Over opleiding, arbeidsmarkt en welvaart

Transcriptie

1 Over opleiding, arbeidsmarkt en welvaart

2 Opleiding, arbeidsmarkt en welvaart zijn nauw met elkaar verbonden. Zowel voor de individuele ontplooiing van de inwoners, als voor het collectief functioneren van een regio, zullen opleiding en arbeidsmarkt sterk bepalend zijn, in de toekomst nog meer dan vandaag. Daarom wil ik in mijn jaarlijkse toespraak voor de provincieraad ingaan op deze thema s. Ik kreeg daarover gegevens en inzichten aangereikt door verantwoordelijken en medewerkers van verschillende diensten die dagelijks bezig zijn met de problematiek van opleiding en arbeidsmarkt. Ik had met hen ook boeiende gesprekken. Ik wil hen daarvoor van harte bedanken en dan vooral: Jan Creten, Famke Soenen en Cil Cuypers van ERSV Vlaams-Brabant; Bernard Ostyn en Johan Viaene van VDAB Vlaams-Brabant; Simon Kusters van RTC Vlaams-Brabant. Ik had ook een verhelderend gesprek met mijn oude vriend Fons Leroy, gedelegeerd bestuurder van de VDAB. VOORWOORD Verder gaat mijn dank naar de medewerkers die de nodige steun gaven om deze toespraak en dit boekje af te werken: Marleen Piccard en Tania Gilson op mijn secretariaat; mijn kabinetschef Bert Carleer; Claire Cornu die voor het taalkundig nalezen en Anne Rooseleer die voor de lay-out zorgden. Lodewijk De Witte 1 oktober

3 OVER OPLEIDING, ARBEIDSMARKT EN W E LVA A RT INLEIDING De wereld verandert, wat doen wij? 7 HOOFDSTUK I Van school naar werk 13 HOOFDSTUK II Waar zitten de jobs? 27 HOOFDSTUK III Over de gewestgrenzen heen 41 HOOFDSTUK IV Welke talen spreekt u? 47 HOOFDSTUK V Kansen op de arbeidsmarkt 55 INHOUD HOOFDSTUK VI Maatwerk in het lokaal beleid 69 SLOTBESCHOUWING 87 5

4 DE WERELD VERANDERT, WAT DOEN WIJ? Mevrouw de voorzitter, Beste collega s van de deputatie, Dames en heren provincieraadsleden, Dat de wereld razendsnel verandert, is een open deur zo wijd als de mond van een student die geeuwt tijdens een vroege les. Veranderingen op welke breedte- of lengtegraad dan ook, kunnen schokken of minstens zinderingen teweegbrengen tot in onze kleine provincie. Dat is zo voor bijna alle aspecten van het menselijk leven, maar is zeer uitgesproken zo voor de economische productie en voor het soort werk waarop wij onze activiteit en onze welvaart kunnen schoeien. INLEIDING Een hoopvol maar droevig aflopend verhaal uit onze regio illustreert dat zeer goed. We geloven, met reden, dat innoverende producten of diensten in toekomstgerichte sectoren een sterke basis zijn voor economische ontwikkeling. We bevorderen daarom de samenwerking tussen kennisinstellingen en het bedrijfsleven, met de hoop dat daaruit nieuwe succesvolle ondernemingen ontstaan. Toen in 2001 in Tienen een bedrijf voor de productie van zonnecellen werd gesticht, zagen we dat als een bevestiging dat die strategie werkte. Het bedrijf Photovoltec leek de wind en de stromingen mee te hebben. De fotovoltaïsche cellen die het bedrijf ging produceren steunden op onderzoek dat bij IMEC was ontwikkeld en de blijvende samenwerking tussen het bedrijf en IMEC kon borg staan voor verdere technologische verbeteringen van het product. Het bedrijf werd actief op de markt van duurzame energieopwekking, een markt die sterk ondersteund werd en grote groeiperspectieven had. Het bedrijf werd gefinancierd door wereldbedrijven als Total en GDF-Suez en kon terugvallen op een sterke kapitaalstructuur. De fabriek werd gebouwd 6 7

5 in Tienen en onze regio levert, zo wordt algemeen erkend, goed opgeleid personeel. De factoren voor succes waren verenigd: technologie en product waren sterk, de markt was veelbelovend, kapitaal en arbeidskrachten stonden op een hoog peil. De verwachtingen werden ook waargemaakt. De productie van zonnecellen ging van start in 2003 en enkele jaren later kon volop worden geïnvesteerd in de uitbreiding van de productie. De jaarlijkse productiecapaciteit aan zonneenergie werd op minder dan tien jaar vertienvoudigd en de tewerkstelling groeide tot 275 personeelsleden. Er was tevredenheid dat ook in een sector met industriële productie en tewerkstelling, een nieuw bedrijf succes kon hebben. Maar dan werd het bedrijf geconfronteerd met externe factoren die het voortbestaan onmogelijk maakten: een combinatie van een grote overproductie wereldwijd, dumpingprijzen uit China en, wegens besparingen, een ernstige vermindering van de subsidie voor het installeren van zonnepanelen. In 2012 moest worden beslist om het bedrijf te sluiten. Wat leren we daaruit? Dat we als regio in een zeer open economie spelen, waarin activiteiten snel kunnen groeien, over de grenzen heen, maar ook snel kunnen worden bedreigd, niet ten gevolge van falende prestaties, maar omdat de context en factoren waarbinnen men werkt volkomen veranderen. De stabiliteit van een onderneming en van de tewerkstelling is steeds minder verzekerd, zich kunnen aanpassen wordt steeds belangrijker. Veranderingen in de wereld laten zich voelen in de werksituatie van de Vlaams-Brabander. Hoe stellen wij ons in op die steeds snellere en steeds meer globale evoluties? Hoe kunnen we ons wapenen om, ook als mooie en beloftevolle projecten niet lukken, toch voldoende veerkracht te tonen om aan te pikken op nieuwe mogelijkheden? Hoe zorgen we voor voldoende jobs en voor een voldoende hoge arbeidsdeelname? Arbeidsdeelname is belangrijk, zeker om tot welvaart te komen en wellicht ook wel voor meer kansen op geluk. Dat geldt zowel voor iemand persoonlijk als voor de samenleving in haar geheel. Wanneer iemand een treffelijke job heeft, met redelijke arbeidsvoorwaarden, komt hij of zij sterker te staan: financieel, met meer sociale contacten, met kansen op ontplooiing, zelfstandiger. Voor een maatschappij is een voldoende hoge arbeidsdeelname nodig om de welvaart, de openbare voorzieningen en de sociale zekerheid te kunnen financieren. Het is allerminst verbazend dat een voldoende hoge werkzaamheid één van de cruciale doelstellingen is, één van de normen om te beoordelen of een regio het goed doet. Je leest en hoort ook steeds vaker dat het voor de toekomst van een regio van cruciaal belang zal zijn of zij de geschikte mensen weet te vinden om op hoog niveau mee te spelen in de internationale samenwerking of competitie. De plaats van een regio in de wereld zal in belangrijke mate afhangen van het menselijk potentieel: kunnen we bekwame mensen aantrekken of behouden voor de taken van morgen? Dat is zeker niet alleen voor topjobs van belang, maar ook voor de vele diverse functies waar zin voor initiatief en voor verantwoordelijkheid het verschil kunnen maken. Er is een tweevoudige vraag over arbeidsdeelname: nemen genoeg mensen deel aan het arbeidsproces om ons sociaal model te schragen? Is de kwaliteit van de mensen voldoende hoog om competitief te zijn, om het verschil te maken? Arbeidsdeelname is in grote mate schatplichtig aan onderwijs of aan beroepsopleidingen en specifieke cursussen die voorbereiden op een job. Het aanbod en de kwaliteit van het onderwijs en van de voortgezette opleidingen bepalen in hoge mate of vooral jongeren aan de bak komen op de arbeidsmarkt. Vanwege de snelle ontwikkelingen en veranderingen waar ik daarnet naar verwees, moet het onderwijs mensen vormen die mee kunnen evolueren met de verwachtingen en de noden van de maatschappij en de economie. Het meegeven van een algemene vorming en bagage staat soms op gespannen 8 9

