de Vliegende Hollander

Transcriptie

1 de Vliegende Hollander Jaargang 69 nummer 3 april 2013 Eerbetoon voor luchtmachtinzet Kosovo 1999 Koningin geeft vaandel cravate Oefening blushelikopters blijkt noodzaak F-16 s oefenen bare base in Yuma Kapel brengt muziek in militaire luchtvaart

2 INDEX 4 Column van de Commandant Luchtstrijdkrachten Eervol Een indrukwekkende bijdrage, een belangrijke rol in het welslagen van de operatie 10 Foto: Eric Vorstenbosch, AVDD 4 Koninklijk eerbetoon voor Kosovo Voor de collectieve inzet van de luchtmacht in 1999 tijdens de Kosovo-oorlog, decoreerde koningin Beatrix het luchtmachtvaandel op 27 maart met een cravate. 7 Blussen met helikopters Om paraat te zijn bij de start van het bosbrandseizoen, oefende luchtmachthelikopters in maart met blussen. Gezien de recente branden op de Veluwe was dat geen moment te vroeg. 10 Bare base operaties In korte tijd op een lege basis een goed draaiend F-16 bedrijf opbouwen. Dat was de gedachte achter het oefenen op een bare base, in dit geval Marine Corps Air Station Yuma in Arizona. We komen op een vliegveld waar zij de F-16 s niet kennen en wij de lokale situatie niet 19 Voor de medische aspecten maakt het niet uit of je op helikopter type x of y traint Omslagfoto: Hare Majesteit de Koningin hangt op de parade van de KMA in Breda de cravate met opschrift Kosovo 1999 aan het luchtmachtvaandel. Foto: Eric Vorstenbosch, AVDD Foto: Henry Westendorp, AVDD Foto: Rob Gieling, AVDD 16 Concert Generaal-majoor Ton Tieland bijt het spits af in een drieluik over het nieuwe werken. Op orde betekent volgens hem meer dan alleen het beheer op orde, namelijk grip krijgen op onrust. 19 Aeromedevac Omdat een oefening in Amerika niet doorging, werd in korte tijd een Nederlands alternatief in elkaar gezet. Medisch personeel trainde daarom op Gilze-Rijen het vervoer van gewonden door de lucht. 26 EODD Explosievenopruimers van alle krijgsmachtdelen vallen sinds een jaar onder de paarse EOD. Luchtmachtkolonel Marco Kathmann staat aan het hoofd van deze specialistische organisatie. VASTE RUBRIEKEN 22 Vervlogen Tijden Een bijzondere Vervlogen Tijden deze keer, over de band van koningin Beatrix met de Koninklijke Luchtmacht. 31 Journaal 34 Colofon 27 maart 2013 gaat de geschiedenisboeken in als een historisch moment voor de Koninklijke Luchtmacht. Op 27 maart bewees onze koningin ons een grote eer door de cravate aan het vaandel van onze Koninklijke Luchtmacht te bevestigen. De indruk die de plechtigheid en de aanwezigheid van Hare Majesteit op mij maakte, is bijzonder groot. Ik wil Hare Majesteit vanaf deze plaats nogmaals bedanken voor de grote eer die zij ons heeft bewezen. Voor mij is de uitreiking van de cravate het hoogtepunt van honderd jaar militaire luchtvaart. Het is de erkenning van het vakmanschap van u allen. Met een detachement dat uit relatief weinig mensen bestond, voerde Nederland met meer dan achttien jachtvliegtuigen een groot aantal missies uit. Naast de jachtvliegtuigen werden ook onze KDC-10 s en de NATO AWACS ingezet. Onze helikopters voorzagen de vele vluchtelingen uit Kosovo van het hoogstnoodzakelijke. We dwongen met ons handelen internationaal respect af bij onze bondgenoten. Maar dit alles was alleen mogelijk omdat u, waar u ook werkte en wat u ook deed, de inzet van onze wapensystemen mogelijk maakte. De operatie Allied Force stelde ons in staat het beste van de luchtmacht te laten zien. De cravate is door ons, door u verdiend. Ik voel mij vereerd dat ik deze organisatie mag leiden. Dat ik samen met u een bijdrage lever aan vrede, veiligheid en vrijheid. Daar zal ik nooit lichtzinnig mee omgaan. U bent van grote waarde voor de organisatie maar ook voor het veiliger maken van deze wereld. Ik weet dat we door een moeilijke tijd gaan en dat velen van u zich zorgen maken. Ik kan mij dat goed voorstellen; ik deel uw zorg. Als ik ergens s nachts van wakker word, is het om het personeel, om u. Nooit om de wapensystemen. Toch vraag ik u ook trots te zijn op wat we als professionals hebben bereikt en nog steeds bereiken, zeker in dit jaar, waarin we stil staan bij honderd jaar militaire luchtvaart. Ook april is een bijzondere maand. Op 30 april levert de luchtmacht een bijdrage aan de ceremonie rond de inhuldiging van de koning. Wederom een historisch moment. Ook hierbij mogen wij aanwezig zijn. Ik kies hier heel bewust voor het woord mogen; ik ervaar het als een grote blijk van vertrouwen en waardering naar de Koninklijke Luchtmacht dat wij deze dag van zo dichtbij mogen meemaken. Een bijdrage mogen leveren aan wat ons koninkrijk voor ons betekent: leven in vrede, veiligheid en vrijheid. Dat grote goed dat niet vanzelfsprekend is. Honderd jaar militaire luchtvaart is honderd jaar relevantie, is honderd jaar professionele medewerkers aan het werk door honderd jaar mensen die het mogelijk maken. People Matter: al honderd jaar! Wilt u reageren? Dat kan per clsk@mindef.nl Foto: Eric Vorstenbosch, AVDD DE VLIEGENDE HOLLANDER 2 3 DE VLIEGENDE HOLLANDER

3 EVENEMENT Koningin onderscheidt luchtmacht voor inzet Allied Force EVENEMENT Cravate voor Kosovo Teamwork Vrijwel zonder uitzondering was de gehele luchtmacht betrokken bij de grootschalige inzet van de twintig F-16 s en meer dan 250 militairen vanaf Amendola: uiteraard de jachtvliegbases Leeuwarden, Twenthe en Volkel, Eindhoven met de inzet twee KDC-10 en, twee C-130 s en vier Fokker 60 s en Soesterberg voor de Chinooks die Kosovaarse vluchtelingen in Albanië humanitaire hulp boden. Personeel op het munitiepark Alphen, de luchtmachtstaf en de vliegbasis Woensdrecht ondersteunde de operatie net als (onder andere) de Nederlandse gevechtsleiders aan boord van AWACS en en in het Combined Air Operations Center in Vicenza. Internationaal geprezen Allied Force start op 24 maart. Het is de reactie van de NAVO op de weigering van de Servische leider Slobodan Milosevic om Kosovo haar autonome status terug te geven. Tevens laat hij geen vredesmacht toe in het gebied. De Nederlandse luchtmacht is één van de belangrijkste deelnemers. Samen met Groot-Brittannië neemt het de derde plaats in op lijst van het aantal gevlogen missies. Alleen de Verenigde Staten en Frankrijk vliegen er meer. De Koninklijke Luchtmacht wordt internationaal geprezen vanwege de professionaliteit en zelfstandigheid, gecreëerd door de inzet van eigen KDC-10 tankvliegtuigen. Door voor het eerst precisiewapens en doelaanwijsapparatuur te gebruiken, weet de luchtmacht substantiële collateral damage, nevenschade bij bombardementen te voorkomen. De luchtoperatie duurt tot en met 9 juni De NAVO hoeft haar grondtroepen niet in te zetten. De Kosovo-oorlog was het eerste conflict ooit dat alleen met de inzet van het luchtwapen werd beslecht. Een opgewekte Koningin Beatrix op een stralende dag voor een feestelijke ceremonie. Alle ingrediënten waren aanwezig op 27 maart. Die dag eerde hare majesteit de Koninklijke Luchtmacht voor haar inzet tijdens Allied Force voor het moedig optreden onder voortdurende dreiging. Zij knoopte aan het luchtmachtvaandel een cravate met opschrift Kosovo Commandant Luchtstrijdkrachten luitenantgeneraal Sander Schnitger nam de eervolle vermelding dankbaar in ontvangst. Tekst: Arno Marchand Foto s: Eric Vorstenbosch, AVDD Met de woorden De luchtmacht had met een indrukwekkende bijdrage een belangrijke rol in het welslagen van de operatie, sprak Koningin Beatrix haar grote waardering uit voor het luchtwapen. Niet alleen van het personeel ter plekke, maar ook het talrijke in Nederland. Het is een goede illustratie waartoe samenwerking met haar bondgenoten kan leiden. De vorstin gaf tevens aan dat de cravate op termijn vervangen door een zesde opschrift op het luchtmachtvaandel. Voor het eerst sinds vele decennia kreeg een vaandel van een Defensieonderdeel een koninklijke onderscheiding. Commandant der Strijdkrachten generaal Tom Middendorp noemde het eerbetoon onlangs tijdens een medaille-uitreiking op Volkel nog een zeldzame decoratie en bovendien bijzonder en terecht. Hij hield daarbij tevens een pleidooi voor de blijvende inzet van Nederlandse jachtvliegtuigen bij missies. DE VLIEGENDE HOLLANDER 4 5 DE VLIEGENDE HOLLANDER

