Roermond gezond. Preventie- en gezondheidsbeleid

Transcriptie

1 Roermond gezond Preventie- en gezondheidsbeleid

2 Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding... 4 Kaders... 4 Lokaal gezondheidsbeleid en preventief jeugdbeleid geïntegreerd... 8 Leeswijzer Roermondse visie op preventie- en gezondheid: Positieve gezondheid... 9 Positieve gezondheid... 9 Een integrale aanpak om gezondheidsverschillen te verkleinen Participatie en preventie Beleidsuitgangspunten Uitdagingen voor de Gemeente Roermond Jongeren en hun gezondheid: de grootste uitdagingen Volwassenen en ouderen en hun gezondheid: de grootste uitdagingen Integrale aanpak gemeentelijk beleid Partners en inwoners over hun gezondheid Speerpunt 3: een gezonde en veilige omgeving Gezondheid en ruimte Hulp bij hartstilstand De pedagogische civil society De gezonde werkvloer Speerpunt 4: lichamelijk gezond en vitaal Gezond Gewicht Genotmiddelen (alcohol, roken en drugs) Speerpunt 5: mentaal gezond en vitaal Weerbaarheid Eenzaamheid Depressie Dementie OGGz Financiën Bijlagen Bijlage 1: Scoringsinstrument Positieve gezondheid Bijlage 2: Gezondheidsprofiel Gemeente Roermond Bijlage 3: Speerpunten - activiteiten, resultaten en partners Speerpunten voor beleid Speerpunt 1: positieve gezondheid Speerpunt 2: verkleinen gezondheidsverschillen Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 2

3 Voorwoord Wist u dat kinderen die niet in veiligheid en geborgenheid opgroeien kwetsbaar en minder weerbaar zijn en minder goede schoolresultaten hebben? Wist u dat mensen die eenzaam zijn een groot risico hebben op depressiviteit? Wist u dat mensen in armoede gemiddeld 12 jaar minder lang gezond zijn en gemiddeld zeven jaar eerder overlijden? Wist u dat mensen in Roermond minder gezond zijn ten opzichte van de rest van Nederland? De gemeente Roermond wil een stad zijn waar iedereen kan meedoen. Gezondheid speelt hierbij een belangrijke rol. Daar waar vroeger gezondheid vooral werd gezien als niet ziek zijn, gaan we nu uit van een integrale kijk op ons algemene welzijn. We zien gezondheid niet als een doel op zich, maar ook als een middel om andere doelen te kunnen bereiken, zoals: meer regie op het eigen leven, kwaliteit van leven, mee kunnen doen in de maatschappij en het gebruik maken van sociale netwerken. Dit verbindt het preventie- en gezondheidsbeleid met de doelstellingen in het sociale domein, als ook met de doelstellingen zoals opgenomen in de Toekomstvisie en de Duurzaamheidsvisie Roermond. Meedoen en je goed voelen kent vele aspecten. Je fysieke en mentale welbevinden zijn er twee van, maar ook je financiële situatie, je sociale netwerk en zingeving zijn daarbij van betekenis. Het concept van positieve gezondheid gaat uit van de samenhang van alle aspecten en van de preventieve werking ervan. In het preventie- en gezondheidsbeleid wordt daarom nadrukkelijk de verbinding gelegd tussen onder andere armoede en schulden, sport, participatie, opvoedondersteuning, jeugdhulp, maatschappelijk ondersteuning en de ruimtelijke omgeving. Door een integrale aanpak werken we aan gezondheidswinst en kunnen we de vicieuze cirkel doorbreken. Onder het motto voorkomen is beter dan genezen, zetten we in op het tijdig signaleren en aanpakken van gezondheidsproblemen en risico s. Het versterken van veerkracht krijgt daarbij alle aandacht. In onze aanpak richten we ons op iedereen van -9 maanden tot en met Kinderen hebben onze speciale aandacht. Goede voorlichting, kennisdeling en opvoedondersteuning zijn van cruciaal belang. In Roermond maken de mensen de stad. Dit beleid is tot stand gekomen in samenspraak met inwoners, professionals en vrijwilligers van onze gemeente. Aftrap voor dit proces was de expertmeeting een andere kijk op gezondheid op 28 november 2016 waar bijna 80 experts aanwezig waren; ook gemeenteraadsleden waren bij deze bijeenkomst uitgenodigd. Zij werden geïnspireerd door de lezing van Machteld Huber ten aanzien van haar onderzoek naar positieve gezondheid en de lezing van huisarts Hans Peter Jung die in zijn praktijk het concept zeer succesvol gebruikt. Als vervolg op deze expertmeeting zijn in maart 2017 een drietal interactieve bijeenkomsten georganiseerd voor alle inwoners en partners in onze gemeente. De input die we ophaalden tijdens deze bijeenkomsten heeft focus gebracht in het beleid en heeft concrete punten voor uitvoering opgeleverd. Positieve gezondheid en het scoringsinstrument werden door de deelnemers aan zowel de expertmeeting als de gesprekstafels breed gedragen. Ik bedank iedereen die heeft bijgedragen in de totstandkoming van deze nota. Laten we samen werken aan een gezond Roermond! Marianne Smitsmans-Burhenne MSc. De wethouder voor maatschappelijke zorg, volksgezondheid, communicatie en burgerparticipatie Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 3

4 1. Inleiding Een goede gezondheid is voor iedereen van groot belang. Gezonde mensen hebben in het algemeen een betere kwaliteit van leven, kunnen beter voor zichzelf zorgen en doen minder beroep op de zorg. Ook kunnen ze langer en beter mee doen in de maatschappij. Gezondheid is een middel om mee te kunnen doen. Meedoen bevordert op haar beurt weer de gezondheid. Er zijn ingrijpende veranderingen gaande in de (langdurige) zorg. De rode draad hierin is de omslag van denken in termen van ziekte, zorg en afhankelijkheid naar gezondheid, preventie, participatie en eigen kracht. De rol van burgers, overheid, zorgverleners en verzekeraars verandert. Dit heeft consequenties voor de manier waarop de publieke gezondheidszorg georganiseerd wordt en een logisch samenhangend geheel is met de rest van de zorg. Daarnaast is het waarborgen van de betaalbaarheid van de zorg een andere doelstelling. Het creëren van nieuwe dwarsverbanden tussen maatschappelijke ondersteuning, jeugdhulp en het domein van werk en inkomen maakt deel uit van de transformatie in het sociaal domein. De wettelijke taken op het gebied van publieke gezondheid sluiten aan bij de opgaven van de decentralisaties: preventief, dichtbij, versterken van eigen kracht en mentale weerbaarheid. In 2016 waren meerdere ontwikkelingen dan ook aanleiding om aan de slag te gaan met het formuleren van nieuw preventie en gezondheidsbeleid. Niet alleen het verschijnen van de landelijke nota gezondheid maar ook de Provinciale ambities ten aanzien van dit thema waren reden om het bestaande lokale beleid te actualiseren. Belangrijkste reden om nieuw beleid te formuleren was echter het besef en het geloof dat met het concept van positieve gezondheid een onomkeerbare beweging op gang is gebracht die het écht mogelijk maakt de gezondheid van de Roermonds burgers te bevorderen. De nieuwe definitie van gezondheid past bij de geschetste opgaven. In dit concept wordt gezondheid niet meer gezien als de af- of aanwezigheid van ziekte, maar als het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan en zoveel mogelijk eigen regie te voeren. Kaders Het preventie- en gezondheidsbeleid kent een aantal belangrijke wettelijke, landelijke, regionale maar ook lokale kaders. Deze worden onderstaand toegelicht. Wet publieke gezondheid Zorg voor de publieke gezondheid is vastgelegd in de Wet Publieke Gezondheid (Wpg). Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering hiervan. Publieke gezondheidszorg heeft tot doel de gezondheid van (nog) gezonde burgers te bevorderen en te beschermen. Daarbij gaat het voor gemeenten vooral om collectieve preventie, die gericht is op de gehele Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 4

5 bevolking en preventie die gericht is op specifieke (risico)groepen. De publieke gezondheidszorg vult daarmee de reguliere zorg en preventie aan. Preventie binnen de reguliere zorg is vastgelegd in de Zorgverzekeringswet en Wet langdurige zorg. Er zijn in de wetgeving drie typen preventieve taken te onderscheiden, waarbij de mate van beleidsvrijheid varieert; GGD-taken op het gebied van gezondheidsbescherming (infectieziektebestrijding) en ziektepreventie (jeugdgezondheidszorg) kennen bijvoorbeeld weinig beleidsvrijheid. Bij andere taken heeft de gemeente relatief veel beleidsvrijheid. Het betreft hier gezondheidsbevorderende taken die gericht zijn op gedrag en leefstijl. In de wet is tevens vastgelegd dat elke gemeente verplicht is om zijn ambities ten aanzien van het gezondheidsbeleid vast te leggen in een gemeentelijke nota gezondheidsbeleid. Gemeenten dienen hierbij de landelijk gestelde prioriteiten in acht te nemen. Het lokaal gezondheidsbeleid is aanvullend aan de reguliere publieke gezondheidstaken die de GGD Limburg-Noord voor de gemeenten in haar regio uitvoert. Met vaststelling van deze nota geeft de gemeenteraad invulling aan de kaders en de wijze van uitvoering van het lokale deel. Jeugdwet In de Jeugdwet is de verantwoordelijkheid van gemeenten op het gebied van preventie, ondersteuning, hulp en zorg voor jeugdigen en hun ouders bij opgroei- en opvoedingsproblemen, psychische problemen en stoornissen beschreven. De verantwoordelijkheid van de gemeenten bestaat onder meer uit: a. het voorkomen en de vroege signalering van en vroege interventie bij opgroei- en opvoedingsproblemen, psychische problemen en stoornissen; b. het versterken van het opvoedkundige klimaat in gezinnen, wijken, buurten, scholen en kinderopvang; c. het bevorderen van de opvoedvaardigheden van de ouders, opdat zij in staat zijn hun verantwoordelijkheid te dragen voor de opvoeding en het opgroeien van jeugdigen; d. het inschakelen, herstellen en versterken van de eigen mogelijkheden en het probleemoplossend vermogen van de jeugdige, zijn ouders en de personen die tot hun sociale omgeving behoren, waarbij voor zover mogelijk wordt uitgegaan van hun eigen inbreng; e. het bevorderen van de veiligheid van de jeugdige in de opvoedsituatie waarin hij opgroeit; f. integrale hulp aan de jeugdige en zijn ouders, indien sprake is van multiproblematiek, en g. het tot stand brengen en uitvoeren van gezinsplannen en het verlenen van hulp op basis van gezinsplannen. Het geldend beleid ten aanzien van bovenstaande is beschreven in het regionale beleidsplan Jeugdhulp Preventie is een lokale taak en is slechts op hoofdlijnen uitgewerkt in dit regionale plan. Voorliggende nota richt zich op een nadere verdieping van deze preventieve taken (a t/m c). Landelijke nota gezondheidsbeleid In december 2015 is de nieuwe landelijke nota gezondheidsbeleid verschenen. De gunstige ontwikkelingen en internationale consensus over de aanpak geven voor het Rijk alle aanleiding om geen grote beleidswijzigingen door te voeren, maar het huidige beleid juist met kracht voort te zetten. Gezondheid wordt hierin steeds vaker breed en positief opgevat, zodat de focus minder ligt op de afwezigheid van ziekten en aandoeningen en meer op de mogelijkheden die mensen hebben om met ziekten, beperkingen en tegenslagen om te gaan. De door het Rijk geschetste ontwikkelingen zijn voor haar aanleiding om de volgende speerpunten te benoemen: Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 5

