INHOUD Voorwoord 1. Terreinverkenning informatie- en documentbeheer

Transcriptie

1 Voorwoord Wegwijzer/1 1. Terreinverkenning informatie- en documentbeheer 1.1 Bibliotheken en documentatiecentra 1.1/ Missie en visie 1.1/ Soorten bibliotheken en documentatiecentra 1.1/ Bibliotheken volgens organisatietype 1.1/ Bibliotheken volgens collectieniveau 1.1/ Relatie met knowledgemanagement en met archiefbeheer 1.2/ Van informatiebeheer naar kennisbeheer: hoe kan de informatiespecialist deze uitdaging aangaan? 1.2/ Inleiding 1.2/ Kennisbeheer: gebakken lucht of een krachtige hefboom om de resultaten van een organisatie te verbeteren? 1.2/ Wat is het verschil tussen kennis- en informatiebeheer? 1.2/ Kennisbeheer: een nieuwe uitdaging voor de informatiespecialist 1.2/ Besluit 1.2/ Literatuurlijst 1.2/ Archieven en bibliotheken: twee werelden 1.2/ Inleiding 1.2/ Onderscheiden uitgangspunten 1.2/ Het landschap van archieven 1.2/ Archieven ordenen en beschrijven 1.2/ Archieven raadplegen 1.2/ Archieven bewaren 1.2/ Literatuurlijst 1.2/63 AFL. 18 JUNI 2011 WEGWIJZER/3

2 VOORWOORD WEGWIJZER 1.3 Een praktische checklist voor de implementatie van kennismanagement 1.3/ Om even kort te recapituleren: wat is kennismanagement of kennisbeheer? 1.3/ Waarom moeten we dit nu doen? 1.3/ Hoe? 1.3/ De organisatie 1.3/ Fase 1: Promotie- en planningsfase 1.3/ Fase 2: Identificatie en analyse 1.3/ Fase 3: Het uitschrijven van de visie op het kennismanagement 1.3/ Fase 4: Het uittekenen van een kennisplan 1.3/ Fase 5: Het implementeren van het kennismanagement 1.3/ Fase 6: Het evalueren van het kennismanagement 1.3/ Tot slot 1.3/ Het concept informatie 1.4/ Informatie in onze wereld 1.4/ Enkele bizarre eigenschappen van informatie 1.4/ Vormen van informatiebronnen 1.4/ De stroom van documentaire informatie 1.4/ Types van informatiebronnen 1.4/ Retrospectief zoeken versus attendering 1.4/ Eindgebruikers versus informatiemakelaars 1.4/ Vergelijking van publicatiemedia 1.4/ Fundamentele hinderpalen bij het vinden van informatie 1.4/ Basismethodes om informatie op te sporen en te vinden: grasduinen en zoeken 1.4/6 2. Beleid 2.1 Algemeen beleid 2.1/ Algemeen beleid en management 2.1/ Management een hype? 2.1/ Hedendaags managementdenken 2.1/2 WEGWIJZER/4 AFL. 18 JUNI 2011

3 Pragmatische benadering 2.1/ Bibliotheeksector grotendeels overtuigd 2.1/ Vaststellen van informatiebehoeften 2.1/ Projectdefinitie 2.1/ Promotie 2.1/ Gegevens verzamelen 2.1/ Gegevens analyseren, samenvatten en rapporteren 2.1/ Geraadpleegde literatuur 2.1/ Auteurswetgeving 2.2/ Inleiding 2.2/ Wat is een auteursrechtelijk beschermd werk? 2.2/ Algemeen principe 2.2/ Voorbeelden uit de praktijk 2.2/ Beperkingen aan de auteursrechtelijke bescherming 2.2/ Wie verkrijgt het auteursrecht? 2.2/ Algemene regel 2.2/ Vermoeden van auteurschap 2.2/ Audiovisuele werken 2.2/ De morele rechten van de auteur 2.2/ Algemene kenmerken 2.2/ Het recht op bekendmaking 2.2/ Het paterniteitsrecht 2.2/ Het integriteitsrecht 2.2/ De economische rechten van de auteur 2.2/ Exclusieve rechten 2.2/ Het reproductie- en adaptatierecht 2.2/ Het distributie- en invoerrecht 2.2/ Het verhuur- en uitleenrecht 2.2/ Het recht van mededeling aan het publiek 2.2/ Het tentoonstellingsrecht 2.2/ Het volgrecht 2.2/ Het recht op toegang 2.2/37 AFL. 18 JUNI 2011 WEGWIJZER/5