6 voet met de vraag vanuit het bedrijfsleven naar instapklare arbeidskrachten. Het arbeidsmarktbeleid moet mikken op het ontwikkelen en oriënteren van competenties met het oog op jobinvulling. Het moet streven naar een zo goed mogelijke afstemming tussen de vraag naar en het aanbod van werk. Opleiding, arbeidsmarkt en welvaart liggen in elkaars verlengde. Hoe beter we daarop presteren in onze provincie, hoe meer kansen onze inwoners zullen hebben om een goed leven uit te bouwen. Nu is het duidelijk dat het zwaartepunt, de belangrijkste hefbomen, voor zowel onderwijs- als arbeidsmarktbeleid liggen bij de Vlaamse of de federale overheid. Maar dat wil niet zeggen dat wij met het provinciale en met de lokale besturen louter toeschouwers zijn. We zijn minstens belanghebbende, met recht van spreken, en kunnen zelf ook op een aantal punten bijdragen tot een betere afstemming tussen vraag en aanbod naar werk. In deze toespraak wil ik enkele vragen over arbeidsmarkt en arbeidsdeelname in Vlaams-Brabant bespreken. Ik besef natuurlijk dat ik dat doe in een tijd van crisis en van gestegen werkloosheid. Ik wil nochtans niet zozeer stilstaan bij de conjunctuurgebonden problemen, maar proberen te kijken naar de troeven en noden voor de toekomst

7 VAN SCHOOL NAAR WERK Bij bedrijfsbezoeken die ik af en toe mag doen, probeer ik bij de bedrijfsleiders te peilen naar de sterktes en zwaktes van onze provincie, te luisteren naar wat zij ervaren als troeven van onze streek. Wanneer het gaat om afdelingen van multinationale bedrijven, soms zeer grote multinationals zoals Procter & Gamble of Toyota, probeer ik bij hen te horen waarom zij kiezen of blijven kiezen voor Vlaanderen en meer specifiek Vlaams-Brabant als plaats voor een vestiging. Eén van de redenen die bijna telkens naar boven komt en die over het algemeen boven drijft, is het opleidingsniveau van de werknemers, de mogelijkheid om personeel met sterke competenties aan te trekken. Dat antwoord heb ik te vaak gehoord om nog toeval of een louter individuele inschatting te zijn. Het wordt ook bevestigd in de barometer van de Belgische attractiviteit De auteurs stellen vast dat meer dan 70% van de ondervraagde bedrijfsleiders door de jaren heen drie sterke punten blijven aanhalen: transport en logistieke infrastructuur (79%), telecommunicatie-infrastructuur (75%) en de competentie van de Belgische werknemer (74%). Als je in dezelfde barometer kijkt naar de plaats waar in België de buitenlandse investeringen gebeurden tussen 2001 en 2011, dan blijkt dat de provincie Vlaams-Brabant op de derde plaats komt, na het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest en de provincie Antwerpen. 2 HOOFDSTUK I 1. ERNST & YOUNG, De barometer van de Belgische Attractiviteit 2012, p. 29, Ibidem, p. 23 Wordt deze perceptie vanwege bedrijfsleiders ook bevestigd door objectieve gegevens? De competentie van een werknemer blijkt natuurlijk niet alleen uit zijn of haar scholingsniveau, maar de opleidingsgraad van de inwoners van een gebied geeft toch een goede indicatie. Uit de statistische informatie van de Federale Overheidsdienst Economie blijkt dat het opleidingsniveau in België steeds hoger wordt. Zo steeg het aantal inwoners met een hogere opleiding in Vlaanderen, tussen 2002 en 2012, met 7%, van 25% tot 32%. Opmerkelijk is 12 13

8 dat in Vlaams-Brabant de stijging nog sterker was (8%), maar vooral dat het aandeel hoger opgeleiden bijna 10% hoger ligt dan het gemiddelde voor de vier andere Vlaamse provincies. 39% van de Vlaams-Brabantse bevolking op actieve leeftijd had in 2012 een diploma hoger onderwijs. Het aantal laaggeschoolden daalde tussen 2002 en 2012 ook fors, van één derde naar minder dan één vierde van de bevolking op beroepsactieve leeftijd. Actieve (werkende en werkloze) en inactieve bevolking sinds 1999 op basis van de Enquête naar de Arbeidskrachten, per jaar, gewest, provincie en onderwijsniveau JAARTAL WOONPLAATS ONDERWIJSNIVEAU (ADSEI) totale bevolking totale bevolking totale bevolking proc. Vlaams-Brabant Laag 33,3% 26,8% 23,9% -9,3% Midden 36,2% 37,6% 37,4% +1,2% Hoog 30,6% 35,6% 38,7% +8,1% Limburg Laag 42,5% 34,4% 30,9% -11,5% Midden 35,8% 40,9% 41,1% +5,2% Hoog 21,7% 24,8% 28,1% +6,3% Oost-Vlaanderen Laag 39,5% 34,1% 30,0% -9,4% Midden 35,2% 37,9% 38,6% +3,4% Hoog 25,3% 27,9% 31,4% +6,0% West-Vlaanderen Laag 39,8% 35,8% 30,0% -9,7% Midden 37,3% 38,6% 40,9% +3,5% Hoog 22,9% 25,6% 29,1% +6,2% Antwerpen Laag 38,7% 33,6% 28,8% -9,9% Midden 36,7% 39,4% 39,7% +3,0% Hoog 24,6% 27,0% 31,5% +6,9% Vlaams Gewest Laag 38,7% 33,1% 28,7% -9,9% Midden 36,3% 38,8% 39,5% +3,2% Hoog 25,0% 28,1% 31,8% +6,7% België Laag 40,5% 34,8% 31,4% -9,1% Midden 34,6% 37,1% 37,4% +2,8% Hoog 24,9% 28,1% 31,3% +6,3% Bron: ADSEI - Bewerking RESOC - FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie 3. ec.europa.eu/statistics_ explained/index.php/ Education_statistics_ at_regional_level/nl Als het opleidingsniveau van de bevolking in haar geheel vrij snel stijgt, is dat enkel mogelijk omdat de jongeren vandaag kiezen om te studeren en de school verlaten met goede diploma s. Dat blijkt ook zo te zijn, zeker in Vlaams- Brabant. Eén op de twee Vlaams-Brabantse jongeren haalt vandaag een diploma hoger onderwijs, een professionele of academische bachelor, of een master (49,3%, tegenover 42,3% gemiddeld voor Vlaanderen). Bijna vier op de tien werken het secundair onderwijs af en zijn middengeschoold (38,3%, tegenover 41,8% gemiddeld voor Vlaanderen). 12,4% van de Vlaams-Brabantse jongeren betreedt de arbeidsmarkt als laaggeschoolde (tegenover 15,9% gemiddeld voor Vlaanderen). Het hoge scholingsniveau in Vlaams-Brabant is dus inderdaad een belangrijke troef, zeker in een economische context met een grote tertiaire en quartaire sector. We scoren in de Europese ranking van regio s zeer hoog op het vlak van opleidingsniveau. 3 Aandeel schoolverlaters 2011 per scholingsgraad Vlaams-Brabant Vlaanderen Aantal Aandeel Aantal Aandeel Laag % % Midden % % Hoger % % Totaal % % Bron: VDAB Het aantal schoolverlaters met een bachelor- of masterdiploma ligt in Vlaams- Brabant merkelijk hoger dan in Vlaanderen. Omgekeerd ligt het aandeel laaggeschoolden een stuk lager. Meisjes doen het beter op school. Gemiddeld voor Vlaanderen zijn bijna twee op de drie laaggeschoolde schoolverlaters jongens; bij de hooggeschoolden is bijna zes op de tien een meisje

