Actieplan cadmium Kris Peeters Vlaams Minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur Versie 05/10/2006

Transcriptie

1 Actieplan cadmium Kris Peeters Vlaams Minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur Versie 05/10/ /10/2006 1/83

2 ACTIEPLAN CADMIUM... 1 I. INLEIDING... 4 II. SITUATIESCHETS TOESTAND VLAANDEREN... 5 II.A. Cadmium: aanwezigheid in de economie en producten... 5 II.A.1. Stofstroomanalyse... 5 II.A.2. Productbeleid... 7 II.B. Verspreiding van cadmium in het milieu II.B.1. Lucht II.B.2. Bodem II.B.3. Water II.C. BeNeKempen III. CADMIUMDOSSIER NOORDERKEMPEN III.A. Lucht (emissie en immissie) III.A.1. Beschrijving historische en huidige toestand III.A.2. Beschrijving historische maatregelen en lopende acties III.A.3. Bijkomende maatregelen III.B. Bodem III.B.1. Kadering III.B.2. Beschrijving historische en huidige toestand III.B.3. Beschrijving historische en huidige maatregelen III.B.4. Bijkomende maatregelen III.C. Water (afval-, oppervlakte-, grond-, en drinkwater, waterbodem, biota) III.C.1. Beschrijving historische en huidige toestand III.C.2. Beschrijving historische en huidige maatregelen III.C.3. Bijkomende maatregelen III.D. Fauna en flora III.D.1. Beschrijving historische en huidige toestand III.D.2. Bijkomende maatregelen III.E. Humane gegevens III.E.1. Beschrijving historische en huidige toestand III.E.2. Beschrijving historische en huidige maatregelen/acties III.E.3. Bijkomende maatregelen/acties IV. ANDERE HOT SPOTS IV.A. Cadmiumdossier Hoboken IV.A.1. Lucht (emissie en immisie) IV.A.2. Bodem IV.A.3. Water (afval-, oppervlakte-, grond-, drinkwater, waterbodem, biota) IV.A.4. Humane gegevens IV.B. Cadmiumdossier Olen IV.B.1. Lucht (emissie en immisie) /10/2006 2/83

3 IV.B.2. Bodem IV.B.3. Water (afval-, oppervlakte-, grond-, drinkwater, waterbodem, biota) IV.C. Cadmium in de omgevingslucht in Beerse IV.C.1. Cd in zwevend stof IV.C.2. Metallo Chimique IV.C.3. Campine IV.D. Maatheide te Lommel IV.D.1. Feiten en antecedenten IV.D.2. Conclusies van de bodemonderzoeken IV.D.3. De sanering van de Maatheide IV.E. Gentse kanaalzone IV.E.1. Cadmium in de omgevingslucht IV.E.2. Sidmar IV.E.3. Maatregelen V. FEDERALE BEVOEGDHEDEN V.A. Slachtofferfonds V.B. Radioactiviteit VI. OVERZICHT ACTIES /10/2006 3/83

4 I. Inleiding Het actieplan cadmium heeft als doelstelling een overzicht te geven van de cadmiumproblematiek in Vlaanderen in kaart te brengen en een overzicht te geven van de maatregelen die worden genomen om dit probleem op te lossen. Het document behandelt zowel het cadmiumdossier Noorderkempen als andere "hot spots" in Vlaanderen. Voor elk van deze locaties wordt de actuele situatie beschreven. Deze beschrijving bundelt de kennis en ervaring van de verschillende Vlaamse administraties. Vervolgens wordt er per milieucompartiment zoals bv. lucht en bodem, een overzicht gegeven van de in het verleden reeds uitgevoerde maatregelen en de momenteel lopende acties. Het actieplan cadmium bevat naast deze acties een aantal nieuwe, bijkomende maatregelen die een antwoord geven op de vele vragen die er bij de bevolking leven naar aanleiding van een studie die recent werd gepubliceerd. Tenslotte is het belangrijk te onderstrepen dat dit actieplan de medewerking veronderstelt van zowel de lokale overheden als de federale overheid. Kris Peeters Vlaams Minister van Openbare Werken, Energie, Leefmilieu en Natuur 13 februari /10/2006 4/83

5 II. Situatieschets toestand Vlaanderen II.A. Cadmium: aanwezigheid in de economie en producten II.A.1. Stofstroomanalyse a) Situering In augustus 2002 finaliseerde VITO in opdracht van de Administratie Wetenschap en Innovatie de PBO-studie Ontwikkeling van een model voor stofstroomanalyse en toepassing ervan op de problematiek van zware metalen en nutriënten. Eén van de doelstellingen van dit onderzoek was om een model voor stofstroomanalyse van milieugevaarlijke stoffen in Vlaanderen te ontwikkelen en toe te passen op cadmium. Volgende deeltaken zijn hierbij te onderscheiden: de huidige stofstromen in Vlaanderen op een systematische manier in kaart brengen en modelleren; de in kaart gebrachte stofstroomnetwerken analyseren en evalueren, bv. om de economische herkomst van huidige vervuilingsproblemen en mogelijke bronnen van toekomstige milieuproblemen (huidige accumulaties) te identificeren. Hierbij werd een set van indicatoren ontwikkeld en op zijn bruikbaarheid getoetst; simulatieberekeningen uitvoeren om de gevolgen van autonome ontwikkelingen en mogelijke beleidsmaatregelen op de stofstroomnetwerken in te schatten, met als doel de doeltreffendheid van bestaande, geplande en mogelijke bijkomende beleidsmaatregelen gericht op emissiereductie of -preventie te evalueren. De stromen van Cd doorheen Vlaanderen voor het jaar 1998 werden in een stofboekhouding in kaart gebracht. 1 05/10/2006 5/83

