Pensioenkeuzestress voor de DGA

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Pensioenkeuzestress voor de DGA"

Transcriptie

1 Artikel P.P.M. Lavrijssen RB FFP 1 Pensioenkeuzestress voor de DGA Directeuren-grootaandeelhouders moeten kiezen wat ze gaan doen met hun in eigen beheer opgebouwd pensioen 10 Door de Wet Uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen mogen DGA s nog tot uiterlijk 1 juli 2017 pensioen in eigen beheer opbouwen. Na die tijd moeten ze hun pensioen op een andere manier regelen. Tot eind 2019 kunnen DGA s kiezen wat ze gaan doen met de reeds in eigen beheer opgebouwde pensioenaanspraken. Inleiding Een grootaandeelhouder die tevens directeur 2 is van zijn BV (DGA) is een werknemer. De BV kan aan hem pensioen toezeggen. Anders dan bij gewone werknemers kan de BV het pensioen zelf uitvoeren. Dat noemen we pensioen in eigen beheer. Voor de pensioenverplichting moet de BV een voorziening opnemen op de balans. Voor de waardering op de fiscale balans zijn rekenregels opgenomen in de belastingwet. Deze fiscale rekenregels leiden tot een ander bedrag dan de commerciële tarieven die pensioenverzekeraars hanteren. Er zit de laatste jaren met name verschil in de rekenrente die gehanteerd moet worden voor de fiscale pensioenreserve (4%) ten opzichte van de rekenrente in de commerciële tarieven (momenteel ongeveer 1%). Vandaar dat de fiscale en de commerciële waarde van het pensioen op dit moment nogal uiteenlopen. De fiscale waarde is veel lager dan de commerciële waar- Noten 1. Paul Lavrijssen is werkzaam als Adviseur Aegon Adfis en gespecialiseerd in het pensioen van de DGA. 2. Het directeurschap is geen formele voorwaarde. Het gaat om de combinatie van 10% of meer van de stemgerechtigde aandelen in, en een arbeidsovereenkomst met, de BV. 3. Wet van 8 maart 2017 tot wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten tot uitfasering van het pensioen in eigen beheer en het treffen van enkele fiscale maatregelen inzake oudedagsvoorzieningen (Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen), Stb. 2017, Besluit Pensioenen; uitfasering pensioen in eigen beheer, 22 maart 2017, nr , Stcrt. 2017, de. Daardoor kan de BV vaak geen dividend uitkeren (dividendklem). Want voor dividend moet het commerciële vermogen van de BV toereikend zijn. Het verschil tussen fiscale en commerciële waarde geeft ook knelpunten bij echtscheiding van de DGA, uitkering van het pensioen en overdracht van de BV. De staatssecretaris van Financiën heeft toegezegd deze knelpunten zo veel mogelijk weg te zullen nemen. Dit heeft hij gedaan door enerzijds opbouw van pensioen in eigen beheer voor de toekomst af te schaffen en anderzijds een ruime overgangsregeling te treffen voor reeds opgebouwde pensioenen in eigen beheer. Het overgangsrecht biedt de DGA een aantal keuzes. In dit artikel geef ik aan wat een bepaalde keuze inhoudt en wat de fiscale en financiële gevolgen van deze keuze zijn. Daarbij besteed ik ook aandacht aan de positie van de partner van de DGA. Ik ga ook in op het extern verzekerde pensioen van de DGA. En ik rond af met een samenvatting en conclusies. Wet uitfasering PEB Afschaffing pensioen in eigen beheer en overgangsrecht Op 1 april 2017 is de Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen (hierna: Wet uitfasering PEB) 3 in werking getreden. DGA s die nog pensioen in eigen beheer opbouwen, hebben drie maanden de tijd om hun pensioenregeling aan te passen aan de wetgeving. 4 De wetswijziging houdt in dat DGA s vanaf 1 juli 2017 geen pensioen in eigen beheer meer kunnen opbouwen. Voor zover dat nog niet gebeurd is, moeten zij vóór deze datum hierover een besluit nemen in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AVA) in die zin dat uiter- 94

2 Pensioenkeuzestress voor de DGA Artikel lijk na 30 juni 2017 geen pensioen in eigen beheer meer wordt opgebouwd. De bestaande pensioenbrief moeten zij ook dienovereenkomstig aanpassen. Voor reeds in eigen beheer opgebouwde pensioenaanspraken biedt de Wet uitfasering PEB een aantal keuzes. 5 Dit komt erop neer dat de DGA kan kiezen om zijn pensioen in eigen beheer: af te kopen; om te zetten in een oudedagsverplichting; premievrij in eigen beheer te houden. Afstempelen Als een DGA besluit om zijn pensioen af te kopen of om te zetten in een oudedagsverplichting, mag hij de pensioenaanspraken eerst afstempelen. Dit betekent dat hij zijn pensioenaanspraken zodanig verlaagt dat de commerciële waarde van deze aanspraken gelijk is aan de fiscale balanswaarde ten tijde van de afkoop of omzetting van de aanspraken. 6 Omdat op dit moment de commerciële waarde vaak meer dan het dubbele is van de fiscale waarde zal door het afstempelen de hoogte van de pensioenaanspraken met meer dan helft verminderen. Het afstempelen van de pensioenaanspraken leidt volgens de wet niet tot enige fiscale winst of verlies in de BV. In de commerciële balans van de BV leidt de afstempeling tot een verhoging van het eigen vermogen. Daardoor stijgt de waarde van de aandelen van de BV. Deze waardestijging mag de DGA niet tot de verkrijgingsprijs van de aandelen rekenen. 7 Dus bij uitkering van dividend of verkoop van de aandelen moet de DGA rekening houden met heffing van aanmerkelijk belang (box 2 van de inkomstenbelasting) over deze waardestijging. Afkoop of omzetting van het pensioen geldt voor alle pensioenen die in eigen beheer worden gehouden. Het kan dus gaan om pensioen dat nog in opbouw is, pensioen dat reeds is ingegaan maar ook verevende pensioenrechten van de ex-echtgenoot die nog in eigen beheer worden gehouden. Ook deze aanspraken kan een DGA dus afstempelen, maar dan alleen met toestemming van die exechtgenoot. Voor het afstempelen gevolgd door afkoop of omzetting van het pensioen moet de DGA de Belastingdienst informeren. Dit moet hij doen binnen één maand na het afstempelen. Hij moet hierbij gebruik maken van een formulier dat op de site van de Belastingdienst staat. Afkoop Een DGA die zijn pensioen afkoopt, moet dit aangeven als inkomen uit arbeid in box 1 van de Wet inkomstenbelasting Maar als de DGA in het kader van de overgangsregeling het pensioen afkoopt, krijgt hij een korting op de belaste afkoopwaarde van het pensioen en hoeft hij geen revisierente te betalen. Deze korting is afhankelijk van het moment van afkoop en bedraagt in: ,5% ,0% ,5% De afkoopwaarde is de fiscale balanswaarde op de datum van afkoop. Maar de korting wordt slechts toegepast over de fiscale balanswaarde aan het einde van 2015 voor zover die lager is dan de waarde op de datum van afkoop. 8 De korting wordt dus gegeven over de laagste van de volgende waarden: de fiscale waarde per ultimo boekjaar dat eindigt in 2015, dan wel de lagere waarde op afkoopdatum. Een voorbeeld Waarde ultimo 2015 Fiscaal: Commercieel: Waarde bij afkoop op 1 juli 2017 na oprenten en dotatie Fiscaal: Commercieel: Afkoop op 1 juli 2017 Belastbaar bedrag: (100% - 34,5%) x = % x ( ) = Totaal Loonheffing 52% De netto uitkering bedraagt Als deze afkoop zou plaatsvinden na 31 december 2019, is de fiscale faciliteit niet meer van toepassing. Alsdan wordt geheven over de commerciële waarde van het pensioen tegen progressief tarief. Bovendien wordt 20% revisierente geheven. Bij afkoop zet de DGA pensioen om in een vrij te besteden vermogen. Daarvoor moet hij wel eerst afrekenen met de Belastingdienst. De BV en/of de DGA moeten hier wel voldoende liquide vermogen voor hebben. De netto uitkering kan de DGA naar eigen bevinding aanwenden voor bijvoorbeeld consumptie. Maar dit biedt ook de mogelijkheid een (te) hoge rekening-courant met de BV (gedeeltelijk) af te lossen. Als de DGA de netto uitkering niet direct aanwendt voor consumptie of aflossing rekening-courant, kan hij het bedrag sparen of beleggen. In dat geval moet hij rekening houden met de forfaitaire belastingheffing in box 3 van de inkomstenbelasting. De DGA kan het bedrag ook ter beschikking stellen aan de BV, bijvoorbeeld als de BV niet voldoende midden heeft om het netto bedrag aan de DGA uit te keren. Als de DGA het bedrag terug leent aan de BV, 5. Art. 38n tot en met 38q Wet op de loonbelasting Art. 38n, lid 2 e.v. Wet op de loonbelasting Art. 10a.18, derde lid Wet inkomstenbelasting Art. 38o Wet op de loonbelasting