4 EVENEMENT REPORTAGE Opgestelde luchtmachttroepen op de Parade van de Koninklijke Militaire Academie in Breda Luchtmachthelikopters ondersteunen brandweer Hulp van boven De natuur heeft maling aan regels. Het brandseizoen begint officieel pas op 1 april. Toch was het op 24 maart al raak. Door droogte en harde wind ontstond een natuurbrand bij Radio Kootwijk. Gelukkig staan blushelikopters van de luchtmacht vanaf 1 april paraat voor ondersteuning van de burgerbrandweer. Op 15 maart trainden deze civiel-militaire fire fighters gezamenlijk op het Artillerie Schietkamp in 't Harde. Koningin in gesprek met C-LSK Schnitger (uiters links) en ander luchtmachtpersoneel... Voor de oefening ging 2,5 hectare heide in vlammen op. Voor het eerst gebruikte de luchtmacht een waterzak die vernevelt, waardoor de helikopters een groter gebied besproeien zoals een Cougar en een Chinook demonstreerden. De kleinste van de twee nam telkens 2500 liter water mee, terwijl bij zijn grote broer achtduizend liter onder de kist bungelde. Een civiel helibrandweerteam en het Mobiel Air Operations Team (MAOT) van Defensie dragen verantwoordelijkheid voor een effectieve inzet. Samen zorgen zij ervoor dat de vliegers de juiste informatie krijgen om de brand samen met de grondtroepen te controleren. Tekst: eerste luitenant Jaap Wolting Foto s: sergeant Eva Klijn... en met Meivlieger - voormalig waarnemer/boordschutter op de Fokker C.V - Hans Hellendoorn en drager van het vliegerkruis luitenant-kolonel Marcel Duivesteijn. Reservekolonel prof. mr. Pieter van Vollenhoven praat bij met Commandant der Strijdkrachten generaal Tom Middendorp. DE VLIEGENDE HOLLANDER 6 7 DE VLIEGENDE HOLLANDER

5 ACHTERGROND ACHTERGROND Boven de brandhaard Achtduizend liter bungelend onder je kist voel je wel, grijnst eerste luitenant Stefan. De Chinook-vlieger staat op een heuveltje te kijken hoe zijn collega s het er van afbrengen op de Veluwe. Zelf is hij ervaringsdeskundige als het om blussen gaat. In 2011 ontstaat in het Belgische gedeelte van natuurgebied de Kalmthoutse Heide een allesverzengende vuurzee die zijn omvang niet kent. De grootste Benelux-brand sinds jaren bedreigt dorpen in de omgeving. Stefan vliegt er met zijn crew naartoe, rook, hitte en vuur trotserend. En daarom is het dus essentieel dat we vandaag trainen met een echte fik. Juist omdat er zo n zware lading onder je Chinook hangt, wil je tegen de wind in aan komen vliegen. Dan heb je namelijk de meeste luchtstroming langs je rotorsysteem. Maar hoe ga je om met de enorme rookwolken die met de wind mee opstijgen? Dat soort zaken moet je trainen en dat kan hier perfect. Wanneer zet je blushelikopters in? De blushelikopters worden ingezet om de slagkracht van de brandweer te vergroten bij branden die zonder hulp van bovenaf niet te blussen zijn of een zeer complexe inzet vergen. Dit zijn de inzetcriteria: Brand in moeilijk toegankelijk terrein Brand waarbij de kern onbereikbaar is Brand die met reguliere bestrijdingsmiddelen onbeheersbaar is Brand waarbij de inzetduur zonder luchtsteun wordt geraamd op meer dan drie dagen Hoe drop je water? Om het gewenste effect te bewerkstelligen, creëert een vlieger een droppingspatroon. Dat bereiken ze door variaties in hoogte en snelheid en het gebruikmaken van windsterkte. Deze parameters leiden tot een bepaald waterspoor. Op de grond bekijkt het MAOT of de inzet het juiste effect heeft. Indien nodig, stelt het de plannen bij en instrueert het de vliegers. Elke brand is verschillend en daarom zijn er offensieve en defensieve tactieken. Kenmerkend voor de eerste is dat de helikopter de brand direct blust. De vliegers droppen het water daadwerkelijk op de vuurhaarden. Een defensieve tactiek is erop gericht om uitbreiding te voorkomen. Bij een dergelijke inzet blussen de helikopters dus niet direct op de vuurhaarden, maar maken ze een strook nat zodat een lijn ontstaat. Hierdoor kan de vuurzee zich niet of nauwelijks uitbreiden. De vlieger heeft verschillende methodes om zijn bambi-bucket leeg te gooien: slepen: het water over een groot gebied verspreiden storten: het water op één bepaalde plek droppen hoveren: met een lage snelheid het water over een klein gebied verspreiden Waar haal je water? Het innemen van oppervlaktewater voor blussing bij een inzet vereist geen toestemming. Wel moeten de vliegers en loadmasters goed in de gaten houden dat ze overige watergebruikers niet in gevaar brengen. Ook probeert de bemanning altijd uit de buurt te blijven van grote wegen. De ervaring leert dat automobilisten het erg interessant vinden en blijven kijken. Dat kan ernstige verkeersongelukken veroorzaken. Er is een aantal voorwaarden waaraan de waterinnamepunten moeten voldoen: de plaats is minimaal twee meter diep in een straal van 75 meter zijn geen bebouwing of andere obstakels aanwezig. in een straal van 250 meter dient aandacht te zijn voor loslopend vee (eventueel verwijderen of naar binnen) Hoe houd je heli s inzetbaar tijdens een langduriger inzet? Bij elke inzet creëert het MAOT een Forward Operating Base (FOB). Dit is een landingsplaats voor de helikopters van waaruit de teams de inzet organiseren. Hier kunnen de kisten bijvoorbeeld tanken, bambi-buckets verwisselen of kleine reparaties uitvoeren. De FOB s moeten aan de volgende criteria voldoen: Zo dicht mogelijk bij de plek waar de brandweercommandant de inzet bepaalt Ongeveer zo groot als een voetbalveld Goed te beveiligen Goed bereikbaar met voertuigen Vrij van (boerderij-)dieren Vrij van (drukke) wegen DE VLIEGENDE HOLLANDER 8 9 DE VLIEGENDE HOLLANDER

6 REPORTAGE REPORTAGE F-16-detachement oefent bij US Marine Corps Bare base in Arizona Een temperatuur van 20 tot 25 graden is voor Nederlanders een cadeautje in het voorjaar. In eigen land moesten we daarop een flinke tijd wachten. Heel anders is het in de Amerikaanse staat Arizona. Op de mariniersvliegbasis Yuma halen ze deze waarde al in de eerste week van februari. Zonnetje erbij, en je hebt geweldige omstandigheden voor mens en materieel voor geslaagde oefening. Maar wel eerst je F-16 bedrijf opbouwen, want daarom koos de luchtmacht voor deze lege basis. Tekst: Arno Marchand Foto s: Henry Westendorp, AVDD Yuma is hét Marine Corps Air Station van de AV-8B Harrier aan de westkust van de Verenigde Staten. Dat terrein deelden ze in februari met Nederlandse F-16 s. DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

7 REPORTAGE REPORTAGE MCAS Yuma is thuisbasis van vier squadrons Harriers, hét close air support-toestel van de US Marines. Even overleg tussen Nederlands personeel en de brandweer van MCAS Yuma. Om bekend te raken met veiligheidsvoorschriften van de F-16, kreeg de brandweer vooraf uitleg over bijvoorbeeld hydrazine. Voor Nederlanders een zeer vreemde gewaarwording, in de Verenigde Staten inmiddels gemeengoed: de MV-22 Osprey, een tiltrotor die vliegt als een vliegtuig en landt als een helikopter. Kleurrijk staartje van deze AV-8B. De Harriers worden op termijn vervangen door de F-35B, de Short Takeoff/Vertical Landing Variant. F-16 s, die kennen ze op zich wel bij het United States Marine Corps (USMC). Ze vliegen er weliswaar zelf niet meer mee, maar de US Air Force heeft twee bases F-16 s in dezelfde staat. Maar waarvandaan komen deze nou? Ah, The Netherlands De Nederlandse roundels op het Marine Corps Air Station (MCAS) Yuma op de grens van Mexico, mogen dus op veel belangstelling rekenen. Maar waarom hier? Bij de luchtmacht bestond de behoefte om na het Red Flag deployment op Nellis Air Force Base (zie vorige uitgave van de Vliegende Hollander) op een andere basis in de buurt te operen. Een oefenlocatie voor export van geluid, nachtvliegen en vooral bare base opereren. Dat betekent in korte tijd op een lege basis een goed draaiend F-16 bedrijf opbouwen, verduidelijkt detachementscommandant majoor Guido Schols. Net alsof we out of area opereren. In de CONUS, het vaste land van Amerika, staan we meestal op bases waar ze bekend zijn met de F-16 en bijvoorbeeld de hydrazine. De Afdeling Jachtvliegtuig Operaties van de Staf CLSK wilde dat nu een keer niet. Tijdens een sitesurvey in voorjaar 2012 keek een team naar bases op een half uur vliegen van Nellis en daar kwam Yuma uit. Schols: Nu al bekijken ze oefenmogelijkheden voor Dat moet wel zo ver van tevoren, want je moet erg veel regelen. Teameffort Baanlengte, vangkabel, wat kan gebruikt worden van de host nation en de mogelijkheid tot samenwerken met andere eenheden zijn daarbij belangrijke factoren. De rest nemen we mee, zegt Schols, normaliter Ops officier bij het 323 Tactical Training Evaluation and Standardisation Squadron. 48 zeecontainers waarvan een deel eerst op Nellis is gebruikt. Sowieso is alles daar eerst afgeleverd en daarna voor een deel vast hiernaartoe gebracht. Materiaal op Yuma komt van alle onderdelen. Het is echt een teameffort. In mei vorig jaar begonnen we al met de voorbereidingen, zegt Chief Support kapitein Gerard Jongbloed. Dat moet wel zo vroeg want je hebt met heel andere wet- en regelgeving te maken. En het gaat om nogal wat spullen: tienduizend NATO Stocknumbers. In december is vrijwel alles op de boot gegaan. Per vliegtuig gingen twee vrachten met gevoelige en kostbare zaken zoals een spare motor. Leeuwarden is tijdens deze oefeningen in Amerika verantwoordelijk voor het ops deel, Volkel voor de support en logistiek, maar een zuurstofvulgenerator komt bijvoorbeeld weer van Gilze- Rijen. Jongbloed: Hier alles lopend krijgen betekent heel veel bellen en mensen face-to-face uitleggen hoe of wat. Maar dat regelen is voor ons ook meteen het leukste. Zo n internationale samenwerking is echt een uitdaging. Swing role Tijdens het Nederlandse deployment zitten de mariniers midden in de oefening Scorpion Fire, en Harriers van de lokale squadrons vliegen dan ook met grote regelmaat. Vliegende eenheden komen niet alleen van Yuma maar ook van MCAS Miramar (F/A-18 Hornet) en Pendleton (diverse soorten helikopters). Beide bases liggen in het aangrenzende Californië op een paar honderd kilometer bij kustplaats San Diego. Bij toeval voor de Nederlanders althans oefent ook de Canadese wapenschool vanaf Miramar. Schols: Een van onze Nederlandse exchange-vliegers is daarbij, dus een lijntje is snel gelegd. In de tweede en derde week vliegen ze met hen diverse missies boven zee, zowel blue als red air. Bij Scorpion Fire zorgen de F-16 s voor de sweep zodat de Harriers een Vier F-16 s staan klaar voor een missie en wachten totdat de Harrier zijn wielen aan de grond heeft gezet. DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