6 b) Belangrijkste conclusies (1) Cadmiumstromen en -accumulatie in Vlaanderen De instroom van Cd in de Vlaamse economie wordt gedomineerd door de import van grondstoffen, meer bepaald zinkertsen (94 % van de totale economische instroom). In 1998 accumuleerden 25 ton Cd in producten en materialen. Toepassingen met een lange levensduur zijn verantwoordelijk voor dit hoge cijfer. Een deel hiervan zal vroeg of laat in het milieu terechtkomen door corrosie (zinken bouwmaterialen, ) of als afval na gebruik. Bijgevolg kan dit beschouwd worden als een risico voor de toekomst. De belangrijkste milieuaccumulatie vindt plaats op stortplaatsen (99 %) voor huishoudelijk en industrieel afval. Het is bijgevolg uitermate belangrijk dat ervoor gezorgd wordt dat Cd op stortplaatsen niet kan uitlogen en resulteren in verontreiniging van oppervlakte- en grondwater. Er accumuleert meer Cd in agrarische dan niet-agrarische bodem. In de landbouwbodem wordt de accumulatie hoofdzakelijk veroorzaakt door het gebruik van dierlijk mest (51 %) en kunstmest (28 %). Atmosferische depositie is goed voor 11 % van de totale instroom Voor niet-landbouwbodem is atmosferische depositie de belangrijkste bron van Cd. Andere bronnen zijn corrosie van bouwmaterialen en slijtage van autobanden en het wegdek naar de bodem. Cd komt o.a. in RWZI s terecht via corrosie van bouwmaterialen, slijtage van banden, lozingen van huishoudens, afvalverbrandingsinstallaties en industrie, landbouw,. Cd in het oppervlaktewater is vooral afkomstig uit het buitenland. Overige belangrijke bronnen zijn afspoeling van stortplaatsen, diverse industriële sectoren, huishoudens, corrosie van zinken producten en slijtage van banden. Cd in oppervlaktewater komt in het sediment terecht of stroomt Vlaanderen uit naar zee of de buurlanden. Wat grondwater betreft is het overgrote deel afkomstig van uitsijpeling via landbouwbodem. De aanwezigheid van Cd in de lucht is vooral te wijten industriële emissies. Daarnaast spelen ook slijtage van banden en emissies van huishoudens een rol. (2) Ultieme herkomst milieuproblemen In het kader van een stofgericht beleid is inzicht in de herkomst van de verontreinigende stoffen noodzakelijk. Bij de zoektocht naar de ultieme herkomst van problemen wordt de input van de te bestuderen stroom teruggevolgd tot aan de systeemgrenzen (Vlaanderen). Cd veroorzaakt verschillende problemen zoals gezondheidsrisico s door voedselconsumptie, ecotoxicologische risico s voor het aquatische milieu en lokale problemen door de voorraadopbouw van cadmiumhoudend afval. De economische accumulatie van Cd is eveneens een belangrijk probleem. Zolang Cd in gebruik is, is er geen milieuschade. Maar ieder product zal echter vroeg of laat uit de economische voorraad afgedankt worden en zo in het milieu terechtkomen. Voor volgende probleemstromen werd een ultieme herkomstanalyse uitgevoerd: plantaardige productie; belasting van het oppervlaktewater; stort (huishoudelijk en industrieel); economische accumulatie. De ultieme bronnen van deze probleemstromen kunnen herleid worden naar de import van zinkerts, fosfaaterts en -producten. De diffuse emissies naar de landbouwbodem zijn hoofdzakelijk te wijten aan producten gemaakt uit fosfaatertsen en waarbij de aanwezigheid van Cd niet intentioneel is. Meer dan de helft van de hoeveelheid Cd in oppervlaktewater in Vlaanderen is afkomstig uit het buitenland, Wallonië en Brussel. 05/10/2006 6/83

7 II.A.2. Productbeleid Dit betreft een grotendeels federale bevoegheid (zie ook deel IV). a) Toepassingen van cadmium Volgens de stofstroomanalyse van Cd stroomt metallisch Cd het knooppunt cadmiumindustrie binnen via import of uit de zinkindustrie. Metallisch Cd wordt gebruikt in de batterij-, de legeringen- en de cadmerensector. Een belangrijk deel van het geproduceerde Cd wordt vervolgens gebruikt in de productie van CdO poeder. Deze stof heeft verschillende toepassingen, nl. batterijen, pigmenten en stabilisatoren, en vormt het belangrijkste ruwe materiaal voor de productie van andere Cd-componenten. Cd-oxide (min. 99 % CdO: 87,25-87,5 gewichtspercent Cd) wordt geproduceerd door de reactie van metallisch Cd met lucht. CdO is op de markt verkrijgbaar als poeder. In Vlaanderen wordt geen CdO geproduceerd. CdO wordt gebruikt als uitgangsmateriaal voor een brede waaier andere Cd componenten (PVC warmtestabilisatoren, pigmenten, batterijen, ). De meeste toepassingen van metallisch Cd en CdO kunnen ondergebracht worden in 5 groepen: cadmeren, pigmenten, stabilisatoren, batterijen en legeringen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het Cd gehalte in een aantal productgroepen. Productgroep Ni-Cd accumulatoren 15 % Voertuigen (kunststof, lak, remblokken) Cd gehalte g/voertuig Soldeersel en legeringen 7-95 % Kunststoffen (pigmenten, 0-10 % stabilisatoren) Energiedragers biomassa/hout 0,5-1,5 mg/kg Fossiele brandstoffen 0,4-3,3 mg/kg Meststoffen 0-50 mg/kg De bedrijven die Cd verwerken kunnen een belangrijke bron zijn van verontreinigd afvalwater en slib. De rechtstreekse stromen van de cadmiumindustrie naar het subsysteem milieu zijn naar water, bodem en lucht. Het Cd wordt hoofdzakelijk gebruikt voor de productie van batterijen. De cadmiumproducten met lange levensduur (> 1 jaar) stromen door naar de economische voorraad. De producten met een korte levensduur worden binnen het jaar afgedankt en stromen verder naar het subsysteem afvalverwerking. (1) Cadmiumbatterijen Ni-Cd batterijen kunnen in 2 groepen onderverdeeld worden: o grote, industriële batterijen; o kleine batterijen van het consumententype. Industriële herlaadbare batterijen vinden hun toepassing in noodverlichting, militaire en ruimtetoepassingen zoals mijnen, munitie, IR toestellen, satellieten; in de transportsector (startsysteem diesellocomotieven, signalementen), elektriciteitssystemen zoals reserve en noodopslag voor diverse industrieën en ziekenhuizen, fotovoltaïsche systemen. De kleine herlaadbare batterijen worden gebruikt in een grote variëteit aan producten en toepassingen zoals draadloze telefoons, schroevendraaiers, draagbare telecommunicatie, computers, radio s, CD-spelers, GPS, In Vlaanderen worden volgens Agoria, Umicore en ICdA geen Ni-Cd batterijen geproduceerd. 05/10/2006 7/83

8 (2) Cadmiumpigmenten Cadmiumpigmenten komen voor als cadmiumsulfide (geel) en cadmiumsulfoselenide (oranje tot dieprood). Het gebruik van cadmiumpigmenten is verboden door richtlijn 91/338/EEG, gepubliceerd in het Europese publicatieblad van 12 juli 1991 (Koninklijk Besluit van 25 februari 1996). In navolging werd het op de markt brengen en het gebruik van cadmiumpigmenten beperkt voor het kleuren van eindproducten die duidelijk gedefinieerd worden in de richtlijn. Hoe dan ook kunnen in diverse artikelen nog steeds cadmiumpigmenten aangetroffen worden, zoals verpakkingen. Via de import van o.a. speelgoed uit niet-europese landen komt eveneens een belangrijke hoeveelheid cadmiumpigment op de Vlaamse markt terecht. Verondersteld wordt dat 90 % van de gebruikte pigmenten een levensduur hebben langer dan 1 jaar en doorstromen naar de economische voorraad. Pigmenten bevatten gemiddeld 1-4 % CdO. Er is geen productie van cadmiumpigmenten in Vlaanderen volgens ICdA en Umicore. (3) Cadmiumstabilisator Het gebruik van cadmiumstabilisatoren is beperkt door richtlijn 91/338/EEG, gepubliceerd in het Europese publicatieblad van 12 juli 1991 (Koninklijk Besluit van 25 februari 1996). Verondersteld wordt dat alle PVC met Cd-stabilisatoren die in Vlaanderen verbruikt wordt ingevoerd is. De toepassing van PVC met cadmiumstabilisatoren zijn hoofdzakelijk in de bouwnijverheid (ramen en profielen) terug te vinden. Hiervan wordt verondersteld dat 95 % van deze producten een levensduur heeft langer dan 1 jaar en doorstroomt naar de economische voorraad. Volgens Umicore en ICdA is er geen stabilisatorproductie op basis van Cd in Vlaanderen. (4) Cadmeren Tijdens het coaten van metalen of legeringen wordt een deklaag voorzien die resistent is tegen corrosie door alkali, zout water en de atmosfeer. Deze deklagen zijn bovendien taai en gemakkelijk te solderen. De deklaag bevat 99,95 % Cd. Gecadmeerd metaal bevat g/m 2. In Vlaanderen wordt op zeer kleine schaal cadmiumplating toegepast (o.a. Sabena Technics, TGV Workshop). Deze industrietak bestaat uit tal van kleine bedrijven en kan onmogelijk bottom-up gekwantificeerd worden. De verantwoordelijke federatie, Agoria had hierover ook geen gegevens. Het cadmeren is beperkt door richtlijn 91/338/EEG, gepubliceerd in het Europese publicatieblad van 12 juli 1991 (Koninklijk Besluit van 25 februari 1996). (5) Cadmiumlegeringen Cd wordt gebruikt als grondstof voor legeringen, in soldeersel, nucleaire controlestaven, als een hardmaker van koper, enz. Hieronder worden enkele legeringen opgesomd met hun Cdgehalte: o nucleaire controlestaven: 5 % Cd; o legeringen voor Pb, Sn: 8,5-19,1 %; o Cd-legeringen met 95-98,65 % Cd; o Verbeteren mechanische eigenschappen Cu, Zn: 0,07 % Cd (Cu) en 0,02-0,05 % Cd o (Zn); o Cu-Cd legeringen: 0,2-0,8 % Cd de productie hiervan gebeurt via prelegeringen: o % Cd; o Soldeersel (cadmiumlegering): g/kg. Volgens Umicore, Agoria en ICdA waren er vroeger 2 bedrijven in Vlaanderen actief in deze sector: Aphilips en Lamitref. 05/10/2006 8/83