3 Artikel Pensioenkeuzestress voor de DGA moet hij over de rente inkomstenbelasting betalen in box 1. Een wellicht voordeliger oplossing is het bedrag als agio op aandelen in te brengen als eigen vermogen. In dat geval leidt een eventuele opbrengst hierover tot heffing in box 2 van de inkomstenbelasting. Door het afstempelen gevolgd door afkoop is de BV verlost van de dividendklem. Aanvulling van het inkomen van de DGA door uitkering van dividend is weer mogelijk. Tegenhanger van de afkoop is dat het pensioen van de DGA daalt naar nul. Het is aan te raden bij afkoop ook te letten op de oudedags- en nabestaandenvoorziening na afkoop. Hoe wordt het verlies van pensioen opgevangen? Zijn hiervoor aanvullende maatregelen nodig? Of is het uit dit oogpunt beter om gebruik te maken van een van de andere alternatieven? Een planning van oudedags- en nabestaandenvoorzieningen is hier aan te bevelen. Ten slotte moet de echtgenoot van de DGA instemmen met het afstempelen en de afkoop. Hij of zij moet het hiervoor genoemde formulier aan de Belastingdienst mee ondertekenen. De instemming is ook nodig als een ex-echtgenoot nog rechten heeft op het pensioen in eigen beheer. In veel gevallen zal de DGA de echtgenoot ook moeten compenseren. Verderop ga ik daar nader op in. Omzetting in ODV De DGA kan er ook voor kiezen zijn pensioen fiscaal geruisloos om te zetten in een niet tot het loon behorende aanspraak ingevolge een oudedagsverplichting (ODV). 9 Na de hiervoor omschreven afstempeling heeft de BV de verplichting om een periodieke uitkering aan de DGA te doen. De aanvangswaarde van de ODV is gelijk aan de fiscale balanswaarde ten tijde van de omzetting. De BV moet deze verplichting jaarlijks oprenten met de marktrente. 10 Zolang de BV geen uitkering heeft gedaan, kan deze de verplichting ten behoeve van de DGA afstorten voor een lijfrente bij een professionele verzekeraar of bank. 11 In dat geval moet de lijfrente worden uitgevoerd conform de regels voor een lijfrente voor een pensioentekort. 12 De BV kan ook een gedeelte van de ODV aanwenden voor een lijfrente ten behoeve van de DGA en de rest in eigen beheer houden. Dat kan bijvoorbeeld zinvol zijn als hij behoefte heeft aan een hogere tijdelijke oudedagslijfrente. Dat is namelijk met de ODV niet mogelijk. Als de BV de ODV in eigen beheer houdt, moet ze deze in de periode die aanvangt vijf jaar voor de AOW-leeftijd van de DGA en eindigt twee maanden na die datum, aanwenden voor een uitkering. Deze uitkering duurt 20 jaar vanaf de AOW-leeftijd van de DGA plus de jaren dat de uitkering eerder ingaat dan deze datum. De omvang van de uitkering 9. Art. 38n, tweede lid, onderdeel b, Wet op de loonbelasting Art. 38p, eerste lid, Wet op de loonbelasting Art. 38p, tweede lid Wet op de loonbelasting Art en 3.126a, Wet inkomstenbelasting Art. 38n, eerste lid, Wet op de loonbelasting wordt elk jaar bepaald door de ODV te delen door de nog resterende duur van de uitkering. Tijdens de uitkeringsduur moet de BV de ODV ook oprenten met het jaarlijks vast te stellen u-rendement. Na overlijden gaat de uitkering over op de erfgenamen van de DGA. Deze uitkering moet ingaan binnen 12 maanden na het overlijden van de DGA. Als de DGA overlijdt voor de ingangsdatum, bedraagt de duur 20 jaar. Als de DGA overlijdt nadat de termijnen al zijn ingegaan, is de duur gelijk aan de nog resterende termijnen. Een voorbeeld Omzetting in een ODV op 1 juli 2017 Waarde pensioen op 1 juli 2017: Fiscaal: Commercieel: Waarde ODV na omzetting pensioen op 1 juli Waarde ODV op 1 juli 2030 na oprenting met marktrente (1%) Jaarlijkse uitkering gedurende 20 jaar De uitkering stijgt nog met marktrente. Als de DGA zijn pensioen omzet in een ODV, wijzigt fiscaal en juridisch het etiket. Het pensioen wordt een recht op lijfrente of een periodieke uitkering. Door het afstempelen neemt de uitkering met meer dan de helft af. En er is ook geen toekomstige opbouw in de BV meer mogelijk. Ook in dit geval moet de DGA gewezen worden op de verlaging van zijn oudedagsinkomen en/of de nabestaandenvoorziening. Daarbij is ook de financiële positie van de BV van belang. Is de BV wel in staat om de ODV na te komen? Met andere woorden heeft de BV voldoende dekking om de verplichting van de ODV na te komen? De echtgenoot van de DGA moet ook instemmen met de omzetting van het pensioen in een ODV. Premievrij aanhouden Als de DGA niet kiest, of kan kiezen, voor afkoop of omzetting van zijn pensioenaanspraken in een ODV, kan hij zijn tot uiterlijk 30 juni 2017 opgebouwde rechten in eigen beheer aanhouden. Hij kan het pensioen in eigen beheer niet verder opbouwen. Op de waardering van de fiscale pensioenverplichting is de wetgeving die gold op 31 december 2016 van toepassing. 13 Dat houdt in dat de BV de fiscale waarde van de pensioenverplichting actuarieel (rente en sterfterisico) moet oprenten. Daarbij moet de BV ook rekening houden met de eventueel toegezegde indexatie van premievrije rechten. Het verschil tussen de fiscale en de commerciële waarde blijft bestaan. Dat houdt in dat de BV waarschijnlijk geen dividend kan uitkeren. Ook het knelpunt bij echtscheiding blijft bestaan. Bij dit alternatief blijft de opgebouwde aanspraak in 96

