Orthopedagogische thuisbegeleiding met het Portage Programma Nederland Sipma, Willemien Geertje

Transcriptie

1 University of Groningen Orthopedagogische thuisbegeleiding met het Portage Programma Nederland Sipma, Willemien Geertje IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 1996 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Sipma, W. G. (1996). Orthopedagogische thuisbegeleiding met het Portage Programma Nederland s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 ORTHOPEDAGOGISCHE THUISBEGELEIDING MET HET PORTAGE PROGRAMMA NEDERLAND

3 CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Sipma, W.G. Orthopedagogische thuisbegeleiding met het Portage Programma Nederland / W.G. Sipma. - Groningen: Stichting Kinderstudies. Proefschrift Rijksuniversiteit Groningen. - Met lit. opg. - Met samenvatting in het Engels. ISBN NUGI 725 Trefw.: orthopedagogiek 1996 Stichting Kinderstudies Stichting Kinderstudies Postbus AT Groningen

4 RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN ORTHOPEDAGOGISCHE THUISBEGELEIDING MET HET PORTAGE PROGRAMMA NEDERLAND PROEFSCHRIFT ter verkrijging van het doctoraat in de Psychologische, Pedagogische en Sociologische Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus Dr. F. van der Woude in het openbaar te verdedigen op donderdag 18 april 1996 des namiddags te 4.00 uur door Willemien Geertje Sipma geboren op 11 augustus 1962 te Groningen

5 Promotor: Copromotor: Prof. Dr. H. Nakken Dr. B.F. van der Meulen

6 Beoordelingscommissie: Prof. Dr. A.T.G. van Gennep Prof. Dr. J.E. Rink Prof. Dr. L. Vandemeulebroecke Omslagontwerp: Ontwerpbureau Jons, Gasselternijveen

7 Voor mijn vader ( )

8 VOORWOORD Dit proefschrift gaat over het Portage Programma Nederland, een van oorsprong Amerikaans programma voor thuisgeleiding in gezinnen met jonge kinderen. Om de toepassingen en effecten van dit programma in Nederland te onderzoeken werd in 1987 bij de afdeling Orthopedagogiek het Portageproject Groningen gestart. In die tijd was er slechts een eerste vertaling van het programma voorhanden, er was nog weinig praktische ervaring opgedaan bij Nederlandse gezinnen en nog niets bekend over de effecten van het programma in ons land. In de acht jaren onderzoek die volgden veranderde dit. De resultaten hiervan zijn de basis van dit proefschrift. In de loop van de tijd zijn veel personen en instellingen direct of indirect betrokken geweest bij het onderzoek. Allereerst gaat mijn dank uit naar Bieuwe van de Meulen, die samen met Rinette Bulsink destijds het initiatief heeft genomen tot het Portage-project Groningen. Bieuwe, projectleider, later collega en copromotor, heeft mij tijdens onze jarenlange samenwerking op een prettige en scherpe manier gestimuleerd tot steeds betere prestaties. Hem wil ik bedanken voor zijn loyaliteit, de vele gezellige momenten (met gebak) en voor het vertrouwen dat hij heeft gehad in mijn capaciteiten. Rinette Bulsink heeft als eerste projectuitvoerder veel pionierswerk verricht, hetgeen de basis vormde voor latere ontwikkelingen. Han Nakken, mijn promotor, raakte in een later stadium betrokken bij mijn werkzaamheden in het Portage-project Groningen. Voor zijn serieuze, betrouwbare en accurate begeleiding ben ik ook hem veel dank verschuldigd. Bij de uitvoering van het onderzoek heb ik veel steun ervaren van Tineke den Otter-Feenstra en Janet van Iddekinge, die beide enkele jaren als onderzoeksmedewerkers werkzaam waren. De samenwerking met hen heeft in hoge mate bijgedragen aan de kwaliteit van de begeleiding in de gezinnen. Hans Knot bedank ik voor de audiovisuele ondersteuning. Vele studenten hebben zich steeds weer enthousiast voor het onderzoek ingezet. Roeline Visscher, Joke Elzinga, Marlijn Dompeling en José Eleveld dank ik voor de bijdrage die zij als stagiaire aan het onderzoek hebben geleverd. Dit geldt ook voor de 41 thuisbegeleiders en de veertien studenten die scriptie- of onderzoekswerkzaamheden verricht hebben (hen kan ik hier niet met name kan noemen: zie Sipma & Van der Meulen, 1991 en Sipma & Van der Meulen, 1995). Van harte dank ik ook de vele ouders met kinderen, die zich vanwege opvoedingsproblemen hadden aangemeld en daarnaast bereid waren om aan het onderzoek mee te doen. Daarnaast dank ik de instellingen die ons deze