9 (6) Cd in autobanden Cd in autobanden komt vermoedelijk voor als verontreiniging in zink dat aan autobanden wordt toegevoegd voor het vulcaniseren van autobanden. In verband met recente evoluties werd tot op heden nog geen informatie terug gevonden. b) Bestaand beleid en wetgeving Op Europees niveau zijn er verschillende richtlijnen om de emissie van cadmium naar het milieu te voorkomen. Deze richtlijnen hebben betrekking op het voorkomen van cadmium in afval, het gebruik van cadmium in batterijen en accumulatoren en het gebruik in meststoffen. In België is dit hoofdzakelijk federale bevoegdheid. We schetsen de Europese regelgeving en telkens de situatie in België. c) Voorkomen van cadmium in afval Bron: "European Commission (2003). Risk Assessment Report on Cadmium metal and Cadmium oxide (Targeted Report on the use of Cd/CdO in batteries, included): final draft version (July 2003), Rapporteur: Linda De Backer, FOD (1) Europees niveau: -Council directive 78/319/EEC on toxic and dangerous waste determined Cd and its compounds as requiring priority consideration in the control, prevention, recovery and recycling of any waste containing or contaminated by the substance. -Packaging and packaging waste Directive (i.e. Dir. 94/62/EC of 20 December 1994; Commission Decisions 1999/177/EC) aims to reduce the impact of these materials by limiting the total quantity that may be put on the market, by enhancing the re-use and recycling and by setting limits to hazardous substances. -The Directive End of life vehicles (Dir. 2000/53/EC) aims at the prevention of waste from vehicles and at re-use, recycling and other forms of recovery of end-of-life vehicles and their components so as to reduce the disposal of waste as well as at the improvement in the environmental performance of all economic operators involved and especially those directly involved in the treatment of end-of-life vehicles. De Europese Unie heeft een dubbel doel voor ogen. Allereerst is er de bescherming, het behoud en de bevordering van een gezond leefmilieu. Tegelijkertijd moet via harmonisering van de nationale beleidsmaatregelen worden voorkomen dat de concurrentie binnen de Unie wordt verstoord. De Europese wetgeving beoogt een verbod op de aanwezigheid van vier zware metalen in elk nieuw voertuig dat op de markt wordt gebracht: lood, kwik, cadmium en zeswaardig chroom. De richtlijn spoort de lidstaten ook aan om het hergebruik van autowrakken aan te moedigen. -Directive 2002/95/EC on the restriction of the use of certain hazardous substances in electrical and electronic equipment (EEE) requires the substitution of various heavy metals (incl. Cd) and other chemicals in new EEE put on the market from 1 July (2) België: In uitvoering van de richtlijn (Dir. 2000/53/EC) keurde België op 19 maart 2004 een Koninklijk Besluit over de productnormen voor voertuigen goed. ( KB van 19 maart 2004). Dit besluit regelt het effectieve verbod van gebruik van vier zware metalen (incl Cd) in alle onderdelen en materialen die in een auto aanwezig zijn, inclusief de wisselstukken. De constructeurs moeten vanaf een bepaald gewicht ook aanduiden welke plastic en rubberen bestanddelen en materialen in de auto s zijn verwerkt. d) Gebruik cadmium in batterijen en accumulatoren Bron: VITO: BEBAT: 05/10/2006 9/83

10 (1) Europa: Richtlijn 98/101/EG van 22 december 1998 inzake batterijen en accu s die gevaarlijke stoffen bevatten: Deze richtlijn wijzigt de richtlijn 91/157/EEG van 18 maart Inmiddels is een nieuwe Europese richtlijn inzake batterijen in voorbereiding. Deze zou inzamel- en recyclagedoelstellingen voor batterijen voorop stellen. Voor draagbare batterijen zou 75% ingezameld en 55% gerecycleerd moeten worden. De richtlijn zou ook een verbod inhouden voor de productie van batterijen die meer dan 0,002% Cd bevatten, vanaf 1 januari Er zou een uitzondering gemaakt worden voor toepassingen met Cd-houdende batterijen waarvoor nog geen evenwaardige alternatieven bestaan. (2) Federaal niveau Koninklijk Besluit inzake batterijen en accu s die gevaarlijke stoffen bevatten van 17 maart 1997, gewijzigd door het KB van 20 augustus 2000: Dit besluit verbiedt het op de markt brengen van batterijen met meer dan 5 ppm kwik. Uitzondering hierop vormen de knoopcellen. Deze mogen niet meer dan 2 gewichtsprocent kwik bevatten. Met dit besluit werd de Europese richtlijn 98/101/EG van 22 december 1998 vertaald in federale wetgeving. De gewone wet tot vervollediging van de federale staatsstructuur van 16 juli 1993, gewijzigd bij de wetten van 3 juni 1994, 9 februari 1995, 4 april 1995, 7 maart 1996, 14 juli 1997 en 10 november 1997 betreffende de zogenaamde milieutaksen: Deze wet stelt dat batterijen, op kwikoxide batterijen na, worden vrijgesteld van milieutaks, vastgelegd op 0,5 EURO, wanneer een systeem van statiegeld of retourpremies of een ophaal- en recyclagesysteem van gebruikte batterijen (hierin inbegrepen herlaadbare batterijen en loodaccu s) wordt opgezet. In dit geval is de vrijstelling afhankelijk van het halen van inzameldoelstellingen (bv. 75% voor het jaar zie ook hierboven VLAREA). In het kader van deze wet werd op 21 augustus 1995 de vzw BEBAT opgericht. BEBAT heeft tot doel alle types gebruikte accu s en batterijen te verzamelen om ze opnieuw een nuttige toepassing te geven. Ze werkt in de drie gewesten en staat onder toezicht van de federale overheid en de gewesten. Het systeem wordt gefinancierd door een inzamel- en recyclagebijdrage (I.R.B.) ten laste van de consument. Deze bijdrage is sinds 1 januari 1999 vastgelegd op 0,12395 EURO per batterij. (3) Gewestelijk niveau Tussen de drie gewesten en het Fonds Ophaling Batterijen (vzw BEBAT) loopt sinds 17 juni 1997 een protocolovereenkomst over de selectieve inzameling en verwerking van gebruikte batterijen. (4) Inzameling en verwerking De op de verschillende inzamelpunten verzamelde gebruikte batterijen en accu's worden regelmatig opgehaald door gespecialiseerde firma's : SITA BELGIUM voor het Vlaamse en Waalse Gewest, NET BRUSSEL voor het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest. Vervolgens worden ze gesorteerd in zes types: - knoopcellen - herlaadbare batterijen met nikkel-cadmium; - herlaadbare batterijen met nikkel-metaalhydride; - herlaadbare batterijen met lithium-ion; - de loodbatterijen; - de andere types, vooral alkaline- en zinkkoolstofbatterijen. Deze laatste (vooral alkaline) zijn de meest gangbare. De verwerkingsmodaliteiten van deze batterijen, bepaald door de overheid, voorzien met name : 05/10/ /83