8 REPORTAGE REPORTAGE daarvoor 24 GBU-12 s, 500 pound lasergeleide inert bommen. Genoeg dus om iedere vlieger in ieder geval één te laten gooien. Daarnaast hebben we honderd BDU-33 oefenbommetjes ter beschikking, allemaal in de USA aangekocht. Het gebeurt ons niet vaak dat we zo met de US Marines kunnen oefenen. Zij hebben net als wij veel ervaring in Afghanistan. Het is in de ranges overigens net alsof je daar vliegt. Het landschap woestijnachtig met flinke bergen lijkt er enorm veel op. Heel interessant nu eens zo van dichtbij met hen zaken te doen. Bewapeningspersoneel laadt een GBU-12 lasergeleide bom, een inert dus zonder explosieve lading. vrij luchtruim hebben. Maar wij kunnen met de F-16 meer dan alleen luchtverdediging, verduidelijkt majoor Patrick, vluchtcommandant 1 van 312 Squadron en op Yuma H-Ops. In dezelfde missie doen we dus ook ground support: swing role. Daarbij krijgen we ondersteuning van een Airborne Forward Air Controller. Als bewapening gebruiken we Goed bezig Yuma bracht de Nederlanders precies wat ze van te voren hadden bedacht. Schols: Vliegers zijn opgeleid voor de mission qualification training, en anderen voor het leiden van een two of fourship. Voor ons is Yuma een perfecte gelegenheid onze checklisten voor een out of area-operatie weer eens te valideren, zodat we weten dat we binnen tien dagen waar ook ter wereld alles up and running kunnen hebben. Als dat lukt, dan weet je dat je goed bezig bent. Dat bewezen we in 2011 nog met de inzet boven Libië; ter plaatse binnen één dag. Daarmee zetten we de Nederlandse luchtmacht op de kaart. Met de weinige middelen die we hebben in vergelijking tot grotere landen, kunnen we op het gebied van militaire luchtvaart goede zaken doen. Yuma was daarmee een zeer waardevolle training we hebben veel geleerd en alles ging veilig. Ik zou het zo weer doen. Tegen de achtergrond van een Marine Corps C-130J en de sunsheds waaronder de Agressor F-5 en staan, wachten twee F-16 s op hun beurt om naar de fixed wing fuel pitts te mogen taxiën. Formule 1 We staan hier met zes kisten en draaien zes-hotpit-zes-turn-zes, legt detco Schols uit. Voor een werkdag betekent dat het volgende: De eerste toestellen gaan om drie uur s middag s take off, vliegen hun missie, komen terug en gaan vervolgend hot refuelen, motor blijft dus aan. Het is als een pitstop bij de formule 1. Daarna doen dezelfde vliegers inclusief Schols zijn er achttien aanwezig nog De hotpit refueling op Yuma vindt plaats in speciaal daarvoor gebouwde straten waarin de brandstofleidingen meteen klaar staan voor gebruik. een missie. Als ze rond half zeven zonsondergang terugkomen, gaan de kisten naar de lijn. Daar krijgen ze een korte inspectie zodat ze klaar zijn voor de avondvlucht. Die derde missie komt terug tegen tien uur. Dat doen we dus nog steeds met hetzelfde grondpersoneel. Zo draai ik met één dienst, drie waves, zes lijnen, achttien vliegbewegingen. In twee-en-een-halve week Yuma vlogen we 250 uur in 193 sorties. Super effectief! Crossmotor Marine Corps Air Station Yuma is een grote basis van het Amerikaanse Korps Mariniers. Het vliegveld is het thuis van vier squadrons AV-8B Harriers, toestellen voornamelijk gebruikt voor close air support, de ondersteuning van grondtroepen. Het eerste operationele squadron met de F-35 ter wereld wordt hier nu ook opgebouwd. Naast een baseflight met enkele verbindingstoestellen en (reddings-)helikopters staat er een Agressor-eenheid. Dit squadron, VMFT-401 Lucky Snipers, is gespecialiseerd om met de F-5N te vliegen als een vijand. Volgens Ops officier majoor Jason Morgan een verouderd vliegtuigtype, dat alleen jaren zestig en zeventig types als de MiG-21 kan simuleren. Maar daarvan vliegen er nog steeds genoeg in de wereld om lastig te kunnen zijn. We vormen dan ook een prima trainingseenheid voor onze operationele vliegtuig- en helikoptertypes. Die zijn allemaal een stuk moderner. Het is een beetje alsof je met je crossmotor tegen een cadillac rijdt. Spreadsheet Netwerkdesigner van de Nationale Datalink Management Cell (NDMC) adjudant Dirk van Velzen coördineert op Yuma het Link16 gebruik met de lokale Joint Interface Control Officer. Link16 is een tactische datalink. Vergelijk het met een militair gsm-netwerk waarmee je allerlei gegevens met elkaar kunt delen. Daarin kunnen diverse deelnemers inhaken, mits ze daarvoor zijn geautoriseerd. Dat is wat ik hier de eerste paar dagen van het deployment voor de F-16 s moet regelen. Je werkt hier met een buitenlands netwerk en voor toegang moet de USA clearance geven. Is dat er, dan krijgt het NDMC het netwerkontwerp met daarin de plek voor de Nederlandse F-16 s. Die moet je vervolgens duidelijk maken zodat jij anderen herkent en zij jou. Niet één Link16 netwerk is hetzelfde. Sommige zijn ook in het geheel niet toegankelijk voor derden of delen zijn afgeschermd voor andere gebruikers. Dat werkt als een spreadsheet; sommige kolommen zijn dan gewoon niet te lezen. Van de drie sorties per dag vindt er één in het donker plaats. Eén van de grote voordelen van Yuma. DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

9 EVENEMENT EVENEMENT Muzikale ode aan 100 jaar militaire luchtvaart Straighten up and fly right, met beelden van de Farman. V.l.n.r. adjudant Tom van Noord (klarinet), sergeant Teus Nobel (trompet) en sergeant Jan Peter van der Hoeve (trombone). In de stad van het Hoofdkwartier van de Koninklijke Luchtmacht vond op 15 maart de première plaats van de Ode aan 100 jaar militaire luchtvaart. In het Chassé Theater in Breda waren de beelden een feest van herkenning voor alle aanwezige (oud-) luchtmachters. Opnames van oude toestellen en het spelen van de last post bezorgden menig bezoeker een brok in de keel. Tekst: Sectie Communicatie Luchtmacht Foto s: Maurits van Hout, AVDD Tegen de achtergrond van een formatie F-84 Thunderjets, speel het orkest en zingen de solisten Esther Hart en Rolf Koster (midden), gesteund door de backingvocalisten Roos, Esri en Nadine. Foto: Ron Geurts De beelden vormen een prachtig decor voor de muziek Breng 100 jaar militaire luchtvaart ten gehore. De opdracht aan Jos Pommer, dirigent van de Kapel van de Koninklijke Luchtmacht was duidelijk. Maar hoe doe je dat eigenlijk? We onderscheidden eerst een aantal perioden: de pioniertijd van het luchtwapen, de tijd van avontuur en romantiek, de Tweede Wereldoorlog, de mens en zijn machine en de periode van de missies. Als laatste volgt een eerbetoon aan de Koninklijke Luchtmacht. Bij elk tijdvak zochten en vonden we muziek en als het nodig was maakten we deze door arrangementen nog passender. Dat was natuurlijk al een hele onderneming. Maar naast de muziek wilde de kapel ook het beeld van een eeuw militaire luchtvaart brengen. Het was een hele zoektocht, maar het resultaat mag er zijn, zegt de dirigent met gepaste trots. De beelden vormen een prachtig decor voor de muziek. Samen met de soloartiesten zetten de muzikanten een heel mooi programma neer. Ik denk dat het een heel gevarieerde en heel professionele show is, een afspiegeling van honderd jaar militaire luchtvaart. Foto links: Bij een orkest dat veel popmuziek en jazz speelt, vormt het kloppende hart de ritmesectie (bas, gitaar, toetsen en drums). Rechts is nog een deel te zien van de saxofoon- en trombonesectie. DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