9 Het hoger opleidingsniveau in Vlaams-Brabant laat zich ook merken bij de werkzoekenden die ingeschreven zijn bij de VDAB. Vlaams-Brabant telt 6% meer hooggeschoolde en 7% meer kortgeschoolde werkzoekenden dan het gemiddelde voor Vlaanderen. Werkzoekende schoolverlaters naar studieniveau Max. SO1 naar studieniveau naar studieniveau 37,7% Scholingsgraad werkzoekenden augustus 2013 Leuven Vilvoorde Vlaams-Brabant Vlaanderen Aantal Aandeel Aantal Aandeel Aantal Aandeel Aantal Aandeel leertijd DBSO 14,5% 26,8% Kort % % % % Midden % % % % ASO2 16,6% Hoog % % % % Totaal % % % % BSO2 31,4% Bron: VDAB TSO2 19,6% We moeten de betekenis van het groot aantal jongeren dat een goed diploma behaalt goed naar waarde schatten. Eerst en vooral voor die jongeren zelf, van wie ernstige inspanningen worden gevraagd om zo ver te geraken, maar die daarmee ook een sterkere basis verwerven voor hun verdere leven. Ze hebben een beduidend grotere kans om snel aan een eerste job te geraken; de bredere of grondigere opleiding die ze verwerkt hebben, vormt een sokkel waarvan ze kunnen vertrekken zowel voor hun professionele als voor hun sociale en culturele interesses en activiteiten. Voor de maatschappij en voor de regio is het een onmiskenbaar voordeel dat een dermate groot aandeel van haar bevolking een goede opleiding heeft gehad. Voor de arbeidsmarkt verhoogt dat de kansen om voor de in te vullen jobs kandidaten met de goede competenties te vinden. Voor de vele taken en verantwoordelijkheden die in een samenleving ook buiten de werksfeer moeten worden opgenomen, kan men terugvallen op een brede groep aan goed opgeleide mensen. Bovendien vormt een goede schoolse opleiding een sterke basis voor latere bijkomende cursussen en specialisaties. KSO2 ASO3 BSO3 & BSO4 TSO3 KSO3 PBA ABA MA 5,3% 6,1% 11,9% 11,3% 11,1% 10,5% 16,0% 27,5% Deel rest% onder of gelijk aan gemiddelde Deel rest% boven het gemiddelde % zonder werkervaring Bron: VDAB, Werkzoekende schoolverlaters in Vlaanderen, 26ste studie

10 Uit de rapporten van de VDAB blijkt dat de kans dat een schoolverlater snel aan een job geraakt, afhangt van het scholingsniveau en ook van de gevolgde studierichting. Werkzoekende schoolverlaters provincie Vlaams-Brabant Studieniveau Studiegebied aantal schoolverlaters % werkzoekend na 1 jaar % zonder werkervaring M V T M V T M V T Totaal Max. SO ,5% 26,6% 32,0% 13,1% 5,3% 10,7% Totaal leertijd ,5% 6,7% 12,9% 5,0% 1,7% 3,6% Totaal DBSO ,7% 28,3% 27,9% 3,1% 2,2% 2,7% Totaal ASO ,6% 9,8% 13,0% 4,9% 4,9% 4,9% Totaal BSO ,7% 18,8% 24,9% 6,5% 3,9% 5,5% Totaal TSO ,4% 12,3% 17,4% 9,1% 4,6% 7,8% Totaal KSO ,0% 0,0% 11,8% 0,0% 0,0% 0,0% Totaal ASO ,0% 5,7% 9,3% 4,0% 3,5% 3,8% Totaal BSO3 & BSO ,9% 7,3% 10,3% 5,6% 2,9% 4,4% Totaal TSO ,6% 6,9% 9,9% 3,9% 2,0% 3,2% Totaal KSO ,5% 14,0% 13,4% 3,1% 6,0% 4,9% Totaal PBA ,2% 4,4% 4,7% 1,4% 0,8% 1,0% Totaal ABA ,0% 4,6% 6,1% 3,5% 2,3% 3,1% Totaal Master ,0% 5,0% 4,6% 2,0% 2,0% 2,0% Eindtotaal ,2% 6,7% 9,0% 4,0% 2,1% 3,1% Max. SO1 Max. sec. onderwijs van de 1ste graad ASO3 Algemeen sec. onderwijs van de 3de graad LEERTIJD Leer3jd (Syntra Vlaanderen) BSO3 & BSO4 Beroepssec. onderwijs van de 3de & 4de graad DBSO Deel3jds beroepssecundair onderwijs TSO3 Technisch sec. onderwijs van de 3de graad ASO2 Algemeen sec. onderwijs van de 2de graad KSO3 Kunstsec. onderwijs van de 3de graad BSO2 Beroepssec. onderwijs van de 2de graad PBA Professioneel gerichte bachelor TSO2 Technisch sec. onderwijs van de 2de graad ABA Academisch gerichte bachelor KSO2 Kunstsec. onderwijs van de 2de graad MA Master Bron: VDAB, Werkzoekende schoolverlaters in Vlaanderen, 26ste studie Over het algemeen doen de schoolverlaters uit Vlaams-Brabant het beter dan het gemiddelde in Vlaanderen. De daarvoor gebruikte indicatie is hoeveel er na één jaar nog werkzoekend zijn en hoeveel er in de loop van dat jaar toch al 4. VDAB, Werkzoekende schoolverlaters in Vlaanderen, 26ste studie enige werkervaring opdeden. Uit de studie blijkt dat van de schoolverlaters uit Vlaams-Brabant er na één jaar nog 8,98% werkzoekend was en 3,07% nog geen enkele jobervaring had opgedaan. Voor Vlaanderen is dat gemiddeld 11,71% en 3,51%. Ook hier is er een groot verschil tussen jongens en meisjes: 11,2% van de Vlaams-Brabantse jongens zit na één jaar nog zonder job, terwijl dat voor de meisjes slechts 6,7% is. Dat is wellicht grotendeels te verklaren doordat er onder de laaggeschoolden veel meer jongens zijn, want de verschillen naargelang het scholingsniveau zijn groot. Van de hooggeschoolden uit Vlaams-Brabant had slechts 4,71% na één jaar nog geen baan; van de middengeschoolden lag dat dubbel zo hoog: 9,9%; van de laaggeschoolden hadden bijna vijf keer zoveel schoolverlaters (22,9%) nog geen job gevonden. 4 Werkzoekenden na 1 jaar: indeling per studieniveau (schooljaar ) Vlaams-Brabant Vlaanderen LAAG DBSO 31 27,9% ,8% Leertijd 18 12,9% ,5% Max SO ,0% ,7% BSO ,9% ,4% TSO ,4% ,6% KSO ,8% 38 27,5% ASO ,0% ,6% Totaal ongekwalificeerd ,9% ,2% MIDDEN KSO ,4% ,0% BSO3&BSO ,3% ,3% ASO3 81 9,3% ,9% TSO ,9% ,1% Totaal middengeschoold 407 9,9% ,4% HOOG PBA 104 4,7% 819 5,3% ABA 14 6,1% 95 10,5% MA 129 4,6% 863 6,1% Totaal hooggeschoold 247 4,71% ,83% Totaal 957 8,98% ,71% Bron: VDAB, Schoolverlatersonderzoek