4 Pensioenkeuzestress voor de DGA Artikel stand. Maar ook hier moet de DGA letten op de financiële positie van de BV. Is deze wel in staat om de overeengekomen verplichting na te komen? En moeten er maatregelen genomen worden om het niet verder opbouwen van pensioen in de BV te compenseren? Een ander nadeel kan zijn dat de BV in de uitkeringsfase een fiscaal niet verrekenbaar verlies opbouwt. Immers de BV moet de pensioenverplichting fiscaal oprenten met 4% en een correctie van de sterftekans toepassen. Als de BV een dergelijk rendement niet haalt uit de beleggingen, ontstaat een fiscaal verlies dat de BV niet kan compenseren. Compensatie De echtgenoot van de DGA heeft een afgeleid recht met betrekking tot het in eigen beheer opgebouwd pensioen. Op grond van de Wet verevening pensioen bij scheiding heeft hij of zij bij echtscheiding recht op de helft van het, tijdens het huwelijk, in eigen beheer opgebouwde pensioen en het bijzondere partnerpensioen. Als de DGA zijn pensioen afkoopt of omzet in een ODV, verdwijnen deze afgeleide rechten. Om de positie van de echtgenoot van de DGA te beschermen heeft de staatssecretaris bepaald, dat de echtgenoot van de DGA moet instemmen met afkoop of omzetting van het pensioen. Maar het gaat verder. Het kan zijn dat door de huwelijkse voorwaarden door afkoop of omzetting alle rechten naar de DGA gaan. Daardoor wordt hij verrijkt. De staatssecretaris stelt dat de echtgenoot van de DGA voldoende gecompenseerd moet worden voor deze verschuiving van vermogen. Als dat niet gebeurt, is er sprake van een belaste schenking van de echtgenoot aan de DGA. Het gaat dan om de compensatie van de waardestijging van de aandelen door de afstempeling en de afkoopwaarde of omzettingswaarde van het pensioen. De DGA hoeft zijn echtgenoot niet te compenseren als hij: gehuwd is in algehele gemeenschap van goederen; huwelijkse voorwaarden heeft met finaal verrekenbeding; in de huwelijkse voorwaarden pensioenverrekening is uitgesloten. De compensatie bedraagt ongeveer de helft 14 van de afkoopwaarde of de omzettingswaarde. Daar komt nog bovenop de waardestijging van de aandelen door het afstempelen. Waarschijnlijk hoeft de DGA geen rekening te houden met de stijging van de aandelen die het negatieve commerciële vermogen van de BV opheft. Immers in de Memorie van toelichting wijst de staatssecretaris op een uitspraak van het Hof Den Haag. 15 Volgens het Hof moet in het kader van de postrelationele solidariteit tussen exechtgenoten het dekkingstekort gelijkelijk tussen de echtgenoten worden verdeeld. Onlangs heeft de Hoge Raad 16 bevestigd, dat in verband met de postrelationele solidariteit de DGA en diens ex-echtgenoot de onderdekking van het pensioen in eigen beheer delen. Met andere woorden: slechts voor het pensioen beschikbare vermogen van de BV hoeft bij echtscheiding verdeeld te worden en komt in gelijke delen aan hen toe. De DGA en zijn echtgenoot kunnen op verschillende manieren de eventuele compensatie regelen. De staatssecretaris heeft aangegeven dat hij ook instemt met een compensatie die bestaat uit een voorwaardelijk recht van de echtgenoot, bijvoorbeeld bij echtscheiding en bij overlijden van de DGA. Ondanks vele vragen over dit onderwerp heeft de staatssecretaris geweigerd modellen voor de compensatie van de echtgenoot van de DGA op te stellen. In de praktijk blijft het dan ook enigszins onduidelijk op welke wijze de compensatie moet worden bepaald en of deze fiscaal en juridisch houdbaar is. Er kunnen zich meerdere situaties voordoen waarbij de DGA de waardestijging van de aandelen moet compenseren. Dit doet zich met name voor als de aandelen van de BV die het eigen beheer uitvoert, in handen zijn van anderen. Bijvoorbeeld als de aandelen worden gehouden door de kinderen van de DGA. De staatssecretaris vindt dat ter voorkoming van een belaste schenking, compensatie ook geboden is als de overdracht van de aandelen aan de kinderen veel eerder plaatsvond dan de afstempeling. Ook als de aandelen gezamenlijk gehouden worden door de DGA en familieleden zal waarschijnlijk gecompenseerd moeten worden. Verzekerde pensioenaanspraken De Wet uitfasering PEB ziet niet op een extern verzekerd pensioen van de DGA. Een verzekerd pensioen kan de DGA dus niet met de hiervoor genoemde fiscale tegemoetkoming afkopen of omzetten in een ODV. Tot 1 juli 2017 was het wel mogelijk de waarde van een dergelijke verzekering over te dragen aan de BV. Als tegenwaarde van het overgedragen kapitaal belast de BV zich met de uitvoering van de pensioentoezegging aan de DGA. Tot 1 juli 2017 kon deze overdracht zonder heffing van belasting plaatsvinden. Ook als de BV voorheen nog geen pensioen in eigen beheer had. Verzoeken voor overdracht moest de BV vóór 1 juli doen aan de verzekeraar. Dat de afwikkeling daarvan door de verzekeraar na deze datum plaatsvindt, is daarbij niet relevant. Nadat het pensioenkapitaal is overgedragen, kan de DGA het pensioen in eigen beheer afkopen of omzetten in een ODV. Maar bij afkoop vindt er geen korting plaats op de afkoopwaarde. Want hiervoor was eind 2015 geen verplichting op de balans van de BV opgenomen. Een eventuele omzetting in een ODV kan gevolgd worden door afstorting in een lijfrente. Op die manier kan de DGA zijn 14. De helft is niet helemaal nauwkeurig, want aanspraak op bijzonder partnerpensioen en de helft van het voorwaardelijke ouderdomspensioen is samen meer dan de helft van de waarde van de aanspraken. 15. Hof Den Haag 17 september 2014, ECLI:NL:GHDHA:2014: Hoge Raad, 14 april 2017, ECLI:NL:HR:2017:

