vooruitgang (-; 7 rode MP) en eindigt op 1,% rode MP (Figuur ). Het aantal rode MP in West-Vlaanderen is op vier jaar tijd met een kwart gedaald en op tien jaar tijd zelfs gehalveerd. Het aantal nieuwe rode punten ligt beduidend hoger dan vorig jaar ( t.o.v. 1); in bijna alle provincies stijgt het aantal nieuwe rode punten. Deze worden niet gecompenseerd door de nieuwe groene punten (nu 8, vorig jaar 6!). In Oost-Vlaanderen houden de nieuwe groene punten de nieuwe rode punten (elk ) in evenwicht. In Antwerpen, Limburg en Vlaams-Brabant wordt het aantal nieuwe rode punten niet gecompenseerd door de nieuwe groene punten, zodat er een negatieve balans van rode punten overblijft. Alleen in West-Vlaanderen wordt de stijging in het aantal rode punten (1) gecompenseerd door een grotere stijging in het aantal nieuwe groene punten (1). Algemeen is het aantal rode MP de laatste tien jaar bijna gehalveerd. Aan deze evolutie hebben vooral de provincies Oost-Vlaanderen (van naar 1) en West-Vlaanderen (van naar 7) bijgedragen. Vlaams-Brabant en Antwerpen reduceerden het aantal rode MP met ongeveer een derde en Limburg met %. Er blijven echter veel MP over en weer gaan tussen rood en groen. Het vasthouden is blijkbaar geen gemakkelijke opgave, en dat is juist wat nodig zal zijn als we de doelstelling van 18 willen halen. Een kaart met de inkleuring van de meetpunten is te vinden in Figuur. Van de nieuwe rode punten is opnieuw een groot deel te wijten aan eenmalige overschrijdingen lager dan 7 mg NO - /l (blauwe punten, 16 t.o.v. 1 vorig jaar). Deze liggen in West-Vlaanderen (1), Limburg (), Vlaams-Brabant () en Antwerpen (8). Blauwe punten geven geen aanleiding tot bijkomend focusgebied. De andere nieuwe rode MP (roze punten, 19 t.o.v. 1 in het meetjaar -) zijn te vinden in Vlaams-Brabant (1), Oost-Vlaanderen (), Limburg () en West-Vlaanderen (9). Meerdere van deze nieuwe rode MP zijn MP waarvan het nitraatgehalte de laatste jaren weliswaar traag daalt en die schommelen rond de norm van mg nitraat/l. In het meetjaar - waren ze groen, het voorbije meetjaar -1 kenden ze opnieuw enkele overschrijdingen. Opvallend is wel dat in Antwerpen alle nieuwe rode punten te wijten zijn aan eenmalige overschrijdingen De overschrijdingen Het aantal overschrijdingen is met 6 (+1,1%) gestegen (ten opzichte van een daling van 9 en de jaren ervoor) tot 7 of 1,% van alle metingen (Figuur ). Maar, er zijn dit meetjaar wel beduidend meer metingen uitgevoerd (+6 of +1,%), vooral in Limburg (+19) en in mindere mate in Oost-Vlaanderen en Vlaams-Brabant. Dit is onder meer het gevolg van het feit dat enkele meetpunten met vele overschrijdingen (o.a. MP met invloed van nitraatrijke bronnen) opnieuw frequenter worden bemonsterd. In West-Vlaanderen werd iets minder gemeten. De stijging van het aantal metingen heeft echter geen navenante stijging in het aantal overschrijdingen veroorzaakt. Integendeel, het aandeel van de overschrijdingen is gedaald van,% naar 1,%. De daling van het aantal overschrijdingen is het grootst in de provincie West-Vlaanderen (-9,,% van de metingen rood). Daarnaast daalt ook in de provincie Antwerpen het aantal overschrijdingen (-, 8,% van de metingen rood). In de andere provincies stijgen de overschrijdingen: Limburg +6 (16,% van de metingen rood); Vlaams-Brabant + (7,9% van de metingen rood); Oost-Vlaanderen +16 (7,% van de Proeftuinnieuws 1 december 1 1