6 het bevorderen van gezondheid en het voorkomen van chronische ziekten door een integrale aanpak in de omgeving waarin mensen wonen, werken, leren en leven; een prominente plaats voor preventie in de gezondheidszorg; gezondheidsbescherming op peil houden en nieuwe bedreigingen het hoofd bieden; stabiliseren of terugbrengen van gezondheidsverschillen tussen laagen hoogopgeleiden (lage sociaal economische status (hierna SES)- hoge SES); de meeste gezondheidswinst is nog steeds te behalen door het stimuleren van een gezonde leefstijl en in te zetten op de thema s roken, overmatig alcoholgebruik, overgewicht, bewegen, depressie en diabetes. Provinciale Sociale agenda 2025 Koers voor een vitaler Limburg De Provincie Limburg stimuleert gemeenten in de realisatie van gezonde ambities. In de Koers voor een vitaler Limburg wordt ingezet op een samenleving waarin alle Limburgers tot hun recht komen, elkaar ondersteunen en solidair zijn. Een samenleving waarin ze naar vermogen kunnen meedoen op de arbeidsmarkt. De Koers voor een vitaler Limburg kent twee programmalijnen: het Limburg Werkt Akkoord en Sociale innovatie en participatie. De eerste programmalijn is gericht op het vergroten van de instroom van mensen die nu (nog) niet participeren op de arbeidsmarkt. De tweede programmalijn Sociale innovatie en participatie richt zich op het bevorderen van de gezondheid en levensverwachting van de Limburgers. Op basis van haar sociale agenda wil de Provincie een bijdrage leveren aan het verkleinen van de gezondheidsverschillen tussen Limburgers en het vergroten van de zorg voor elkaar en de omgeving. Zij gaat hierbij, net als de landelijke nota gezondheidsbeleid, uit van positieve gezondheid. Kadervisie GGD Limburg-Noord De GGD Limburg-Noord helpt mensen en gemeenschappen om gezonde en veilige keuzes te maken teneinde in 2025 de gezondste regio van Nederland te zijn. De GGD draagt daarmee bij aan langer gezond leven voor de inwoners in Noord- en Midden Limburg: Op weg naar de Gezondste regio van Nederland. Vanuit de verbinding met het sociaal domein, richt de GGD zich vooral op preventie en zet ze nog meer in op de kennis en informatie die de GGD in huis heeft. De activiteiten en interventies worden onder de noemer van positieve gezondheid uitgevoerd. Coalitieakkoord Mensen maken onze stad Ook het coalitieakkoord geldt als kader voor voorliggend beleid: In deze coalitieperiode staan de transitie en transformatie naar een participatiesamenleving centraal. Dit is een samenleving waarin iedereen naar eigen vermogen meedoet Bijzondere aandacht besteden we aan de meest kwetsbaren, vooral zij die te maken krijgen met een stapeling van problemen (gezondheid, werk, inkomen, wonen, etc.). Tegen deze achtergrond hebben ook armoedebeleid en -preventie hoge prioriteit. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 6

7 Ontwikkelingen in het sociaal domein Gemeenten zijn sinds 1 januari 2015 verantwoordelijk voor nieuwe taken op het gebied van jeugd, werk en maatschappelijke ondersteuning. De Jeugdwet, Participatiewet en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) 2015 zijn met flinke budgetkortingen overgedragen van Rijk en Provincie naar gemeenten. Na een zachte landing met continuïteit van zorg het eerste jaar, vragen de decentralisaties nu om een fundamentele verandering in denken en doen van iedereen; de transformatie. Afstemming tussen de transities en de publieke gezondheid, maakt een integrale aanpak in de gemeente en inzet op preventie beter mogelijk. Vanuit gezondheid en het sociaal domein werkt men immers aan hetzelfde doel; het bevorderen van het welbevinden en de participatie van burgers. Toekomstvisie Roermond 2030 In december 2016 heeft de gemeenteraad van Roermond de Toekomstvisie Roermond 2030 vastgesteld. Deze toekomstvisie is met behulp van een interactieve samenwerking tussen inwoners, ondernemers, instanties en de gemeente tot stand gekomen. Het preventie- en gezondheidsbeleid kent een nauwe relatie met de thema s Roermond in 2030, een stad die je actief houdt en Roermond in 2030, Roermond zorg(t) voor elkaar. In de toekomstvisie staat: in 2030 wordt in Roermond aandacht besteed aan gezondheidsbevordering en preventie. Er is aandacht voor een gezonde leefstijl en een gezonde fysieke en sociale leefomgeving. Bewoners ervaren hun leefomgeving als prettig en veilig. De inrichting van de buurten nodigt uit tot beweging; lopen, fietsen, sporten en spelen. Er zijn plekken waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten. Er is aandacht voor de sociale cohesie in buurten en bewoners nemen zo veel als mogelijk actief deel aan de samenleving. Bijvoorbeeld door werk, vrijwilligerswerk, door lid te zijn van een vereniging, deelname aan sociale activiteiten. Het onderwijs speelt een belangrijke rol in het stimuleren van een gezonde leefstijl. Duurzaamheidsvisie Roermond Voor Roermond is duurzaamheid een van de pijlers uit het coalitieakkoord De gemeente onderschrijft daarbij ook de mondiale doelen. Deze doelen, 17 in totaal, zijn in VN-verband vastgesteld door 193 wereldleiders, de zogenaamde Global goals for Sustainable Development. Elke bestuurslaag in elk land ter wereld dient mee te werken om deze doelstellingen te realiseren in de periode De gestelde doelen zijn talrijk, ambitieus en breed. Het is onmogelijk om aan alle doelen tegelijkertijd te werken. Om die reden zijn voor de komende 15 jaar een aantal doelen voor Nederland in het bijzonder benoemd. Ook in Roermond wordt een bijdrage geleverd aan de realisatie van deze doelen. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 7

8 Nationaal wordt ingezet op de volgende doelen: Aanpak klimaatverandering. Een einde maken aan extreme armoede. Ongelijkheid en onrecht bestrijden. Op Roermondse schaal wordt hier vanuit de duurzaamheidsvisie, maar ook via het sociale beleid en de uitvoering daarvan (preventief armoedebeleid, gezondheidsbeleid, participatiebeleid etc. een bijdrage geleverd. voren komen op basis van periodiek gezondheidsonderzoek dat wordt onderbouwd in bijlage 2. Dit hoofdstuk geeft ook de resultaten van de interne verkenning weer en beschrijft de input die is opgehaald tijdens het interactieve beleidsvormingsproces met inwoners. De conclusies en inzichten uit deze hoofdstukken vormen de basis voor de beleidsspeerpunten in hoofdstuk 4. In dit hoofdstuk worden per speerpunt aanleiding en ambities benoemd. In bijlage 3 zijn de beleidsspeerpunten verder uitgewerkt in activiteiten, resultaten en partners. Hoofdstuk 5, tot slot, gaat in op het beschikbare budget om te komen tot succesvolle uitvoering van dit preventie- en gezondheidsbeleid. Lokaal gezondheidsbeleid en preventief jeugdbeleid geïntegreerd Preventie is een belangrijk onderdeel van de Wet publieke gezondheid (Wpg), maar ook vanuit de Jeugdwet en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). In de brede wetgeving ligt de nadruk op het vergroten van de eigen kracht van kinderen en opvoeders en het normaliseren van hun problemen. Omdat het voorkomen van gezondheidsproblemen begint met het hebben van gezond gedrag op jonge leeftijd is er een nauwe relatie tussen lokaal gezondheidsbeleid en preventief jeugdbeleid. Vanwege deze relatie, is het beleid ten aanzien van beiden onderwerpen in deze nota geïntegreerd. Leeswijzer In hoofdstuk 2 van deze nota is de Roermondse visie op preventie en gezondheid beschreven. Deze is gestoeld op het gedachtengoed van positieve gezondheid en gaat uit van de maatschappelijke opgave om participatie en zelfredzaamheid te vergroten. Hoofdstuk 3 geeft een beeld van de grootste uitdagingen voor de gemeente Roermond zoals deze naar Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 8

9 2. Roermondse visie op preventie- en gezondheid: Positieve gezondheid Dit hoofdstuk beschrijft de Roermondse visie op preventie- en gezondheid. Onderstaande geldt als leidraad voor de werkwijze en de focus binnen elk van de speerpunten hoofdstuk 4 en de activiteiten in bijlage 3. Positieve gezondheid Positieve gezondheid: het vermogen van mensen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven. (Huber, 2011). Positieve gezondheid gaat niet over ziekte en zorg, maar gaat over gezondheid en gedrag. In plaats van te benadrukken wat mensen niet meer kunnen als ze ziek zijn, staan de menselijke competenties, het vermogen zich aan te passen aan de omstandigheden en participatie centraal. Gezondheid is immers kunnen doen wat je wilt doen. Daarnaast is het belangrijk rekening te houden met de sociale en fysieke omgeving waarin mensen leven, wonen en werken. Bijvoorbeeld een omgeving waarin de aanwezigheid van groen en ruimte uitnodigt tot bewegen en een sociale omgeving die uitdaagt tot meedoen. De uitgangspunten van positieve gezondheid sluiten aan bij de principes van de transitie en transformatie in het sociale domein: eigen regie van burgers, veerkracht, zelf verantwoordelijkheid nemen, integraliteit, dichtbij de burger, ruimte voor professionals en participatie in de samenleving. De nieuwe manier van denken heeft gevolgen voor de wijze waarop de publieke gezondheidszorg wordt georganiseerd. Gezondheid is in deze visie niet langer meer strikt het domein van de zorgprofessionals, maar van iedereen. Het gaat immers om het vermogen om met veranderende omstandigheden om te kunnen gaan. De rol van de burger, van zorgprofessionals en van gemeenten verandert mee. Naast de hectiek en dynamiek die dit oplevert, leidt het ook tot kansen: nieuwe mogelijkheden om gezondheid, welzijn, preventie, zorg en participatie (meer) met elkaar te verbinden. Het volledige scoringsinstrument zoals hiernaast weergegeven is terug te vinden in bijlage 1. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 9

10 Een integrale aanpak om gezondheidsverschillen te verkleinen De verantwoordelijkheid voor de gezondheid is een gedeelde verantwoordelijkheid. In de eerste plaats is de burger natuurlijk zelf verantwoordelijk voor zijn of haar gezondheid en de manier waarop hij of zij zich gezond gedraagt. Daarnaast zijn ook anderen medeverantwoordelijk. Naast de overheid worden ook burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties aangesproken. Gezondheid is een verantwoordelijkheid van ons allemaal. Niet elke inwoner heeft daarbij echter dezelfde startpositie. De gemeente Roermond wil door een integrale aanpak de sociaaleconomische gezondheidsverschillen verkleinen en de maatschappelijke participatie bevorderen. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen is actueler dan ooit. Een goede gezondheid is cruciaal voor de participatie en integratie van mensen met een migratie-achtergrond. Andersom is het zo snel mogelijk volwaardig meedoen in de Nederlandse samenleving het beste recept voor een goede gezondheid en het welzijn van deze nieuwkomers. Mensen met een lage opleiding leven in Nederland gemiddeld ruim zes jaar korter dan mensen met een hoge opleiding. Het verschil in gezonde levensverwachting (hoeveel jaren leef je in gezondheid?) is bijna 19 jaar 1. De levensverwachting van laagopgeleide mensen is de afgelopen decennia sterk gestegen. Maar het verschil met hoger opgeleiden bleef even groot. Uit onderzoek blijkt dat de risicofactoren roken van tabak, alcoholgebruik en overgewicht interessant zijn voor het terugdringen van sociaaleconomische gezondheidsverschillen omdat ze vaker voorkomen bij laagopgeleiden en bij mensen met een allochtone achtergrond. Onderzoekers zijn het erover eens dat individuele leefstijlinterventies niet voldoende zijn om gezondheidsverschillen terug te dringen. Daarvoor is een integrale aanpak nodig. Met andere woorden: een aanpak die niet alleen gericht is op gedrag en vaardigheden maar ook op bijvoorbeeld de sociale en fysieke omgeving of armoede in de wijk. Want leven in armoede gaat samen met depressies, chronische aandoeningen, minder tevredenheid en een kortere levensduur. Kinderen die opgroeien in armoede blijken op school slechter te presteren, overtreden vaker de regels en zijn onzeker door de schaamte die armoede met zich meebrengt. 1 Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) 2014 Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 10