11 - knoopcellen: recyclage van het kwik en van de ijzerhoudende materialen na kwikverwijdering; - oplaadbare nikkel-cadmiumbatterijen: recyclage van het cadmium (in metallieke vorm) en van het nikkel (als ijzer-nikkellegering); - alkaline-, zink-koolstof- en andere batterijen: recyclage van de ijzerhoudende materialen en van het zink en toepassing van de zogenaamde lichte fractie (papier, plastiek) en van het mangaan. Nieuwe investeringen (2e trimester 1999) hebben geleid tot de productie van een oplossing van zink- en mangaansulfaat. Dit product wordt gezuiverd, getransformeerd en onder de vorm van een zink-mangaan zoutoplossing gecommercialiseerd. Deze oplossing dient voor productie van elektronische componenten (o.a. computer- en televisieschermen). - loodbatterijen worden verwerkt met het oog op de recyclage van het lood. De taken van recyclage en opwerking van de batterijen zijn momenteel toevertrouwd aan de firma's INDAVER (Antwerpen) voor de knoopcellen, S.N.A.M. (Frankrijk) voor de nikkelcadmiumbatterijen, CAMPINE (Beerse) voor de loodbatterijen en REVATECH (Luik) voor de andere soorten. Zware investeringen in deze laatste eenheid maken het sinds kort mogelijk tot +/- 70 % van de herbruikbare stoffen in de batterijen die op die manier worden verwerkt, te recycleren. In 2000 werden door BEBAT in geheel België meer dan ton draagbare batterijen ingezameld: - Zinkkoolstof-, alkaline- en andere batterijen: ton; - Herlaadbare Ni-Cd-batterijen: 2 ton; - Knoopcellen: e) Voorkomen van cadmium in voeding Voor cadmium zijn ook maximumgehaltes vastgelegd in voedingsmiddelen die relevant kunnen zijn voor de totale inname van cadmium. De gehaltes werden ook zo laag gekozen als haalbaar is om zo de totale inname door de consument licht te verminderen. Vlees, lever en nieren, vis en visserijproducten, granen en groenten komen hier aan bod. (1) Europees niveau: - Kaderverordening Verordening (EEG) Nr. 315/93 van de Raad van 8 februari 1993 tot vaststelling van communautaire procedures inzake verontreinigingen in levensmiddelen PB , L37, blz 1 Trad in werking op 1 maart 1993 Artikel 2.1: Levensmiddelen met een gehalte aan een verontreiniging dat toxicologisch onaanvaardbaar is, mogen niet in de handel worden gebracht. - Maximumgehaltes: verordening 466/2001 en zijn wijzigingen OPM: Verordening 194/97 en zijn wijzigingen zijn opgeheven en geïntegreerd in verordening 466/2001. Verordening (EG) Nr. 466/2001 van de Commissie van 8 maart 2001 tot vaststelling van maximumgehalten aan bepaalde verontreinigingen in levensmiddelen PB , L77, blz 1; rectificatie PB , L304, blz 30 Van toepassing vanaf 5 april 2002 Nitraat, aflatoxinen, lood, cadmium, kwik, 3-MCPD 05/10/ /83

12 Verordening (EG) Nr. 221/2002 van de Commissie van 6 februari 2002 tot wijziging van Verordening (EG) Nr. 466/2001 tot vaststelling van maximumgehalten aan bepaalde verontreinigingen in levensmiddelen PB , L37, blz 4 Van toepassing vanaf 5 april 2002 Wijzigingen voor lood, cadmium, kwik Verordening (EG) Nr. 78/2005 van de Commissie van 19 januari 2005 tot wijziging van Verordening (EG) Nr. 466/2001 wat zware metalen betreft PB , L16, blz 43 Van toepassing vanaf 9 februari 2005 Enkele herordeningen voor vissoorten, verhoging ML cadmium in zwaardvis - Bijhorende Richtlijnen voor monsternamemethodes en analysecriteria Richtlijn 2001/22/EG van de Commissie van 8 maart 2001 tot vaststelling van bemonsteringswijzen en analysemethoden voor de officiële controle op de maximumgehalten aan lood, cadmium, kwik en 3-MCPD in levensmiddelen PB , L77, blz 14; rectificatie PB , L325, blz 34 Hoort bij verordening 466/2001 Omzettingstermijn: voor 5 april 2002 (2) Federaal niveau: Dierenvoeding: De nationale wetgeving inzake de aanwezigheid van contaminanten ( ongewenste stoffen ) in dierenvoeders is volledig gebaseerd op de Europese richtlijn 2002/32/EG van 7 mei 2002 inzake ongewenste stoffen in diervoeding en is vervat in het ministerieel besluit van 12 februari 1999 betreffende de handel en het gebruik van producten die bestemd zijn voor het voederen van dieren. In bijlage I bij voornoemd ministerieel besluit is de lijst van de toegelaten maximumgehalten aan ongewenste stoffen in voedermiddelen, additieven en dierenvoeders (vb. zware metalen, aflatoxinen, residuen van pesticiden, dioxinen en botanische onzuiverheden) opgenomen. Een oud besluit over zware metalen zit in de procedure voor opheffing. Dit is nodig omwille van de Europese harmonisatie. De Europese normen staan zonder meer boven de nationale, zodat het besluit al buiten gebruik is. Verordeningen zijn immers rechtstreeks van toepassing in de lidstaten, zelfs zonder dat de nationale wetgeving is aangepast. f) Voorkomen van cadmium in meststoffen Bron: "European Commission (2003). Risk Assessment Report on Cadmium metal and Cadmium oxide (Targeted Report on the use of Cd/CdO in batteries, included): final draft version (July 2003) (1) Europees niveau: -The fertilizer directive (76/116/EEC) is currently under revision. Several member states have implemented national regulations limiting the maximum Cd conc. in fertilisers, the Cd input in and/or the Cd conc. in agricultural soil. - Op EG-niveau zijn de bepalingen van verordening (EG) nr. 2003/2003 inzake meststoffen van toepassing. Producten die in bijlage I van die verordening staan, moeten vrij verhandeld kunnen worden binnen Europa. In deze verordening wordt geen norm opgelegd voor het gehalte aan Cd in fosfaatmeststoffen. Deze verordening regelt alleen 05/10/ /83