4 Cumulatief aandeel (%) Meetpuntklasse (=aantal overschrijdingen per meetpunt) per meetpunt per meetjaar Rode meetpunten Overschrijdingen Figuur. - Verdeling van de MAP-meetpunten in Vlaanderen volgens het aantal overschrijdingen per MAP-meetpunt tijdens het meetjaar. Merk op: het aantal metingen en dus ook het aantal overschrijdingen per MAP-meetpunt kan variëren van enkele metingen tot per meetjaar (maandelijks metingen + eventuele controlemetingen) Figuur 6. - Cumulatieve verdeling van de rode meetpunten en de overschrijdingen over de meetpuntklassen (klassering aan de hand van het aantal overschrijdingen per meetpunt) voor het meetjaar -1 1 metingen rood). Het aandeel van West-Vlaanderen in de overschrijdingen (1) daalt hierdoor van,6% naar 1,%. West-Vlaanderen heeft het record laagste aantal overschrijdingen ooit van vorig jaar opnieuw verbeterd. In Vlaanderen is het aantal overschrijdingen in tien jaar met meer dan 6% gedaald en is het aandeel overschrijdingen van,% teruggelopen tot 1,%. In West-Vlaanderen is het aandeel zelfs teruglopen van 1,% tot,%. In Vlaams-Brabant, Antwerpen en Oost-Vlaanderen bedraagt het aandeel overschrijdingen de laatste jaren 7 tot 8%, met ups en downs. De laatste loodjes wegen wellicht het zwaarst. De daling van het aantal overschrijdingen weerspiegelt zich ook in het aantal overschrijdingen per MAP-meetpunt. Daar waar in het meetjaar - een globale daling en verschuiving naar links in Figuur kon worden vastgesteld, is dat nu minder het geval. Het aantal MP met één overschrijding is met nagenoeg gelijk aan dat van het voorgaande meetjaar (). Het aantal rode MP met weinig (één tot drie) overschrijdingen is na de daling van 18 tot 8 in het meetjaar - nu opnieuw toegenomen tot. Het aantal MAP-meetpunten met veel (meer dan drie) overschrijdingen was gedaald van 77 tot 66 in het meetjaar - en is nu verder gedaald tot 6. Het maximum aantal overschrijdingen bedroeg 1 in het meetjaar - en is nu opnieuw toegenomen tot. Er blijft weinig bewegen in de groep van meetpunten met meer dan zes overschrijdingen, waarvan een groot deel gele- Proeftuinnieuws 1 december 1

5 gen is op waterlopen met invloed van nitraatrijke bronnen. De overschrijdingen afkomstig van deze punten blijven ongeveer % van alle overschrijdingen uitmaken en het nitraatgehalte van die bronnen lijkt weinig te veranderen in de tijd. We blijven pleiten om deze punten afzonderlijk te evalueren. Het nitraatgehalte van die punten wordt niet alleen beïnvloed door de land- en tuinbouwactiviteiten in het afstroomgebied van het meetpunt, maar eveneens door de land- en tuinbouwactiviteiten in het intrekgebied van de bronnen. De eenmalige overschrijdingen maken slechts 8% van alle overschrijdingen uit maar geven wel aanleiding tot het rood kleuren van 8% van de rode punten (Figuur 6). Het aantal overschrijdingen van de meetpunten met één tot drie overschrijdingen vertegenwoordigen samen % van de overschrijdingen, maar deze veroorzaken wel bijna 6% van de rode meetpunten. Hiertegenover staan de punten met zes of meer overschrijdingen: ze vertegenwoordigen slechts % van het aantal punten maar veroorzaken 6% van de overschrijdingen (Figuur 6). Als we dit verder per provincie bekijken vallen enkele zaken op (Figuur 7): - De grote toename van de eenmalige overschrijdingen in Antwerpen, Limburg en Vlaams-Brabant. Bijna de helft van de rode punten in Antwerpen zijn te wijten aan eenmalige overschrijdingen. - De verbetering in West-Vlaanderen was tijdens het meetjaar - markant, met