10 EVENEMENT ACHTERGROND Foto rechts: Een deel van de saxofoonsectie met (v.l.n.r. voor zover zichtbaar) sergeant Matthias van Nispen tot Pannerden (baritonsax), sergeant-majoor Remy Beckers (altsax), sergeant 1 Steven Dietvorst (solo tenorsax) en sergeant Thijs van Otterloo (tenorsax). Luchtmachtmedici trainen evacuatie door de lucht Links van de dirigent zitten de klarinetten, dwarsfluiten, hobo s en fagotten. Achterin hen de vier hoorns. Wie niet bij de première kon zijn, heeft nog mogelijkheden tot luisteren en kijken genoeg. Majoor Haico Stumpf, directeur van de kapel: Dit concert gaat het hele land door. De Commandant Luchtstrijdkrachten biedt het aan alle Commissarissen van de Koningin aan. Daarnaast bieden commandanten van de luchtmachtonderdelen in het land relatieconcerten aan. Er is dus nog genoeg gelegenheid om dit programma te beluisteren en bekijken. En met een lach voegt hij toe: En natuurlijk kan ik het aanraden! Dit concert gaat het hele land door Staande ovatie van het publiek in het Bredase Chassé Theater. C-LSK luitenant-generaal Sander Schnitger (r.) feliciteert chef-dirigent majoor Jos Pommer. AE-verpleegkundige sergeant 1 Kim Oude Ophuis van het gezondheidscentrum vliegbasis Leeuwarden geeft aanwijzingen voor het beladen van de helikopter met een patiënt. Van Amerika naar Gilze-Rijen Bepakt en bezakt staan Nederlands medisch personeel en enkele Belgische collega s begin maart klaar om af te reizen naar de Verenigde Staten. Daar zouden ze deel nemen aan de oefening Global Guardian. Zouden inderdaad, want op het laatste moment gelastten de Amerikanen deze oefening af. Wat nu, want het materiaal is al per schip al onderweg. Niet getreurd, want in zeer korte tijd staat op Gilze-Rijen een alternatieve aeromedevactraining klaar voor een groot deel van de beoogde doelen. Tekst: Arno Marchand Foto s: Rob Gieling, AVDD DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

11 ACHTERGROND ACHTERGROND Leeuwarder kapitein-vliegerarts Mirjam van den Burg (l.) en AE-verpleegkundige sergeant1 Elizabeth Kuperus-Lemke vormen samen een medevacteam en buigen zich over een patiënte. Antipiraterij Getraindheid van het personeel is essentieel is, vindt Lelkes. Bijvoorbeeld omdat ook enkele anesthesiologen van de landmacht meedraaien die later dit jaar meegaan op uitzending naar de EU-antipiraterijmissie Atalanta. Dan opereren twee Cougars van het 300 Squadron vanaf het amfibisch transportschip Hr.Ms. Johan de Witt. opzij, bij de ander zoals nu de Chinook van achteren. Dat maakt voor de medische aspecten niet uit. Internationaal Voor het aeromedevac luchtmachtpersoneel vormt deze training een onderdeel van de het jaarlijkse oefenprogramma zodat ze permanent inzetbaar zijn. In Afghanistan bijvoorbeeld heeft medisch luchtmachtpersoneel tijdens de vele uitzendingen zijn waarde bewezen. Lelkes: Deze opleiding zou eigenlijk een deel vormen van de nog veel grotere oefening Global Guardian, maar door Amerikaanse bezuinigingen ging die op het laatste moment in het geheel niet door. Daarom bedachten we dit alternatief. Nederland zou een Casualty Staging Unit en Role 1 leveren en in ruil daarvoor kon luchtmachtpersoneel maximaal gebruik maken van diverse soorten Amerikaanse helikopters en vliegtuigen. In Amerika krijgen we zogezegd de wereld aan vlieguren, op welk type dan ook. zegt luitenant-kolonel André van der Weide van de Staf Instituut Defensie Relatieziekenhuizen op de Kromhoutkazerne. De Amerikaanse organisatie is er alles aan gelegen zoveel mogelijk met buitenlands personeel te trainen. Hoe meer hoe beter. Voor deze editie zouden teams komen uit onder andere België, Canada, Chili, Duitsland en Litouwen. Wij zouden na de VS de grootste afvaardiging sturen. We kregen zelfs de vraag of we niet meer eenheden wisten die wilden meetrainen. Daarvoor hebben zij normaliter dan budget en het geeft ons de mogelijkheid te trainen wat in Europa weinig of zelfs niet kan. We zouden ook personeel leveren aan de oefenstaf zodat we de denkprocessen beter kunnen doorgronden. Belgisch-Nederlands Op Gilze-Rijen zijn overigens niet alleen leerdoelen voor het verplegend personeel, maar ook voor luchtvarenden. Zo moet bijvoorbeeld een vlieger zijn blok medevac afronden en neemt een loadmaster deel aan de cursus. Het medisch personeel volgt het theoretische deel van de zware cursus op het Geneeskundig Centrum op Gilze-Rijen examen doen ze tijdens praktijkvluchten met Chinook en de Cougar op het platform. Het is knap dat ze in zo korte tijd, zo n goede oefening hebben neergezet, zegt de Belgische eerste sergeant-majoor Luc de Haes, spoedverpleegkundige in het Brussels Militair Ziekenhuis. Hij is één van de drie Belgische deelnemers en heeft weinig moeite met aanpassen. Ik heb mijn opleiding in Soesterberg gehad, dus ik kan zo inspringen. Omgekeerd kreeg ik mijn fixed wing-opleiding op Belgische vliegtuigen, onderstreept flightnurse sergeant 1 Maurits van Zantwijk de Belgisch- Nederlandse samenwerking. De Haes: Ik vind het leuk en goed dat ze op zo korte termijn nog een helikopter hebben weten te krijgen. Ik weet dat dat niet zomaar te regelen is. We kunnen hier minder dan we in de VS zouden doen, besluit Lelkes, maar dat proberen we in de loop van het jaar wel weer op te lossen. In de scenario s die artsen en verpleegkundigen krijgen voorgeschoteld, hebben de gewonden trauma s als gevolg van oorlogshandelingen. Realistische verwondingen die het medisch personeel op uitzending dagelijks kan tegenkomen. De medici trainen op Gilze-Rijen in het gebruik van hun uitrusting en helikopters. Daarbij zoomen ze in op specifieke zaken die komen kijken bij een zogeheten aeromedevac, vertelt luitenant-kolonel Miklos Lelkes die als landmachter werkt hij bij de Afdeling Gezondheidszorg Operaties van de Luchtmachtstaf. Bij luchttransport heeft bijvoorbeeld druk die ontstaat door op hoogte te vliegen, veel effect op gewonden. Daarmee moet je terdege rekening houden. Ook de werkomgeving voor het medisch personeel is in een helikopter of vliegtuig heel anders. Het maakt daarbij niet uit of je nu op type x of y traint. Bij de ene helikopter benader je het toestel van Belgische eerste sergeant-majoor Luc de Haes overlegt met flight nurse sergeant1 Maurits van Zandwijk van het Defensie Helikoptercommando. Kolonel Keijzer, anesthesioloog van het Instituut Defensie Relatieziekenhuizen, neemt deel aan de oefening ter voorbereiding aan zijn inzet tijdens operatie Atalanta. Kolonel Peter Keijzer (l.) en sergeant-majoor Wim Boessenkool van de vliegbasis Woensdrecht behandelen in de Chinook een patiënt tijdens transport. Sergeant-majoor van het DHC Karin Weert observeert in de achtergrond de behandeling en voert later ook de evaluatie uit. Leren van elkaar Hoe anders het werken in een militaire omgeving en zeker een helikopter is, ervaart ook medisch personeel van het Amphia ziekenhuis in Breda. Een arts-assistent en spoedeisende hulp verpleegkundigen van dit civiele ziekenhuis lopen mee. Voor ons is een vliegbasis natuurlijk al een compleet andere omgeving, zegt Janneke van Schaijk, verantwoordelijk voor opleiding en scholing. Maar er is natuurlijk meer. Het is bijvoorbeeld heel leerzaam te zien hoe kort en krachtig de communicatie bij militair personeel onderling gaat. En we leren van elkaar, want KLu-personeel van Gilze-Rijen volgt in het Amphion de opleiding spoedeisende hulp. Het is een positieve boost voor ons beide, maar dit is zó cool! DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

12 Vervlogen Tijden VERVLOGEN TIJDEN Beatrix bracht als prinses en koningin vele bezoeken aan KLu Vorstin thuis bij luchtmacht Uitleg bij het kanon van de F-104G Starfighter op de Luchtmacht Electronische- en Technische School in Schaarsbergen, net ten zuiden van de vliegbasis Deelen. ( ) Vaandelwacht van de luchtmacht bij het Paleis op de Dam op de dag van het huwelijk van prinses Beatrix en prins Claus. ( ) Eén van de eerste kennismakingen van prinses Beatrix met de Nederlandse militaire luchtvaart is op 14 juli Gezagvoerder en formatieleider kapitein vlieger-waarnemer Bertie Wolff (tweede van rechts) doet tijdens een meerdaagse long range-vlucht met acht Nederlandse B-25 Mitchells Ottawa in Canada aan. De vlucht door Noord-Amerika geldt als voorbereiding op oceaanvlucht naar Australië om daarvandaan de strijd tegen Japan aan te gaan. Bezoek aan het Hoofdkwartier Koninklijke Luchtmacht, toen nog op de Eerste Van den Boschstraat in Den Haag. ( ) Bezoek aan het Control and Reporting Center van Nieuw Milligen. ( ) Onder: De dagorder van 30 april 1980 waarin koningin Juliana haar taken overdraagt aan prinses Beatrix. Hare Majesteit de Koningin heeft een warme band met Defensie, en daarmee ook met de Koninklijke Luchtmacht. Dat uitte de vorstin door vele bezoeken in de afgelopen decennia aan de diverse onderdelen. Niet alleen als koningin maar zeker ook als prinses stelde ze zich geregeld op de hoogte van de ontwikkelingen van en in het militaire luchtvaartbedrijf. Aan de vooravond van haar aftreden een bijzondere Vervlogen Tijden: een fotografische vlucht door de tijd van haar bezoeken aan vrijwel alle KLu-onderdelen. Tekst: Arno Marchand Foto s: Uit collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie Grote foto: Bezoek aan de Luchtmacht Kaderschool op 17 november 1964 DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