13 de handel in minerale meststoffen die met de aanduiding EG-meststof in de handel gebracht mogen worden. Elke meststof die tot een type behoort dat voorkomt in bijlage I van deze verordening en voldoet aan de vastgestelde voorwaarden, mag als EGmeststof worden aangeduid. Uit verordening (EG) nr. 2003/2003 Meststoffen kunnen worden verontreinigd door stoffen die potentiële risico's inhouden voor de gezondheid van mens en dier en voor het milieu. Ingevolge het advies van het Wetenschappelijk Comité voor de toxiciteit, de ecotoxiciteit en het milieu is de Commissie voornemens om het vraagstuk van onbedoelde aanwezigheid van cadmium in minerale meststoffen aan te pakken en zal zij, indien passend, een voorstel voor een verordening opstellen, dat zij aan het Europees Parlement en de Raad wil oorleggen. In voorkomend geval zal voor andere verontreinigende stoffen een soortgelijk onderzoek worden verricht. (2) België: "Convenant betreffende de vaststelling van maximumgehalten aan cadmium in fosforzuurmeststoffen en fosfaathoudende samengestelde meststoffen" overeengekomen door ABIFOS (Belgische vereniging van de Fosfaatmeststoffennijverheid) en het toenmalige Ministerie van Landbouw op25 oktober 1993 waarbij het toegelaten maximumgehalte: 90 mg Cd / kg P2O5 bedraagt. (3) OSPAR PARCOM Decision 90/2 on Programmes and Measures for Mercury and Cadmium Containing Batteries Vanaf 1 januari 1992 dienen de nodige stappen ondernomen te worden om batterijen met een cadmiumgewichtspercentage van meer dan afzonderlijk in te zamelen. Aanbevelingen achtergronddocument cadmium o Substitutie van cadmium in batterijen en zonnecellen o Substitutie van cadmium in andere toepassingen (pigmenten, stabilisatoren, coating, plastics) o Meststoffen kunnen een hoog cadmiumgehalte bevatten. Algemene controles op het cadmiumniveau zijn nodig. II.B. Verspreiding van cadmium in het milieu II.B.1. Lucht a) Emissies Lucht De resultaten van de door de bedrijven in Vlaanderen verplicht te rapporteren Cd-emissie (geleide en niet-geleide (voor zover informatie beschikbaar is)) via het milieujaarverslag is gekend. De gegevens van 2004 zijn nog voorlopige cijfers. Voor Cd bedroeg de drempelwaarde (waarboven de rapportering verplicht is) in de periode kg/jaar, in 2004 werd dit 10 kg/jaar (cfr. EPER). Over het algemeen dalen de emissies door de individuele bedrijven in de beschouwde periode. Tussentijdse schommelingen zijn mogelijk bv. door omschakeling naar andere brandstoffen (omwille van economische of andere redenen). Uit de dossiers blijkt dat de bedrijven reeds inspanningen (die ook een weerslag hadden op de Cd-emissie) leverden om de emissies te reduceren door aanpassingen in productieprocessen, het installeren van nageschakelde technieken en het beperken van de niet-geleide emissies, ook al nam de productie toe. De twee sectoren met de hoogste gerapporteerde geleide emissies voor Cd zijn de ijzeren staalindustrie enerzijds en de non-ferro-industrie anderzijds met respectievelijk in het 05/10/ /83

14 jaar en 158 kg emissies per jaar op een totaal van 875 kg/jaar. Ook elektriciteitscentrales en transport hebben een duidelijke bijdrage. Andere bronnen zijn op dit ogenblik niet in kaart gebracht door gebrek aan informatie (meetresultaten, berekeningmethodes, basisgegevens, emissiefactoren e.d.). De Emissie Inventaris Lucht (VMM) stelt alles in het werk om de emissie-inventaris lucht voortdurend uit te breiden en te verbeteren. De internationale ontwikkelingen ter zake worden op de voet gevolgd. In de studie Actualisatie van de stofstroomdossiers voor Vlaanderen in het kader van de Derde Noordzeeverklaring groep metalen, Ecolas 2001, werd er eveneens een inschatting gemaakt van de emissies (opdrachtgever: VMM). Belangrijke verschillen tussen de resultaten van deze studie en de Vlaamse emissie-inventaris zijn dat emissie-inventaris geen Cd-emissies voor de huishoudelijke verbranding vermeldt (177 kg in studie) en er voor verkeer slechts 44 kg Cd-emissies vermeld worden t.o.v. 362 kg in de studie. Cd in autobanden komt vermoedelijk voor als verontreiniging in zink dat aan autobanden wordt toegevoegd voor het vulcaniseren. In verband met recente evoluties werd tot op heden nog geen informatie terug gevonden. Uit verschillende rapporten blijkt dat de diffuse emissies momenteel veel belangrijker zijn dan de geleide. Inschattingen geven aan dat de diffuse emissies mogelijk een factor 2 tot 3 hoger zijn dan de geleide. b) Immissies lucht (1) Luchtwaliteitsnormen voor cadmium Cd in PM10-stof Cd in totaal zwevend stof (TSP) Cd in neervallend stof streefwaarde (moet zoveel mogelijk binnen een gegeven periode worden bereikt te bereiken via toepassing van de beste beschikbare technieken) grenswaarde (mag niet worden overschreden) richtwaarde (moet zoveel mogelijk binnen een gegeven periode worden bereikt) 5 ng/m³ als jaarlijks gemiddelde 40 ng/m³ als jaarlijks gemiddelde concentratie te meten op dagbasis 0,02 mg/m² dag als jaarlijks gemiddelde Richtlijn (*) 2004/07/EG, streefwaarde te publicatie bereiken 26/1/05, trad in uiterlijk op werking op 31/12/ /2/05 - nog niet in Vlarem omgezet huidige grenswaarde huidige richtwaarde Vlarem II bijlage Vlarem II bijlage (*)De richtlijn moet omgezet zijn tegen 15/02/07. De omzetting is in voorbereiding bij de administratie. In februari maart zal het dossier overgemaakt worden aan het kabinet om het in eerste lezing te brengen op de Vlaamse regering. Als gevolg van de kosten/baten analyse en de onhaalbaarheid voor verschillende van de onderzochte vestigingen om de normen te behalen werden er in de richtlijn streefwaarden opgenomen (te behalen in 2012) in plaats van grenswaarden. De richtlijn bepaalt verder dat voor zones met overschrijdingen 05/10/ /83