11 5. VAN LANDEGHEM G., DE FRAINE B., GIELEN S., VAN DAMME J., Vroege schoolverlaters in Vlaanderen in 2010, Indeling volgens locatie, opleidingsniveau van de moeder en moedertaal, 2013, Leuven: Steunpunt SSL, rapport nr. SSL/ /1.2.0 Uit de verdere analyse van de VDAB blijkt dat de kansen op de arbeidsmarkt ook samenhangen met de studierichting, ik kom daar nog op terug, maar het grootste verschil ligt tussen hen die al dan niet het secundair onderwijs hebben kunnen afwerken. Ook in de gunstige situatie van Vlaams-Brabant blijft het zo dat één op acht jongeren geen diploma van het secundair onderwijs halen. Voor het jaar 2011 waren dat ruim 1300 jongeren die met niet meer dan een korte scholing het leven instappen. Dat beknot niet alleen flink hun kansen op het snel vinden van een job, ook voor hun verdere loopbaan is dat een ernstige handicap, voor het vinden en behouden van een betrekking en voor het verkrijgen van redelijke loon- en arbeidsvoorwaarden. Binnen de laaggeschoolde groep zijn er nog betekenisvolle verschillen. Zij die een leertijd bij Syntra afwerkten of zij die in het ASO bleven leren, weliswaar zonder diploma te halen, raken iets gemakkelijker aan een job en hebben een betere basis om later met een bijkomende opleiding hun kansen te verbeteren. Voor hen die BSO of TSO volgden zonder een einddiploma te halen, en zeker voor hen die zelfs geen studiebewijs van de tweede graad behalen, zijn de perspectieven helemaal niet goed. Gelukkig is die groep in onze provincie al bij al beperkt, zeker in vergelijking met andere provincies en regio s, maar het blijft een uitdaging om de vroegtijdige schooluitval verder terug te dringen. Om die uitdaging aan te pakken, kijken we best naar de risicofactoren voor schooluitval, naar de categorieën leerlingen die het vaakst het onderwijs verlaten zonder diploma. Een studie probeert dat met één contrast te vatten: In 2010 waren er van de Nederlandstalige vrouwelijke schoolverlaters met een hoog opgeleide moeder 4,5% vroege schoolverlaters; van de anderstalige jongens met een laag opgeleide moeder waren er 40,6% vroege schoolverlaters. Een verschil van bijna één op tien, dat duidelijk maakt dat het geslacht van de leerling, de moedertaal en het opleidingsniveau van de ouders bepalend zijn voor het risico dat een leerling zonder diploma de klasdeur achter zich dichttrekt. Maar er zijn ook grote geografische verschillen: Het risico op voortijdig schoolverlaten wordt in belangrijke mate bepaald door lokale omstandigheden, op de schaal van steden en gemeenten. 5 Wanneer we de situatie bekijken per provincie, zien we dat het percentage vroege schoolverlaters het laagst ligt in West-Vlaanderen en Vlaams-Brabant. Het is ook wel duidelijk dat naarmate een gebied meer verstedelijkt is, er meer leerlingen zijn die ongekwalificeerd de school verlaten. Schoolverlaters per provincie in 2010 Volgens de schoolvestigingsplaats Jongens Meisjes J+M PROVINCIE Sch. Vr. Ind. Sch. Vr. Ind. Ind. Antwerpen ,6% ,2% 16,4% Oost-Vlaanderen ,3% ,5% 14,0% West-Vlaanderen ,2% ,0% 11,1% Limburg ,7% ,6% 13,3% Vlaams-Brabant ,8% ,5% 10,7% BHG ,4% ,5% 23,3% ,6% ,0% 13,9% Volgens de woonplaats Jongens Meisjes J+M PROVINCIE Sch. Vr. Ind. Sch. Vr. Ind. Ind. Antwerpen ,5% ,1% 16,3% Oost-Vlaanderen ,8% ,3% 13,6% West-Vlaanderen ,5% ,0% 11,3% Limburg ,9% ,0% 12,5% Vlaams-Brabant ,8% ,0% 11,4% BHG ,3% ,7% 27,1% WG ,6% ,8% 19,1% Overige ,6% ,8% 24,3% ,6% ,0% 13,9% Sch. = schoolverlaters; Vr. = vroege schoolverlaters; Ind. = vroege schoolverlaters als percentage van schoolverlaters. BHG = Brussels Hoofdstedelijk Gewest; WG = Waals Gewest; Overige = woonplaats in buitenland of woonplaats onbekend. Bron: VAN LANDEGHEM G., DE FRAINE B., GIELEN S., VAN DAMME J., Vroege schoolverlaters in Vlaanderen in 2010, Indeling volgens locatie, opleidingsniveau van de moeder en moedertaal, 2013, Leuven: Steunpunt SSL, rapport nr. SSL/ /1.2.0, p. 61 Uit de bovenstaande tabel blijkt een duidelijk verschil tussen jongens en meisjes

12 Bij de leerlingen waarvan de moeder het hoger secundair onderwijs niet af- gestart. Maatschappelijk kwetsbare kinderen krijgen er, in de basisschool of in werkte, ligt de verhouding van het aantal leerlingen dat ongekwalificeerd de de eerste graad van het secundair onderwijs, één of twee keer per week be- school verlaat (23%) drie keer zo hoog als bij leerlingen waarvan de moeder wel geleiding van studenten-vrijwilligers uit de lerarenopleiding. Het project kent minstens een diploma hoger secundair heeft (7,3%). Meer dan één op vijf van veel succes: er werken nu 15 secundaire en 7 basisscholen aan mee; de voor- de leerlingen in Vlaanderen waarvan geweten is dat de moeder ten hoogste het bije drie jaar kregen meer dan 1500 leerlingen begeleiding van 700 buddy s. lager secundair afwerkte, verlaat het secundair onderwijs zonder kwalificatie. 6 Het project wordt elders al overgenomen. 9 Er zijn ook veel meer vroege schoolverlaters onder de leerlingen met een andere In het secundair onderwijs zal je toch altijd te maken hebben met leerlingen moedertaal dan het Nederlands. Ongeveer één op tien van de leerlingen in Vlaan- die schoolmoe zijn of slecht in hun vel zitten. Dat in een vroeg stadium probe- deren had in 2010 een andere moedertaal dan het Nederlands. Bij hen ligt de ver- ren te remediëren, biedt de meeste kansen. De Centra voor Leerlingenbegelei- houding vroegtijdige schoolverlaters (30%) drie keer zo hoog als bij Nederlands- ding hebben daarin een sleutelrol. Het is via hen dat een time-out kan worden talige leerlingen (9,6%). Dat wil zeggen dat er op drie anderstalige schoolverlaters aangevraagd, waarbij een leerling gedurende enkele weken uit de klas wordt één is die zonder secundair diploma de school verlaat. 7 De vaststelling dat in het gehaald om hem of haar na een programma van gesprekken, overleg en vor- lager en in het secundair onderwijs niet-belgische leerlingen drie keer vaker één ming, opnieuw te laten starten met een betere houding. 10 De programma s of meer jaar schoolse achterstand oplopen, wijst overigens in dezelfde richting. 8 van deeltijds leren bieden voor een aantal een goede uitweg, maar kunnen nog beter en meer worden toegepast. Het project Leren werkt, waarin het Dat we onder de bevolking van Vlaams-Brabant een hoger aandeel midden- en volwassenenonderwijs en de VDAB samenwerken om algemene vorming en hoog opgeleiden tellen, speelt in het voordeel. Dat we in onze provincie een beroepsopleiding te combineren, kan misschien ook inspiratie bieden om voor eerder hoog en stijgend aantal anderstaligen hebben, is in het nadeel. Globaal het secundair onderwijs een soortgelijk initiatief te ontwikkelen. 11 In ieder ge- genomen brengen onze jongeren het er goed van af, aangezien er minder dan val mogen we een jongere nooit opgeven, moeten we blijven proberen hem gemiddeld in Vlaanderen zonder kwalificatie de school verlaten. Toch blijft het of haar met voldoende opleiding het leven te laten starten. 6. VAN LANDEGHEM G., DE FRAINE B., GIELEN S., VAN DAMME J., Vroege schoolverlaters in Vlaanderen in 2010, Indeling volgens locatie, opleidingsniveau van de moeder en moedertaal, 2013, Leuven: Steunpunt SSL, rapport nr. SSL/ /1.2.0, p Ibidem p Gegevens van het Steunpunt Sociale Planning Vlaams-Brabant, aangehaald in mijn toespraak 15 jaar Vlaams-Brabant een opdracht om het aantal schoolverlaters met een lage opleiding verder te verminderen. We moeten daarvoor zeker blijven aansturen op programma s voor begeleiding en ondersteuning van anderstaligen. Daarnaast moeten we nadenken hoe we vooral jongens uit maatschappelijk kwetsbare gezinnen, kunnen motiveren en ondersteunen om minstens het secundair onderwijs af te werken. Dat begint al vroeg, met de leeftijd waarop kinderen naar de kleuterschool worden gestuurd. Programma s om ouders dicht genoeg te betrekken bij het schoolgebeuren of om voor kinderen in bijkomende begeleiding te voorzien, kunnen voorkomen dat schoolachterstand vroeg ontstaat en snel groeit. Als voorbeeld verwijs ik graag naar het BUDDY-project dat in de stad Leuven werd 9. leven/onderwijs/buddyproject/ onze-hulpverlening/ private-voorzieningen/ projecten/time-outprojecten-ouders-welzijn/ lerenwerkt.org/ professionelen/vdaben-l4-volwassenonderwijs-zetten-succesvollesamenwerking-verder Als we uitgaan van het VDAB-rapport over schoolverlaters, dan zien we dat het beeld van de afstuderenden in Vlaams-Brabant toch anders is dan elders. De grootste groepen worden gevormd door de masters (ongeveer 2825) en de professionele bachelors (ongeveer 2200, waarvan bijna twee derde meisjes), samen maken zij bijna de helft van het totaal aantal schoolverlaters uit. Zij vinden zeer vlot hun weg op de arbeidsmarkt. Voor veel studierichtingen is 22 23