13 VERVLOGEN TIJDEN VERVLOGEN TIJDEN In de onderhoudshangar op Soesterberg krijgt de koningin in augustus 1996 uitleg over de nieuwe Chinook transporthelikopters. Ontspannen momentje van de koningin met vlieger Gert-Jan Vooren tijdens uitleg over de Orpheus fotoverkenningpod bij het 306 Squadron. ( ) Koningin Beatrix en prins Claus bewonderen de eerste serie F-16 s van de luchtmacht op Leeuwarden. ( ) Ontspannen onderonsje in de onderofficiersmess op Gilze-Rijen na een bezoek aan de EOD, het werkcentrum Hydrazine en de grote onderhoudshangaar. ( ) Bezoek aan het Depot Elektronisch Luchtmacht Materieel in Rhenen. ( ) Feestelijk bloemetje op een F-16 spant bij een bezoek in 2000 aan het Depot Mechanisch Vliegtuigmaterieel en Straalmotoren. De vliegbasis Twenthe diende onder andere als landingsplaats voor de PH-PBX voor een koninklijk bezoek aan de gemeente Hengelo. ( ) Bezoek aan de hondensectie van de Vliegbasis Eindhoven op 23 maart Foto: uit archief Sectie Communicatie Vliegbasis Eindhoven Lange tijd was de vliegbasis Ypenburg de vaste vertrek- en aankomstplaats van niet alleen de koninklijke familie, maar ook politieke kopstukken. ( ) Op 14 maart 1990 neemt de koningin een kijkje bij de dan nog nieuwe Elementaire Militaire Vlieger Opleiding op Woensdrecht. Koningin Beatrix groet het luchtmachtvaandel bij aankomst bij Paleis Noordeinde tijdens Prinsjesdag op 17 september Koningin, kroonprins Willem-Alexander en prinses Máxima maken op de terugweg naar Nederland een tussenstop op Geilenkirchen voor het daar gestationeerde Nederlandse personeel en familie. ( ) Foto: NATO E-3A Component DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

14 ACHTERGROND ACHTERGROND Tweeduizend keer per jaar beroep op bomexperts EODD Explosievenruimers hadden op 2 februari een drukke dag op de Vliegbasis Leeuwarden met de ontmanteling van vier Britse vijfhonderdponders en twee Amerikaanse honderdponders. De projectielen waren gevonden bij werkzaamheden op de basis. Foto: Eva Klijn, AVDD uitvalpercentage (ongeveer éénderde) van de éénjarige opleiding. Sinds de paarse eenwording van de EOD-organisatie medio 2009 volgen alle ruimers dezelfde basisopleiding voor het ruimen van conventionele- en geïmproviseerde explosieven (IED s, improvised explosive devices), zoals vliegtuigbommen, handgranaten, en bompakketten. Daardoor is er geen verschil meer in het takenpakket van de verschillende krijgsmachtdelen. Onze EOD ers met een duikbrevet, opereren ook op het land, benadrukt Kathmann de brede inzetbaarheid van zijn mensen. Onlangs nog ruimden zij nog zes vliegtuigbommen op Leeuwarden. Andere teams waren recentelijk actief in Deventer bij de ontmanteling van vier bommen en waar er nog twaalf liggen. Door de jaren heen bouwen EOD ers kennis en ervaring op en worden zo steeds meer allround in het ontmantelen van allerlei specifieke projectielen, zoals geïmproviseerde explosieven en chemische, biologische of radiologische/nucleaire bommen. Vooruitgang Met tweeduizend meldingen op jaarbasis is de nationale inzet groot. Zo staat er altijd een IED-ploeg bestaande uit een ruimer, assistent ruimer en chauffeur/helper van de grondgebonden compagnie op vijf minuten afroep. Een tweede team is indien nodig binnen een uur gereed en twee andere zijn binnen twee uur startklaar. De maritieme compagnie heeft continu twee ruimploegen paraat: één binnen 24 uur en de andere binnen 48. Overigens geven de tweeduizend meldingen per jaar de werklast nog niet eens goed weer, licht de commandant toe. Voorafgaand aan een ruiming voeren we al overleg met de lokale autoriteiten en daarbij komt het regelmatig voor dat we voor één incident meerdere keren moeten terugkomen. Natuurlijk besteedt de EODD ook de nodige tijd aan (bij)scholing en training. Een keiharde voorwaarde die door de relatief nieuwe locatie in Soesterberg efficiënter uitvoerbaar is. De Sergeant Majoor Scheickkazerne beschikt namelijk over uitgebreide oefenfaciliteiten zoals een schietbunker voor het beoefenen van demontagetechnieken, een oefenhuis, maar ook een boscomplex. Met deze faciliteiten kan de EOD zo realistisch mogelijk oefenen. Springstof om explosieven tot ontploffing te brengen, ligt Onder grote druk je hoofd koel houden Projectielen ruimen uit de Tweede Wereldoorlog, verdachte pakketjes onderzoeken in zomaar een straat en hulp bieden bij een inval in het criminele circuit. Het werk van de Explosieven Opruimingsdienst Defensie is geen dag hetzelfde. Dagelijks maken experts van landmacht, marine én luchtmacht de meest uiteenlopende explosieven onschadelijk. Luchtmachtkolonel Marco Kathmann vertelt over hun hoge staat van paraatheid en brede inzetbaarheid. Tekst: Jopke Rozenberg-van Lisdonk Als EOD er ben je in principe altijd operationeel inzetbaar, steekt Commandant Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EODD) kolonel Marco Kathmann van wal. De dagelijkse nationale operaties wisselen af met uitzendingen naar het buitenland. De EOD is momenteel actief in Kunduz en Kabul in Afghanistan en in het Turkse Adana ter ondersteuning van de Patriotmissie. Onder grote druk je hoofd koel houden, heel nauwkeurig werken en veiligheid boven alles stellen, schetst de commandant de eigenschappen van de EOD er. Dat niet iedereen aan deze kenmerken van het functieprofiel kan tippen, bewijst het hoge er ook veilig opgeslagen. Voorzieningen en middelen die tot een jaar geleden verspreid over het land lagen. Logistiek gezien een grote vooruitgang voor de EODD, vindt Kathmann. Al het personeel, materieel, les- en oefenfaciliteiten samen onder één dak. Alleen de maritieme tak werkt vanuit Den Helder voor hen de beste plek. Door de nieuwe locatie in Soesterberg zijn de fysieke lijnen tussen het personeel veel korter. Je loopt nu makkelijker bij elkaar binnen. Door die permanente interactie vloeien ervaringen op alle niveaus eenvoudig door de organisatie. Iets dat de hele organisatie sterkt. DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

15 ACHTERGROND ACHTERGROND Organisatie De EODD bestaat uit: Staf Grondgebonden EOD-compagnie -> 36 ruimteams Maritieme EOD-compagnie -> 12 ruimteams School Kenniscentrum Logistiek peloton De EOD telt 128 landmachters 44 marinemensen 25 luchtmachters 1 marechaussee 12 wisselfuncties 14 burgerambtenaren Van der Slik was ook bij de ontmanteling van de vier vliegtuigbommen onlangs in Deventer. Foto: sergeant 1 Dave de Vaal, AVDD De EODD in de praktijk Het opsporen, identificeren en ruimen van explosieven is een vak apart, dat mag duidelijk zijn. Het hele scenario in goede en vooral zo veilig mogelijke banen leiden vanaf de kant is dat zeker ook. Luchtmachtmajoor Henk van der Slik, commandant grondgebonden EOD compagnie, was projectofficier toen vorig jaar augustus een Duitse bom uit de Tweede Wereldoorlog op Schiphol werd geruimd. Als officier van dienst moet je bij een dergelijk incident de juiste balans zien te vinden tussen veilig werken en economische belangen. Je weegt af welke methode je kiest tegen welk risico. En dat moet je kunnen onder grote druk. Bij het Schipholincident hadden we te maken met duizenden reizigers, aankomend en vertrekkend vliegverkeer en de nationale en internationale media die er met zo n dertig camera s vanaf de eerste minuut bovenop zaten. Ik was continu in overleg met het EOD-team en de officieren van dienst van de politie, brandweer, GHOR en Schiphol. We lieten een vertrekhal ontruimen en een aantal startbanen sluiten. Ondertussen probeerden de hulpdiensten zich zo goed mogelijk voor te bereiden op wat mogelijk komen ging. Mijn rol daarin was adviserend. Als explosievendeskundige kon ik aan de hand van de specificaties van het projectiel die gaandeweg het onderzoek steeds gedetailleerder werden mogelijke scenario s schetsen van de gevolgen van een demontage of detonatie ter plaatse. Wat voor slachtoffers en welke materiële schade kon de bom aanrichten? In alle hectiek moet je je hoofd koel kunnen houden om goed met elkaar te blijven communiceren en weloverwogen beslissingen te kunnen nemen. Uiteindelijk konden we de bom met veel regelwerk veilig vervoeren naar een afgelegen plaats voor vernietiging. Functieverdeling 150 van de 224 EOD ers zijn explosievenruimers. Hiervan behoren er: 110 tot de grondgebonden compagnie, 40 tot de maritieme compagnie Het overige personeel werkt als chauffeur, docent, in het kenniscentrum of de staf. Kolonel Marco Kathmann (KLu), Commandant EOD Commandant mogen zijn van deze bijzondere paarse eenheid vind ik fantastisch om, want de EODD is een toekomstbestendige en uitermate relevante eenheid. We hebben belangrijke samenwerking met tal van internationale en nationale partners, zoals politie, het Nederlands Forensisch Instituut en het bedrijfsleven. Toen ik hier een jaar geleden begon, voelde dat als thuiskomen. Ik zie namelijk grote overeenkomsten tussen de specialisten van de EODD en het personeel van de Koninklijke Militaire School Luchtmacht waarvan ik hiervoor commandant was. Beiden hebben een hoge mate van vakkennis, stellen veiligheid boven alles en zetten zich meer dan honderd procent in voor hun werk. De hoge operationele druk binnen de EODD zie ik als uitdaging. Mijn doel is de organisatie weer volledig te vullen en te investeren in begeleiding, opleiding en training. Foto: korporaal Rob van Eerden AVDD Sergeant 1 Emiel Snip (KLu), Explosieven opruimer junior Grondgebonden EOD compagnie Al vijf jaar werk ik met veel plezier bij de EODD. Als ik s ochtends uit mijn bed stap, weet ik nooit wat de dag mij gaat brengen. Dit en het specialistische werk trekken mij enorm. Ik assisteer de ploegcommandant bij zijn werkzaamheden en geef gevraagd en ongevraagd advies. Zo stel ik de benodigde gereedschappen samen, bestuur ik de EOD-robot waarmee we het verdachte object op een veilige afstand kunnen benaderen en analyseren. Daarna maakt de ploegcommandant samen met mij een gedegen plan van aanpak. Verder sta ik betrokken partijen zoals de burgemeester, politie, brandweer en ambulance te woord op het moment dat de ploegcommandant bezig is met zijn werkzaamheden. Ik ben tevens verantwoordelijk voor de orde, rust en veiligheid in de commandopost. Foto: korporaal Rob van eerden, AVDD Eerste luitenant Dennis Pickhard (KLu), Commandant Grondgebonden Peloton Zeven EOD-teams vallen als pelotonscommandant onder mijn aansturing. Een ontzettend leuke managementfunctie door de verscheidenheid aan personeel. De één heeft heel veel ervaring en hoef ik nauwelijks te begeleiden, terwijl de ander nog wat sturing nodig heeft. Bij het samenstellen van de teams houd ik hier rekening mee. Verder treed ik bij complexe ruimingen vaak zelf op als projectofficier ter plaatse. Terwijl ik de randvoorwaarden regel en contact onderhoud met de hulpdiensten en de gemeente, kan mijn team zich focussen op het onschadelijk maken van het explosief. Deze betrokkenheid bij het echte werk vind ik behalve heel leuk, als commandant ook erg belangrijk. Foto: Robert Koelewijn, AVDD Sergeant Ralf Rijssemus (KM), Commandant Ondersteuningspeloton Maritieme Compagnie Als marineman geef ik leiding aan de matrozen en korporaal duikers en chauffeurs. Wij regelen alle randvoorwaarden tijdens een operatie, zoals voertuigen, slaapplaatsen, voeding, munitie, reserveonderdelen en duikpakken. Verder beheren en onderhouden wij het maritieme en grondgebonden materieel van de compagnie. Dit moet 24/7 beschikbaar en altijd honderd procent in orde zijn. We gaan mee op oefening en alle operaties in binnen- en buitenland. Een logistieke uitdaging. Overal ter wereld moeten wij zorgen dat de randvoorwaarden in orde zijn, zodat onze ruimers hun werk zo veilig en goed mogelijk kunnen doen. Foto: sergeant Eva Klijn, AVDD Meldingen Jaarlijks 2000 meldingen in Nederland waarvan 50 tot 60 maritiem Gemiddeld dus 5 meldingen per dag 10 tot 15 procent van de meldingen betreft geïmproviseerde explosieven DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