4 VOORWOORD WEGWIJZER De uitzonderingen op de economische rechten van de auteur 2.2/ Algemene opmerking 2.2/ Echte uitzonderingen 2.2/ Vergoedingsrechten 2.2/ De naburige rechten 2.2/ De rechthebbenden 2.2/ De rechten van de houders van naburige rechten 2.2/ De beheersvennootschappen 2.2/ Een noodzaak 2.2/ Een risico 2.2/ Sancties op inbreuken op het auteursrecht en de naburige rechten 2.2/ Strafsancties 2.2/ Schadevergoeding voor de burgerlijke partij 2.2/ Bijzondere procedures 2.2/ Beknopte bibliografie 2.2/ Bibliotheekautomatisering 2.3/ Probleemstelling 2.3/ Eerste vorm van automatisering 2.3/ De bestaande automatisering volstaat niet meer 2.3/ Wat is goede bibliotheeksoftware? 2.3/ Web-based 2.3/ Een interface met moderne webfaciliteiten 2.3/ Integratie met andere documentaire bestanden 2.3/ Integratie met andere belangrijke softwareplatforms 2.3/ Enkele misverstanden 2.3/ Misverstand 1: Je hebt per se een geïntegreerd bibliotheekpakket nodig 2.3/ Misverstand 2: Je installeert altijd software wanneer je een bibliotheek automatiseert 2.3/7 WEGWIJZER/6 AFL. 18 JUNI 2011

5 Misverstand 3: Er zijn slechts enkele pakketten waaruit gekozen moet worden 2.3/ Soorten software in bibliotheken 2.3/ Soorten software om documentaire informatie te beheren 2.3/ Geïntegreerde bibliotheekpakketten 2.3/ Textretrievalsoftware 2.3/ Bibliografische pakketten 2.3/ Thesaurussoftware 2.3/ Documentarchiveringssoftware 2.3/ Conversiesoftware 2.3/ Opensourcesoftware en gratis pakketten 2.3/ Opensourcesoftware (OSS) 2.3/ Vrije en gratis bibliotheekpakketten 2.3/ Normen en standaarden 2.3/ Waarom normen en standaarden? 2.3/ Twee voorbeelden 2.3/ Keuzecriteria 2.3/ Overzichten en evaluaties van pakketten 2.3/ Bibliografie 2.3/ Personeelsbeleid 2.4/ Competentieprofielen en competentiemanagement 2.4/ Inleiding 2.4/ Omvang en evolutie van de tewerkstelling 2.4/ Vergrijzing van het personeel 2.4/ Opleiding 2.4/ Evolutie van het takenpakket 2.4/ Competentiemanagement in BAD-diensten 2.4/ What s in a name? 2.4/ In hoeverre wordt competentiemanagement toegepast in BAD? 2.4/ Wat betekent competentiemanagement voor het HR-beleid? 2.4/ Selectiecriteria personeel 2.4/ Besluit 2.4/ Bibliografie 2.4/19 AFL. 18 JUNI 2011 WEGWIJZER/7

6 VOORWOORD WEGWIJZER 2.5 Gebouw 2.5/ Werken aan de groene bibliotheek 2.5/ Inleiding 2.5/ Waarom worden bibliotheken groen? 2.5/ Hoe worden bibliotheken groen? 2.5/ Referenties 2.5/ Duurzaam bouwen als katalysator voor een nieuwe preventieve conservatie 2.5/ Duurzame ontwikkeling 2.5/ Duurzaam bouwen in de praktijk 2.5/ Referenties 2.5/ Bibliotheken, toegankelijk voor iedereen! 2.5/ Wat is een toegankelijke omgeving? De ketting van toegankelijkheid 2.5/ Basisprincipes 2.5/ Advisering 2.5/ Toegankelijkheid, een evidentie? 2.5/ Tijdschriftenadministratie 2.6/ Inleiding 2.6/ Opsporing, selectie en verwerving van het aanbod 2.6/ Verwerving via aankoop 2.6/ Verwerving via schenking of ruil 2.6/ Beschikbaarstelling: ontsluiting en abonnementsopvolging 2.6/ Tijdschriftencatalografie 2.6/ Receptie en opvolging van ontvangsten en rappels 2.6/ Factuuradministratie 2.6/ Contacten met leveranciers en eindgebruikers in verband met tijdschriften 2.6/ Collectieverzorging: preservatie en conservatie 2.6/ Collectie-evaluatie van tijdschriften en kranten 2.6/ Tot slot 2.6/ Bibliografie en dankwoord 2.6/41 WEGWIJZER/8 AFL. 18 JUNI 2011