13 er geen enkel probleem om een job te vinden. Voor enkele richtingen, vooral in de culturele sfeer, zijn er na een jaar wel nog 15 tot 30% werkzoekenden. met hen die algemeen secundair onderwijs als einddiploma hebben. Ongeveer 10% van hen is na één jaar nog werkzoekend. Van de jongeren die met een ASO-diploma (ongeveer 870) of als academische bachelor (ongeveer 825) op de arbeidsmarkt komen, weten we dat de meesten geprobeerd hebben een hoger diploma te halen, maar daarin niet geslaagd zijn. Dat is spijtig, omdat hun kansen op een goede job dan nog zouden stijgen, maar ook omdat er vraag is naar hoger opgeleiden, vooral in de technische richtingen. Academische bachelors vinden nog vlot een baan, voor schoolverlaters met een ASO-diploma ligt dat iets moeilijker (bijna 10% is na één jaar nog werkzoekend). Het is bekend dat, in het secundair onderwijs, het aantal leerlingen dat voor ASO kiest in Vlaams-Brabant een stuk hoger ligt dan gemiddeld in Vlaanderen: 52,3% in Vlaams-Brabant t.o. 44,5% gemiddeld in Vlaanderen (2007). Het aantal afgestudeerden met een diploma hoger onderwijs ligt ook een stuk hoger (49,3% in Vlaams-Brabant t.o. 42,3% gemiddeld in Vlaanderen). Dat is opvallend. Dat meer dan de helft van de leerlingen in Vlaams-Brabant ASO volgt, legt ongetwijfeld mee de basis voor het groot aantal leerlingen dat kiest voor hoger onderwijs. De keuze voor het ASO is niet noodzakelijk voor iedere individuele leerling de goede keuze, een andere oriëntering kan wijzer zijn, zeker als ze nadien hun studie niet kunnen doortrekken tot een hoger diploma. Die leerlingen kunnen best ook een goede richting in het TSO overwegen, omdat die een goede uitweg op de arbeidsmarkt biedt en zeker ook de mogelijkheid opent om hogere studies te doen. Maar in zijn geheel, voor de studenten als groep en voor de regio, is het zeker een voordeel om te kiezen voor richtingen die leiden tot hogere studies, die geven het meest uitzicht op een goede job. Er is een grote groep die op de arbeidsmarkt komt met een einddiploma technisch secundair onderwijs (ongeveer 1600) of met een diploma beroepsonderwijs (ongeveer 1530). Zij hebben een kans op een job die vergelijkbaar is Zeker voor jongens uit die twee laatste groepen, is het een voordeel als ze een diploma uit een technische richting halen. De Vlaamse overheid heeft een programma gelanceerd om in de periode 2012 tot 2020 meer jongeren te laten kiezen voor een wetenschappelijke, technologische of wiskundige richting, het STEM-actieplan (Science, Technology, Engineering, Mathematics). De arbeidsmarkt vraagt om STEM-afgestudeerden, dit is zeker zo in onze provincie, waar we de ambitie hebben om voorop te lopen in innovatie en in clean-tech. Het is zeker zinvol om jongeren te overtuigen om te kiezen voor een wetenschappelijke of technologische richting. En om leerlingen uit die richtingen te stimuleren om een STEM-diploma in het hoger onderwijs te halen. Er blijft een belangrijk verschil tussen de richtingen waarin men afstudeert. Kwalificaties voor de gezondheidszorg blijven bijzonder gegeerd. Secundaire diploma s in handel of kantoor worden dan weer weinig gevraagd, terwijl er voor vergelijkbare richtingen zoals logistiek wel vraag is. Algemeen gesproken zijn de kansen voor jonge afgestudeerden in Vlaams- Brabant goed tot uitstekend. Het groter aantal afgestudeerden uit het hoger onderwijs is een belangrijke troef. Wetenschappelijke en technologische opleidingen of opleidingen in de gezondheidszorg bieden nog meer mogelijkheden. We moeten aandacht geven aan oriëntaties en stimulansen aan studenten om zich zo goed mogelijk te ontwikkelen. Maar de grote zorg en uitdaging ligt bij de groep jongeren die de school verlaten zonder een diploma secundair onderwijs te behalen. Die groep is in Vlaams-Brabant beperkter dan gemiddeld in Vlaanderen en slinkt ook de laatste decennia, maar voor die jongeren zelf en voor de maatschappij zou het verder terugdringen ervan een grote verbetering zijn

14 WAAR ZITTEN DE JOBS? Er wonen in Vlaams-Brabant om en bij de mensen op beroepsactieve leeftijd, tussen de 20 en 64 jaar oud. Dat zijn natuurlijk niet allemaal gegadigden voor de arbeidsmarkt, want veel jongeren studeren langer dan tot hun 20ste en een aantal mensen kunnen geen beroepsarbeid verrichten, bv. ten gevolge van ziekte of handicap. Algemeen genomen zijn er in Vlaams-Brabant vrij veel mensen aan het werk. De werkzaamheidsgraad voor mensen op beroepsactieve leeftijd lag in 2011 op 72,6%, zowat 1% hoger dan elders in Vlaanderen. De werkloosheidsgraad ligt 1% lager dan gemiddeld in Vlaanderen. Werkloosheidsgraad en werkzaamheidsgraad (2011) Vlaanderen 6,3 71,8 Vlaams-Brabant 5,2 72,6 Halle-Vilvoorde 5,5 72,7 Leuven 4,9 72,6 HOOFDSTUK II Bron: VDAB Studiedienst 2013, Een socio-economische analyse, Provincie Vlaams-Brabant & de Vlaams-Brabantse RESOC s De werkzaamheid verbeterde van jaar tot jaar, zowel in Vlaanderen als in Vlaams-Brabant. Voor Vlaams-Brabant klom de werkzaamheidsgraad van minder dan 71% in 2003 tot 73% in De Vlaamse regering lanceerde in het pact 2020 de doelstelling om een werkzaamheidsgraad van 75% te halen en we leken daarnaar op weg. Maar de crisis heeft de groei gefnuikt. De werk