16 LEESWIJZER- EN KIJKWIJZER JOURNAAL JOURNAAL Warplane No. 04 Brewster Buffalo De serie Warplane gaat gestaag verder. Na deel 3 over de Messerschmitt 109 komt uitgeverij Violaero nu al met het vierde deel, over de Brewster Buffalo. Auteur Nico Braas stelde een heel aardig boekwerk samen over een type dat geen gelukkige carrière kende bij de Amerikaanse marine en mariniers, maar zeer belangrijk was bij de ML-KNIL. Een niet alleen daar, want vooral in Finland was het tot 1944 een succesnummer. De Finse top Ace schoot maar liefst 39 Russische toestellen neer. Het boek besteedt ruimschoots aandacht aan bovengenoemde onderwerpen, daarnaast aan de diensttijd bij de RAF en hier en daar nog enkele kleinere onderwerpen. De Brewster leent zich als onderwerp beter voor een relatief dunne publicatie als deze, dan bijvoorbeeld de Hawker Hunter waarover al zoveel is geschreven. Een goede keuze voorzien van zeer goed (bewerkt) fotomateriaal waarvan zelfs enkele uit de jaren veertig in kleur. Voor de prijs hoeft de liefhebber het zeker niet te laten Warplane No. 04 Brewster Buffalo Buffalo met ISBN is geschreven door Nico Braas en uitgegeven door Violaero, onderdeel van Lanasta in Emmen. De softback op formaat 22 x 27 cm met gelijmde rug telt 48 pagina s en is voorzien van Engelse taal, 21 foto s en afbeeldingen in kleur en 79 in zwart-wit. Het boek kost 13,95 en is te bestellen bij de uitgever en onder andere te koop in de winkel van het Militaire Luchtvaart Museum. Kijk voor meer informatie op Dutch Profile: Douglas DB-8A/3N In dienst van de Militaire Luchtvaart Eén van de wellicht minder bekende, maar zeker niet onbelangrijke vliegtuigen van de Luchtvaart Afdeeling (LVA) is de Douglas DB-8. Eind jaren dertig werd het aangekocht, maar niet zoals vaak wordt verondersteld, als noodaankoop, schrijft auteur Frits Gerdessen. Het was modern, geheel van metaal en had zelfs (!) verwarming voor de vliegers. Helaas bleef de betekenis van de aanvalsbommenwerper in de meidagen van 1940 zeer beperkt. De Nederlandse en (halverwege het boekje) Engelse tekst is grotendeels opgebouwd in vier kolommen, waarbij steeds één gebruikt is voor de bijschriften. Foto s zijn over het algemeen van goede kwaliteit, en (ogenschijnlijk) veel beter bewerkt dan voorgaande publicaties. Zeer interessant zijn de afbeeldingen van DB-8A smet Duitse markeringen. Opmerkelijk is wel dat over de kleurenfoto s van het wrak van de 392 verder niets aan informatie te vinden is. De gebruikelijke pagina s kleurenprofielen completeren het boek. Het saluut dat je samen brengt DEN HAAG Als Defensie staan we klaar voor Nederland. Altijd en overal. Dat laten we op 30 april zien, met een bijzonder eerbetoon: Het Nationaal Saluut. Samen brengen we zo een eervolle afscheidsgroet voor Hare Majesteit de Koningin en een passende welkomstgroet voor Zijne Majesteit de Koning. We vragen u te salueren, een foto van uzelf te (laten) maken en deze in te sturen. Alle foto s worden verzameld op een website en een selectie van 450 foto s wordt geplaatst in een advertentie in de Telegraaf. Salueer mee en upload uw foto op of mail uw foto naar foto@nationaalsaluut.nl Namens de Commandant der Strijdkrachten, bedankt voor uw medewerking. EEN NATIONAAL SALUUT BRENGEN Deel je saluutfoto via nationaalsaluut.nl of foto@nationaalsaluut.nl Dutch Profile: Douglas DB-8A/3N In dienst van de Militaire Luchtvaart met ISBN is geschreven door Frits Gerdessen en geproduceerd en uitgegeven door Luuk Boerman/Dutch Profile. De softback op A4-formaat (20x30 cm) telt 56 pagina s en is voorzien van zeven kleuren- en ruim negentig zwart-witfoto s en afbeeldingen, en zes pagina s kleurenprofielen. De uitgave kost 15,- en is te bestellen via Voor verzending komt er dan 2,50 bij. KLu in Koude Oorlog nr. 9 Republic F-84E/G Thunderjet De eerste straaljager voor het Commando Tactische Luchtstrijdkrachten was de F-84 Thunderjet. Liefst zeven squadrons vlogen met de F-84E en G. De Thunderjet is onderwerp van deel 9 van de DVD-serie van Waldo Bosma. Het toont prachtige filmbeelden waarvan enkele in kleur uniek en goede verhalen. Oud-vlieger luitenant-kolonel bd Evert Motshagen vertelt over het vliegtuig en de operaties, en oud-bevelhebber der Luchtstrijdkrachten luitenant-generaal bd Dirk Starink over de achtergrond van de aankoop en opbouw van de luchtmacht. Maar er zijn ook enkele kanttekeningen te plaatsen. De DVD begint met een flink stuk informatie, zoveel zelfs dat deze te snel voorbijkomt om alles rustig te lezen. Om dezelfde reden zijn de begeleidende beelden al helemaal niet te volgen. De achtergrond een drukke boekenkast bij de interviews van Starink geeft geen rustige indruk, net als een ingelast interviewtje met sergeant-vlieger bd Henk den Besten die in het gras met een lepeltje in een kopje tikt. Ook het camerawerk bij detailopnames in het MLM is niet vloeiend maar schokkerig. Dit terzijde geschoven blijft er toch een interessant document. De hoeveelheid informatie, de achtergronden en de boeiende filmbeelden maken het de moeite van het bekijken waard. KLu in Koude Oorlog nr. 9 Republic F-84E/G Thunderjet is samengesteld door Waldo Bosma, in samenwerking met het Nederlands Instituut voor Militaire Historie en duurt 57 minuten. Het is te bestellen door overmaken van 24,- (inclusief verzendkosten) op rekeningnummer ten name van Waldemar Produkties in Rotterdam, onder vermelding van Deel 9 en uw adresgegevens. Het is te koop in de Flash Luchtvaartwinkel in Eindhoven, Luchtvaarthobbyshop in Aalsmeerderbrug, winkel van het MLM in Soesterberg en de Pilot Shop op Lelystad. Kijk voor meer informatie ook over de andere delen op VRAGEN AAN BEHALVE OVER ADRESWIJZIGINGEN OF BIJDRAGEN VOOR DE VLIEGENDE HOLLANDER? Mail naar vliegendehollander@mindef.nl. Stuur foto s bij voorkeur naar luchtmachtcommunicatie@gmail.com. Deadline: iedere eerste maandag van de maand. Betaaldata salarissen In 2013 wordt het salaris uiterlijk bijgeschreven op de eerstvolgende werkdag na 24 mei (inclusief vakantiegeld), 24 juni, 24 juli, 23 augustus, 24 september, 24 oktober, 22 november (inclusief eindejaarsuitkering) en 20 december. Meer informatie is verkrijgbaar bij het Dienstencentrum Human Resources (DCHR) via de startpagina P&O-selfservice, of telefonisch op * of (vanuit het buitenland ( ), bereikbaar op werkdagen van 8.00 tot uur. ADRESWIJZIGINGEN: ZIE COLOFON OP PAGINA 34 MLM leukste (sl)uitje provincie Utrecht In zijn laatste openingsjaar is het Militaire Luchtvaart Museum door ruim stemmen van ANWB-leden verkozen tot leukste uitje van de provincie Utrecht. Directeur van de ANWB Guido van Woerkom gaf op 25 maart aan dat het MLM uitblinkt in de beoordeling (aanbod, faciliteiten, personeel, prijs/kwaliteit en sfeer) met een dikke negen. Zodoende overhandigde hij de award Leukste uitje van provincie Utrecht aan museumdirecteur luitenant-kolonel René Parijs. Het Marinemuseum in Den Helder werd verkozen tot leukste uitje van de provincie Noord-Holland. Omdat het MLM op 1 juli 2013 sluit voor publiek om zich voor te bereiden op de verhuizing naar de voormalige vliegbasis Soesterberg, heeft het museum de publieksprijs omgedoopt tot Leukste (sl)uitje van provincie Utrecht. Museumweekend bij MLM Ook dit jaar was tijdens het Nationaal Museumweekend het Militaire Luchtvaart Museum van de partij. Met zevenduizend bezoekers op zaterdag 6 en zondag 7 april was het een groot succes. De eerste lentezon hielp het evenement tot het maken van een echt feestje. Voor de laatste keer was dit voor iedereen een uniek kijkje achter de schermen van het MLM, niet alleen bij het museum maar ook op de voormalige vliegbasis Soesterberg. Daar wordt, zoals de bezoekers konden zien, hard gewerkt aan het Nationaal Militair Museum. DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