15 moet worden aangetoond dat alle noodzakelijke maatregelen worden getroffen die geen onevenredige kosten met zich meebrengen, met name gericht op de grootste emissiebronnen. Voor industriële installaties vallend onder de IPPC-richtlijn (richtlijn 96/61/EG ) betekent dit de toepassing van de beste beschikbare technieken (BBT) zoals gedefinieerd in de richtlijn 96/61/EG. (2) Knelpunten van cadmium in de omgevingslucht Hierna wordt een overzicht gegeven van de overschrijdingen van de grenswaarde en verhoogde waarden ten opzichte van streef- en richtwaarden voor de jaren (meetposten VMM) In wat volgt, wordt met overschrijding bedoeld: gemeten waarde hoger dan de grenswaarde. Met een verhoogde waarde wordt bedoeld: gemeten waarde hoger of gelijk aan de richt- of streefwaarde, al dan niet in de toekomst te bereiken. (2) i Overschrijdingen van de grenswaarde Cd in TSP-stof (grenswaarde 40 nglm³ als jaarlijks gemiddelde) gemiddelde eerste 9 maanden van 2005 geen overschrijdingen jaargemiddelde 2004 jaargemiddelde 2003 jaargemiddelde 2002 geen overschrijdingen geen overschrijdingen geen overschrijdingen (2) ii Cadmium in de omgevingslucht (in PM10 stof) van Vlaanderen 2004 In de 4 de EU-dochterrichtlijn is een streefwaarde van 5 ng/m³ voor cadmium in PM10-stof opgenomen. In 2004 werd in Vlaanderen deze waarde te Beerse op 1 meetstation overschreden (00BE01) en op 1 meetstation (00HB17) bereikt te Hoboken. Op de overige 15 meetstations werd de streefwaarde gerespecteerd. De industriële verontreiniging van het element cadmium situeert zich onder andere in de omgeving van het non-ferro bedrijf Umicore te Hoboken maar vooral in de omgeving van het bedrijf Metallo Chimique in Beerse. De gemeten jaargemiddelde cadmiumconcentraties in de PM10-fractie in 2004 in Hoboken varieerden tussen 2 ng/m³ (00HB20 en 00HB24) en 5 ng/m³ (00HB17). In het meetstation 00HB23 in de Curiestraat bedroeg de jaargemiddelde cadmiumconcentratie 4 ng/m³. In Lommel (00WZ01) bedroeg de jaargemiddelde cadmiumconcentratie 4 ng/m³. Echter, in 2004 werd slechts gedurende 3 maand metingen uitgevoerd. Op de stedelijke meetstations 00R801 en 00GN05 en op het achtergrondstation 00KN02 lagen de gemeten jaargemiddelde Cd-concentraties in PM10-stof beneden de detectielimiet, zodat de jaargemiddelde waarde van 1 ng/m³ mogelijk nog een overschatting is van de reële situatie. II.B.2. Bodem De inventaris waarover de OVAM beschikt, toont aan dat er in Vlaanderen heel wat plaatsen zijn met een cadmiumconcentratie in de bodem die verhoogd is ten opzichte van de achtergrondconcentratie. Wanneer echter het bodemgebruik in rekening wordt gebracht (vb. woongebied of industriegebied) dan geeft de risico-analyse met behulp van de standaard door de OVAM gebruikte evaluatiemethode Vlier-Humaan een veel genuanceerder beeld. Het blijkt dan dat wat betreft gronden waar een ernstige aanwijzing voor een ernstige bedreiging door cadmiumverontreiniging in de bodem aanwezig is, beperkt blijft tot een beperkt aantal 05/10/ /83

16 locaties in Vlaanderen, namelijk grotendeels de zones in de buurt van de (voormalige) zinkfabrieken en enkele andere hot-spots. Op de belangrijkste situaties wordt in dit actieplan verder nog ingegaan. II.B.3. Water a) Afvalwater In Vlaanderen zijn er een aantal hot spots voor cadmium in oppervlaktewater. Er bestaat een groot verschil tussen de lozingsnormen van verschillende bedrijven en vaak zijn de soepelste lozingsnormen van toepassing bij die bedrijven die lozen in oppervlaktewater waar de basismilieukwaliteitsnorm overschreden wordt. Bij verschillende bedrijven is de sectorale norm van 0,6 mg/l voor totaal cadmium nog van toepassing. Deze lozingsnorm is niet aangepast aan de huidige technologie. In functie van de thans beste beschikbare technieken (BATNEEC) bestaat de mogelijkheid tot verdere reductie. Of daarmee overal de basiskwaliteitsnorm gehaald zal kunnen worden, is niet zeker gezien nogal wat grote cadmiumlozers gevestigd zijn langsheen kleinere waterlopen. Een realistische aanpak moet het echter mogelijk maken om tot een gevoelige verbetering van de situatie te komen. b) Waterbodem In het waterbodemmeetnet vertoont 70% van de waterbodems geen afwijkende concentratie voor cadmium t.o.v. de referentie voor Cd (klasse 1), 25% van de waterbodems licht tot afwijkende concentraties (klasse 2 tot 3) en 5% van de waterbodems een sterk afwijkende concentratie (klasse 4). We stellen vast dat 62% van de waterbodems in de waterbodemdatabank niet afwijkende (klasse 1) concentratie voor Cd, 29% licht tot afwijkend (klasse 2 en 3) en 9% van de meetplaatsen sterk afwijkend (klasse 4). II.C. BeNeKempen BeNeKempen brengt de betrokken administraties uit Vlaanderen en Nederland rond de tafel. Doel is opmaak van beheers- en saneringsstrategiën voor de verontreiniging van zware metalen in de Kempen. Het BeNeKempen-project is gesteund door de EU en loopt over een periode van 3 jaar nl. van oktober 2004 tot oktober De opstart is gelijktijdig met de aanpak van de overige omgeving in het kader van de convenant. De bedoeling is dat BeneKempen de wetenschappelijke onderbouwing aanlevert en verder uitwerkt. De verschillende erkende bodemsaneringsdeskundigen, aangesteld in het kader van de convenant, volgen deze werkvergaderingen mee en geven eveneens hun input. Er wordt geprobeerd om zoveel mogelijk van de op dat moment beschikbare wetenschappelijke onderbouwing, mee te nemen in de studie van 30 juni 2006 en verder af te stemmen op de output van het BeNeKempen-project. De activiteiten zijn opgesplitst in de inhoudelijke werkgroepen water, landbouw, zinkassen, natuur en een aantal technische werkgroepen waaronder de werkgroep risico-evaluatie. Werkgroep water: opmaak regionaal grondwatermodel (inzicht in grondwaterbeweging (grensoverschrijdend) risico s van huidige en toekomstige grondwaterverontreiniging) massabalans van zware metalen naar en in waterlopen (basis voor selectie van saneringsaanpak verontreinigde waterlopen) Werkgroep landbouw: opmaak teeltadvies voor de landbouwsector (bijkomende bemonstering van gewassen en bodems bij landbouwers) 05/10/ /83

17 stimuleren van de teelt van energiegewassen stimuleren van het gebruik van energiegewassen als energiedrager Werkgroep zinkassen: uitwerken verwijderingsstructuur uitwerking protocol hergebruik van zinkassen in wegenbouw Werkgroep natuur: moet nog opgestart worden Werkgroep risico-evaluatie: harmonisatie van de beoordeling van risico s in Nederland en Vlaanderen. 05/10/ /83