7 2.6 2 Het beheer van elektronische tijdschriften / Inleiding / Aanschaffen van elektronische tijdschriften / Modellen / Licentie / Beschikbaarstelling en beheer van toegangen / Platformen en URL s / Periode van toegang / Werk en Interface / ERM-systemen / Statistieken en evaluatie van het gebruik / COUNTER / Besluit / Privacy in openbare bibliotheken 2.7/ Deel 1: Stand van zaken 2.7/ Inleiding 2.7/ Beroepsethieken wetgeving 2.7/ Situatie in Nederland en België 2.7/ Onderzoek 2.7/ Conclusie 2.7/ Bibliografie 2.7/ Formele motiveringsverplichting en openbaarheid van bestuur 2.8/ De toepassing van de Wet van 29 juli 1991 betreffende de uitdrukkelijke motivering van de bestuurshandelingen 2.8/ Het toepassingsgebied van de wet 2.8/ De draagwijdte van de formele motiveringsplicht 2.8/ Wie neemt de beslissing? 2.8/ De uitzonderingen op de formele motiveringsplicht 2.8/ Sanctie op het niet respecteren van de formele motiveringsverplichting 2.8/5 AFL. 18 JUNI 2011 WEGWIJZER/8 1

8 VOORWOORD WEGWIJZER De toepassing van de openbaarheidsregelgeving 2.8/ De basis: artikel 32 van de Grondwet 2.8/ Het voorwerp, de begunstigde en het toepassingsgebied van de passieve openbaarheid van bestuur 2.8/ Wie beslist over een aanvraag? 2.8/ Stappenplan bij de afhandeling van een verzoek om openbaarmaking 2.8/ De actieve openbaarheid van bestuur 2.8/ Selecte bibliografie 2.8/ Financieel beheer* 2.10 Promotie, PR, marketing* 3. Processen 3.1 Collectiemanagement 3.1/ Uitgangspunten en criteria 3.1/ Aanbodgericht, vraaggericht, vraaggestuurd 3.1/ Collectie of connectie 3.1/ Collectieprofielen en collectieontwikkelingsplannen 3.1/ Verantwoordelijkheden bij het collectiemanagement 3.1/ Budgetteren 3.1/ Technische en administratieve procedures 3.1/ Selectie 3.1/ Acquisitie 3.1/ Acquisitiemethodes 3.1/ Centrale dienstverlening 3.1/ Zichtzendingen en gathering plans 3.1/ Ruil 3.1/ Schenkingen 3.1/ Collectie-evaluatie 3.1/ Kwantitatieve technieken 3.1/ Kwalitatieve technieken 3.1/ Bewaren en afvoeren 3.1/ Bibliografie en verder lezen 3.1/24 WEGWIJZER/8 2 AFL. 18 JUNI 2011

9 Case: een uitgewerkt collectiebeleidsplan 3.1/ Formele en inhoudelijke ontsluiting 3.2/ Inleiding 3.2/ Formeel en inhoudelijk beschrijven 3.2/ Precoördinatie en postcoördinatie 3.2/ De juiste methode? 3.2/ Formele documentbeschrijving 3.2/ Welke documenttypes zijn er? 3.2/ De catalogus als werken zoekinstrument voor formele ontsluiting 3.2/ ISBD, hét beschrijvingsformaat voor bibliotheken!? 3.2/ MARC, machineleesbare catalografie 3.2/ Beschrijvingsformaten voor de (digitale) toekomst? 3.2/ Tools om documenten terug te vinden 3.2/ FRBR, nieuw concept voor formele documentbeschrijving? 3.2/ Numerieke systemen 3.2/ Wat is een classificatie? 3.2/ Wat is een goede classificatie? 3.2/ Hoe is een classificatie opgebouwd? 3.2/ Voorbeelden 3.2/ Zijn alle classificaties geschikt als plaatsingssysteem? 3.2/ Hebben classificaties een digitale toekomst? 3.2/ Woordsystemen 3.2/ De rol van inhoudelijke ontsluiting van documenten 3.2/ Gecontroleerde woordsystemen 3.2/ Tagging 3.2/ Tags: de stem van de massa 3.2/ Folksonomies: de taal van het volk 3.2/ Tagging: overal waar de mensen zijn 3.2/ Taggen: brood en spelen 3.2/58 AFL. 18 JUNI 2011 WEGWIJZER/8 3