17 JOURNAAL JOURNAAL 100 jaar Nederlandse militaire luchtvaart in tv-serie National Geographic Channel (NGC) zendt in mei en juni een zesdelige serie uit over de geschiedenis van de Nederlandse militaire luchtvaart. In de zes afleveringen van De tijd vliegt komt een eeuw luchtmacht in beeld, van het begin in 1913 tot en met de recente geschiedenis en de toekomst. NGC zendt jaarlijks in de eerste week van mei programma s uit met als thema WO II. In dit kader passen de eerste drie afleveringen (zie hieronder). De overige drie zijn in juni te zien. De serie is in opdracht van NGC geproduceerd door de Nederlandse firma MediaMol. Uitzendschema: Zondag 5 mei uur: Maandag 6 mei uur: Tweede Wereldoorlog Dinsdag 7 mei uur: Nederlands-Indië Zaterdag 1 juni uur: Koude Oorlog Zaterdag 8 juni uur: Humanitaire missies en recente geschiedenis Zaterdag 15 juni uur: Recente geschiedenis en toekomst Judoka Elmont zwaait af Topjudoka Guillaume Elmont nam op 4 maart afscheid van zijn werkplek op het Centrum voor Mens en Luchtvaart in Soesterberg. Daarmee verlaat de vliegerpsycholoog de Koninklijke Luchtmacht en tevens Defensie, waar hij tot 1 december 2012 deel uitmaakte van de Defensie Topsport Selectie (DTS). Oud-minister van Defensie Hans Hillen besloot in juni 2012 in het kader van de bezuinigingen de DTS op te heffen. Elmont, 31 jaar, behaalde tal van successen, zowel nationaal als internationaal. Liefst elfmaal werd hij Nederlands kampioen, een record. De Europese titel bij de junioren behaalde hij in 2000 en op 9 september 2005 werd hij bij de professionals wereldkampioen in de klasse tot 81 kilo. Twee jaar later behaalde hij bij het WK de derde plaats. Hij nam deel aan drie Olympische Spelen. In Athene in 2004 werd hij in de eerste ronde werd uitgeschakeld, in Peking in 2008 verloor hij de strijd om het brons en werd vijfde, en tenslotte in Londen verloor hij wederom in de eerste ronde, zwaar gehinderd door diverse blessures. Foto: Bart Nijs Fotografie, AVDD Reünies Wat: Vredesmissie Veteranen KLu Wanneer: zaterdag 1 juni 2013 Waar: Kumpulan Bronbeek, Velperweg 147, 6824 MB Arnhem Informatie en aanmelden: Maak tot uiterlijk 18 mei ,= pp over op rekeningnummer t.n.v. Vredesmissie Veteranen Koninklijke Luchtmacht, Vrieheidepark 99 te Heerlen onder vermelding van Reünie 2013 Bronbeek of neem contact op met Herman Janssen op of via secretariaat.vmvklu@gmail.com Wat: Reünie 11 Luverdcie Samarinda RvH Wanneer: 12 juli 2013 Waar: Oranje kazerne te Schaarsbergen Informatie: Een groot aantal oud-samarinda s is momenteel werkzaam bij de Koninklijke Luchtmacht. De eerste reünie vindt deze dag plaats voor iedereen die bij 11 Luverdcie Samarinda RvH geplaatst is geweest. Tenue is burger. Kosten bedragen ongeveer 15,- pp. Het exacte bedrag staat in de uitnodiging. Op de Oranje Kazerne zijn dertig slaapplekken beschikbaar. Geef aub in de mail aan of u hiervan gebruik wilt maken. Aanmelding: per mail voorzien van adresgegevens naar Peter Ferrando op PCE.Ferrando@mindef.nl ( ) of Menno van Bremen op M.V.Bremen@mindef.nl ( ). U ontvangt daarna zo spoedig mogelijk een uitnodiging en aanmeldingsformulier. Wat: zeventig jaar 322 Squadron Wanneer: 12 juni Waar: vliegbasis Leeuwarden Informatie en aanmelding: (Oud)-leden en hun partners/familieleden zijn uitgenodigd. Vanaf uur bent u welkom op het squadron. U dient bij binnenkomst op de vliegbasis te parkeren bij de Multi Functionele Ruimte waar u zich kunt inschrijven. Hierna gaat u per bus verder naar het squadron waar de officiële opening is om 3.22 uur. Deelname voor u en uw partner is gratis voor extra personen geldt een bijdrage van 10 pp. Aanmelden kan via tot 20 mei. Voor OV-reizigers is vervoer van en naar het NS-station beschikbaar. Mailen kan naar Hoofd Squadron Stafbureau eerste luitenant Marco Bolluijt op m.bolluijt@mindef.nl, of bel met IDEA te gast op vliegbasis Leeuwarden Het negende IDEA jaardiner vond op 14 maart plaats op de vliegbasis Leeuwarden. IDEA, dat staat voor Integrated Development of Entrepreneurial Activities, is opgericht in 2000 als samenwerkingsverband tussen Defensie, VNO NCW, platform defensie bedrijfsleven en de politiek. IDEA is een eenheid van het Civiel Militair Interactie Commando van de Koninklijke Landmacht. Dit initiatief is destijds genomen door de toenmalig Bevelhebber der Landstrijdkrachten, die in Bosnië-Herzegovina een behoefte zag aan economische impulsen. Het vastzitten van de economie was een bedreiging voor de stabiliteit. VNO NCW bracht een groep reserveofficieren met ervaring in het bedrijfsleven bijeen om uitgezonden te worden naar Bosnië-Herzegovina. Het doel was adviseren, trainen en begeleiden van ondernemers in (post-) conflict gebieden, onder het motto waar gewerkt wordt, wordt niet gevochten. Het gezelschap van zeventig deelnemers kreeg naast het diner ook inzicht in de operaties van een F-16 basis. Foto: Evert-Jan Daniels Kleurrijke brevettering Ft. Rucker Op het US Army Aviation Center of Excellence op Ft. Rucker in de Amerikaanse staat Alabama, vond op 28 februari een bijzondere en kleurrijke brevettering plaats. Kapitein der mariniers Jan Parlevliet kreeg uit handen van Chef Staf van het Defensie Helikopter Commando kapitein-ter-zee Rik Janssen, het Groot Militair Brevet (GMB) en de Nederlandse wing uitgereikt. De US Army Aviator Badge werd opgespeld door Colonel Shawn Prickett, Director of Training & Doctrine. CZSK attaché in Washington kolonel der mariniers Jos Coumans, was eveneens aanwezig. Parlevliet is op Ft. Rucker op de UH-60 Black Hawk opgeleid en krijgt in Nederland een conversie op de NH90 krijgen. Door zijn goede prestaties was hij Honor Graduate. Op de foto van links naar rechts: luitenant-ter-zee 1 Cris van Dijk (Instructeur en mentor), luitenant-kolonel Ton Linssen (Commandant NL Trainings Detachement), kolonel der mariniers Jos Coumans, kapitein der mariniers Jan Parlevliet, colonel Shawn Prickett en kapitein-ter-zee Rik Janssen. Foto: US Army Militairen Turkije rennen marathon De Nederlandse militairen werkzaam bij de Patriot-eenheid in Turkije liepen op 6 april een halve of een kwart marathon. De loopwedstrijd was georganiseerd door de Nederlandse sportinstructrice van de eenheid. Naast Nederlandse lopers namen ook Amerikanen deel. 42 deelnemers liepen de halve marathon, 24 lopers deden een kwart. Onder de sportievelingen bevonden zich ook enkele zogenoemde run-bike-runners die met tweetallen de afstand aflegden. De route liep rondom de landingsbaan en eindigde op de atletiekbaan van Incirlik Airbase. Vanwege de temperaturen was de start al uur. Sergeant 1 Bart Theunissen van de Role 1 haalde als eerste de finish in een tijd van 1 uur 31 minuten en 10 seconden. Winst in de kwart marathon was voor een Amerikaanse loper in een tijd van 50 minuten en 23 seconden. Foto: André Bongers DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