5 Artikel Pensioenkeuzestress voor de DGA verzekerde pensioen omzetten in een verzekerde of bancaire lijfrente. Of de omzetting financieel en fiscaal voordelig is voor de DGA hangt af van veel factoren. Een hiervan is de inhoud van de pensioenverzekering. Als een garantiekapitaal is verzekerd of een winstgarantie is afgegeven, kan dit voor de DGA onvoordelig uitpakken. Verder moeten partijen er op letten op welke wijze de BV de pensioenaanspraak aan de DGA vormgeeft. In sommige gevallen kan dit leiden tot een vrijval van de pensioenverplichting en als gevolg daarvan een fiscale winst, die belast is met vennootschapsbelasting. 17 Als de pensioenverzekering niet wordt afkocht, kan de DGA deze voortzetten. Maar daarbij moeten we wel onderscheid maken tussen volledig verzekerde en gedeeltelijk verzekerde regelingen. En bij het laatste ook tussen verzekeringen van een bepaald en van een onbepaald deel. Volledige verzekerde pensioenregelingen kunnen ongewijzigd worden voortgezet. Gedeeltelijk verzekerd pensioen bepaald Een gedeeltelijk verzekerd pensioen in combinatie met eigen beheer kan bepaald zijn. In dat geval is hiervoor een aparte pensioenbrief gemaakt waarin exact is aangegeven welk deel van het pensioen is verzekerd en welk deel in eigen beheer wordt gehouden. Volgens de Handreiking van het CAP 18 kan de DGA de pensioenverzekering ongewijzigd voortzetten. Voor zover dat nog niet gebeurd is, moet er vóór 1 juli 2017 een splitsing worden aangebracht tussen het eigen beheer en het elders verzekerde deel. In het elders verzekerde deel kan de DGA ook na 30 juni 2017 nog pensioenaanspraken opbouwen. Het is zelfs mogelijk om in de verzekerde pensioenregeling te bepalen dat de premiebetaling erin voorziet dat periodiek een deel van het PEB wordt overgeheveld naar de pensioenverzekering. In dat geval moeten partijen de premie van de kapitaalverzekering wel omrekenen (herleiden) naar een deel van de aanspraken in eigen beheer. Uiteraard moeten partijen dit goed vastleggen. Gedeeltelijk verzekerd pensioen onbepaald Bij een onbepaald verzekerd deel zegt de BV aan de DGA een pensioen toe op basis van een salarisdiensttijdregeling. Volgens de pensioenbrief houdt de BV de aanspraken in eigen beheer voor zover deze niet zijn verzekerd. Als in de pensioenbrief staat dat de BV de verzekerde aanspraak 17. Voor verdere informatie over afkoop van een verzekerd DGA-pensioen verwijs ik naar nieuwsberichten op de site van Aegon Adfis, Hier vindt u in de berichten van 14 en 18 oktober 2016 aandachtpunten bij de afkoop van het verzekerd pensioen. 18. Handreiking fiscale behandeling elders verzekerd pensioen (Versie 7 juli 2017); Centraal Aanspreekpunt Pensioen. 19. Beleidsbesluit van 20 januari 2017: Pensioenen: beschikbare premieregelingen en premie- en kapitaalovereenkomsten en nettopensioenregelingen. aanvult tot het toegezegde salarisdiensttijd-niveau, is sprake van een onbepaald verzekerd deel. Dit betekent onder meer dat de BV het risico loopt met betrekking tot de waardeontwikkeling van de verzekering en het aankooptarief voor het verzekerde pensioen. Als de DGA besluit om het pensioen in eigen beheer af te kopen of om te zetten in een ODV kan er geen sprake meer zijn van een onbepaald verzekerd deel. De verzekeringsmaatschappij kan de pensioenverzekering nog wel steeds op dezelfde wijze administreren maar er moet voor dit deel een nieuwe pensioenbrief komen. Deze moet enerzijds passen op de verzekering en anderzijds binnen het fiscale kader voor pensioenopbouw blijven. Omdat veel van deze pensioenverzekeringen een kapitaal bevatten, ligt het voor de hand dat in de pensioenbrief een beschikbare premie tegen gelijke premie of een kapitaalovereenkomst wordt overeengekomen. In het eerste geval moet worden aangesloten bij de staffels van het Besluit beschikbare premie, bijlagen 1, 4 of 5. In dit Besluit worden in bijlage 2 ook rekenregels gegeven voor de omvang van de premie bij kapitaalovereenkomsten. 19 Het kan ook zijn dat de DGA besluit om de opbouw van het pensioen te staken en de reserve in eigen beheer aan te houden. Wat moet er dan gebeuren met het onbepaalde verzekerde deel? De omvang van het verzekerde pensioen is onzeker en daarom is op 1 juli 2017 niet exact bekend wat de aanvulling door de BV inhoudt. Volgens de opvatting van het ministerie van Financiën kan na 30 juni 2017 geen aanvulling op het verzekerde pensioen meer plaatsvinden. Daarom moet volgens de hiervoor genoemde handreiking de BV uiterlijk op 30 juni 2017 de omvang van het PEB vaststellen. Dat kan op basis van de zogenaamde fiscale herleidingsmethode (fiscale waardering: 4% en geen leeftijdsterugstelling) of op basis van de actuele verzekeringstarieven. Gezien de huidige verzekeringstarieven leidt de laatste methode tot een lager pensioen en dus tot een hogere aanvulling door de BV. Als partijen de pensioenregeling niet aanpassen blijft er sprake van één regeling waarvan een onbepaald deel is verzekerd. De aanvulling door de BV mag in de toekomst wel lager worden, bijvoorbeeld door een positief rendement op de pensioenverzekering. Maar de aanvulling uit eigen beheer mag niet hoger worden. Daarom moet de BV jaarlijks toetsen of het maximale niveau van het PEB is bereikt. Als blijkt dat door een ontwikkeling van de verzekering de totale aanspraak lager wordt, dient de BV uiterlijk op de pensioeningangsdatum een extra koopsom te storten in de pensioenverzekering. De BV en de DGA kunnen ook afspreken dat deze ontwikkelingen voor rekening van de DGA komen. In dat geval hoeft de BV geen extra storting te doen bij negatieve ontwikkelingen van de pensioenverzekering. Dit laatste moeten partijen wel vastleggen in de pensioenovereenkomst. Partijen kunnen de jaarlijkse toetsing en de aanvulling van de pensioenverzekering voorkomen door per 1 juli 2017 het onbepaalde verzekerde deel om te zetten in een be- 98

6 Pensioenkeuzestress voor de DGA Artikel paald verzekerd deel. In dat geval moeten zij wel een nieuwe pensioenbrief maken voor de verzekerde regeling. Hierin komen zij een kapitaal- of een premieovereenkomst overeen. Redelijke termijn Bij elders verzekerd pensioen in combinatie met eigen beheer moet partijen een splitsing maken in de aanspraken. Tevens moeten ze kiezen hoe ze het verzekerde pensioen zullen voortzetten. In beginsel moeten zij dat vóór 1 juli 2017 doen. Maar omdat de gegevens voor de splitsing en de keuze op die datum waarschijnlijk nog niet voorhanden waren staat de Belastingdienst een redelijke termijn toe. Deze redelijke termijn eindigt op 31 december Voor die datum moeten partijen de splitsing per 1 juli 2017 hebben bepaald en de keuzes hebben gemaakt. Dit moeten zij voor 31 december 2017 ook formeel vastleggen. Uiteraard eindigt de redelijke termijn eerder als het pensioen ingaat of wordt afgekocht dan wel wordt omgezet in een ODV. Samenvatting en conclusies Door de Wet Uitfasering PEB mogen DGA s nog tot uiterlijk 1 juli 2017 pensioen in eigen beheer opbouwen. Tot einde 2019 kunnen DGA s kiezen wat ze gaan doen met de reeds in eigen beheer opgebouwde pensioenaanspraken. Ze hebben hierbij de keuze uit: afkoop; omzetten in ODV; premievrij in eigen beheer te houden. Het is niet zonder meer te zeggen welke keuze het beste bij de DGA past. Dit is naast de financiële en fiscale consequenties van deze keuze ook afhankelijke van de persoonlijke omstandigheden van de DGA en de financiële positie van de BV. Daardoor hebben de DGA en zijn echtgenoot behoefte aan een professioneel pensioenadvies. Het is zaak dat bij dit advies ook de oudedags- en nabestaandenvoorzieningen van de DGA worden betrokken. Of nog beter, dat de keuze van de DGA wordt afgestemd op de verwachtingen en wensen die hij heeft met betrekking tot zijn oudedags- en nabestaandenvoorziening. Dit betekent dat er de komende periode werk aan de winkel is voor de pensioenadviseur. De DGA kan nog tot 1 juli 2017 het kapitaal van een verzekerd pensioen fiscaal geruisloos overdragen aan de BV. Daarna heeft hij dezelfde keuzes als bij de uitfasering van het eigen beheer. Maar bij afkoop mist hij de belastingkorting over het overgedragen pensioenkapitaal. Een gedeeltelijk verzekerde regeling kan (ongewijzigd) worden voortgezet. Maar dan moet er wel per 1 juli 2017 een splitsing tussen de aanspraken in eigen beheer en de verzekerde aanspraken worden gemaakt. In de meeste gevallen moet voor de voort te zetten pensioenverzekering een nieuwe pensioenbrief worden gemaakt. 99