15 zaamheid is na 2008 teruggevallen en blijft sindsdien schommelen tussen de 72,5% en 73%. Dat is niet omdat de jobcreatie helemaal is stilgevallen, maar wel omdat de groei van het aantal mensen dat zich aanbiedt op de arbeidsmarkt sneller gaat dan de groei van het aantal banen. De werkgelegenheid is gestegen, maar de werkloosheid ook. Om beleidsmatig de juiste initiatieven te nemen, moeten we preciezer gaan kijken hoe de arbeidsmarkt in onze provincie gestructureerd is. Hoe zit het met de arbeidsdeelname van jongeren en van ouderen, van mannen en van vrouwen? In welke sectoren is er een grote vraag naar arbeidskrachten? Waar zitten de knelpuntberoepen? Evolutie werkzaamheidsgraad (20-64 jaar) 2011 Het eerste wat opvalt is het verschil in de werkzaamheid bij jongeren tot 24 jaar: gemiddeld in Vlaanderen zijn 52% van hen aan het werk, in Vlaams-Brabant slechts 45%. Dat is niet omdat die jongeren in Vlaams-Brabant moeilijker aan een job geraken, integendeel, de werkloosheid in die leeftijdsgroep ligt voor Vlaams-Brabant beneden het Vlaams gemiddelde (12,5 % t.o. 12,9%). De verklaring zagen we in het eerste hoofdstuk: in Vlaams-Brabant volgen meer jongeren hogere studies en komen ze dus later op de arbeidsmarkt. Het minder gunstige cijfer voor werkzaamheid tot 24 jaar wijst hier dus niet op een probleem, maar is het logisch gevolg van het investeren in een langere opleiding. Evolutie werkzaamheidsgraad volgens leeftijd 2011 Bron: VDAB Studiedienst 2013, Een socio-economische analyse, Provincie Vlaams-Brabant & de Vlaams-Brabantse RESOC s Bron: VDAB Studiedienst 2013, Een socio-economische analyse, Provincie Vlaams-Brabant & de Vlaams-Brabantse RESOC s 28 29

16 Voor de brede middengroep van 25 tot 54 jaar ligt de werkzaamheidsgraad in Vlaams-Brabant 1% hoger dan gemiddeld in Vlaanderen: 84 t.o. 83%. De werkloosheidsgraad ligt voor hen ook een vol percent lager: 4,5 i.p.v. 5,5%. In de tien jaar voor de pensioenleeftijd, van 55 tot 64 jaar, is het verschil in werkzaamheidsgraad veel groter: in Vlaams-Brabant zijn 49% van hen nog aan het werk, in Vlaanderen gemiddeld slechts 44%. Hier zien we dus net het omgekeerde van de situatie bij jongeren. De werkloosheid bij ouderen is ook duidelijk beperkter: 5,5% in Vlaams-Brabant t.o. 7,2% voor Vlaanderen. Ook de verschillen per geslacht zijn de moeite om te bekijken. De werkzaamheid bij de mannen is nog altijd een stuk hoger dan bij de vrouwen. In Vlaanderen zijn gemiddeld 77% van de mannen en 67% van de vrouwen aan het werk; in Vlaams-Brabant zien we eenzelfde cijfer voor de mannen en een Werkloosheidsgraad volgens geslacht iets hoger percentage voor de vrouwen (68%). Het zou interessant zijn om te zien of bij de jongere generaties dat verschil nog even groot is. Voor de werkloosheid zijn de verschillen tussen de situatie in onze provincie en het gemiddelde voor Vlaanderen veel meer uitgesproken. De kloof in de werkloosheid tussen mannen en vrouwen bedraagt gemiddeld in Vlaanderen 0,9%, in Vlaams-Brabant 0,5% en in het arrondissement Leuven niet meer dan 0,1%. Dat laatste cijfer is opmerkelijk. Gedurende tientallen jaren lag de werkloosheid bij vrouwen beduidend hoger dan bij mannen. Sedert enkele jaren is dat verschil in de regio Leuven uitgevlakt, de werkloosheidscijfers zijn er zelfs al beter geweest voor vrouwen dan voor mannen, eigenlijk is dat een kentering met historische betekenis. Jongeren die later beginnen te werken, ouderen die langer blijven werken, vrouwen die vaker werken en minder vaak in de werkloosheid zitten. Er zijn ongetwijfeld verbanden te leggen tussen die specifieke kenmerken van werkzaamheid en werkloosheid bij de Vlaams-Brabantse bevolking enerzijds en de hogere opleiding en de tertiaire tewerkstelling anderzijds. Het is al lang geweten dat de dienstensector in Vlaams-Brabant veel sterker domineert dan elders in Vlaanderen. In onze provincie is de dienstensector goed voor 85% van de tewerkstelling, in de andere provincies draait dat rond de 70 en 75%. In Vlaams-Brabant zijn om en bij de mensen tewerkgesteld, loontrekkenden en zelfstandigen. De VDAB publiceert meer gedetailleerde cijfers over de deelsectoren. Daaruit blijkt dat in de primaire sector en in zo goed als alle deelsectoren van de secundaire sector het aandeel van de tewerkstelling duidelijk lager ligt dan gemiddeld in Vlaanderen. Voor de meeste deelsectoren in de tertiaire en quartaire sector ligt dat omgekeerd: die sectoren stellen relatief meer mensen tewerk dan elders. In Halle-Vilvoorde werken veel mensen in de groot- en kleinhandel (ongeveer ) en ook in transport en logistiek. In de regio Leuven zijn er jobs in onderwijs, gezondheidszorg, maatschappelijke dienstverlening en openbare besturen. De groei zit vooral in consultancy, zakelijke en maatschappelijke dienstverlening. Bron: VDAB Studiedienst 2013, Een socio-economische analyse, Provincie Vlaams-Brabant & de Vlaams-Brabantse RESOC s 30 31