18 JOURNAAL Ten geleide C-LSK bij intekenbon Jubileumboek Het kan u niet ontgaan zijn dat wij dit jaar uitgebreid stil staan bij het honderdjarig bestaan van de militaire luchtvaart in Nederland. Het is mijns inziens zeker de moeite waard aandacht te schenken aan de boeiende geschiedenis van het Nederlandse luchtwapen en aan de inzet van de mannen en vrouwen op wiens werk wij voortbouwen. Op mijn verzoek heeft drs. Rolf de Winter van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie een jubileumboek geschreven dat aandacht schenkt aan honderd jaar luchtmachthistorie en daarbij speciaal de focus richt op Soesterberg, de bakermat van de militaire luchtvaart in Nederland. Met de hiernaast afgebeelde intekenbon kunt u collega s, veteranen en postactieve luchtmachtmedewerkers een exemplaar van dit prachtige boek bestellen. Ik beveel deze lezens- én bezienswaardige publicatie over de fascinerende ontwikkeling van een eeuw militaire luchtvaart in Nederland van harte bij u aan. De Commandant Luchtstrijdkrachten Luitenant-generaal Alexander Schnitger Pathfinders oefenen combined op de School of Air Control Nederlandse en Belgische Pathfinder-pelotons trainden in maart voor het eerst samen bij het Air Operations Control Station Nieuw Milligen. De verkenners, gespecialiseerd in het zoeken en beveiligen van droppings- en landingszones, werden op de proef gesteld in de 3D-torensimulator. Apaches, onbemande vliegtuigjes, Chinooks; door de enorme keuze aan toestellen en scenario s is het scala aan trainingsmogelijkheden vrijwel onbeperkt. Een Cougar co-piloot, een luchtmachter van de School of Air Control en een landmachter van de 11de Luchtmobiele Brigade vormden de oefenleiding. De Belgen gaven te kennen het heel effectief te vinden om op deze wijze radio-telefonieprocedures te beoefenen. Dat de Belgische militairen werden uitgenodigd in Nieuw Milligen is een logisch gevolg van jarenlange binationale coöperatie. De inzet van onze zuiderburen sluit goed aan bij ons optreden en past in het streven naar een nog nauwere samenwerking, aldus kapitein Rein, commandant van het Nederlandse peloton. Agenda Militaire Luchtvaart Museum Expositie Plane Skin In de vliegtuighuid vinden in de loop der tijd diverse veranderingsprocessen plaats. De kijk op het onderwerp van fotograaf Gijs Dragt zorgt voor een schilderachtig karakter en in sommige gevallen lijken het fotografische schilderijen. Dagelijks tot en met zondag 23 juni. Kijk voor de rest van de agenda op de achterpagina van de Vliegende Hollander De toegang tot het museum en activiteiten is gratis. Meer informatie, aanmeldingen en reserveringen op Reguliere openingstijden: dinsdag tot en met vrijdag van tot uur, en zondag van tot uur. Gesloten op maandag, zaterdag, Nieuwjaarsdag, beide kerstdagen, Eerste Paasdag, Eerste Pinksterdag en Koninginnedag. Bezoekadres: Kampweg 120, 3769 DJ Soesterberg, telefoon info@militaireluchtvaartmuseum.nl. COLOFON De Vliegende Hollander is een uitgave van de Koninklijke Luchtmacht, geproduceerd door het Dienstencentrum Defensie Media HOOFDREDACTIE Luitenant-kolonel Willem Bogaard EINDREDACTIE Arno Marchand VORMGEVING Grafische Dienst, Audiovisuele Dienst Defensie DRUK en OPLAGE OBT bv, Den Haag ex. INTERNET REDACTIEADRES (niet voor adreswijzigingen en vragen over verzending) Staf Commando Luchtstrijdkrachten De Vliegende Hollander Kamer 14A01 Postbus 8762, 4820 BB Breda, MPC-92A Telefoon: C2VN: (450) kopij: vliegendehollander@mindef.nl foto s: luchtmachtcommunicatie@gmail.com ADRESWIJZIGINGEN Actief dienende militairen, reservisten en burgermedewerkers van de Koninklijke Luchtmacht dienen de adreswijziging te muteren in PeopleSoft of door te geven bij de P&O-functionaris. Postactieven, veteranen, betalende abonnees en alle overige lezers dienen de adresdrager met gecorrigeerde gegevens op te sturen naar het retouradres: Staf Commando Luchtstrijdkrachten CLSK/Kabinet/Bureau Postactieven, Abonnementenadministratie de Vliegende Hollander, Postbus 8762, 4820 BB Breda. Per mail naar vliegendehollander@mindef.nl kan uitsluitend indien voorzien van de code boven de naam op de adresdrager. Zonder code wordt mail niet behandeling genomen. BOT-militairen en burgermedewerkers die hun contract met Defensie voortijdig beëindigen en BBT-militairen die de dienst verlaten, hebben geen recht op een gratis abonnement behorend bij de status van postactieve. Een abonnement op de Vliegende Hollander kost 17,02 per jaar (buitenland 21,55) en kan worden aangevraagd bij: Abonnementenland, Postbus 20, 1910 AA Uitgeest, telefoon: (10 cent per minuut), fax: , Opzegtermijn bedraagt zes weken. Sinds 1 december 2011 is de nieuwe Abonnementenwet van kracht. Deze is van invloed op abonnementen van betalende abonnees. Kijk voor meer informatie op de website www. aboland.nl en de specifieke pagina voor dit blad. Aanhaling uit en overname van (delen van) artikelen in dit blad is toegestaan, mits met toestemming van de redactie en bronvermelding. ISSN Inclusief gratis e-book en layars Ik reserveer een exemplaar en krijg het boek thuisgestuurd. Ik betaal alleen de verzend- en administratiekosten à 12,50. Ik reserveer een exemplaar en haal het boek op tijdens de Veteranendag Koninklijke Luchtmacht en het Reünie- & Jubileumfeest op 5 september 2013 op Vliegbasis Gilze-Rijen. Ik betaal slechts 5,- administratiekosten (contant af te rekenen bij het ophalen). Het jubileumboek voor u! Reserveer nu uw exemplaar! Controlevragen: rijk geïllustreerd in kleur Een eeuw militaire luchtvaart in Nederland Bakermat Soesterberg ISBN ca. 300 pagina s gebonden Dit boek verschaft een uniek inzicht in de ontwikkeling van een eeuw militaire luchtvaart in Nederland. Met uw smartphone of tablet krijgt dit fraai geïllustreerde jubileumboek een extra audiovisuele dimensie en bekijkt u historische filmfragmenten en clips uit een boeiende geschiedenis. Voor iedereen die in dienst is (geweest) bij de Koninklijke Luchtmacht is een exemplaar beschikbaar. (Boekhandelsprijs 29,90, maar u krijgt het boek cadeau en betaalt alleen verzend- en/of administratiekosten) Dienstjaren:... Eenheid/standplaats:... Registratienummer:... Naam:... Adres:... Postcode en plaats:... Telefoonnummer: Datum:... Handtekening:... Stuur deze bon naar: Uitgeverij Boom, Antwoordnummer 10618, 1000 RA Amsterdam (een postzegel is niet nodig). Een exemplaar reserveren voor 5 september 2013 kan ook door een (met bovenstaande gegevens) te sturen naar rsvp@uitgeverijboom.nl DE VLIEGENDE HOLLANDER DE VLIEGENDE HOLLANDER

19 EVENEMENTEN & ACTIVITEITEN 2013 Nationaal Museumweekend Achter de schermen 6 / 7 april Neem een kijkje in depots en werkplaatsen LEGO workshops 17 februari, 19 t/m 22 februari, 24 februari, 26 t/m 28 februari,1 & 3 maart Open Cockpit Zondag Neem plaats in de open cockpit 27 januari, 24 maart, 21 april, 23 juni Militair Flight Sim Event Een virtueel vliegavontuur 25 & 26 mei APRIL MA DI WO DO VR ZA ZO MEI MA DI WO DO VR ZA ZO JUNI MA DI WO DO VR ZA ZO Modelbouw Manifestatie Ontdek de kunst van het 28 & 29 april, 1 t/m 3 mei modelbouwen Filmdagen Vertoning van luchtvaartfilms 6 januari, 7 april, 2 juni en documentaires Museumtour Museumtheater 13 januari, 10 februari, 10 maart, 14 april, 12 mei, 9 juni Zie agenda Open Gesloten Bovenstaande activiteiten zijn gratis. U hoeft niet te reserveren Exposities Van Pionier tot Professional, 100 jaar Militaire Luchtvaart augustus 2012 t/m juni 2013 Vrouwen bij de Koninklijke Luchtmacht t/m januari 2013 Plane Skin februari t/m juni 2013 Educatie Audiotour (Nederlands en Engelstalig) Rondleiding Onderwijsprogramma s Theatervoorstellingen Workshops Uitgebreide informatie vindt u op de website Activiteiten voor kinderen Speurtochten Workshops Verjaardagsfeestjes Reserveren van een workshop of verjaardagsfeestje kan via de website Activiteiten elders Luchtmachtdagen, vliegbasis Volkel Nederlandse Veteranendag, Den Haag KLu reünie 100jr MiLu, vliegbasis Gilze-Rijen Veteranendag KLu, vliegbasis Gilze-Rijen Verkrijgbaar bij de receptie Reserveren via website Reserveren via website Reserveren via website Reserveren via website Te koop in de Museumwinkel Elke woensdag Elke woensdag- en vrijdagmiddag 14 & 15 juni 29 juni 5 september 5 september Het jaarprogramma is met grote zorg samengesteld. Desondanks is het is mogelijk dat er wijzigingen plaatsvinden Impressie van het nieuwe Nationaal Militair Museum Visualisatie: bmd