een sterke verschuiving van punten met meer dan vijf overschrijdingen naar punten met vijf of minder overschrijdingen. Het afgelopen meetjaar (-1) is er eerder een van verschuiving van punten met vier en vijf overschrijdingen naar punten met twee en drie overschrijdingen. De eenmalige overschrijdingen zijn gehalveerd in West-Vlaanderen. - Er verandert weinig aan het aantal punten met zes of meer overschrijdingen: 8 In West-Vlaanderen, in Vlaams-Brabant, 9 in Limburg en in Oost-Vlaanderen. In Antwerpen was er in het meetjaar -1 voor het eerst geen MP in deze groep. Seizoensinvloeden Het aantal overschrijdingen tijdens het jaar (Figuur 8) neemt sterk toe in het winterseizoen en het laagste aantal overschrijdingen wordt in de zomer gemeten. Afgelopen meetjaar piekten de overschrijdingen vooral van januari tot maart. De twee meetjaren ervoor waren ze breder uitgespreid over de periode oktober tot maart. Uitzonderlijke uitspoelingen zoals in juli hebben zich niet voorgedaan. Figuur 7. - Verdeling van de MAP-meetpunten per provincie volgens het aantal overschrijdingen tijdens het meetjaar. Merk op: het aantal metingen (en dus ook het aantal overschrijdingen) per MAP-meetpunt kan variëren van enkele metingen tot per meetjaar (maandelijks metingen + eventuele controlemetingen) Meetjaar Meetjaar - Meetjaar - Meetjaar - per meetpunt per meetjaar: jul aug sep okt nov dec jan feb mrt apr mei jun Winterjaar Figuur 8. - Verdeling van de overschrijdingen over de maanden van het jaar voor de laatste drie meetjaren Proeftuinnieuws 1 december 1

6 Winterjaar Antwerpen Limburg Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Figuur 9. - Verdeling van de overschrijdingen over de maanden van het jaar voor de drie laatste meetjaren en voor elke provincie De wijzigingen in de verdeling van de overschrijdingen over het jaar verschillen naargelang de provincie (Figuur 9): - Antwerpen vertoonde ook nu weer een opvallende winterpiek als gevolg van uitspoeling door de regen. Deze keer was de piek zeer sterk geconcentreerd in januari. Bovendien was er ook een piek in september. - In West-Vlaanderen was de winterpiek heel sterk van januari tot en met maart, terwijl er in de andere maanden opvallend weinig overschrijdingen waren. Zoals steeds is dit in West-Vlaanderen te linken aan zware regenval. In juli zorgde zware regenval voor 61 overschrijdingen en daarna veroorzaakte de regen veel overschrijdingen in september-oktober. Ook in het meetjaar - zorgde de regenval voor pieken in september-oktober. - Oost-Vlaanderen blijft een markante vlakke verdeling tonen, afgelopen meetjaar opnieuw op een iets hoger niveau dan de meetjaren daarvoor. - Ook in Limburg was de verdeling deze keer opvallend vlak, met minder overschrijdingen tijdens de wintermaanden en meer tijdens de eerste helft van het meetjaar. - In Vlaams-Brabant was er een toename met eveneens iets meer overschrijdingen in de eerste helft van het meetjaar. - Een verklaring voor de vlakkere verdeling in Oost-Vlaanderen, Limburg en Vlaams-Brabant kan gevonden worden in het aandeel van de met nitraten beladen bronnen in de metingen. - De laatste drie meetjaren was er in geen enkele provincie een maand zonder overschrijdingen. De meetjaren ervoor liet Vlaams-Brabant af en toe een meetmaand zonder overschrijding optekenen. De oorzaken van de overschrijdingen Op basis van de terreinkennis maakt het CVBB sinds een indeling van de rode MAP-meetpunten op, al naargelang de vermoedelijke of vastgestelde oorzaken van de Proeftuinnieuws 1 december 1