9 gezinnen toevertrouwden: het KDV De Kleine Beer, het VTOsamenwerkingsverband, de RIAGG-Jeugd uit de stad Groningen en de Consultatiebureau-teams uit de provincie Groningen. Ook de leden van de Begeleidingscommissie en het Intaketeam wil ik van harte bedanken voor de betrokkenheid. Zonder subsidiegevers had geen van de onderzoeken kunnen doorgaan. Voor hun bijdragen ben ik zeer dankbaar. Zij worden met name genoemd in hoofdstuk 1 van dit proefschrift. Ook buiten Groningen bleek belangstelling te zijn voor het Portage Programma Nederland. De vele contacten met medewerkers van Sociaal Pedagogische Diensten tijdens cursussen of anderszins gaven mij de mogelijkheid om de Groningse ervaringen telkens weer te toetsen aan de praktijk. Hiervoor dank ik de orthopedagogen en de pedagogisch werkers van de SPD Gorinchem, SPD Alkmaar, SPD Groningen, SPD Leeuwarden en de SPD Drenthe. Bonnie van Marle, orthopedagoge bij de RSD Gorinchem, is vanaf 1991 zeer nauw betrokken geweest bij de verdere ontwikkeling van het Portage Programma Nederland. Haar creatieve, enthousiaste en deskundige inbreng is hierbij van groot belang geweest. Ik wil haar van harte bedanken voor alle steun en aandacht die zij mij heeft gegeven bij het schrijven van het proefschrift. Het voorbereiden van een promotie kan niet zonder het dagelijkse contact met collega's in soortgelijke omstandigheden. Vooral de lunchpauzes met de 'jonge onderzoekers' van de afdeling Orthopedagogiek hadden hierbij een belangrijke functie. Het schrijven van een proefschrift vraagt veel tijd en aandacht, maar kan toch het beste beschouwd worden als een gewone baan. Dit laatste zorgt ervoor dat ook het privéleven gewoon door kan gaan. Familie, vrienden en Alet hebben mij hierbij allen ondersteund, waarvoor ik hen van harte wil danken. Een laatste woord van dank richt ik tot mijn beide paranymfen, Nienke Sipma en Bonnie van Marle. Oud Annerveen, maart 1996

10 INHOUD 1 INLEIDING Orthopedagogische thuisbegeleiding bij gezinnen met een jong kind met opvoedingsproblemen Aanleiding tot en achtergrond van het onderzoek Het eerste verkennende onderzoek De twee vervolgonderzoeken De drie onderzoeken van het Portage-project Groningen De doelstelling van het Portage-project Groningen Opzet van deze dissertatie 11 2 ORTHOPEDAGOGISCHE THUISBEGELEIDING BIJ GEZINNEN MET JONGE KINDEREN Opvoedingsproblemen in gezinnen met jonge kinderen Opvoeden Het ontstaan van opvoedingsproblemen De ernst van opvoedingsproblemen De opvoedingsproblemen in de gezinnen uit het onderzoek Orthopedagogische thuisbegeleiding bij opvoedingsproblemen Het begrip 'interventie' Orthopedagogische thuisbegeleiding bij gezinnen met jonge kinderen als specifieke vorm van interventie Orthopedagogische thuisinterventie in Nederland Interventieprogramma's Het begrip 'interventieprogramma' Verschillen tussen interventieprogramma's Eerste typering van het Portage Programma Nederland 38

11 3 VAN HET AMERIKAANSE PORTAGE MODEL NAAR HET PORTAGE PROGRAMMA NEDERLAND 3.1 Het Amerikaanse Portage Model Het oorspronkelijke programma Recente ontwikkelingen De internationale oriëntatie Het Portage Programma Nederland Ontwikkeling van het Portage Programma Nederland Vergelijking van het Portage Programma Nederland en het Amerikaanse Portage Model Uitgangspunten Interventiemodel Programmamateriaal Organisatiemodel Toepassingen van Portage in Nederland 66 4 ONDERZOEK NAAR DE EFFECTEN VAN HET PORTAGE PROGRAMMA Orthopedagogische thuisinterventie Het belang van effectiviteitsonderzoek Problemen bij effectiviteitsonderzoek Operationalisaties van effectiviteit Het meten van verandering op de verschillende variabelen Het Portage Programma in het buitenland Buitenlandse Portage publikaties en onderzoeken Onderzoeksdesign en belangrijkste variabelen Uitkomsten van onderzoek Bespreking van de buitenlandse onderzoeken Het Portage Programma in Nederland Ontwikkeling van het Nederlandse Portage onderzoek Design en belangrijkste variabelen in het Portage-project Groningen Uitkomsten van onderzoek Beoordeling van het Groningse onderzoek ten opzichte van het buitenlandse onderzoek 109

12 5 HET PORTAGE PROGRAMMA NEDERLAND BIJ GEZINNEN MET EEN KIND MET EEN ERNSTIGE MENTALE BEPERKING Doelstelling en vraagstelling Methode De interventiegroepen Design Instrumentarium Verloop van de dataverzameling Resultaten Is de begeleiding uitgevoerd zoals bedoeld? Effect op de kinderen Effect op de thuisomgeving Oordeel van de ouders Discussie Het gehanteerde instrumentariun Interne validiteit Externe validiteit Samenvatting en conclusie HET PORTAGE PROGRAMMA NEDERLAND BIJ GEZINNEN MET MATIGE OPVOEDINGSPROBLEMEN Doelstelling en vraagstelling Methode De interventiegroep De thuisbegeleiders Design Instrumentarium Verloop van de dataverzameling Resultaten Is de begeleiding uitgevoerd zoals bedoeld? Effect op de kinderen Effect op de thuisomgeving Effect op de ouders Oordeel van ouders en thuisbegeleiders Discussie Het gehanteerde instrumentarium Interne validiteit Externe validiteit Samenvatting en conclusie 190

13 7 DISCUSSIE Terugblik op het Portage-project Groningen Het Portage Programma Nederland in de orthopedagogische praktijk Toekomstig wetenschappelijk onderzoek 205 LITERATUUR 209 BIJLAGEN 223 SAMENVATTING 255 SUMMARY 259