Pensioenkeuzestress voor DGA s Wie, wat wanneer

Pensioenkeuzestress voor DGA s Wie, wat wanneer Pensioenkeuzestress voor 200.000 DGA s Wie, wat wanneer 1 november 2016 Paul Lavrijssen RB FFP Adviseur Aegon Adfis Specialist DGA 1 Welkom bij Aegon Adfis Academy Uw kennispartner voor fiscale en juridische

Nadere informatie

Wie beheer(s)t Pensioen in Eigen beheer. Bert Faber

Wie beheer(s)t Pensioen in Eigen beheer. Bert Faber Wie beheer(s)t Pensioen in Eigen beheer Bert Faber Fiscale Zaken Rabobank FFP Jaarcongres 5 oktober 2017 Klant en uitfasering PEB Welke wegwijzers ga jij invullen? Waar maak jij het verschil? 2 Toetsen

Nadere informatie

Notitie inzake uitfasering pensioen in eigen beheer per

Notitie inzake uitfasering pensioen in eigen beheer per Notitie inzake uitfasering pensioen in eigen beheer per 1-4-2017 Inleiding Het oorspronkelijke wetsvoorstel uitfasering pensioen in eigen beheer is in het najaar van 2016 aangenomen door de Tweede Kamer.

Nadere informatie

Uitfasering pensioen in eigen beheer

Uitfasering pensioen in eigen beheer Uitfasering pensioen in eigen beheer Op Prinsjesdag is het wetsvoorstel uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen ingediend. De mogelijkheid om fiscaal gefaciliteerd pensioen

Nadere informatie

Foederer. Advieswijzer Pensioen in eigen beheer! Wat nu? Pension & Benefits Consultants Member Crowe Horwath International

Foederer. Advieswijzer Pensioen in eigen beheer! Wat nu? Pension & Benefits Consultants Member Crowe Horwath International Advieswijzer Pensioen in eigen beheer! Wat nu? Bent u directeur-grootaandeelhouder (dga) en bouwt u pensioen op in uw bv? Het kabinet is van plan het pensioen in eigen beheer per 1 januari 2017 af te schaffen.

Nadere informatie

Het pensioen in eigen beheer wordt afgeschaft. Wat nu?

Het pensioen in eigen beheer wordt afgeschaft. Wat nu? Pensioen in eigen beheer wordt afgeschaft! Wat nu? Het pensioen in eigen beheer wordt afgeschaft per 1 april 2017. Tenminste als het Parlement voor die datum de novelle en het wetsvoorstel daartoe aanneemt.

Nadere informatie

Let op! Vóór 1 juli moet u de eerste acties hebben ondernomen om de nodige zaken te regelen. Welke acties dat zijn, leest u verderop.

Let op! Vóór 1 juli moet u de eerste acties hebben ondernomen om de nodige zaken te regelen. Welke acties dat zijn, leest u verderop. Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu? Update 2017 Bron: SRA - Publicatiedatum: 07-03-2017 Bent u directeur-grootaandeelhouder en bouwt u pensioen op in uw bv? Dat kan per 1 april 2017

Nadere informatie

Pensioen in eigen beheer wordt afgeschaft! Wat nu?

Pensioen in eigen beheer wordt afgeschaft! Wat nu? Pensioen in eigen beheer wordt afgeschaft! Wat nu? Het pensioen in eigen beheer wordt per 1 januari 2017 afgeschaft. Tenminste als de Eerste kamer voor die tijd het daartoe op Prinsjesdag 2016 ingediende

Nadere informatie

Pensioen in eigen beheer wordt afgeschaft! Wat nu?

Pensioen in eigen beheer wordt afgeschaft! Wat nu? Pensioen in eigen beheer wordt afgeschaft! Wat nu? Het pensioen in eigen beheer wordt per 1 januari 2017 afgeschaft. Tenminste als het Parlement voor die tijd het daartoe op Prinsjesdag 2016 ingediende

Nadere informatie

Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft. Welke keuze maakt u?

Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft. Welke keuze maakt u? Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft Welke keuze maakt u? Bron: SRA- Publicatiedatum:29-08-2017 Sinds 1 juli 2017 kunt u geen pensioen meer opbouwen in uw eigen bv. Het pensioen in eigen beheer

Nadere informatie

Eshuis Advieswijzer. Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu? Lid van: Update Keuzemogelijkheden. Knelpunten

Eshuis Advieswijzer. Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu? Lid van: Update Keuzemogelijkheden. Knelpunten Lid van: Update 2017 Bent u directeur-grootaandeelhouder en bouwt u pensioen op in uw bv? Dat kan per 1 april 2017 niet meer. Daarmee is de Eerste Kamer op 7 maart 2017 akkoord gegaan. Wat betekent dit

Nadere informatie

Let op! Het is aan u welke mogelijkheid u kiest. Laat u hierover goed adviseren, want alle drie de mogelijkheden kennen zo hun eigen voor- en nadelen.

Let op! Het is aan u welke mogelijkheid u kiest. Laat u hierover goed adviseren, want alle drie de mogelijkheden kennen zo hun eigen voor- en nadelen. Sinds 1 juli 2017 is de mogelijkheid om pensioen in eigen beheer op te bouwen, voor u als dga afgeschaft. Maar wat te doen met uw bestaande pensioenvoorziening in eigen beheer? U kunt kiezen uit drie mogelijkheden:

Nadere informatie

Uitfasering pensioen in eigen beheer

Uitfasering pensioen in eigen beheer De gevolgen voor de partner van de dga Versie 1.0 3 april 2017 Now, for tomorrow Vanaf 1 april 2017 is het mogelijk het pensioen in eigen beheer fiscaal vriendelijk af te kopen of om te zetten in een oudedagsverplichting.

Nadere informatie

Foederer. Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft: welke keuze maakt u nu? Pension & Benefits Consultants Member Crowe Horwath International

Foederer. Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft: welke keuze maakt u nu? Pension & Benefits Consultants Member Crowe Horwath International Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft: welke keuze maakt u nu? Sinds 1 juli 2017 kunt u geen pensioen meer opbouwen in uw eigen bv. Het pensioen in eigen beheer is afgeschaft. Maar wat te doen

Nadere informatie

Pensioen in eigen beheer vanaf 1 april 2017

Pensioen in eigen beheer vanaf 1 april 2017 Pensioen in eigen beheer vanaf 1 april 2017 De laatste jaren was het pensioen dat de directeurgrootaandeelhouder (DGA) in zijn eigen B.V. opbouwt onderwerp van gesprek. Het liefst wilde het kabinet er

Nadere informatie

Foederer. Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft: welke keuze maakt u? 2018

Foederer. Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft: welke keuze maakt u? 2018 Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft: welke keuze maakt u? 2018 Sinds 1 juli 2017 kunt u geen pensioen meer opbouwen in uw eigen bv. Het pensioen in eigen beheer is afgeschaft. Maar wat te

Nadere informatie

Update Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu?