7 overschrijdingen. Met dit basisdocument kan voor elk rood MAP-meetpunt beter worden ingeschat welke aanpak wenselijk en nodig is tijdens het komende winterjaar. De rode MAP-meetpunten worden ingedeeld in zeven klassen van invloedfactoren (oorzaken van overschrijding): (1) de oorzaak van de nitraataanrijking ligt bij de land- en tuinbouw: de bemestingspraktijken, de teelttechniek en de bedrijfsvoering in het algemeen; () de nitraataanrijking komt voornamelijk in de beek terecht via nitraatrijke bronnen (d.i. grondwater dat versneld aan de oppervlakte komt); () de nitraataanrijking is afkomstig van moedwillige lozingen of overtredingen door landen tuinbouw; () de nitraten zijn niet afkomstig van de landbouw; () de nitraten zijn afkomstig van waterlopen uit het buitenland; (6) er is meer onderzoek nodig door het CVBB om te weten waar de nitraataanrijking vandaan komt; (7) het CVBB kon de oorzaak van de overschrijding niet meer achterhalen en sindsdien is de waterkwaliteit opnieuw goed. Begin 1 werd deze indeling geactualiseerd en dit gaf volgende resultaten: - 8% van de rode MAP-meetpunten wordt beïnvloed door land- en tuinbouw. Om de waterkwaliteit in deze gebieden verder te verbeteren kunnen de plaatselijke land- en tuinbouwers rekenen op CVBB-ondersteuning via de werking van de waterkwaliteitsgroepen. Daarnaast wordt, via de intensieve aanpak van de bemestingsstrategie, binnen het afstroomgebied van die rode MAP-meetpunten een groot aantal percelen opgevolgd aan de hand van staalnames, bemestingsadviezen en metingen van het nitraatresidu in het najaar. - Daarnaast wordt 1% van de rode MAP-meetpunten beïnvloed door nitraatrijk bronwater (met meetwaarden hoger dan de norm van mg nitraat/l). De nitraatconcentratie in dit bronwater is eerder een weerspiegeling van de landbouwpraktijken van enkele jaren geleden dan van de huidige landbouwpraktijk. Momenteel beschikken de CVBB-medewerkers over te weinig gegevens om deze MAP-meetpunten daadwerkelijk aan te pakken. Op initiatief van het Onderzoeks- en voorlichtingsplatform duurzame bemesting werd in overleg met de VLM en de VMM een procedure opgestart met de vraag naar externe expertise in verband met het intrekgebied van de bron en de reistijd van het bronwater. Hopelijk mondt dit uit in bijkomend onderzoek dat van start kan gaan in de loop van 16. Het wordt alleszins een werk van lange adem. - Jammer genoeg zijn bij % van de rode MAP-meetpunten de overschrijdingen nog steeds het gevolg van wanpraktijken, lozingen en overtredingen. Gelukkig zien we de laatste jaren een positieve trend en een vermindering van het aantal lozingen. - Het aandeel rode MAP-meetpunten met niet-landbouwinvloed is fel gedaald (nog 1% het voorbije meetjaar). Wanneer er wordt vastgesteld dat nitraten uit huishoudelijk of industrieel afvalwater invloed hebben op een MAP-meetpunt, wordt in overleg met de VMM naar een oplossing gezocht om dit MAP-meetpunt te verplaatsen of eventueel te schrappen. - Het aandeel rode MAP-meetpunten waar de oorzaak van overschrijding niet meer achterhaalbaar is steeg het laatste winterjaar wel opnieuw van naar 8%. Dit zijn meestal groene MAP-meetpunten met een plotse en eenmalige overschrijding. Bij een terreinbezoek door het CVBB na de overschrijding werden er op geen enkele meetplaats (stroomopwaarts) nitraataanrijkingen gemeten, en bijgevolg blijft de oorzaak