11 Participatie en preventie De maatschappelijke opgave voor de komende jaren is om de participatie en zelfredzaamheid van burgers te vergroten en de zorgconsumptie sterk te laten verminderen. De gemeente Roermond zet in op een lokale aanpak om de eigen kracht van de inwoners en hun sociaal netwerk maximaal te benutten. Hierbij kan het niet gaan zoals het altijd is gegaan; we zullen andere dingen moeten doen. Vanuit het gedachtengoed van positieve gezondheid wordt ingezet op participatie en preventie met als doel actieve en gezonde inwoners, gezondheidsverschillen te verkleinen en de behoefte aan zwaardere zorg te verminderen of in ieder geval uit te stellen. Ook maatschappelijke organisaties, ondernemers en verenigingen worden gestimuleerd om voorwaarden te scheppen dat mensen zo lang mogelijk kunnen blijven meedoen. Doen wat werkt: bij de vertaling van ambities naar concrete activiteiten en programma s, wordt zoveel mogelijk gewerkt met een mix van officieel erkende en zo mogelijk bewezen effectieve interventies. Bij de vertaling van ambities naar concrete activiteiten maken we gebruik van de mogelijkheden van de 21e eeuw: nieuwe toepassingen, apps etc.. Beleidsuitgangspunten Gezondheid is een gedeelde verantwoordelijkheid. Maar is allereerst iets van de mensen zelf. Gezondheid draait om veerkracht: het vermogen om om te gaan met tijdelijke of blijvende veranderingen op het sociale vlak of in de lichamelijke en geestelijke conditie. Sociaaleconomische- en omgevingsfactoren zijn mede oorzaak van een ongelijke verdeling van gezondheid: laagopgeleiden leven korter en minder lang in goede gezondheid dan hoogopgeleiden. Maatschappelijke participatie bevordert de gezondheid en vice versa. De gemeente werkt samen met ketenpartners en burgers aan het beschermen en bevorderen van de gezondheid. Goed voorbeeld doet volgen: ambassadeurs en pioniers krijgen een podium. Investeren in gezond gedrag: jong geleerd is oud gedaan. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 11

12 3. Uitdagingen voor de Gemeente Roermond Jongeren en hun gezondheid: de grootste uitdagingen Goed beleid begint met een gedegen inzicht in de huidige situatie en trends van afgelopen jaren. Hiertoe voert de GGD Limburg-Noord periodiek gezondheidsonderzoeken uit 2. Op basis van deze onderzoeken worden in dit hoofdstuk de belangrijkste aandachtspunten en uitdagingen voor Roermond beschreven. De cijfers vormen samen met de landelijke speerpunten en de input van gemeentelijke afdelingen, partners en inwoners de grond voor de bepaling van lokale uitgangspunten en inhoudelijke speerpunten. In bijlage 2 is een uitgebreide onderbouwing van onderstaande uitdagingen opgenomen. In het najaar van 2015 heeft de GGD Limburg-Noord de Gezondheidsmonitor Jeugd uitgevoerd. De Gezondheidsmonitor Jeugd kent een lange traditie in Limburg: de monitor is eerder afgenomen in 1996, 2001, 2005, 2009 en Hierdoor wordt inzicht verkregen in de gezondheid van jongeren 3 door de jaren heen en worden de belangrijkste uitdagingen zichtbaar. Deze worden hieronder beschreven. De meeste jongeren ervaren hun gezondheid als goed. Er is echter ook een substantiële groep met gezondheidsklachten. Ziekteverzuim en spijbelen zijn deel)indicatoren voor de gezondheid. Zowel het ziekteverzuim als het spijbelen ligt in Roermond iets boven het regionaal gemiddelde, maar onder het landelijk gemiddelde. Het percentage jongeren met overgewicht in de gemeente Roermond is relatief hoog en stijgt nog steeds. Preventie van overgewicht bij jongeren blijft daarom belangrijk. Aanknopingspunten zijn bijvoorbeeld de verslechterde voedingsgewoonten en inactieve levensstijl van veel jongeren. Continuering van het programma Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG 4 ) in Roermond sluit goed aan bij de zichtbare trend. Het alcoholgebruik onder jongeren in Roermond is dalende en bovendien beduidend lager in vergelijking met regionaal. Nog steeds geeft echter bijna één op de drie jongeren onder de 18 jaar aan alcohol te drinken. Dit 3 Het onderzoek is uitgevoerd onder leerlingen van leerjaar 2 (doorgaans jarigen) en leerjaar 4 (doorgaans jarigen). 4 Roermond is sinds drie jaar JOGG-gemeente (Jongeren Op Gezond Gewicht) en werkt met 2 Eenmaal per vier jaar voert de GGD een grootschalige enquête uit onder jongeren in leerjaar 2 en 4 van het Voortgezet Onderwijs. Eenmaal per vier jaar voert de GGD een grootschalige enquête uit onder volwassenen (17-64 jaar) en ouderen (55+). Alle GGD en in Nederland voeren deze gezondheidsmonitors op hetzelfde tijdstip en op dezelfde manier uit. de JOGG-aanpak. Deze lokale, integrale en duurzame aanpak richt zich op jongeren van -9 maanden tot 12 jaar en hun omgeving, waaronder school, ouders en de fysieke omgeving. Met de aanpak zetten lokale samenwerkingen tussen private en publieke partijen zich preventief in voor een gezonde leefstijl onder kinderen en jongeren. Hierbij hanteert JOGG Roermond drie pijlers: Drink Water, bewegen en groente en fruit. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 12

13 onderwerp blijft dus zeker een speerpunt voor de gemeente. Ook nieuwe uitdagingen zoals de normalisering en het gebruik van party drugs vragen aandacht. Sociaal economische gezondheidsverschillen manifesteren zich al op jonge leeftijd en gaan over van generatie op generatie. De gezondheid en leefstijl van jongeren op het vmbo blijft achter ten opzichte van jongeren op havo-vwo. Een relatief grote groep jongeren heeft een verhoogde kans op gezondheidsproblemen omdat zij opgroeien onder minder positieve omstandigheden zoals bijvoorbeeld armoede. Meer dan de helft van de inwoners in Roermond kampt bovendien met overgewicht door een ongezonde leefstijl. Ruim één derde van de volwassenen en ongeveer de helft van de 75+ ers voldoet niet aan de norm als het gaat om bewegen 6. Verder zijn er veel mensen die risicogedrag vertonen zoals roken (24% van de volwassenen) en het overmatig gebruik van alcohol (6% van de volwassenen, 10% van de ouderen), en heeft meer dan de helft van de inwoners een chronische aandoening, waaronder hart- en vaatziekten en diabetes. Bijna de helft van de volwassenen (42%) in Roermond is eenzaam. Volwassenen en ouderen en hun gezondheid: de grootste uitdagingen Ook voor volwassenen en ouderen 5 voert de GGD vierjaarlijks een grootschalig onderzoek uit. De meest recente cijfers komen uit De vragenlijst is eind 2016 weer uitgezet. De resultaten en het rapport komen pas later in 2017 ter beschikking en daarmee te laat om als input voor deze beleidsnota te gebruiken. Om toch te kunnen beschikken over een gedegen cijfermatige basis voor de beleidsvorming is in samenwerking met de GGD op basis van eerder gezondheidsonderzoek een actueel beeld van de gezondheid samengesteld. Onderstaand worden de grootste uitdagingen voor volwassenen en ouderen beschreven. Een groot aantal inwoners van de gemeente beoordeeld hun eigen gezondheid als slecht. Van de 75+ ers ervaart meer dan de helft hun gezondheid als niet goed. Daarnaast hebben laag opgeleide volwassenen over het algemeen een minder goede gezondheid dan midden- en hoogopgeleiden. 6 Onvoldoende bewegen betekent niet voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen 5 De onderzoeksresultaten zijn beschreven voor drie verschillende leeftijdscategorieën (19-64 jaar, jaar en 75+). (tenminste een half uur per dag matig intensieve lichamelijke activiteit op minimaal vijf dagen per week. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 13

14 Integrale aanpak gemeentelijk beleid Het preventie- en gezondheidsbeleid kent vele inhoudelijke relaties met andere (in ontwikkeling zijnde) gemeentelijke visies en beleidsterreinen. De meest relevante inhoudelijke kaders die richting geven aan het gezondheidsbeleid zijn: de ontwikkelingen in het sociaal domein (Wmo en Jeugdhulp), het preventief armoedebeleid, sport en bewegen, (passend) onderwijs en openbare geestelijke gezondheidszorg. Maar ook de ontwikkelingen ten aanzien van de Omgevingswet, ontwikkelingen in de fysieke omgeving, het evenementenbeleid en het strategisch personeelsbeleid hebben sterke raakvlakken met preventie en gezondheid. Onderstaande beschrijving is het resultaat van de brede interne verkenning binnen en tussen de gemeentelijke afdelingen en geeft de raakvlakken tussen de diverse beleidsterreinen en preventie en gezondheid weer. Preventief armoedebeleid Armoede in Roermond is al sinds vele jaren hoger dan landelijk. Armoede is een groot probleem. Het is niet alleen het hebben van gebrek aan geld, maar armoede kent gevolgen die elkaar onderling versterken en een kloof slaan met de rest van de samenleving. Het gaat om achterstanden in gezondheid, werken, wonen, opleiding, sociale vaardigheden, opvoeden en vrijetijdsbesteding. Gezondheid en armoede hangen samen: een slechte gezondheid kan leiden tot armoede. Andersom kan ook: armoede leidt tot een slechte gezondheid. De aanpak van sociaaleconomische gezondheidsverschillen krijgt een plek in het Beleidsplan Armoedebeleid Samen actief tegen Armoede. Hierin ligt de focus op een preventieve aanpak om de mensen eerder bereiken, vóórdat ze in armoede raken. Kinderen krijgen daarbij extra aandacht. Schuldhulp In het Beleidsplan schuldhulpverlening Weg uit de schulden wordt ingezet op het voorkomen van schulden en het vergroten van de financiële zelfredzaamheid en weerbaarheid van burgers. Het beleid richt zich actief op risicogroepen waarbij schulden dreigen. Bijvoorbeeld jongeren, ZZP-ers, personen waarvoor ontslag dreigt of die door de stapeling van overheidsbezuinigingen in de problemen dreigen te komen. Bij de vormgeving van de schuldhulppreventie wordt nadrukkelijk een beroep gedaan op het maatschappelijk middenveld en vrijwilligersorganisaties en wordt samenwerking gezocht met de zorgteams in de wijken. Hiernaast wordt gewerkt aan het vergroten van de financiële zelfredzaamheid van mensen die hulp vragen bij financiële problemen en schulden. Om dit te bewerkstelligen is het Loket Schuldhulp met ingang van 2016 budgetbeheer in eigen beheer uit gaan voeren. Tijdens het budgetbeheer wordt de hulpvrager begeleid om zijn of haar financiële Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 14