Update Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu? Update Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu? Bron: SRA - Publicatiedatum: 29-11-2016 Bent u directeur-grootaandeelhouder (dga) en bouwt u pensioen op in uw bv? Het kabinet is van plan

Nadere informatie

Welke lijfrenten vallen onder het wetsvoorstel? Het wetsvoorstel ziet slechts op pensioen en niet op lijfrente- en stamrechtverplichtingen.

Welke lijfrenten vallen onder het wetsvoorstel? Het wetsvoorstel ziet slechts op pensioen en niet op lijfrente- en stamrechtverplichtingen. Ontwikkelingen pensioen in eigen beheer voor de dga: de meest gestelde vragen Uitfasering pensioen Welke lijfrenten vallen onder het wetsvoorstel? Het wetsvoorstel ziet slechts op pensioen en niet op lijfrente-

Nadere informatie

Vanaf 1 juli 2017 kunt u als DGA niet langer pensioen opbouwen binnen uw eigen onderneming. Wat zijn de alternatieven?

Vanaf 1 juli 2017 kunt u als DGA niet langer pensioen opbouwen binnen uw eigen onderneming. Wat zijn de alternatieven? Vanaf 1 juli 2017 kunt u als DGA niet langer pensioen opbouwen binnen uw eigen onderneming Wat zijn de alternatieven? 4 alternatieven Belicht vanuit verschillende invalshoeken 1 2 3 4 Korte omschrijving

Nadere informatie

Eshuis Advieswijzer. Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu? Update Lid van:

Eshuis Advieswijzer. Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu? Update Lid van: Lid van: Bent u directeur-grootaandeelhouder en bouwt u pensioen op in uw bv? Vanaf 1 juli 2017 kan dit niet meer. Dan stopt definitief de pensioenopbouw in eigen beheer. Wat dit voor u betekent, leest

Nadere informatie

Advieswijzer: Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu? Update 2017

Advieswijzer: Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu? Update 2017 Advieswijzer: Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu? Update 2017 Bent u directeur-grootaandeelhouder en bouwt u pensioen op in uw bv? Vanaf 1 juli 2017 kan dit niet meer. Dan stopt definitief de

Nadere informatie

Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu?

Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu? Advieswijzer Pensioen in eigen beheer afgeschaft! Wat nu? Bent u directeur-grootaandeelhouder (dga) en bouwt u pensioen op in uw bv? Het kabinet is van plan het pensioen in eigen beheer per 1 januari 2017

Nadere informatie

Wat moet ik doen met mijn pensioen?

Wat moet ik doen met mijn pensioen? Het Dilemma van de DGA: Wat moet ik doen met mijn pensioen? Disclaimer Deze uitgave is ontwikkeld om u te voorzien van competente en betrouwbare informatie omtrent het onderwerp dat behandeld wordt. Echter,

Nadere informatie

Pensioen in eigen beheer vanaf 1 april 2017

Pensioen in eigen beheer vanaf 1 april 2017 Pensioen in eigen beheer vanaf 1 april 2017 De laatste jaren was het pensioen dat de directeurgrootaandeelhouder (DGA) in zijn eigen B.V. opbouwt onderwerp van gesprek. Het liefst wilde het kabinet er

Nadere informatie

DGA-pensioen afgeschaft Opgepast! De fiscus geeft korting

DGA-pensioen afgeschaft Opgepast! De fiscus geeft korting UW ONDERNEMING, ONZE ERVARING DGA-pensioen afgeschaft Opgepast! De fiscus geeft korting mr. Anthony van Venrooij Pensioen in eigen beheer (PEB) 2 Presentatie in twee delen: Deel 1 Historie pensioen in

Nadere informatie

Uitfasering pensioen in eigen beheer. Bertine van Hoorn & Manuel Hayes

Uitfasering pensioen in eigen beheer. Bertine van Hoorn & Manuel Hayes Bertine van Hoorn & Manuel Hayes 28 maart 2017 Agenda Wat is Pensioen in eigen beheer? Waar ging het fout? Hoofdlijnen wet - afkoop - omzetting oudedagsverplichting - niets doen - tijdspad Wat te doen?

Nadere informatie

MEMO PENSIOEN EIGEN BEHEER (PEB) M.I.V. 2017

MEMO PENSIOEN EIGEN BEHEER (PEB) M.I.V. 2017 MEMO PENSIOEN EIGEN BEHEER (PEB) M.I.V. 2017 De wetgever heeft besloten dat het opbouwen van pensioenaanspraken in eigen beheer met ingang van 1 april 2017 niet langer mogelijk is. Staatssecretaris Wiebes

Nadere informatie

Na artikel III wordt een artikel ingevoegd, luidende:

Na artikel III wordt een artikel ingevoegd, luidende: 34 555 Wijziging van enkele belastingwetten en enige andere wetten tot uitfasering van het pensioen in eigen beheer en het treffen van enkele fiscale maatregelen inzake oudedagsvoorzieningen (Wet uitfasering

Nadere informatie

Pensioen in Eigen Beheer Acties?

Pensioen in Eigen Beheer Acties? 16 mei 2017 Pensioen in Eigen Beheer Acties? Vanaf 1 juli 2017 is het niet langer mogelijk voor directeuren-grootaandeelhouders (dga s) om een pensioen op te bouwen in de eigen BV, ofwel Pensioen in Eigen

Nadere informatie

MFP Alumni. Uitfasering Pensioen Eigen Beheer. Coen van den Bedem Kenniscentrum Van Lanschot

MFP Alumni. Uitfasering Pensioen Eigen Beheer. Coen van den Bedem Kenniscentrum Van Lanschot MFP Alumni Uitfasering Pensioen Eigen Beheer Coen van den Bedem Kenniscentrum Van Lanschot Rotterdam, 9 November 2017 Uitfasering Pensioen eigen beheer, actualiteiten Pensioen en stamrecht, onderdekking

Nadere informatie

Inhoud. V&A Afkoop i.c.m. stamrecht RB Studiekring Gelderland Wet uitfasering pensioen in eigen beheer september 2017

Inhoud. V&A Afkoop i.c.m. stamrecht RB Studiekring Gelderland Wet uitfasering pensioen in eigen beheer september 2017 RB Studiekring Gelderland Wet uitfasering pensioen in eigen beheer september 2017 Mr. Peter A. ter Beest MPLA info@pensioenpodium.nl Inhoud Wet Uitfasering pensioen in eigen beheer Inleiding V&A s belastingdienst

Nadere informatie

WET UITFASERING PENSIOEN IN EIGEN BEHEER EN OVERIGE FISCALE

WET UITFASERING PENSIOEN IN EIGEN BEHEER EN OVERIGE FISCALE WET UITFASERING PENSIOEN IN EIGEN BEHEER EN OVERIGE FISCALE PENSIOENMAATREGELEN Eindelijk is per 7 maart 2017 het wetsvoorstel uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen

Nadere informatie

De oudedagsvoorziening van de DGA. Dukers & Baelemans 2016

De oudedagsvoorziening van de DGA. Dukers & Baelemans 2016 De oudedagsvoorziening van de DGA Staatssecretaris Wiebes Er zijn DGA s die hun actuaris zo vaak zien dat hij ook met kerst en op verjaardagen van familie welkom is. 2 Programma Aanleiding en historie

Nadere informatie

MEMO PENSIOEN EIGEN BEHEER (PEB) M.I.V. 2017

MEMO PENSIOEN EIGEN BEHEER (PEB) M.I.V. 2017 MEMO PENSIOEN EIGEN BEHEER (PEB) M.I.V. 2017 Op Prinsjesdag heeft de regering aangekondigd met ingang van 1 januari 2017 de mogelijkheid tot het opbouwen van pensioenaanspraken in eigen beheer af te schaffen.