10 VOORWOORD WEGWIJZER Tagging vergeleken met andere ontsluitingssystemen 3.2/ Tagging en bibliotheken 3.2/ Besluit 3.2/ Facetzoeken 3.2/ Inleiding 3.2/ Definities: facet, facetwaarde, facetclassificatie, facetzoeken 3.2/ Van facetclassificaties tot online facetzoeken 3.2/ Facetanalyse: ontwerp van een facetclassificatie voor facetzoeken 3.2/ Facetzoeken als alternatief voor klassieke zoekmethodes 3.2/ Aandachtspunten bij online facetdesign 3.2/ Besluit 3.2/ Preservatie, conservatie en restauratie 3.3/ Preservatie en geïntegreerd preservatiebeleid 3.3/ Begripsomschrijving 3.3/ Verantwoordelijkheden bij het preservatiebeleid 3.3/ Uitgangspunten voor een geïntegreerd preservatiebeleid 3.3/ Methodiek van het preservatiebeleid 3.3/ Preserverende maatregelen 3.3/ Conservatie- en restauratiebeleid 3.3/ Begripsomschrijving 3.3/ Verantwoordelijkheden 3.3/ Uitgangspunten 3.3/ Atelier en behandelingen 3.3/ Gebruiksregistratie 3.4/ De lenersadministratie 3.4/ Welke gegevens bijhouden? 3.4/ Lenergegevens en privacy 3.4/2 WEGWIJZER/8 4 AFL. 18 JUNI 2011

11 3.4.2 (Zelf)registratie van de uitleenbare collectie 3.4/ Lenen 3.4/ Verlengen en reserveren 3.4/ Registratie gebruik niet-uitleenbare collectie 3.4/ Maningen 3.4/ Controle van het leenverkeer 3.4/ Boete of leengeld? 3.4/ Aandachtspunten 3.4/ Maningen in de elektronische omgeving 3.4/ Diefstalbeveiliging 3.4/ Controle door het bibliotheekpersoneel 3.4/ Mechanische beveiliging 3.4/ Elektromagnetische beveiliging 3.4/ Beveiliging op basis van RFID 3.4/ Betaalverkeer binnen de gebruiksregistratie 3.4/ Bijlage: de maningsbrieven van de openbare bibliotheken Antwerpen 3.4/15 AFL. 18 JUNI 2011 WEGWIJZER/8 5

12 3.5 Kwantitatieve managementtechnieken in bibliotheken en documentatiecentra 3.5/ Rapportering 3.5/2 3. Standaarden en normen 3.5/ Doelstellingen van en eisen voor statistieken 3.5/ Doelstellingen van statistieken 3.5/ Eisen voor statistieken 3.5/ Indicatoren 3.5/ Aspecten van dataverzameling 3.5/ Dataverzameling in een elektronische omgeving 3.5/ Welke data verzamelen in een bibliotheek? 3.5/ Collectie 3.5/ Gebruikersdiensten 3.5/ Automatiseringsaspecten en catalogus 3.5/ Personeel 3.5/ Externe relaties 3.5/ Budgetten 3.5/ Data over firma s die betrokken zijn bij de bibliotheekactiviteit 3.5/ Volledige en onvolledige data (steekproeven) 3.5/ Hoe steekproeven nemen? 3.5/ Willekeurige steekproeven (random sampling) 3.5/ Systematische steekproeven 3.5/ De Fussler-steekproefmethode 3.5/ Algemene opmerkingen 3.5/ Elementaire verwerking van data: samenvattende maten 3.5/ Het gemiddelde 3.5/ Percentiles, waaronder kwartielen en mediaan 3.5/ De standaardafwijking en de variantie 3.5/ Staafdiagram en puntenwolk 3.5/ Staafdiagram en puntenwolk 3.5/ Histogram en frequentieveelhoek 3.5/28 AFL. 14 JUNI 2010 WEGWIJZER/9