15 zelfredzaamheid te vergroten en weer te leren om zelf weer zorg te dragen voor hun financiën. Tenslotte worden de meest kwetsbare burgers, welke langere tijd op financiële zorg zijn aangewezen, niet uit het oog verloren. Sport en beweegbeleid In het sport- en beweegbeleid Roermond beweegt wordt gericht ingezet op sport en bewegen als middel. Sporten en bewegen krijgt hiermee betekenis voor ontmoeting, activering, sociale cohesie en preventie. Het biedt bovendien kansen om gezondheidsachterstanden terug te dringen. Het sport en beweegbeleid gaat daarbij ook in op een beweegvriendelijke omgeving (openbare ruimte) om sporten/bewegen te stimuleren ten behoeve van onder andere participatie en gezondheid. Behalve aandacht voor de georganiseerde sport wordt ook ingegaan op de ongeorganiseerde (individuele) sporter(s). Sinds de invoering van passend onderwijs (1 augustus 2014) en de decentralisatie van de jeugdzorg (1 januari 2015) zijn schoolbesturen en gemeenten gezamenlijk verantwoordelijk voor de afstemming tussen onderwijsondersteuning en de zorg voor kinderen en jongeren. Passend onderwijs, de decentralisatie van de jeugdhulp en jeugdpreventie zijn complementaire ontwikkelingen, die veel met elkaar van doen hebben. Het onderwijs is een van de partners van JOGG. Vanuit het programma de Veilige school wordt bovendien veel preventieve aandacht besteed aan sociale veiligheid op scholen. De belangrijkste thema s die raakvlakken hebben met het preventie en gezondheidsbeleid zijn; sociale media, (cyber)pesten en middelengebruik. Onderwijs Het brede beleidsterrein onderwijs heeft veel raakvlakken met het preventie- en gezondheidsbeleid. Onderwijs is een belangrijke vindplaats voor jeugdigen, maar voert zelf ook verschillende activiteiten uit op het gebied van gezondheid en preventie. Bijvoorbeeld voor- en vroegschoolse educatie (vve), passend onderwijs, JOGG, de Gezonde school en de Veilige school. Het VVE-beleid richt zich met name op het stimuleren van de brede ontwikkeling van kinderen en de taal- (spraak)achterstand in de leeftijd van 2 tot 6 jaar. In het VVE beleid ligt de nadruk dus op taalontwikkeling, maar daarnaast ook op het spelen, de sociaal emotionele ontwikkeling, rekenen en motoriek. Het VVE-programma werkt preventief op veel problematieken die kinderen op latere leeftijd kunnen ontwikkelen. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 15

16 Openbare geestelijke gezondheidszorg (OGGz) Bij de OGGz gaat het om het bestrijden van risicofactoren op het gebied van de openbare geestelijke gezondheidszorg. Het gaat kortweg over het toeleiden naar zorg van kwetsbare burgers, die niet of onvoldoende in staat zijn om (volledig) regie te voeren over hun eigen leven. Het doel is om ook deze groep burgers desondanks zo optimaal mogelijk te laten meedoen naar vermogen. Dit overeenkomstig de Wmo Hiertoe is het van belang de lokale en regionale keten sluitend te houden door het blijvend initiëren, faciliteren en regisseren van de afstemming tussen betrokken samenwerkingspartners. Het merendeel van het beleid (OGGzpreventie, bemoeizorg, maatschappelijke opvang en beschermd wonen) is verwoord in de Regiovisie bijzondere doelgroepen voor de regio Noord- en Midden-Limburg. Deze regiovisie kent een lokale doorvertaling. Onderdelen van het OGGz-beleid dragen ook bij aan de aanpak verwarde personen. Omgevingswet te verbinden aan het concept positieve gezondheid. Zelfredzaamheid, veerkracht en adaptief vermogen passen bij de doelstellingen van de Omgevingswet. Vanuit deze ontwikkelingen raakt het preventie- en gezondheidsbeleid het lokaal beleid op het gebied van groen, verkeer en vervoer. Ontwikkelingen ten aanzien van de Omgevingswet In 2019 treedt de nieuwe Omgevingswet in werking. Met deze wet ligt de verantwoordelijkheid voor een veilige en gezonde leefomgeving in eerste instantie bij de gemeente en pas daarna bij de Provincie en het Rijk. De nieuwe Omgevingswet biedt kansen om de publieke gezondheid effectiever te beschermen en te bevorderen door bijvoorbeeld: Samenhang tussen gezondheid, milieu, veiligheid en ruimtelijke ordening en leefomgeving te vergroten en in een vroeg stadium mee te nemen bij planvorming. Bijvoorbeeld door scholen, kinderopvang en zorgcentra in een groene omgeving te realiseren De Wet publieke gezondheid (artikel 2c en 16), Omgevingswet en visie en het sociaal domein te verbinden. Bijvoorbeeld door rekening te houden met de invloed van groen op het welbevinden van inwoners en met mogelijkheden tot bewegen en ontmoeten. Voor ouderen voldoende bankjes, goede wandelpaden, voldoende verlichting. Groenvisie Vanuit de recent vastgestelde Groenvisie wordt in de gemeente Roermond ingezet op duurzame groenstructuren voor de openbare ruimte. Groenstructuren die aantrekkelijk zijn en zo robuust dat ze voor lange tijd bijdragen aan een aantrekkelijke en gezonde leefomgeving. Groen bevordert immers het welzijn en de gezondheid van de bewoners en draagt bij aan een verbetering van het milieu (afname fijnstof, geluidwerend, verkoelend). Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 16

17 Gemeentelijk Verkeer en Vervoer Plan In het nieuwe Gemeentelijk Verkeer en Vervoer Plan (GVVP) wordt de basis gelegd voor het gemeentelijk verkeersbeleid van de komende jaren. Hierin komen veel thema s aan bod, zoals bereikbaarheid, verkeersveiligheid, leefbaarheid, economische ontwikkeling en duurzaamheid. Lopen en fietsen is een van de speerpunten van het Roermondse verkeersbeleid. meerjarenplannen die organisatoren van de 15 grote evenementen in de gemeente Roermond op grond van het evenementenbeleid moeten opstellen. Organisatievisie en strategisch personeelsbeleid De gemeente Roermond is een wendbare organisatie, die met vertrouwen, lef en respect samenwerkt. Samen maken we ons sterk om de Roermondse samenleving zo optimaal mogelijk te bedienen. Passend bij deze organisatievisie wordt gewerkt aan strategische personeelsbeleid, waarin ook de duurzame inzetbaarheid en gezondheid van medewerkers een plek krijgt. Een gezonde leefstijl door meer bewegen, gezonde voeding en minder belastende arbeidsomstandigheden zorgen voor gezondere werknemers en hogere productiviteit. Partners en inwoners over hun gezondheid Evenementenbeleid Jaarlijks zijn er vele evenementen in Roermond die een positieve bijdrage leveren aan de samenleving. Een aantal van de Roermondse evenementen zijn zeer geschikt om gezond gedrag onder de aandacht te brengen en/of te bevorderen. Alcohol- en drugsgebruik vormen voor veel evenementen echter een risicofactor. De omgang met deze risicofactoren en het bevorderen van gezond gedrag worden daarom criteria in de beoordeling van de Naast een integraal intern proces is gekozen voor een interactief proces met inwoners, raadsleden, professionals en vrijwilligers in de gemeente. Aftrap voor dit proces was de expertmeeting een andere kijk op gezondheid op 28 november Als vervolg op deze expertmeeting zijn in maart 2017 een drietal interactieve bijeenkomsten georganiseerd voor alle burgers en partners in de gemeente. De input die opgehaald werd tijdens deze bijeenkomsten heeft focus gebracht in het beleid en heeft concrete punten voor uitvoering opgeleverd. In deze paragraaf worden kort de uitkomsten van de interactieve bijeenkomsten beschreven. De verslagen van genoemde bijeenkomsten zijn te vinden op Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 17

18 Uitkomsten interactieve bijeenkomsten Om de deelnemers een beeld te geven van de huidige gezondheidstoestand in Roermond werden de cijfers van elf thema s uit de gezondheidsonderzoeken van de GGD gevisualiseerd. De deelnemers werd gevraagd om voor de doelgroepen jongeren, volwassenen en ouderen elk drie thema s te prioriteren waar zeker aandacht voor zou moeten zijn in het nieuwe preventie- en gezondheidsbeleid. De scores zijn als volgt: De top drie van thema s waar volgens de deelnemers prioriteit aan gegeven moet worden heeft een plek gekregen in de speerpunten in het volgende hoofdstuk. Na het scoren van de thema s zijn de deelnemers in groepen met elkaar in gesprek gegaan over zelfgekozen thema s waarin ze de link hebben gelegd met positieve gezondheid. De algemene conclusies van de avonden zijn meegenomen in de visie. Hetgeen de deelnemers hebben gedeeld over waar we naar toe willen, wat er goed gaat en wat nog beter kan is per speerpunt verwerkt onder activiteiten en partners in bijlage Jongeren Volwassenen Ouderen 0 Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 18

19 4. Speerpunten voor beleid gezondheidsoppervlak te vergroten. Het instrument is daarmee zeer geschikt als gespreksleidraad in verschillende settings. De conclusies en inzichten uit de voorgaande hoofdstukken vormen de basis voor de speerpunten in dit hoofdstuk. Keuzes zijn gemaakt op grond van landelijk beleid, de Roermondse visie op gezondheid, de uitdagingen voor de gemeente Roermond zoals is gebleken uit gezondheidsonderzoek en de input van gemeentelijke afdelingen, partners en inwoners. Dit hoofdstuk benoemt de prioriteiten voor deze beleidsperiode. In bijlage 3 wordt per speerpunt ingegaan op activiteiten, resultaten en partners. De activiteiten vanuit het preventie- en gezondheidsbeleid zijn gericht op voorlichting en bewustwording, het bevorderen van gezond gedrag, vroegsignalering en/ of ondersteuning. Speerpunt 1: positieve gezondheid De uitgangspunten van het concept Positieve gezondheid spreken de betrokken inwoners en partners aan en passen bij de gewenste transformatie in het sociaal domein. Het biedt aanleiding en kans om met elkaar het gesprek aan te gaan en verbindingen te leggen om succesvol samen te werken om op die manier gezondheidsproblemen te voorkomen en inwoners in hun eigen kracht te zetten. Positieve gezondheid is uitgewerkt in het 'Spinnenweb Positieve gezondheid' met 7 zes assen. Elke as stelt een dimensie van gezondheid voor. Met het scoringsinstrument kan iemand zichzelf beoordelen met een rapportcijfer op de zes assen. Zo ontstaat een persoonlijk gezondheidsoppervlak. Vervolgens kan iemand zelf beoordelen welk punt degene zou willen verbeteren en daarmee het 7 Positieve gezondheid bestaat uit zes dimensies: lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, m en dagelijks functioneren. Deze zes hoofddimensies hebben een onderverdeling in 'aspecten' Ambitie 1. De beweging van positieve gezondheid en anders kijken naar zorg en welzijn is op gang en wordt verder uitgebreid. 2. Intensieve samenwerking aangaan met het actiecentrum voor Positieve Gezondheid in Limburg. 3. Het Zorgteam en op termijn andere gemeentelijke uitvoeringsteams omarmen het gedachtengoed van positieve gezondheid en werken in hun dagelijkse praktijk met het scoringsinstrument 4. Partners omarmen het gedachtengoed van positieve gezondheid en werken in hun dagelijkse praktijk met het scoringsinstrument. 5. Burgers scoren hun gezondheid met behulp van het scoringsinstrument en denken zelf na over hetgeen zij willen verbeteren. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 19