van die overschrijdingen een vraagteken. Het opstarten van een snel communicatiesysteem vanuit de VMM (vanaf januari 16) moet het mogelijk maken sneller op het terrein te gaan bij een onverwachte overschrijding van een groen meetpunt, om zo de oorzaken van de overschrijding toch te kunnen te achterhalen. - Van 7% van de rode MAP-meetpunten kan het CVBB de oorzaak van overschrijdingen nog niet inschatten en is er nog verder terreinonderzoek nodig. Dit percentage daalt gelukkig elk meetjaar, maar het blijft toch een niet te verwaarlozen groep. - MAP-meetpunten met invloed vanuit het buitenland komen niet meer voor. Besluit Afgelopen meetjaar (-1) waren er zeven rode MAP-meetpunten meer dan in het meetjaar -. Alleen in West-Vlaanderen werd er vooruitgang geboekt met vijf rode MP minder. Oost-Vlaanderen leverde een status quo af en de andere provincies gingen erop achteruit. Het aantal overschrijdingen bleef nagenoeg constant, ondanks het verhoogde aantal metingen. Het aantal meetpunten met weinig (één tot drie) overschrijdingen blijft een groot aandeel (6%) uitmaken binnen de rode MAP-meetpunten. De stijging van het aantal rode meetpunten is voor een stuk toe te wijzen aan eenmalige overschrijdingen die uit het niets opduiken. Afgelopen meetjaar waren er dat zestien, wat overeenkomt met 1,8% van de rode MP. In Antwerpen alleen al waren het er acht. Veelal is het CVBB niet of beperkt actief in deze gebieden. Vanaf 16 wordt sneller optreden mogelijk via het snelle communicatiesysteem vanuit de VMM. De nitraatrijke bronnen blijven zorgen voor ongeveer een derde van de overschrijdingen en vertegenwoordigen ongeveer een vierde van de rode MP. Hier is geen snelle winst te verwachten. We hopen via het gevraagde onderzoek bijkomende informatie te bekomen over de intrekgebieden en de reistijden van het bronwater om een specifieke gebiedsgerichte werking uit te kunnen rollen. Verder blijft er een groep van permanent rode MP waarbij de oorzaken van de overschrijdingen moeten worden gezocht bij de land- en tuinbouwers in het afstroomgebied, maar waarbij de oorzaken nog niet volledig duidelijk zijn. Sinds vorig jaar krijgen we met de intensieve aanpak van het CVBB meer inzicht in de oorzaken van de overschrijdingen in die gebieden en worden de bedrijven die aan de grondslag hiervan liggen begeleid. Bovendien worden momenteel heel wat residustalen genomen als gevolg van de nieuwe regels in MAP. We roepen de land- en tuinbouwers die geconfronteerd worden met onverwachte overschrijdingen op om contact op te nemen met de bedrijfsbegeleiding van het CVBB teneinde de aanpak van de bemesting verder te optimaliseren. Als we in 18 de doelstelling van % rode MP willen bereiken, is het duidelijk dat er nog veel werk aan de winkel is. Het komt er nu op aan het tempo te versnellen. In samenwerking met alle betrokkenen, boeren en tuinders, begeleiders, onderzoekers en voorlichters hebben we de voorbije jaren de weg afgelegd van naar 1% rode MP. Met dezelfde spirit en positieve ingesteldheid moeten we verder de weg opgaan om de doelstelling van % rode MP te bereiken of zo dicht mogelijk te benaderen. R. De Vis Lid dagelijks bestuur CVBB D. Coomans Algemeen coördinator CVBB B. Catteeuw, M. Verhaeghe, J. De Nies, K. Koopmans & W. Franchois Provinciale coördinatoren CVBB J. Sanders Consulent Boerenbond Met dank aan Johan Sanders voor de verwerking van de gegevens en het maken van de vele grafieken. Proeftuinnieuws 1 december 1