13 VOORWOORD WEGWIJZER Betrouwbaarheidsintervallen voor gemiddelden 3.5/ Statistisch vergelijken van twee steekproefgemiddelen 3.5/ Steekproefgroottes 3.5/ Digitaal archiveren en digitale duurzaamheid 3.6/ Inleiding 3.6/ Een risicovol reconstructieproces 3.6/ Onbekende digitale toekomst 3.6/ Zo weinig mogelijk reconstructieschakels 3.6/ Zo veel mogelijk risicospreiding 3.6/ Vijf uitgangspunten 3.6/ Digitale objecten 3.6/ Onleesbare en corrupte computerbestanden 3.6/ Gegevensverlies voorkomen 3.6/ Vuistregels voor duurzame digitale opslag 3.6/ Digitale documenten 3.6/ Leesbaarheid op lange termijn verzekeren 3.6/ Vuistregels voor duurzame leesbaarheid 3.6/ Digitale archiefdocumenten 3.6/ Belang van metadata 3.6/ Vuistregels voor duurzame archiefdocumenten 3.6/ Besluit 3.6/ Duurzaamheid van papier 3.7/ Inleiding 3.7/ Historiek 3.7/ Samenstelling 3.7/ Cellulose grondstoffen 3.7/ Lijmstoffen 3.7/ Vulstoffen 3.7/ Bedreigingen 3.7/ Interne factoren 3.7/ Klimatologische factoren 3.7/ Licht 3.7/ Biologische, menselijke en toevalsfactoren 3.7/8 WEGWIJZER/10 AFL. 14 JUNI 2010

14 3.7.5 Hete hangijzers 3.7/ Zuur papier 3.7/ Permanent papier 3.7/ Besluit 3.7/ Workflowmanagement* 4. Bronnen 4.1 Overzicht van documentaire bronnen 4.1/ Klassieke bronnen 4.1/ Quick reference (QR-materiaal) 4.1/ Op zoek naar boeken 4.1/ Catalogi 4.1/ Op zoek naar overheidspublicaties, statistieken en patenten 4.1/ Op zoek naar artikelen [in kranten en tijdschriften] 4.1/ Grijze literatuur 4.1/ Digitale bronnen 4.1/ Informatiebronnen gebaseerd op het internet en het www 4.1/ Interessegroepen gebaseerd op het internet 4.1/ Interbibliothecair leenverkeer en documentlevering 4.1/ Evaluatie van de kwaliteit van informatiebronnen 4.1/ Besluit 4.1/ Bedrijfseconomische bronnen 4.1/ Ondernemingen 4.1/ Financiële markten 4.1/ Markten en producten 4.1/ Landen 4.1/ Pers 4.1/ Productie en verspreiding van externe bronnen 4.2/ Indeling 4.2/ Functies die externe bronnen kunnen vervullen voor de gebruiker 4.2/2 AFL. 15 OKTOBER 2010 WEGWIJZER/11

15 VOORWOORD WEGWIJZER Functies die externe bronnen kunnen vervullen voor de producent 4.2/ Van creator naar verbruiker 4.2/ Boek 4.2/ Dagblad 4.2/ Publiekstijdschriften 4.2/ Vaktijdschriften 4.2/ Internet 4.2/ Overzichtschema 4.2/ Rol van de producent 4.2/ Rol van de tussenhandel 4.2/ Wie betaalt de informatie? 4.2/ Tot slot 4.2/ Het wettelijk depot 4.3/ Inleiding 4.3/ Wettelijke regeling 4.3/ Welke publicaties? 4.3/ Hoe neerleggen? 4.3/ Inschrijving in het register 4.3/ Aparte regeling voor tijdschriften 4.3/ Meer informatie 4.3/5 5. Diensten 5.1 Terbeschikkingstelling 5.1/ Terbeschikkingstelling in de fysieke bibliotheek 5.1/ Gesloten en open opstelling 5.1/ Plaatsingssystemen 5.1/ Presentatie van materialen 5.1/ Signatuur 5.1/ Bewegwijzering 5.1/ Virtuele terbeschikkingstelling 5.1/ Wat we zelf doen, doen we beter? 5.1/ De evolutie van gegevensdragers en distributie 5.1/ Vergelijking van publicatiemedia 5.1/ Van analoge naar digitale media 5.1/16 WEGWIJZER/12 AFL. 15 OKTOBER 2010

16 Informatie op cd-rom 5.1/ Multimedia en hypermedia 5.1/ Computernetwerken en het internet 5.1/ Informatie op maat 5.2/ Inleiding 5.2/ Taken 5.2/ Primaire taken 5.2/ Secundaire taken 5.2/ Alternatieve taakverdeling 5.2/ Benaderingswijzen 5.2/ Minimale benadering 5.2/ Maximale benadering 5.2/ Gematigde benadering 5.2/ Het zoekproces 5.2/ Oriëntatie 5.2/ Interview 5.2/ Zoeken 5.2/ Evaluatie 5.2/ Literatuur 5.2/ Informatievaardigheden 5.3/ Inleiding 5.3/ Informatie zoeken 5.3/ Zoeksystemen 5.3/3 AFL. 14 JUNI 2010 WEGWIJZER/12 1