18 III. Cadmiumdossier Noorderkempen In dit deel wordt ingegaan op de situatie in de Noorderkempen en dan meer bepaald de situatie in de buurt van de nog operationele zinkfabrieken van Umicore te Balen en te Overpelt en de sinds begin jaren 70 gesloten zinkfabriek te Lommel. III.A. Lucht (emissie en immissie) III.A.1. Beschrijving historische en huidige toestand a) Emissies Voor Cd bedroeg de drempelwaarde (waarboven de rapportering verplicht is) in de periode kg/jaar, in 2004 werd dit 10 kg/jaar (cfr. EPER = European Pollutant Emission Register). Over het algemeen dalen de emissies door de individuele bedrijven in de beschouwde periode. Tussentijdse schommelingen zijn mogelijk bv. door omschakeling naar andere brandstoffen (omwille van economische of andere redenen). De totale jaarlijkse cadmiumemissie van beide bedrijven nam de voorbije jaren sterk af. Bij Umicore Overpelt bedroeg de uitstoot in 1998 nog 97 kg/jaar, bij Umicore Balen 8 kg/j. De twee vestigingen van Umicore in de Noorderkempen, nl. Umicore Overpelt en Umicore Balen, emitteerden in 2004 samen 14 kg cadmium naar de lucht volgens de emissieinventaris van de VMM. Sinds de sluiting van de cadmiumafdeling van Umicore Balen in maart 2002 is het aandeel van Umicore Balen verwaarloosbaar (weinig of geen bijdrage) t.o.v. dat van Umicore Overpelt. Uit de zelfcontrole-emissiemetingen van Umicore Overpelt in 2004 en 2005 blijkt dat de cadmiumemissies op alle emissiepunten een factor 10 à 20 lager liggen dan de Vlarem II emissiegrenswaarde van 0,2 mg/nm 3. De zelfcontrolemetingen van Umicore Balen op alle voor cadmium relevante emissiepunten gaven in 2003 zelfs meetwaarden onder de detectielimiet. De gemeten totale massastroom cadmium van deze emissiepunten was kleiner dan 1 g/u, waardoor de zelfcontroleplicht voor cadmiumemissies zelfs verviel. Bijgevolg werden in 2004 en 2005 geen emissiemetingen meer uitgevoerd. De afdeling Milieu-inspectie voerde sinds 1995 bij elk bedrijf twee emissiemetingen uit. Er waren geen overschrijdingen van de emissiegrenswaarde voor cadmium. b) Immissies (1) Historische toestand Begin de jaren tachtig werden in de Noorderkempen metingen van zware metalen in zwevend stof gestart. In Lommel (Wezel) werden metingen midden de jaren 90 opgestart. Bij aanvang daalden de glijdende jaargemiddelde Cd-concentraties. Tijdens de meetperiode 1996 en 1999 lag de glijdende jaargemiddelde Cd-concentratie tussen 10 en 20ng/m³. Vanaf 1999 daalden de jaargemiddelde Cd-concentraties onder de toekomstige streefwaarde van 5 ng/m³. (2) Huidige toestand Voor de omgeving Overpelt en Lommel (Wezel) zijn de jaargemiddelden verhoogd t.o.v. nietindustriële gebieden. Uit de meest recente meetcijfers kunnen wij echter stellen dat er geen Cd-overschrijdingen zijn in deze regio. De jaargemiddelde Cd-concentraties in PM10-stof op deze meetplaatsen zijn resp. 1 en 4 ng/m³ in 2004, wat beneden de toekomstige streefwaarde van 5 ng/m³ (tegen 2012) is. Van 2005 heeft de VMM geen cijfers aangezien 05/10/ /83

19 de toestellen werden ingezet in de meetcampagne rond de fijn stof problematiek. Eind januari 2006 werd door minister Peeters de opdracht gegeven om deze meetstations opnieuw op te starten ter bewaking van de luchtkwaliteit rond deze Umicore-bronnen. Cadmium in neervallend stof wordt gemeten via een netwerk van meetkruiken die rond het bedrijfsterrein opgesteld staan. Rond Umicore Overpelt en Balen staan er 6 kruiken. Er gebeuren maandelijkse metingen bij alle kruiken. Het jaargemiddelde voor alle kruiken rond één bedrijf wordt getoetst aan de Vlarem-richtwaarde van 0,020 mg/m 2.dag. Deze jaargemiddelde depositie van cadmium lag in 2003, 2004 en 2005 voor Umicore Overpelt beneden de richtwaarde. Voor Umicore Balen waren de jaargemiddelden van 1999 tot en met 2004 telkens hoger dan de richtwaarde met een maximum van 0,041 mg/m 2.dag in In 2005 bedroeg de jaargemiddelde cadmiumdepositie 0,015 mg/m 2.dag, waarmee wel werd voldaan aan de richtwaarde. III.A.2. Beschrijving historische maatregelen en lopende acties Cadmium is in de schouwemissies (gerichte emissies) voornamelijk gebonden op stofdeeltjes. Maatregelen om de stofemissies te beperken o.a. door de plaatsing van stoffilters, hebben daardoor ook een positief effect op de cadmiumemissies. De goede werking van de stoffilter moet continu opgevolgd worden en de opslag en de verwijdering van het opgevangen filterstof moet gebeuren onder voldoende gecontroleerde omstandigheden om verspreiding tegen te gaan. a) Umicore Overpelt Het bedrijf werd reeds in de loop van 1996 aangemaand een saneringsplan op te stellen. In uitvoering daarvan installeerde Umicore Overpelt in 1998 mouwenfilters op de emissiepunten van de thermische zinkraffinage. De sanering van de stofemissies werd eind 1999 voltooid. Het filterstof uit de mouwenfilterinstallatie wordt rechtstreeks opgevangen in bakken, geplaatst in een gesloten kast, en vervolgens verwerkt in de afdeling Hydro van het bedrijf. Uit een doorlichting van de resultaten van de zelfcontrolemetingen, die het bedrijf in 1999 uitvoerde, bleek dat de cadmiumemissie op alle emissiepunten beneden de emissiegrenswaarde lag, behalve tijdens één meting op een meetpunt in de pastillenafdeling. De totale jaaremissie van deze ene bron (rekening houdend met de meetgegevens en de werkingsuren) bedroeg in 1999 ca. 3 kg Cd, of zowat 6 % van de toenmalige totale uitstoot van Umicore Overpelt (51 kg). Begin 2000 werd de emissie van stof en zware metalen in de pastillenafdeling gesaneerd en in april 2003 werd deze pastillenafdeling om economische redenen gesloten. Uit de zelfcontrole-emissiemetingen van 2004 en 2005 blijkt dat de cadmiumemissies op alle emissiepunten een factor 10 à 20 lager liggen dan de Vlarem II emissiegrenswaarde van 0,2 mg/nm 3. b) Umicore Balen Na controle van de zelfcontrole emissiegegevens voor 1999, werden normoverschrijdingen op de afdeling cadmiumomsmelting vastgesteld. De werkingsduur van deze installatie was slechts 832 u/jaar en de uitstoot bedroeg 6 kg/jaar. Het bedrijf werd door de milieu-inspectie aangemaand om de nodige maatregelen te nemen. Ondanks allerhande pogingen tot sanering (o.a. plaatsen gaszuivering, mouwenfilter, ), bleven er problemen met de emissies van de cadmiumomsmelting. Er volgden nog twee aanmaningen. Uiteindelijk werd de cadmiumomsmelting stopgezet op 1 maart De zelfcontrolemetingen op alle voor cadmium relevante emissiepunten gaven in 2003 zelfs meetwaarden onder de detectielimiet. De gemeten totale massastroom cadmium van deze emissiepunten was kleiner dan 1 g/u, waardoor de zelfcontroleplicht voor cadmiumemissies zelfs verviel. Bijgevolg werden in 2004 en 2005 geen emissiemetingen meer uitgevoerd. De drie smeltovens en de anodengieterij zijn voorzien van mouwenfilters. Bij de drie smeltovens werd een continue stofmeting geïnstalleerd ter controle van de goede werking van de filters. Bij de anodengieterij zal er in het voorjaar van 2006 een continue stofmeting 05/10/ /83