20 Speerpunt 2: verkleinen gezondheidsverschillen De minder goede gezondheid van mensen met een lage Sociaal Economische Status (SES) komt voor een deel door het verhoogd voorkomen van gezondheidsrisico's. Personen met een lage SES hebben een minder gezonde leefstijl: zij roken en drinken meer, eten minder groenten en fruit en bewegen minder. Ook zijn materiele omstandigheden (woon- en werkomstandigheden) vaak minder gunstig voor de gezondheid. Gezondheidsverschillen zijn echter ook voor een deel het gevolg van gezondheidsselectie. Juist een slechtere gezondheidstoestand kan ertoe hebben geleid dat iemand tot een lagere SES-groep behoort. Mensen met een slechte gezondheid zijn minder toegerust voor het bereiken en volgen van een hoge opleiding en krijgen daardoor ook een lager inkomen. Daarnaast is het mogelijk dat men door gezondheidsproblemen niet kan deelnemen aan het arbeidsproces. Ook kan lage SES een rol spelen in het uitstellen van zorg vanwege hoge kosten. Ambitie Door vanuit het preventie- en gezondheidsbeleid samen met partners (o.a. Centrum Jeugd en Gezin en jeugdgezondheidszorg) in te zetten op een gezonde leefstijl en een gezonde omgeving en door inzet van de maatregelen vanuit het preventief armoedebeleid worden gezondheidsverschillen in de gemeente Roermond verkleind. Speerpunt 3: een gezonde en veilige omgeving De leefomgeving waarin mensen wonen, werken en recreëren heeft invloed op hun gezondheid. De directe leefomgeving (school, werk of wijk) is een aangrijpingspunt om mensen tot een gezonde(re) leefstijl te verleiden of om een gezond leefklimaat te creëren. 3.1 Gezondheid en ruimte De nieuwe Omgevingswet biedt kansen om gezondheid, milieu en ruimtelijke ordening een integrale plek te geven in omgevingsbeslissingen onder andere door een uitdagende omgeving die uitnodigt tot gezond gedrag. Dit kan al in de fase voorafgaand aan de implementatie van deze wet. In ruimtelijke vraagstukken moet aandacht zijn voor het aspect (positieve) gezondheid. Hiertoe is samenwerking met partners en samenwerking tussen de sector Ruimte en de afdeling Welzijn essentieel. Ambitie Er is een duurzame samenwerking en (periodiek) overleg tussen Ruimte en Welzijn ten aanzien van ontwikkelingen in de buitenruimte. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 20

21 3.2 Hulp bij hartstilstand In Nederland krijgt jaarlijks 1 op de inwoners een circulatiestilstand, ook wel hartstilstand genoemd. In een gebied als Limburg, met meer dan 1,1 miljoen inwoners, zijn dat er dus meer dan 1000 per jaar. Uit statistieken blijkt dat de meeste circulatiestilstanden thuis, in de vertrouwde woonomgeving plaatsvinden. Het gaat hierbij om bijna 80% van alle gevallen. Als binnen drie minuten na een circulatiestilstand direct wordt gereanimeerd en indien nodig ook zo vroeg mogelijk (binnen zes minuten) wordt gedefibrilleerd zijn de kansen op herstel van het hartritme ongeveer 50 tot 70%. Ambitie De gemeente Roermond draagt zorg voor een netwerk van personen die in staat zijn de basale reanimatie toe te passen, personen die een Automatische Externe Defibrillator (AED) kunnen gebruiken en een netwerk van AED s gekoppeld aan de Meldkamer Ambulancezorg (1-1-2 meldkamer) binnen de gemeente. In de jaren 2017 tot en met 2019 wordt hiertoe uitvoering gegeven aan het project Hart voor Roermond. 3.3 De pedagogische civil society Versterking van de voorliggende basisvoorzieningen vormt de basis voor het nieuwe jeugdhulpstelsel. De sociale omgeving van jeugd, ouders en gezinnen is van grote waarde voor opvoeden en opgroeien. Daarnaast blijkt dat jeugd, ouders en buurtbewoners vaak bereid zijn om iets voor elkaar te betekenen in de opvoeding. Ouders hechten belang aan uitwisseling van ervaringen en onderlinge steun naar aanleiding van gewone, alledaagse opvoedervaringen. Gemeenschappelijke activiteiten van burgers rondom het grootbrengen van kinderen, noemen we de pedagogische civil society. In een goed functionerende pedagogische civil society bestaat er bij burgers de bereidheid om met elkaar in de eigen sociale netwerken en in het publieke domein verantwoordelijkheden rond het opgroeien en opvoeden van kinderen te delen. Basisvoorzieningen spelen dus grote rol in preventie en het snel oppakken van vragen of problemen. Ambitie Een grote betrokkenheid van de sociale omgeving bij jongeren, draagt als beschermende factor bij aan het gezond en veilig opgroeien van jongeren in Roermond. Preventie en jeugdhulp in en om de basisvoorzieningen is georganiseerd en levert een bijdrage aan het voorkomen van, en het omgaan met opvoed- en opgroeiproblematiek. 3.4 De gezonde werkvloer Door een gezonde leefstijl op de werkvloer te stimuleren, zorgt een werkgever voor medewerkers die fitter zijn, beter presteren en meer zin hebben in hun werk. Werkgevers kunnen een positieve rol spelen in het bevorderen van gezond gedrag op drie terreinen: weten, willen en kunnen. Gedrag veranderen begint met kennis, voorlichting is daarom belangrijk. Gedrag veranderen en in stand houden vereist soms de nodige wilskracht; het gaat dus om motivatie. Onderzocht wordt op welke manieren de gemeente haar medewerkers kan stimuleren en motiveren te werken aan hun gezondheid. Een werkgever heeft ook invloed op wat werknemers kunnen. Een gezonde keuze wordt namelijk grotendeels bepaald door de omgeving waarin men verkeert. Wanneer de werkplek een omgeving is waar een gezonde werkdruk is, een goede werksfeer heerst, gezond eten en bewegen mogelijk is en zelfs de meest logische keuze wordt, zullen werknemers eerder geneigd zijn gezonde keuzes te maken. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 21

22 Ambitie 1. De gemeente Roermond heeft als werkgever aandacht voor de gezondheid en veerkracht van haar medewerkers en heeft de intentie om dit als speerpunt in het strategisch personeelsbeleid op te nemen. 2. De gemeente Roermond heeft als werkgever aandacht voor het bevorderen van gezond gedrag van haar medewerkers en creëert een gezonde werkomgeving voor haar medewerkers. Speerpunt 4: lichamelijk gezond en vitaal Een belangrijk onderdeel van positieve gezondheid is je lichamelijk gezond en fit voelen. Een gezonde leefstijl levert hier een belangrijke bijdrage aan. Mensen die voldoende sporten en bewegen, leggen een stevige basis voor een actieve en gezonde leefstijl. Sport en bewegen is ook een middel om andere maatschappelijke doelen te bereiken, zoals de ontwikkeling en weerbaarheid van kinderen, het leren over sportiviteit en respect, maatschappelijke participatie en leefbaarheid in de buurt. 4.1 Gezond Gewicht Overgewicht is één van de meest ernstige bedreigingen van onze volksgezondheid, de gevolgen hiervan zijn groot. In de afgelopen dertig jaar zijn overgewicht en obesitas flink toegenomen. De (indirecte) kosten van overgewicht en obesitas voor de gezondheidszorg en als gevolg hiervan ziekteverzuim of arbeidsongeschiktheid worden geschat op 2 miljard euro per jaar en lopen het komende decennium naar verwachting op naar 4 tot 5 miljard euro. Om overgewicht terug te dringen is het stimuleren van een gezonde leefstijl door een gezonde en gevarieerde voeding en voldoende en regelmatig bewegen nodig. De kans op chronische aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, diabetes, stress of depressie neemt hierdoor af. Daarnaast verbetert bewegen het geheugen en concentratievermogen en vergroot het de zelfstandigheid. Bewegen met anderen geeft bovendien vaak plezier en gezelligheid en levert nieuwe contacten en een groter sociaal netwerk op. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 22

23 Ambitie 1. In Roermond maken mensen een gezonde keuze op het gebied van voeding en beweging. Inwoners bewegen voldoende en eten regelmatig gezond en gevarieerd. 2. Inwoners van Roermond wonen, werken en recreëren in een omgeving waarin de gezonde keuze weer de normaalste zaak van de wereld is. Een gezonde omgeving waarin structureel aandacht is voor een gezonde leefstijl in het algemeen en voor een gezond gewicht in het bijzonder door het continueren en uitbreiden van de JOGG-aanpak. 4.2 Genotmiddelen (alcohol, roken en drugs) Het gebruik van genotmiddelen kan negatieve effecten hebben op de gezondheid van mensen. Roken is in Nederland de belangrijkste oorzaak van voortijdige sterfte. Alcoholgebruik heeft invloed op bijna alle organen in het lichaam en hangt samen met ongeveer zestig verschillende aandoeningen. Drugs kan leiden tot verslaving ofwel afhankelijkheid. Roken is steevast één van de speerpunten in het landelijke gezondheidsbeleid. Dat is niet vreemd, gezien de grote maatschappelijke impact die de sigaret met zich meebrengt. Een roker leeft gemiddeld 10 jaar korter als gevolg van veel ernstige gezondheidsrisico s en langdurige ziekten die met roken samenhangen. Jaarlijks overlijden Nederlanders vroegtijdig aan de gevolgen. De helft haalt de pensioengerechtigde leeftijd niet. De kosten van behandeling in de gezondheidszorg bedragen ongeveer 3 miljard per jaar (RIVM). Elke procent winst is een grote vooruitgang voor de volksgezondheid. De sociale acceptatie van alcoholgebruik door jongeren is nog steeds hoog en ook het verbod om alcohol te verkopen aan jongeren wordt niet strikt nageleefd. De gemeente zet in op het verminderen van zowel de sociale als commerciële beschikbaarheid van alcohol, om zo de dalende trend in alcoholgebruik onder jongeren te versterken. Gek hè?? Dat je op meer plaatsen in Nederland sigaretten kunt kopen dan brood!? Ook het gebruik van (soft)drugs vraagt om een integrale aanpak. Drugsgebruik kan leiden tot verslaving ofwel afhankelijkheid en kan een negatieve invloed hebben op iemands geestelijke en lichamelijke gezondheid. Drugspreventie is het voorkomen dat mensen drugs gaan gebruiken of gaan misbruiken. Dit kan via voorlichting, het zo snel mogelijk Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 23