17 Sectorale densiteit van de werkende bevolking (20-64 jaar; 2010) Vlaanderen Vlaams-Brabant Halle-Vilvoorde Leuven Totaal 716,2 727,9 728,6 727,2 Primaire sector 12,6 7,7 6,5 9,3 Secundaire sector 149,5 94,1 89,0 100,2 Dranken, voeding en tabak 17,3 13,0 11,3 15,0 Tex el, kleding en schoeisel 6,4 1,1 1,4 0,8 Grafische nijverheid, papier en karton 5,8 4,2 5,3 2,9 Chemie, rubber en kunststof 17,2 10,9 9,8 12,3 Vervaardiging van bouwmaterialen 5,0 2,9 3,3 2,4 Metaal 15,3 5,3 4,9 5,9 Verv. van machines en toestellen 11,8 7,8 6,3 9,6 Vervaardiging van transportmiddelen 9,9 5,5 3,0 8,5 Hout- en meubelindustrie 5,1 2,2 2,1 2,4 Overige industrie 1,7 2,0 1,0 3,1 Energie, water en afvalverwerking 8,1 7,9 9,0 6,6 Bouw 45,9 31,2 31,7 30,6 Ter aire sector 325,2 379,1 406,3 346,8 Groot- en kleinhandel 110,3 124,8 142,1 104,4 Transport, logis ek en post 40,9 43,0 44,6 41,1 Horeca en toerisme 28,7 27,5 29,2 25,5 Informa ca, media en telecom 19,7 30,5 30,7 30,3 Financiële diensten 23,1 37,7 42,5 31,9 Zakelijke dienstverlening 64,6 85,3 86,7 83,6 Uitzendbureaus en arbeidsbemiddeling 25,4 18,9 18,8 19,0 Diensten aan personen 12,5 11,4 11,6 11,1 Quartaire sector 227,2 245,5 225,4 269,3 Ontspanning, cultuur en sport 9,3 8,6 8,9 8,2 Openbare besturen 55,3 69,9 70,7 69,0 Onderwijs 61,8 68,0 58,8 78,9 Gezondheidszorg 41,2 44,9 38,8 52,2 Maatschappelijke dienstverlening 54,0 46,0 40,2 52,8 Overige dienstverlening 5,6 8,1 8,0 8,1 Onbepaald 1,7 1,5 1,5 1,6 De densiteit is het aantal werkenden per inwoners op beroepsac eve lee ijd (20-64 jaar) Een rode kleur betekent dat een regio minstens 5% lager scoort dan Vlaanderen, een groene kleur 5% hoger. Bron: VDAB Studiedienst 2013, Een socio-economische analyse, Provincie Vlaams-Brabant & de Vlaams-Brabantse RESOC s Nog meer sprekend zijn de cijfers van de aan de VDAB aangeboden vacatures. Van de vacatures in 2012 kwamen er uit de tertiaire en 8500 uit de quartaire sector, samen ; uit de secundaire sector kwamen 2250 en uit de primaire sector 300 vacatures. 90% van de vacatures bij de VDAB komt uit de dienstensector, het is duidelijk waar de kansen op tewerkstelling liggen. Enkele deelsectoren komen sterk naar voren. De brede logistieke sector (groot- en kleinhandel, transport en logistiek) zoekt naar personeel en dan gaat het echt niet alleen over heftruckladers. De zorgsector vraagt nog altijd naar verzorgend en verplegend personeel. Ook hoogtechnologische en technische kwalificaties, zoals informaticus, ingenieur of technicus, zijn gegeerd. Maar ook voor jobs waarvoor op het eerste gezicht geen hoge vereisten worden gesteld, zoals schoonmaak- en horecapersoneel, zijn er veel vacatures die niet zo gemakkelijk worden ingevuld. Uit de cijfers en uit de gesprekken komen enkele tewerkstellingspolen naar voren waar in Vlaams-Brabant actie nodig is om meer gegadigden aan te trekken en op te leiden voor de talrijke vacante jobs: de logistieke sector; de zorg; de hoogtechnologische en clean-techbedrijven; ook de schoonmaaksector en de horeca. In sommige sectoren is het imago niet goed, meestal worden onvoldoende leerlingen of studenten aangetrokken door die studierichtingen, de specifieke beroepsopleidingen zijn niet altijd voorhanden in voldoende mate, voor een aantal soorten jobs zijn het de werkomstandigheden die afschrikken. Heel wat jaren geleden al werd gevraagd naar specifieke acties voor verplegend personeel voor ziekenhuizen en verzorgingsinstellingen. De vraag kwam zowel van de werkgevers als van de verpleegkundigen zelf. Met steun van het provinciebestuur werd er een promotie opgezet voor het beroep van verpleegkundige, o.m. door inleefmomenten te voorzien, waardoor jonge leerlingen of andere geïnteresseerden beter konden kennismaken met het beroep. Dat is later opgegaan in een actie die in heel Vlaanderen wordt gevoerd. Dat heeft geleid tot een aanzienlijke stijging van het aantal studenten voor de opleidingen van verpleegkundige. De instroom in de verpleegkundige en verzorgende 32 33

18 beroepen verbeterde, de situatie is vandaag minder zorgwekkend. Toch prijkten in 2012 de vacatures van paramedicus en verzorging nog bovenaan op de lijst van openstaande vacatures per beroepsgroep. Top 15 openstaande vacatures op het einde van de maand per beroepsgroep: gemiddelde 2012 Vlaams- Brabant Halle- Vilvoorde Leuven Verkoper Huisbewaarder en schoonmaker Andere bureaubedienden Paramedicus, verzorging Informaticus Vertegenwoordiger Hotel- en keukenpersoneel Kader privésector Technicus Ingenieur Metaalbewerker Secretaresse, dactylografe Werknemer verkeer Andere hogere bedienden Bewaker Totaal Bron: VDAB Studiedienst 2013, Een socio-economische analyse, Provincie Vlaams-Brabant & de Vlaams-Brabantse RESOC s Meer dan de helft van de vacatures die de VDAB in 2012 ontving, zijn gericht op knelpuntberoepen ( werkaanbiedingen op een totaal van ). Voor verschillende knelpuntberoepen leeft de vraag naar meer gecoördineerde actie om meer werknemers aan te trekken. De initiatieven om het werk van verpleeg- en zorgkundige beter bekend en meer geliefd te maken, blijven dus nodig. In 2011 werd een Vlaams Overlegplatform Promotie Zorgberoepen opgericht, waaronder ook per provincie een overlegplatform actief blijft. In Vlaams-Brabant worden de inleefmomenten verder aangeboden. Er wordt ook een eenvormig stage-instrument voor de zorg ingevoerd om de kwaliteit van de vele verschillende stages in de zorgsector te verhogen, waar de vraag naar een geschikte stageplaats van mensen in opleiding en van instellingen die stagiair(e)s zoeken op elkaar wordt afgestemd. De VDAB heeft ook acties lopen, met servicepunten zorg bij werkwinkels, trajecten voor deeltijds leren en werken in de zorgsector en extra opleidingen voor zorgfuncties, ook taalopleidingen. Er zijn speciale acties opgezet om mensen op te leiden om te kunnen doorstromen vanuit een lagere kwalificatie naar een verzorgende functie. In de ziekenhuizen en verzorgingsinstellingen ging ook meer aandacht naar de arbeidsomstandigheden. Een andere sector waar de roep om arbeidskrachten groot is, is de sector transport en logistiek. Die stelt in Vlaams-Brabant ruim mensen tewerk. Daarvan was in 2010 meer dan 25% ouder dan 50 jaar, terwijl het aantal jonge werknemers, onder de 25 jaar, niet boven de 5% uitstijgt. Er is dus behoefte aan een grote instroom van nieuwe, jonge werknemers en die hebben een serieuze bagage nodig. Maar we zien dat de studierichtingen en opleidingen die voorbereiden op een job in de logistiek maar schaars aanwezig zijn in de provincie. De voorbije jaren haalden slechts 30 of 40 leerlingen een diploma secundair onderwijs in een logistieke richting. Dat cijfer is dan wel een stijging tegenover voorgaande jaren, maar blijft toch erg laag, zeker als je het vergelijkt met leerlingen die afstuderen in Kantoor of Verkoop. Voor heel Vlaanderen zaten er in het schooljaar nog geen 300 leerlingen in het zevende jaar voor Logistiek of Transport (vrachtwagenchauffeur), terwijl er bijna 6000 zaten in de derde graad BSO Kantoor of Verkoop. Nochtans is, zoals gezegd, de vraag groot: in 2012 werd in Vlaams-Brabant slechts 62% van de vacatures voor een logistiek beroep ingevuld. Van de leerlingen die een diploma haalden in een logistieke opleiding vond slechts 6% binnen het jaar geen werk, dat is een sterk resultaat. Er is nood aan een grotere kwantitatieve instroom op de logistieke arbeidsmarkt en de voorbereiding kan ook kwalitatief beter. Om daar werk van te 34 35