Nadere informatie

Afschaffen van pensioen in eigen beheer: een mijnenveld vol met adviesmogelijkheden

Afschaffen van pensioen in eigen beheer: een mijnenveld vol met adviesmogelijkheden Afschaffen van pensioen in eigen beheer: een mijnenveld vol met adviesmogelijkheden 5-10-2016 Door Alieke Doornink, werkzaam bij Edmond Halley en Jaco Weeda, werkzaam bij Pensioen Consultants Westland

Nadere informatie

WIJZIGINGEN PENSIOEN IN EIGEN BEHEER DGA NOVEMBER 2016

WIJZIGINGEN PENSIOEN IN EIGEN BEHEER DGA NOVEMBER 2016 WIJZIGINGEN PENSIOEN IN EIGEN BEHEER DGA NOVEMBER 2016 1 INHOUD Inleiding Huidige situatie pensioen in eigen beheer (PEB) De dividendklem Nieuwe situatie: Wat zijn de wijzigingen? Optie 1 Niets doen Optie

Nadere informatie

RJ-Uiting : Richtlijn Pensioenvoorziening en oudedags- verplichting directeuren-grootaandeelhouder

RJ-Uiting : Richtlijn Pensioenvoorziening en oudedags- verplichting directeuren-grootaandeelhouder RJ-Uiting 2017-8: Richtlijn Pensioenvoorziening en oudedags- verplichting directeuren-grootaandeelhouder Algemeen Met RJ-Uiting 2017-3 ontwerp-richtlijn Pensioenvoorziening en oudedagsverplichting directeuren-grootaandeelhouder

Nadere informatie

Oplossingsrichtingen Pensioen in eigen beheer

Oplossingsrichtingen Pensioen in eigen beheer Oplossingsrichtingen Pensioen in eigen beheer Op 01 juli 2015 heeft de Staatssecretaris van Financiën, Eric Wiebes, de Tweede Kamer geïnformeerd over de mogelijke oplossingsrichtingen pensioen in eigen

Nadere informatie

546. Afschaffen PEB een dossier van voortschrijdende inzichten!

546. Afschaffen PEB een dossier van voortschrijdende inzichten! 546. Afschaffen PEB een dossier van voortschrijdende inzichten! Drs. I.E. LEENE-HOEDEMAEKER MPLA In mijn artikel in REP 2016/492 heb ik aangegeven nog terug te komen op de gedeeltelijk verzekerde pensioenregelingen

Nadere informatie

Eigen beheer vanaf 2017

Eigen beheer vanaf 2017 Eigen beheer vanaf 2017 Drs. M.J.W. (Maarten) Foppen RA Mr. O.M. (Olga) Huig Pagina: 1 Even voorstellen Onze gecertificeerde pensioenadviseurs drs. M.J.W. (Maarten) Foppen RA mr. O.M. (Olga) Huig - Pensioenadvisering

Nadere informatie

Aan de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

Aan de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag Aan de voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal Postbus 20017 2500 EA DEN HAAG Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201 2500 EE Den Haag www.rijksoverheid.nl

Nadere informatie

Technische bijlage keuzemogelijkheden pensioen in eigen beheer. Vergelijking keuzemogelijkheden. Rapport bestemd voor

Technische bijlage keuzemogelijkheden pensioen in eigen beheer. Vergelijking keuzemogelijkheden. Rapport bestemd voor Vergelijking keuzemogelijkheden Algemene informatie Met ingang van 1 april 2017 is het niet langer mogelijk om fiscaal gefaciliteerd nieuwe pensioenaanspraken op te bouwen in eigen beheer (het is niet

Nadere informatie

Pensioen Periodiek. Omnia tempus habent Alles heeft zijn tijd

Pensioen Periodiek. Omnia tempus habent Alles heeft zijn tijd Pensioen Periodiek Omnia tempus habent Alles heeft zijn tijd Wat betreft het ingediende Wetsvoorstel Uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen is bovenstaande wel een

Nadere informatie

PENSIOENBEREKENING-DGA Mr R. Touw RB

PENSIOENBEREKENING-DGA Mr R. Touw RB PENSIOENBEREKENING-DGA Mr R. Touw RB 015 700 9714 info@pensioenberekening-dga.nl Vergelijking keuzemogelijkheden Algemene informatie Met ingang van 1 januari 2017 is het niet langer mogelijk om fiscaal

Nadere informatie

Korte Grafte 9 7321 ZD Apeldoorn T 055-7851377. Lichtenauerlaan 102-120 3062 ME Rotterdam T 010-7982435

Korte Grafte 9 7321 ZD Apeldoorn T 055-7851377. Lichtenauerlaan 102-120 3062 ME Rotterdam T 010-7982435 Korte Grafte 9 7321 ZD Apeldoorn T 055-7851377 Lichtenauerlaan 102-120 3062 ME Rotterdam T 010-7982435 F 084-8671670 E info@hertgerspensioenadvies.nl I www.hertgerspensioenadvies.nl Oplossingsrichtingen

Nadere informatie

Pensioen in eigen beheer afgeschaft. En hoe nu verder?

Pensioen in eigen beheer afgeschaft. En hoe nu verder? Pensioen in eigen beheer afgeschaft En hoe nu verder? Onderwerpen Wat is pensioen (in eigen beheer); Aandachtspunten voor 31-12-2016; Keuzemogelijkheden bij afschaffen; Aandachtspunten bij afschaffen En

Nadere informatie

Pensioen in Eigen Beheer

Pensioen in Eigen Beheer Pensioen in Eigen Beheer Mr. Peter J.W. Harts Pensioen Advies Bureau Centraal Beheer en Avéro Achmea 29 september 2015 Pensioen in Eigen Beheer: knelpunten Waarderings- en berekeningssystematiek is ingewikkeld

Nadere informatie

Afschaffing pensioen in eigen beheer

Afschaffing pensioen in eigen beheer FAMILY OWNED BUSINESS & PRIVATE WEALTH MAART 2017 Afschaffing pensioen in eigen beheer De drie keuzes van de DGA Afschaffing pensioen in eigen beheer 3 Voorwoord De jarenlange onzekerheid over het pensioen

Nadere informatie

Afschaffing pensioen in eigen beheer

Afschaffing pensioen in eigen beheer FAMILY OWNED BUSINESS & PRIVATE WEALTH MAART 2017 Afschaffing pensioen in eigen beheer Belangrijke informatie voor de (ex-)partner van de DGA Afschaffing pensioen in eigen beheer 3 Voorwoord De jarenlange

Nadere informatie

informatiebrief over uitfaseren pensioen in eigen beheer

informatiebrief over uitfaseren pensioen in eigen beheer Rondweg 103 5406 NK Uden 0486 820 203 info@boekzo.nl www.boekzo.nl beconnummer 580.788 bank NL52RABO 0156 9798 45 BTW NL8221.75.307.B01 Kenmerk Behandeld door Datum Uitfaseren PEB mr. Paul L.J. Nielen

Nadere informatie

Pensioen NieuwsBericht

Pensioen NieuwsBericht OBR of OSE vervangt pensioen in eigen beheer. Op 1 juli stuurde Staatssecretaris Wiebes zijn oplossingsrichtingen voor pensioen in eigen beheer aan de Tweede Kamer. Volgens Wiebes kan pensioen in eigen

Nadere informatie

Reactie RB op het wetsvoorstel Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen (34 555)

Reactie RB op het wetsvoorstel Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen (34 555) Reactie RB op het wetsvoorstel Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen (34 555) Het Register Belastingadviseurs (hierna: RB) heeft met veel belangstelling kennisgenomen