24 reageren op beginnende problemen, en het beperken van de beschikbaarheid van drugs. Niemand wil dat kinderen gaan roken Ambitie 1. In 2021 is het aantal jongeren dat begint met roken verder gedaald. Niet roken is de norm onder jongeren. Ook het aantal jongeren dat alcohol nuttigt en drugs gebruikt is verder gedaald. 2. Volwassenen en ouderen beschermen opgroeiende kinderen, vervullen een voorbeeldfunctie en roken niet op plekken waar kinderen komen. Hiertoe benoemt de gemeente tenminste drie plekken tot rookvrije omgeving. 3. Door middel van een integrale aanpak wordt het gebruik van genotmiddelen voorkomen, het gebruik uitgesteld ofwel de risico s van gebruik beperkt. In een vroeg stadium worden problemen gesignaleerd en wordt voorkomen dat problemen uit de hand lopen. 5.1 Weerbaarheid Speerpunt 5: mentaal gezond en vitaal Ook mentaal welbevinden is in het kader van positieve gezondheid van belang. Het gaat dan om zaken als vrolijk zijn, levenslust hebben, (zelf) vertrouwen hebben, genieten en lekker in je vel zitten. Weerbaarheid is een belangrijke beschermende factor voor veel gezondheidsrisico s. Iemand die weerbaar is kan op een passende manier opkomen voor zichzelf. Weerbaarheid werkt preventief. Het voorkomt machtsmisbruik of geweldservaringen. Weerbaarheid gaat ook over mensen weerbaar maken zodat ze om leren gaan met verleidingen uit het dagelijkse leven. Ambitie 1. De gemeente Roermond investeert samen met het onderwijs en verenigingen in weerbaarheid van kinderen en jongeren. 2. Het LHBT-beleid is gericht op het bevorderen van sociale acceptatie met als doel dat LHBT s zich gesteund, veilig(er) en weerbaar(der) voelen. 5.2 Eenzaamheid Eenzame burgers hebben een beperkte zelfredzaamheid, omdat zij niet beschikken over een netwerk dat mantelzorg of andere vormen van steun kan bieden. Daarnaast is er bij eenzame burgers sprake van een geringe sociale en maatschappelijke participatie. Ook blijken eenzame mensen ongezonder te zijn, ze hebben een grotere kans op depressie, suïcide en Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 24

25 hartaandoeningen. Uit onderzoek komt naar voren dat eenzaamheid de kans op vroegtijdig overlijden vergroot. Hierdoor doen eenzame mensen ook vaker een beroep op de gezondheidszorg. Eenzaamheid en depressie bij ouderen zijn met elkaar verbonden. Een flink deel van de depressieve ouderen voelt zich ook eenzaam. Ambitie 1. Door samen met zorg- en welzijnsinstellingen en andere maatschappelijke organisaties en verenigingen hierop in te zetten, is eenzaamheid onder ouderen verminderd. Daarnaast is er meer bewustwording onder volwassenen. 2. Door deelname aan EU Prevent wordt de grensoverschrijdende samenwerking tussen de diverse gezondheidsinstellingen ondersteund. Deze samenwerking is er op gericht meer eenheid te brengen in de aanpak van preventieve en curatieve gezondheidszorg in de Euregio Maas Rijn. Dit komt allereerst de gezondheid van de Euregionale bevolking ten goede, maar bevordert ook bijvoorbeeld de uitwisseling van arbeidskrachten tussen de deelregio s. 5.3 Depressie Depressie is een stemmingsstoornis en wordt gekenmerkt door een sombere stemming en interesseverlies. Depressie doet zich vooral voor op leeftijd van 25 tot 45 jaar en veroorzaakt veel ziektelast. Er bestaat niet één oorzaak voor depressie. Vaak gaat het om een samenspel van persoonsgebonden factoren, omgevingsfactoren en levensgebeurtenissen. Een depressie kan in alle leeftijdsgroepen leiden tot een verminderd sociaal, emotioneel en lichamelijk functioneren. Depressie gaat vaak samen met andere gezondheidsproblemen en leefstijlfactoren. Voorbeelden zijn: overmatig alcohol- of drugsgebruik, lichamelijke aandoeningen, overwicht en diabetes, onvoldoende beweging, roken en eenzaamheid. Ambitie 1. Er wordt ingezet op een gezonde leefstijl en het vroegtijdig signaleren van depressie, met als doel deze te voorkomen. 2. Vanuit het landelijke meerjarenprogramma depressiepreventie geldt de ambitie 30% minder mensen met een depressie in Roermond sluit hierbij aan. 3. Door deelname aan EU Prevent wordt de grensoverschrijdende samenwerking tussen de diverse gezondheidsinstellingen ondersteund. Deze samenwerking is er op gericht meer eenheid te brengen in de aanpak van preventieve en curatieve gezondheidszorg in de Euregio Maas Rijn. Dit komt allereerst de gezondheid van de Euregionale bevolking ten goede, maar bevordert ook bijvoorbeeld de uitwisseling van arbeidskrachten tussen de deelregio s. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 25

26 5.4 Dementie De verwachting is dat over 20 jaar het aantal mensen met dementie in de Gemeente Roermond bijna verdubbeld zal zijn. Naar aanleiding van de toenemende vergrijzing en een toename van mensen met de diagnose dementie heeft het college van Burgemeester en Wethouders van de Gemeente Roermond in oktober 2014 besloten om te werken aan een dementievriendelijke gemeente. Roermond is een van de eerste gemeenten in Limburg die zich hier sterk voor maakt en wil hierin een voortrekkersrol vervullen. Ambitie In Roermond kunnen mensen met dementie langer participeren in de samenleving. Voor de uitvoering van vervolgacties is eind 2016 de notitie Roermond, stad voor iedereen vastgesteld. 5.5 OGGz Bij de OGGZ gaat het om het bestrijden van risicofactoren op het gebied van de openbare geestelijke gezondheidszorg. Het gaat kortweg over het toeleiden van kwetsbare burgers naar zorg, die niet of onvoldoende in staat zijn om (volledig) regie te voeren over hun eigen leven. Het doel is om ook deze groep burgers desondanks zo optimaal mogelijk te laten meedoen naar vermogen. Ambitie 1. Door het vroegtijdig signaleren en beïnvloeden van risicofactoren en beschermende factoren oftewel burgers die (tijdelijk) niet of onvoldoende in staat zijn (volledig) eigen regie te voeren, wordt sociale uitsluiting voorkomen en verminderd waardoor Roermondse inwoners zo snel mogelijk weer mee kunnen doen naar vermogen; 2. Het eigen herstel van kwetsbare mensen wordt ondersteund door het versterken van hun participatie in de richting van een door henzelf gewenste kwaliteit van leven. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 26

27 5. Financiën Het lokaal preventie- en gezondheidsbeleid wordt ontwikkeld en geïmplementeerd door een beleidsteam van de afdeling Welzijn. De uitvoering verloopt deels via ureninvestering en budgetten van diverse andere beleidsterreinen zoals benoemd in het hoofdstuk 3. Ook de werkzaamheden van de GGD Limburg-Noord dragen in belangrijke mate bij. Onderstaande begroting richt zich specifiek op de extra beschikbare middelen voor de speerpunten in deze nota. Het beschikbare budget is vooralsnog kader stellend voor de uitvoering van dit beleid. Het jaarlijks beschikbare budget bestaat voor de jaren 2017 tot en met 2020 uit incidentele middelen van Economisch Stimulerend Sociaal Verbindend (ESSV), en het stimuleringsprogramma Gezond in de Stad (GIDS). Een deel van deze zogenaamde GIDS-gelden zijn bestemd voor continuering van het programma JOGG en de inzet van de JOGGregisseur binnen de gemeente Roermond in 2017 t/m In maart 2017 heeft de Minister aangekondigd het programma GIDS voort te zetten tot en met Het is echter nog onbekend of dit ook voor Roermond geldt en om welk bedrag het mogelijk gaat. ESSV: maatschappelijke participatie reserve stimuleringsregeling Gezond In De Stad (GIDSgelden) vanuit ministerie van VWS jaren (beschikbaar onder voorbehoud van vaststelling kadernota) stimuleringsregeling Gezond In De Stad (GIDS-gelden) vanuit ministerie van VWS Hart voor Roermond/ AED Subsidieregeling versterken weerbaarheid kinderen en jongeren Preventiearrangementen Totaal incidenteel Kamerbrief vervolg programma Gezond in de stad (GIDS) d.d. 23 maart Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 27

28 Bijlagen Bijlage 1: Scoringsinstrument Positieve gezondheid Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 28

29 Bijlage 2: Gezondheidsprofiel Gemeente Roermond Demografische kenmerken De samenstelling van de bevolking is van invloed op de gezondheid van de bevolking. Bepaalde groepen inwoners lopen meer risico s ten aanzien van hun gezondheid dan andere groepen. Op basis van onderstaande kan gesteld worden dat de bevolking van Roermond in vergelijking met de regio een achterstandsprofiel heeft dat voor veel gezondheidsindicatoren een mogelijk negatieve invloed kan hebben Jongeren en hun gezondheid: wat zijn de grootste uitdagingen? In het najaar van 2015 heeft de GGD Limburg-Noord de Gezondheidsmonitor Jeugd uitgevoerd. De Gezondheidsmonitor Jeugd kent een lange traditie in Limburg: de monitor is eerder afgenomen in 1996, 2001, 2005, 2009 en Hierdoor wordt inzicht verkregen in de Roermond Limburg landelijk gezondheid van jongeren door de jaren heen en worden de belangrijkste uitdagingen zichtbaar. Deze worden hieronder beschreven. 1. De meeste jongeren ervaren hun gezondheid als goed Met het merendeel van de jongeren gaat het goed, ze voelen zich gezond en gelukkig. Van de jongeren geeft 89% aan zijn/haar gezondheid als goed te ervaren (regionaal is dat 90%) en 91% geeft zichzelf een voldoende als het om geluk gaat. Een kleine groep jongeren loopt echter een verhoogd risico op psychosociale problemen. Hierbij gaat het om 3%, dit percentage is iets afgenomen ten opzichte van voorgaande jaren. Zowel de betrokken jeugdartsen als de scholen geven aan dat er vooral bij havo/vwo-ers veel internaliserende problemen 9 naar voren komen tijdens screeningen en ziekteverzuimgesprekken. Verder geeft 13% van de jongeren aan dat zij zich soms eenzaam voelen en 3% zegt zelfs vaak eenzaam te zijn. Eenzaamheid komt vaker voor bij meisjes dan bij jongens. Van de jongeren geeft 5% aan dat zij te kampen hebben met een depressie. Daarnaast geeft 10% van de jongeren aan dat zij op school gepest worden en geeft 4% aan dat zij te maken krijgen met cyberpesten. Cyberpesten kan ingrijpende gevolgen hebben, omdat het 24/7 doorgaat en de berichten vaak een groot bereik kennen. De persoonlijke gevolgen van een slechtere (psychosociale) gezondheid, kunnen levenslang doorwerken. Door bijvoorbeeld schoolverzuim nemen de kansen op de arbeidsmarkt af. Het percentage jongeren dat de 4 weken voorafgaand aan het aanvullen van de vragenlijst wegens ziekte van school verzuimde is 37%, t.o.v. 35% regionaal en 40% landelijk. Met 8% ligt ook het percentage spijbelaars momenteel iets hoger dan regionaal (7%), maar lager dan het landelijk gemiddelde (11%). 9 Bij internaliserende gedragsproblemen is er een overcontrole over de emoties; ze worden naar binnen gericht en leiden tot innerlijke onrust. Typische internaliserende problemen zijn sociale teruggetrokkenheid, angst, depressie en psychosomatische klachten. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 29