19 maken is met een brede verzameling partners beslist om een Werkgroep Arbeidsmarkt binnen het Logistiek Platform Vlaams-Brabant op te richten. De deelnemers daaraan komen uit bedrijfsorganisaties, uit het onderwijs, uit de VDAB en uit provinciale spelers. 12 Na grondig en intensief overleg kwamen ze, weliswaar niet zonder moeite en na de nodige tijd, tot een gezamenlijke analyse, een samenwerkingsovereenkomst en een actieplan. beurt in de logistieke sector. Dat zijn zowel jobs voor arbeiders als bedienden en die jobs zijn veel gevarieerder dan men op het eerste gezicht zou denken. Weliswaar liepen de vacatures terug tijdens de crisisjaren, maar toch blijft een belangrijk deel ervan niet ingevuld. Er blijft vraag naar geschikt en opgeleid personeel, er liggen in deze sector kansen op goede tewerkstelling. Het is een goede zaak dat de partners uit de bedrijven, uit het onderwijs en uit de overheden elkaar hebben gevonden, tot een gedeelde analyse kwamen en Omdat de logistieke arbeidsmarkt maar weinig leerlingen lijkt aan te spreken, is er zeker nood aan het versterken van het imago van de logistieke sector en om een correct jobbeeld te schetsen en bekend te maken, bij de leerlingen zelf, bij de ouders, bij de leerkrachten. Het is bv. zo dat het grootste aantal vacatures bestemd is voor logistiek bediende, dat is niet goed bekend. Imago- de uitdagingen vertaalden in een actieplan. Er zijn ook al concrete gezamenlijke realisaties, zoals het Luchthavenhuis dat binnenkort zijn deuren opent. Nu moeten we nog de overtuiging en de daadkracht aan de dag leggen om meer acties uit te voeren. versterking vraagt een aangehouden inspanning en men moet er al op jonge leeftijd mee beginnen. Behoefte aan goedkope massaproductie daalt, belang van hoogtechnologisch maatwerk groeit. Dat prijkte midden de hete zomermaanden boven een artikel in De Standaard, 13 waarin professor Valladão uit Parijs stelt dat nieuwe Het aanbod aan logistieke opleidingen in het secundair onderwijs moet worden uitgebreid. Dat is de jongste jaren al gebeurd, maar niet genoeg, zeker in vergelijking met andere richtingen die veel minder uitkomst op tewerkstelling bieden. Er zouden meer scholen een 7de specialisatiejaar in de logistiek of een keuzemodule logistiek in de derde graad moeten aanbieden. productiemethoden het zwaartepunt van de economische productie opnieuw zal doen verschuiven van lagelonenlanden naar de USA en naar Europa. Daarvoor zullen dan wel hooggeschoolde werknemers nodig zijn. Hoewel er vandaag in Vlaams-Brabant al veel jongeren doorstoten naar het hoger onderwijs, zien we dat informatici, technici en ingenieurs meer gevraagd dan gevonden worden op de arbeidsmarkt. Sinds jaren piekert men over succesvolle metho- 12. Er werden hierover afspraken gemaakt tussen de volgende partners: RTC Vlaams- Brabant vzw, RESOC/ ERSV Vlaams-Brabant vzw, Provinciebestuur Vlaams-Brabant, met name gedeputeerde Jiroflée, Economie & Onderwijs, POM Vlaams- Brabant, LOGOS, Sociaal Fonds voor Transport en Logistiek, Sociaal Fonds voor Afhandeling op de Luchthaven, VDAB. Hoewel alle betrokkenen erkennen dat de uitwisseling van kennis en ervaring tussen scholen en bedrijven zeer belangrijk is, en daarvoor ook wel enkele acties op het getouw werden gezet, zijn de relaties tussen onderwijs en logistieke arbeidsmarkt nog veel te weinig ontwikkeld. Er is nood aan een soort lerend netwerk. Dat moet ook de aanzet geven tot een betere opleiding en begeleiding van leerkrachten en tot een leertraject dat de leerlingen niet alleen theoretische kennis, maar ook praktische competenties bijbrengt. Er zijn de voorbije jaren wel al een reeks initiatieven genomen, maar niet genoeg en te weinig gecoördineerd, en niet in verhouding tot het belang van de logistieke arbeidsmarkt. 8 à 9% van de tewerkstelling in Vlaams-Brabant ge- 13. DE STANDAARD, augustus 2013, p VLAAMSE REGE- RING, Actieplan voor het stimuleren van loopbanen in wiskunde, exacte wetenschappen en techniek, , stukken/ / g pdf den om meer studenten warm te maken voor wetenschappelijke en technologische richtingen. De Vlaamse overheid heeft daarvoor de actie STEM ontwikkeld. STEM staat voor Science, Technology, Engineering & Mathematics, en zet aan om te kiezen voor een studierichting en loopbaan in wiskunde, exacte wetenschappen en techniek. Een actieplan met een reeks initiatieven 14 wil STEM-richtingen en -beroepen populairder maken, vooral ook bij meisjes. Het eerste doel is dat in 2014 één derde van de leerlingen en studenten kiezen voor een STEM-richting. In Leuven is een FabLab (Fabrication Laboratory) ingericht, waar leerlingen uit het secundair, universiteitsstudenten, maar ook werknemers uit de sociale economie terechtkunnen om hun ideeën uit te werken en innovatieve creaties te ontwerpen. De opzet is om de goesting te kwe

20 ken om innovatief bezig te zijn in een technologische omgeving. Een beetje vergelijkbaar is dat uitnodigt tot experimenteren en om goede ideeën de wereld in te sturen. TED staat voor Technology, Entertainment, Design. Dat zijn enkele initiatieven die aantonen dat het besef leeft dat er nood is aan technisch en wetenschappelijk geschoolden, overigens op de verschillende niveaus. Maar ook hiervoor zullen we als regio met veel innovatieve en technologische bedrijven baat hebben bij intensievere samenwerking en acties om meer mensen op te leiden voor jobs in die sector. Het is merkwaardig dat ook in onze provincie de vacatures die het vaakst blijven openstaan, die zijn voor schoonmaak en voor verkoop. Je verwacht die jobs niet onmiddellijk aan de top van de lijst met knelpuntvacatures. Voor de schoonmaak blijkt dat de niet-ingevulde vacatures grotendeels terug te vinden zijn bij de particuliere schoonmaak, zeg maar met dienstencheques gaan schoonmaken bij mensen thuis. Ook voor verkopers blijven veel vacatures oningevuld, dat slaat dan zowel op winkelpersoneel, vertegenwoordigers als mensen in call-centra. De arbeidsvoorwaarden (de uurregeling, het soort contracten, het loon) en de lage waardering en imago verklaren de moeilijkheden om voldoende kandidaten te vinden voor die jobs. De lonen zijn niet hoog, contracten zijn vaak deeltijds of met een gesplitst uurschema, er is veel avond- of weekendwerk, de klanten zijn soms lastig en de werknemers staan onder stress. Er is dan ook een groot verloop, mensen blijven soms niet lang op de post die ze hebben. Voor het geheel van de vacatures blijkt dat de kloof tussen de gevraagde competenties door een werkgever en de aanwezige competenties bij de werkzoekenden, nergens zo groot is als in Vlaams-Brabant. Die competentiekloof is volgens VDAB-verantwoordelijken op onze arbeidsmarkt groter dan elders in Vlaanderen, en voor Vlaanderen is die kloof het grootst van heel Europa. Dat is vreemd, omdat in onze provincie het opleidingsniveau hoger is dan in andere Vlaamse provincies en tot de beste van alle Europese streken behoort. We mogen dus niet zonder meer uitgaan van de premisse dat een goede opleiding tot de juiste competenties leidt. Die kloof is ook deels te verklaren door een geringe arbeidsreserve, het beperkt aantal werkzoekenden per aangeboden job. Er worden vaak hoge arbeidsprofielen gevraagd. De gevraagde en beschikbare talenkennis speelt ook een rol. Op de nood aan taalopleidingen ga ik straks nog in. Voor de deelsectoren waar het moeilijk is om het gezochte personeel te vinden, blijkt een geïntegreerde aanpak de aangewezen weg te zijn. De partners uit het onderwijs, uit de bedrijfssectoren, uit de bemiddelings- en opleidingsdiensten worden daarvoor het best actief ingeschakeld. Ieder van hen afzonderlijk zal niet de nodige dynamiek op gang kunnen brengen om een knelpuntberoep voldoende aantrekkelijk te maken, samen wordt wel veel mogelijk. De overheid, ook de provinciale overheid, kan een belangrijke rol spelen voor het bijeenbrengen van de partners en voor het smeden van een goede samenwerking. De initiatieven voor de zorgsector tonen dat die aanpak loont. Ik durf hier dan ook pleiten om die verantwoordelijkheid op te nemen. We moeten ook blijven de nadruk leggen op het voorzien van voldoende opleidingsmogelijkheden, zowel individuele bedrijfsopleidingen (IBO s) als voldoende opleidingsinfrastructuur. Die infrastructuur kunnen we vinden door beschikbare ateliers e.d. in scholen of bedrijven ook in te zetten voor beroepsopleidingen. Het loopbaancentrum in Diest vraagt om een verdere uitbouw. In Halle en Asse is er voor de beroepsopleidingen grote nood aan meer lokalen uitgerust met een computer