20 geïnstalleerd worden. Het filterstof uit de mouwenfilterinstallatie wordt rechtstreeks opgevangen in big-bags. Verwisseling van de big-bags gebeurt in een afgesloten sas, opslag ervan in een gesloten hal. Het filterstof wordt voor verdere verwerking afgevoerd naar andere Umicore-vestigingen. Bij de krasmolens zijn er drie restfracties. De grove ruwe fractie wordt opgevangen in open bakken binnen in het gebouw en ter plaatse terug ingezet in de smelter. De fijnste fractie wordt via een gesloten systeem in een silowagen gebracht en vervoerd naar de hal voor ertsopslag. De midden-fractie wordt ook opgevangen in bakken, opgeslagen in een gesloten hal en vervoerd via een huifwagen naar Rezinal. De oude goethietstortplaats op grondgebied Lommel is in 2005 afgedekt zodat van daar geen stof kan verwaaien naar de omgeving. Het goethietstort dat momenteel in uitbating is, wordt voortdurend vochtig gehouden d.m.v. watersproeiers. Goethiet is het ijzerresidu van de hydrometallische verwerking van zinkertsen en bevat ongeveer 0,1 % cadmium. III.A.3. Bijkomende maatregelen Om de cadmiumemissies te beperken moet de goede werking van de mouwenfilters verder goed bewaakt blijven. Ook een goed onderhoud van de filters blijft vereist. Het zelfcontroleprogramma van de beide Umicore-zetels moet de garantie bieden dat normoverschrijdingen zich niet kunnen voordoen. Door de bedrijven moet er verder over gewaakt worden dat de meetwaarde van cadmium in neervallend stof lager blijft dan de richtwaarde. De opslag en behandeling van stofrijk materiaal moet zo gebeuren dat verspreiding ervan naar de omgeving zo veel mogelijk wordt voorkomen. Actie 1 Bijkomende controle in het kader van IPPC Zowel Umicore Balen als Umicore Overpelt (inclusief de stortplaatsen) zullen voor einde 2006 door de afdeling milieuvergunningen doorgelicht worden in het kader van de "Geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreiniging" (IPPC= Integrated Pollution Prevention and Control). Dit gebeurt in uitvoering van de Europese richtlijn terzake. Actie 2 Bijkomende controle op het zelfcontrole programma Minister Peeters geeft aan de milieu-inspectie de opdracht om een bijkomende controle uit te voeren op het zelfcontrole-programma van beide zetels. Actie 3 Opnieuw opstarten van de bepaling van zware metalen in de lucht op de meetstations van de VMM. Minister Peeters heeft in de loop van januari de opdracht gegeven om opnieuw zware metalen te bepalen in de lucht in de buurt van de Umicore zetels te Balen, Overpelt en Olen. De eerste resultaten zullen reeds in de loop van maart 2006 beschikbaar zijn. III.B. Bodem III.B.1. Kadering Alle maatregelen en acties worden gekaderd binnen het bodemsaneringsdecreet dat van kracht is sedert In 1997 werd met Umicore een convenant afgesloten 'Geïntegreerde Uitgangspunten met betrekking tot de bodemsanering van de in het Vlaamse Gewest gelegen Union Minière vestigingen'. In een Addendum I op dit convenant werden duidelijke kaderlijnen uitgeschreven omtrent de sanering op de bedrijfsterreinen en de dichtste woonkernen. Daarnaast werd een akkoord 05/10/ /83

21 bereikt dat de aanpak van de ruimere omgeving (verder genoemd overige omgeving ) zou gebeuren in onderling overleg tussen OVAM en Umicore. In het Addendum I werd bepaald dat tegen 30 juni 2006 de prioritaire maatregelen in de overige omgeving vastgesteld moeten worden. Eveneens werden bedragen afgesproken voor de komende 15 jaar voor de bedrijfsterreinen van de 4 grote Vlaamse Umicore-vestigingen (Balen, Overpelt, Olen en Hoboken) en hun nabije omgeving (dichtste woonwijk) (maximaal 62 M EUR) en 30 M EUR voor de komende 10 jaar voor de overige omgeving waarvan de helft gedragen door het Vlaams Gewest en de andere helft door Umicore. Dit Addendum I op de convenant werd ondertekend op 23 april 2004 door Umicore, de Vlaamse Regering en de OVAM. Voor alle vestigingen is er telkens een opsplitsing gemaakt tussen 1. Bodemsanering fabrieksterrein 2. Grondwatersanering fabrieksterrein 3. Sanering nabije omgeving (oa cité s) Samenvattend zijn volgende maatregelen en acties voorzien in het convenant voor wat betreft de Umicore-vestigingen in de Noorderkempen en hun nabije omgeving: a) Umicore Balen Bodemsanering fabrieksterrein: circa ton werd ontgraven in de periode van 25 augustus 2003 tot 17 augustus De resterende partij af te graven bedraagt ongeveer m³. De heropvulling is in uitvoering en gestart op 25 maart 2005; Grondwatersanering: opstellen en goedkeuring bodemsaneringsproject was volgens schema voorzien tegen januari 2006, maar wordt verwacht tegen juli 2006 en loopt mede wegens de hoge complexiteit dus 6 maanden vertraging op; de vervolgfase, namelijk de pre-engineering van de nieuwe waterzuivering nodig om de grondwatersanering te kunnen doorvoeren, is echter al wel opgestart; Sanering van de nabije omgeving: - Woonwijk Glasfabriek: op tijd, bodemsaneringsproject is conform verklaard. De woonwijk wordt ontruimd en afgebroken en ten laatste medio 2008 zal de uitgraving uitgevoerd worden; - Woonwijk Balen Wezel: Gezien de recente opstart en de inhaalbeweging, voorziet Umicore het afgraven van privé-assenwegen in de late zomer en beëindiging van deze fase tegen einde De rest voorziet Umicore afgewerkt te hebben tegen einde b) Umicore Overpelt Bodemsanering fabrieksterrein: alle grond werd ontgraven in de periode van 15 februari 2005 tot 13 juli De heropvulling op het fabrieksterrein is in uitvoering en gestart op 08 juni 2005; Grondwatersanering: opstellen en goedkeuring bodemsaneringsproject was volgens schema voorzien tegen januari 2006, maar wordt verwacht tegen september 2006 en loopt dus 9 maanden vertraging op; de vervolgfase namelijk de pre-engineering van de nieuwe waterzuivering is wel opgestart; Sanering van de nabije omgeving (cité Overpelt): opstellen en goedkeuring bodemsaneringsproject was volgens schema voorzien tegen april 2006 en loopt nagenoeg op schema. Met het afgraven van privé-assenwegen wordt gestart in de late zomer en beëindiging van deze fase is voorzien tegen einde De rest voorziet Umicore afgewerkt te hebben tegen einde 2007/begin Actie 4 De correcte uitvoering inclusief het respecteren van de timing conform de in het convenant afgesproken tijdstabel wordt strikt opgevolgd. 05/10/ /83