30 2. Overgewicht blijft een hardnekkig probleem Ondanks het feit dat jongeren hun gezondheid over het algemeen als goed ervaren, blijkt uit de screeningen JGZ dat 19% te kampen heeft met overgewicht of obesitas. Dit percentage ligt boven het regiogemiddelde van 15% en stijgt nog steeds gestaag (zowel regionaal als lokaal). Hieraan gerelateerd blijkt dat veel jongeren een ongezonde leefstijl hebben. Alhoewel de meerderheid van de jongeren minimaal 5 dagen per week ontbijt (78%), zien we ook dat slechts 16% van de jongeren voldoende fruit eet. Ook de groenteconsumptie is de afgelopen jaren gedaald: tien jaar geleden gaf nog ongeveer de helft van de jongeren in Roermond aan dat zijn elke dag groenten aten, in 2015 is dat nog slechts 40% van de jongeren. Het voedingspatroon van kinderen is de afgelopen jaren dus verslechterd. Van de jongeren geeft 32% aan iedere dag te snoepen en 22% drinkt iedere dag frisdrank. Slechts ongeveer 1 op de 5 van de jongeren geeft aan dat zij voldoen aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB), die stelt dat jongeren minimaal een uur per dag matig intensief zouden moeten bewegen. Vooral jongeren op het vmbo geven aan dat zij minder bewegen dan de NNGB voorschrijft. Bijna alle jongeren in de gemeente Roermond (95%) gaan via actief transport naar school (regionaal is dit 93%). Jongeren in Roermond sporten iets minder dan gemiddeld in clubverband, maar iets meer dan gemiddeld buiten clubverband. Jongeren brengen tegenwoordig ook veel tijd zittend door, bijvoorbeeld door te gamen of online te zijn op sociale media. 70% van de jongeren geeft aan dagelijks meer dan 2 uur achter een beeldscherm te zitten, buiten schooltijd. Meisjes zijn daarbij vaker actief op sociale media, terwijl vooral jongens meer tijd besteden aan gamen. Uiteindelijk leiden ongezonde voedings- en beweeggewoonten tot gezondheidsproblemen op latere leeftijd. Inzetten op duurzame preventie van overgewicht bij de jeugd heeft dus nog steeds topprioriteit. Hier wordt bijvoorbeeld reeds invulling aan gegeven door uitvoering van het sport- en beweegbeleid en Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG). 3. Traditionele risicogedragingen nemen af, nieuwe uitdagingen dienen zich aan In de puberteit gaan veel jongeren experimenteren met risicogedrag. Denk hierbij aan genotmiddelen zoals drank en drugs, maar ook aan seksualiteit. Gelukkig raakt slechts een kleine groep jongeren hierdoor echt in de problemen. Hoe langer het jongeren lukt dergelijke risicogedragingen uit te stellen, hoe kleiner de impact op hun gezondheid en hoe lager de kans dat zij op latere leeftijd verslaafd zullen raken. De afgelopen jaren is op veel fronten energie gestoken in het verminderen van de alcoholconsumptie van jongeren. Bijvoorbeeld door voorlichting over de schadelijke effecten van jong alcoholgebruik, maar ook door het verhogen van de wettelijke minimumleeftijd voor het verkrijgen van alcohol en betere controle op (school)feesten. Deze integrale aanpak heeft op veel plekken zijn vruchten afgeworpen. Zowel regionaal als lokaal zien we een dalende trend in het percentage jongeren dat alcohol drinkt. Het alcoholgebruik onder jongeren in Roermond is bovendien lager dan in de regio én landelijk: 30% van de jongeren in Roermond heeft in de afgelopen 4 weken alcohol gedronken t.o.v. 39% regionaal en 31% landelijk. Ook het percentage jongeren dat aan binge drinken doet (meer dan 5 drankjes op 1 gelegenheid) en het percentage jongeren dat aangeschoten of dronken geweest is, ligt in Roermond beduidend lager dan regionaal en zelfs iets lager dan landelijk. Nog steeds geeft echter bijna 1 op de 3 jongeren onder de 18 jaar aan alcohol te drinken. De leeftijd waarop jongeren beginnen met drinken, is zowel regionaal als lokaal gestegen, maar is met minder dan 13 jaar nog steeds laag te noemen. Ook voor roken heeft het ontmoedigingsbeleid effect gesorteerd; niet roken is de norm onder jongeren! Waar in 2005 nog 15% van de jongeren in Limburg-Noord rookte, is dit percentage in 2015 gedaald tot 9%. In de gemeente Roermond is het percentage rokende jongeren zelfs van 19% naar 9% gedaald in het afgelopen decennium. Goed nieuws, want roken is immers met afstand de grootste veroorzaker van ziektelast in Nederland. De leeftijd waarop jongeren beginnen met roken, is gestegen, maar met een gemiddelde startleeftijd van 13 jaar is er Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 30

31 nog steeds ruimte voor verbetering. Daarnaast is het belangrijk om alert te zijn op nieuwe ontwikkelingen. Zo geeft 40% van de jongeren aan weleens een shishapen (waterpijp in de vorm van een elektronische sigaret) gerookt te hebben. In Roermond geeft 5% van de jongeren aan softdrugs te gebruiken. Regionaal is het aantal jongeren dat softdrugs gebruikt de afgelopen jaren licht gedaald, het percentage jongeren dat ooit harddrugs gebruikt heeft, is echter gestegen. Hetzelfde geldt voor de Roermondse jongeren. Deze trend is o.a. toe te schrijven aan de normalisering van party drugs zoals XTC en de opkomst van het gebruik van lachgas 10 onder jongeren. Het percentage jongeren dat aangeeft ooit harddrugs gebruikt te hebben bedraagt momenteel 3% en ligt daarmee net onder het regionaal (4%) en landelijk (5%) gemiddelde. Een op de tien jongeren geeft aan ooit geslachtsgemeenschap te hebben gehad, dit is vergelijkbaar met de regio. Van de jongeren die aangeven seksueel actief te zijn, gebruikt 50% altijd een condoom, ook dit is vergelijkbaar met de regio. Zowel regionaal als lokaal geeft 20% van de jongeren aan dat zij wel eens last van hun gehoor hebben na het luisteren van muziek. Er zijn aanwijzingen dat vooral jongeren steeds vaker en op jongere leeftijd worden blootgesteld aan een bepaalde mate van geluidsintensiteit (db) die een risico kan vormen voor hun gehoor. Blootstelling op jonge leeftijd in bijvoorbeeld discotheken, tijdens concerten en via koptelefoons kan 10 Alhoewel lachgas tegenwoordig door jongeren als party drug gebruikt wordt en er aanwijzingen zijn dat het gebruik ervan schadelijk is voor de gezondheid, valt lachgas officieel onder de Geneesmiddelenwet i.p.v. onder de Opiumwet. De verkoop in ballonnen geldt als oneigenlijk gebruik van een middel dat onder de Geneesmiddelenwet valt en is officieel strafbaar, maar er wordt (nog) niet tegen opgetreden ( onomkeerbare gehoorschade veroorzaken die mogelijk pas op latere leeftijd aan het licht komt. Door gehoorschade hebben mensen een slechtere kwaliteit van leven, beperkingen in het sociaal verkeer en op volwassen leeftijd een lagere arbeidsparticipatie. 4. Extra aandacht voor kwetsbare groepen Er is extra aandacht nodig voor kwetsbare gezinnen, want een ongezonde leefstijl en veel gezondheidsproblemen komen vaker voor bij kinderen uit een laag sociaaleconomisch milieu. Armoede kan oorzaak zijn van problemen binnen het gezin, die kunnen leiden tot conflicten, depressie en opvoedingsproblemen. Ouders met een lager inkomen hebben daarnaast minder financiële mogelijkheden om gebruik te maken van goede voorzieningen voor hun kinderen.. De sociaal economische gezondheidsverschillen die zo duidelijk zichtbaar zijn bij de volwassen bevolking, beginnen dus reeds op jonge leeftijd (sociale overerving). Op veel van de gezondheidsthema s uit de monitor hebben de jongeren op het vmbo een beduidend slechtere score dan de jongeren op het havo/vwo. Ook geeft 43% van de jongeren op het vmbo aan dat zij wel eens geld te kort hebben, tegenover 32% op het havo-vwo. De jongeren op het vmbo gaan daarnaast impulsiever met geld om en zoeken vaker een nietconstructieve oplossing bij financiële problemen, door bijvoorbeeld meer geld te gaan lenen. De samenhang tussen armoede en gezondheid verdient ook bij jongeren gepaste aandacht. Ook ingrijpende levensgebeurtenissen, zoals echtscheiding of het overlijden van een van de ouders, kunnen impact hebben op de gezondheid van jongeren. Jongeren die dit meemaken laten meer psychische, emotionele en gedragsproblemen zien, afhankelijk van de manier waarop echtscheiding plaatsvindt en/of de manier waarop het verlies van de ouder verwerkt wordt. Uit de Gezondheidsmonitor Jeugd blijkt dat jongeren uit éénoudergezinnen een verhoogd risico hebben op gezondheidsproblemen. Het gebrek aan financiële middelen speelt hierbij Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 31

32 mogelijk een belangrijke rol. Echter ook als er wordt gecorrigeerd voor sociaaleconomische omstandigheden hebben kinderen van alleenstaande ouders nog steeds meer risico s. Zo missen alleenstaande ouders een partner met wie zij de zorg over de opvoeding kunnen delen. Zowel lokaal als regionaal zien we dat het percentage jongeren uit een eenoudergezin tweemaal zo hoog is op het vmbo dan op havo/vwo. Ook rapporteren jongeren op het vmbo vaker een ingrijpende levensgebeurtenis mee te hebben gemaakt t.o.v. leeftijdsgenoten op de havo of het vwo. In Roermond geeft 16% van de jongeren aan dat zij een ziek gezinslid hebben, dit is vergelijkbaar met het regionale gemiddelde van 15%. Jonge mantelzorgers doen op latere leeftijd vaker een beroep op (geestelijke) gezondheidszorg. Het is belangrijk dat mensen in hun omgeving oog hebben voor signalen die kunnen duiden op (dreigende) overbelasting door mantelzorgtaken en tijdig doorverwijzen, bijvoorbeeld naar het steunpunt Mantelzorg. Ook kinderen uit gezinnen van arbeidsmigranten, van niet-westerse allochtone afkomst, of met een vluchtelingenstatus hebben een verhoogd risico op gezondheidsproblemen. Asielzoekerskinderen die frequent worden overgeplaatst blijken vaker dan andere kinderen te kampen met psychische problemen en/of gedragsproblemen. Het zo snel mogelijk beheersen van de taal is belangrijk voor de integratie, maar ook om essentiële gezondheidsvaardigheden op te doen. Volwassenen en ouderen en hun gezondheid: wat zijn de grootste uitdagingen? Ook voor volwassenen en ouderen voert de GGD vierjaarlijks een grootschalig onderzoek uit. De meest recente cijfers komen uit De vragenlijst is eind 2016 weer uitgezet. De resultaten en het rapport komen pas later in 2017 ter beschikking en daarmee te laat om als input voor deze beleidsnota te gebruiken. Om toch te kunnen beschikken over een gedegen cijfermatige basis voor de beleidsvorming is in samenwerking met de GGD op basis van eerder gezondheidsonderzoek een actueel beeld van de gezondheid samengesteld. Onderstaand worden de grootste uitdagingen voor volwassenen en ouderen beschreven. 1. De meeste ouderen ervaren hun gezondheid slechter dan volwassenen Over het algemeen ervaren ouderen hun eigen gezondheid slechter dan volwassenen. Bijna een kwart (23%) van de volwassenen ervaart hun gezondheid als slecht. Dit aantal is wat hoger dan het aantal volwassenen in Limburg-Noord (20%) en Nederland als geheel (19%). In vergelijking met zowel Limburg-Noord (34%) als Nederland (32%) zijn er in Roermond ook wat meer ouderen van jaar die hun gezondheid negatief beoordelen (36%). Wat betreft de ouderen van 75+ zijn er in Roermond relatief gezien ongeveer een gelijk aantal mensen vergeleken met de regio die hun gezondheid slecht beoordelen. Zowel in Roermond (52%) als in Limburg-Noord (53%) ervaart iets meer dan de helft van de 75+ ers hun gezondheid slecht. In Nederland is dit iets minder dan de helft (49%). In de algemene bevolking is het aantal mensen dat aan alle criteria voor depressie voldoet 2-3% onder 65-plussers, en mensen die depressief zijn maar niet aan alle criteria voldoen 10%. Omdat deze laatste groep ook lijdt en klinisch relevant is wordt aangenomen dat in het totaal 12-15% van ouderen >65 jaar aan depressie lijdt Overgewicht blijft een probleem Ongeveer de helft (49%) van de volwassen inwoners in Roermond heeft overgewicht of ernstig overgewicht. Dit is wat meer dan het aantal volwassenen in Limburg-Noord (47%) en Nederland (45%). Onder ouderen in Roermond is het aantal mensen met overgewicht nog hoger. Voor de groep ouderen van jaar geldt dat 57% van de mensen overgewicht of ernstig overgewicht heeft. Vergeleken met de regio (60%) en het land (61%) is er in deze gemeente onder deze groep ouderen een 11 Bron: EUPrevent Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 32

33 wat kleiner aantal mensen met overgewicht. Van ouderen boven de 74 jaar in deze gemeente heeft ook de meerderheid (58%) overgewicht. Het aandeel 75+ ers met overgewicht in Roermond is ook wat lager dan het aandeel in Limburg-Noord (60%), maar wat hoger dan in Nederland (56%). Van de inwoners in Roermond beweegt ruim één derde (37%) van de volwassenen onvoldoende. Dit is iets meer dan het aantal volwassenen dat niet voldoende beweegt in zowel Limburg-Noord (35%) als Nederland (35%). Ouderen van jaar uit Roermond bewegen meer dan de volwassenen. Ruim een kwart (28%) van deze groep krijgt onvoldoende lichaamsbeweging. Ook dit percentage is hoger dan zowel het percentage ouderen in de regio (24%) als het landelijke percentage (22%) dat onvoldoende beweegt. In de groep ouderen van 75+ zijn er juist weer heel veel mensen die niet genoeg bewegen. Van de 75+ ers in Roermond beweegt ongeveer de helft (49%) te weinig. Op zowel regionaal als nationaal niveau is dit weer een wat kleiner aandeel (beide 45%). 3. Aandacht voor risicogedrag In Roermond rookt op dit moment ongeveer een kwart van de volwassenen (24%). Dit is ongeveer gelijk aan zowel het regionale percentage (23%) als het landelijke percentage (25%) wat betreft rokers als het gaat om deze groep. Het aantal ouderen dat rookt is relatief minder. Van de ouderen van jaar in Roermond rookt bijna één op de vijf (19%). Vergeleken met de regio (13%) en het land (15%) zijn er in deze gemeente een stuk meer rokers van deze leeftijd. Van de oudste groep (75+) rookt één op de tien mensen (10%). In Limburg-Noord en Nederland zijn er iets minder 75+ ers die roken (8% vs. 9%). Van de volwassenen in Roermond consumeert 6% overmatig alcohol. Dit is wat minder dan het aantal volwassenen in Limburg-Noord en Nederland (beide 8%). Van de ouderen tot 75 jaar in deze gemeente nuttigt één op de tien(10%) overmatig alcohol. Vergeleken met de regio (9%) zijn dit relatief wat meer ouderen, maar vergeleken met het land (10%) is dit aantal gelijk. De groep 75+ ers in Roermond drinkt wat minder vaak overmatig alcohol vergeleken met voorgaande groep (5%). In Limburg-Noord (4%) komt overconsumptie van alcohol onder 75+ ers weer iets minder vaak voor, in Nederland (5%) ligt dit percentage wel gelijk. 4. Inwoners hebben in veel gevallen een chronische aandoening In de gemeente Roermond heeft ruim meer dan de helft (61%) van de volwassen inwoners minstens één chronische aandoening. Vergeleken met regio Limburg-Noord (58%) en Nederland (54%) zijn er in deze gemeente in verhouding wat meer volwassenen met een chronische aandoening. Van de groep jarigen in deze gemeente heeft de meerderheid (82%) minstens één chronische aandoening. In deze groep zijn dit relatief ongeveer een gelijk aantal mensen als in de regio (83%) en het land (80%). Van de 75+ ers in Roermond heeft maar liefst 94% een chronische aandoening. Het regionale percentage (93%) ligt voor deze groep ouderen enigszins gelijk, maar vergeleken met het land (90%) zijn er in deze gemeente wat meer ouderen van 75+ met enige vorm van een chronische aandoening. Voor de gemeente Roermond komt diabetes vooral voor onder ouderen. Van de volwassenen in deze gemeente heeft 5% diabetes. Vergeleken met volwassenen in de regio en het land (beide 4%) is het aandeel diabetici in Roermond iets groter. Voor de oudere leeftijdscategorieën in deze gemeente liggen de percentages een stuk hoger. Van de groep tot 75 jaar heeft ongeveer één op de zes (14%) van de inwoners diabetes. Dit is vergelijkbaar met zowel de regio als het land (beide 15%). In de oudste groep (75+) ligt het aantal mensen met deze aandoening nog hoger: ongeveer één op de vijf (19%) 75+ ers in Roermond heeft diabetes. Zowel Limburg-Noord (19%) als Nederland (18%) hebben in verhouding een vergelijkbaar aantal 75+ ers met diabetes. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 33

34 Van de volwassenen in Roermond heeft ongeveer één op de zes (15%) een hart- en of vaatziekte. Dit is enigszins gelijk aan het aantal volwassenen met hartaandoeningen in de regio (14%). De groep jarigen bevat een veel grotere groep met deze ziekten (41%). Vergeleken met het aantal inwoners van deze leeftijd in de regio (41%) is ook dit relatief gezien gelijk. Van de 75+ ers in deze gemeente heeft wat meer dan de helft (52%) van de mensen enige vorm van een hart- en of vaatziekte. In de regio heeft ongeveer de helft (49%) van de 75+ ers een hart- of vaat gerelateerde aandoening. De komende 20 jaar zal er in Nederland bijna een verdubbeling plaatsvinden van het aantal mensen met dementie. (prognose aantal mensen dementie, alzheimer Nederland). De Prognose voor Roermond: 2013: : 1074 (+19%) 2030: 1469 (+62%) 2040: 1782 (+97%) 5. Eenzaamheid bestaat zowel onder volwassenen als ouderen Bijna de helft van de volwassenen (42%) in Roermond is eenzaam. Eenzaamheid onder volwassenen komt in deze gemeente hiermee in veel grotere mate voor dan in Limburg-Noord (34%) en Nederland (37%). Als het gaat om eenzaamheid onder de jongste groep ouderen (65-74 jaar) in Roermond geeft 40% van de mensen aan eenzaam te zijn. Dit zijn wat meer mensen vergeleken met de regio (37%), het land kent in verhouding wel ongeveer evenveel eenzame ouderen (41%). De oudste groep ouderen (75+) is het meest eenzaam. In Roermond is wat meer dan de helft (53%) van de inwoners van deze leeftijd eenzaam. In zowel de regio (48%) als het land (51%) is dit aandeel iets kleiner (48%). Opvallend is dat in Roermond volwassenen zelfs iets eenzamer zijn dan ouderen tot 75 jaar. 6. Met name 75 plussers ontvangen mantelzorg In Roermond wordt door ruim 12% van de volwassenen mantelzorg gegeven. Dit is relatief gezien gelijk aan het aantal volwassenen in regio Limburg-Noord en in Nederland (beide 12%). In de groep ouderen tot 75 jaar in Roermond geeft ongeveer één op de zes (16%) van de mensen mantelzorg. Vergeleken met de regio en het land (beide 14%) is dit aandeel wat hoger. De groep 75+ ers van deze gemeente geeft ook in 12% van de gevallen mantelzorg. In vergelijking met zowel de 75+ ers in Limburg-Noord (12%) als in Nederland (11%) is dit aantal enigszins vergelijkbaar. Wat hier opvalt is dat volwassenen in Roermond in gelijke mate mantelzorg aanbieden als de 75+ ers. Vooral de oudste leeftijdscategorie (75+ ers) van Roermond ontvangt mantelzorg. In deze groep ontvangt 35% van de mensen mantelzorg. In deze gemeente is het aantal 75+ ers dat deze vorm van zorg ontvangt wat hoger dan het aantal in Limburg-Noord (31%). Het aandeel 75+ ers dat mantelzorg ontvangt is aanzienlijk groter dan de andere leeftijdsgroepen. Volwassenen in Roermond ontvangen relatief de minste mantelzorg in vergelijking met de oudere leeftijdsgroepen (4%). Ook voor de gehele regio Limburg-Noord is dit het geval (4%). De groep ouderen van jaar in Roermond krijgt iets meer mantelzorg dan de volwassenen (5%). Het regionale percentage (7%) als het gaat om het ontvangen van mantelzorg is voor deze leeftijdsgroep wat hoger. 7. Extra aandacht voor kwetsbare groepen Wanneer wordt gekeken naar volwassenen, is te zien dat laagopgeleiden over het algemeen een slechtere gezondheid hebben dan mensen die hoger opgeleid zijn. Zij beoordelen hun gezondheid dan ook in meer gevallen slecht (30%) in vergelijking met midden- (17%) en hoogopgeleiden (12%). Laagopgeleiden hebben daarnaast vaker overgewicht (55%), chronische aandoeningen (68%), diabetes (6%) en hart- en vaatziekten (20%) en een groter aandeel van deze groep rookt Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 34

35 (32%). Ook zijn zij vaker eenzaam (41%) en ontvangen zij vaker mantelzorg (6%). De verschillen tussen midden- en hoogopgeleiden zijn op de meeste thema s minder groot. Opvallende uitzondering is dat onvoldoende lichaamsbeweging vaker voorkomt onder hoogopgeleiden (44%) dan onder lager opgeleiden (32%). Voor wat betreft overmatig alcoholgebruik en mantelzorg geven zijn er vrijwel geen verschillen waarneembaar tussen de betreffende opleidingsniveaus. De verschillen binnen de diverse gezondheidsthema s voor ouderen van 65+ laten een vergelijkbaar beeld zien als dat voor volwassenen. Ook hier hebben de laagopgeleiden over het algemeen een minder goede gezondheid dan de midden- en hoogopgeleiden. De verschillen tussen de opleidingsklassen zijn voor ouderen echter een stuk kleiner dan voor volwassenen, bijvoorbeeld op het gebied van chronische aandoeningen (laag: 90%, midden: 83%, hoog: 78%). Verder is er op de thema s roken en eenzaamheid voor deze groep nauwelijks verschil te zien tussen de laag-, midden- en hoogopgeleiden. Wat voor ouderen verder opvalt is dat in dit geval de hoogopgeleiden vaker overmatig alcohol consumeren (12%) dan de midden-(9%) en laagopgeleiden (5%), terwijl er voor volwassenen nauwelijks verschil is tussen de opleidingsniveaus. Ook statushouders zijn vanwege hun achtergrond een kwetsbare groep. Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 35

36 Bijlage 3: Speerpunten - activiteiten, resultaten en partners Preventie- en Gezondheidsbeleid Gemeente Roermond 36