Nadere informatie

Handreiking ODV-aanspraken en overlijden (versie 4 april 2018) Inleiding

Handreiking ODV-aanspraken en overlijden (versie 4 april 2018) Inleiding Handreiking ODV-aanspraken en overlijden (versie 4 april 2018) Inleiding Op 1 april 2017 zijn de maatregelen van de Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen in werking

Nadere informatie

Pensioen in eigen beheer. 11 april 2017

Pensioen in eigen beheer. 11 april 2017 Pensioen in eigen beheer 11 april 2017 Pensioen in eigen beheer (PEB) 2 Uitfasering PEB: een complexe aangelegenheid Afkoop Compensatie Bevriezen Schenking Huwelijks Vermogen Erfrecht Zorgplicht Omzetting

Nadere informatie

Aanspraak ingevolge een oudedagsverplichting. Een overzicht David Bakker, 19 november 2018

Aanspraak ingevolge een oudedagsverplichting. Een overzicht David Bakker, 19 november 2018 Aanspraak ingevolge een oudedagsverplichting. Een overzicht David Bakker, 19 november 2018 De aanspraak ingevolge een oudedagsverplichting (ODV) was ooit bedoeld als een eenvoudige overgangsmaatregel om

Nadere informatie

Handreiking ODV-aanspraken en overlijden (versie 13 oktober 2017)

Handreiking ODV-aanspraken en overlijden (versie 13 oktober 2017) Handreiking ODV-aanspraken en overlijden (versie 13 oktober 2017) Inleiding Op 1 april 2017 zijn de maatregelen van de Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen in

Nadere informatie

492. Afschaffen pensioen in eigen beheer compliceert echtscheidingen!

492. Afschaffen pensioen in eigen beheer compliceert echtscheidingen! 492. Afschaffen pensioen in eigen beheer compliceert echtscheidingen! Drs. I.E. Leene-Hoedemaeker MPLA Op Prinsjesdag is het belastingplan 2017 openbaar gemaakt. Onderdeel van dit belastingplan is het

Nadere informatie

Beëindiging Pensioen in Eigen Beheer. Wat nu?

Beëindiging Pensioen in Eigen Beheer. Wat nu? Beëindiging Pensioen in Eigen Beheer. Wat nu? Ondernemerszaken! Pensioen in Eigen Beheer afgeschaft. En nu? Inleiding Er zijn belangrijke wijzigingen voor DGA s die pensioen in eigen beheer hebben opgebouwd.

Nadere informatie

RJ-Uiting : ontwerp-richtlijn Pensioenvoorziening en oudedagsverplichting directeuren-grootaandeelhouder

RJ-Uiting : ontwerp-richtlijn Pensioenvoorziening en oudedagsverplichting directeuren-grootaandeelhouder RJ-Uiting 2017-3: ontwerp-richtlijn Pensioenvoorziening en oudedagsverplichting directeuren-grootaandeelhouder Inleiding Op 27 maart 2017 is de gewijzigde Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige

Nadere informatie

WET UITFASERING PENSIOEN IN EIGEN BEHEER EN OVERIGE FISCALE

WET UITFASERING PENSIOEN IN EIGEN BEHEER EN OVERIGE FISCALE WET UITFASERING PENSIOEN IN EIGEN BEHEER EN OVERIGE FISCALE PENSIOENMAATREGELEN Veel DGA s hebben er reikhalzend naar uitgezien: een oplossing voor het pensioen in eigen beheer (PEB). Inderdaad oplossing!

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten Generaal t.a.v. de vaste commissie voor Financiën Postbus EA DEN HAAG

Eerste Kamer der Staten Generaal t.a.v. de vaste commissie voor Financiën Postbus EA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag Eerste Kamer der Staten Generaal t.a.v. de vaste commissie voor Financiën Postbus 20017 2500 EA DEN HAAG Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201 2500

Nadere informatie

Wijziging van de Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen

Wijziging van de Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen 34 662 Wijziging van de Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen Nota naar aanleiding van het verslag Inleiding Het kabinet heeft met belangstelling kennisgenomen

Nadere informatie

Kenmerk Behandelaar Doorkiesnummer Datum PN mr. Paul L.J. Nielen informatiebrief over uitfaseren pensioen in eigen beheer

Kenmerk Behandelaar Doorkiesnummer Datum PN mr. Paul L.J. Nielen informatiebrief over uitfaseren pensioen in eigen beheer Pensioen B.V. T.a.v. de de directie Rondweg 103 5406 NK Uden Rondweg 103 5406 NK Uden Postbus 379 T +31 (0) 486 416299 IBAN NL27 RABO 0128326107 KvK Brabant: 17177356 BTW: NL 8180.13.552.B01 Beconnummer:

Nadere informatie

Wet uitfasering pensioen in eigen beheer

Wet uitfasering pensioen in eigen beheer Wet uitfasering pensioen in eigen beheer Wet uitfasering pensioen in eigen beheer Agenda Inleiding Waarom gaan we aanpassen? Wat wordt de nieuwe situatie? Wat zijn de gevolgen voor de partner? 1 Inleiding

Nadere informatie

De DGA en de Dividenduitkering

De DGA en de Dividenduitkering Door Rob Korendijk, op persoonlijke titel De DGA en de Dividenduitkering Vanaf 1 oktober 2012 is het nieuwe BV-recht (Flex BV) van kracht. In het nieuwe BV-recht is onder meer het minimum aandelenkapitaal

Nadere informatie

Een leven zonder eigen beheer?! Jack Borremans Zwitserleven Pensioenevent 4 oktober 2016

Een leven zonder eigen beheer?! Jack Borremans Zwitserleven Pensioenevent 4 oktober 2016 Een leven zonder eigen beheer?! Jack Borremans Zwitserleven Pensioenevent 4 oktober 2016 Aanleiding en context: de worsteling van het kabinet Fiscaal pensioen of echt pensioen That s the question! Onderwerpen

Nadere informatie

Webinar DGA Pensioen

Webinar DGA Pensioen Webinar DGA Pensioen Inhoudsopgave. 1. Wetgeving en gevolgen voor DGA. 2. Wat doet Zwitserleven met bestaande portefeuille? 3. Zwitserleven Pensioen Individueel. Kenmerken Voordelen Wetgeving en gevolgen

Nadere informatie

Overzicht van voor- en nadelen van pensioenopbouw in eigen beheer

Overzicht van voor- en nadelen van pensioenopbouw in eigen beheer Pagina 1/6 Overzicht van voor- en nadelen van pensioenopbouw in eigen beheer Momenteel bouwt u pensioen op bij uw eigen vennootschap. Dit betekent dat de vennootschap recht heeft op premieaftrek voor uw

Nadere informatie

FFP Congres 2016 Omhels de toekomst DGA(-adviseurs)! Geen pensioenadvies - in eigen beheer - meer, maar financiële planning. Mr.

FFP Congres 2016 Omhels de toekomst DGA(-adviseurs)! Geen pensioenadvies - in eigen beheer - meer, maar financiële planning. Mr. FFP Congres 2016 Omhels de toekomst DGA(-adviseurs)! Geen pensioenadvies - in eigen beheer - meer, maar financiële planning Mr. Theo Gommer MPLA Inhoud plannen Wiebes definitieve keuzes: Wet uitfasering

Nadere informatie

Verhoging AOW- en pensioenleeftijd: wat betekent dat voor mijn adviespraktijk? Erik Schouten AEGON Adfis 26 september 2012

Verhoging AOW- en pensioenleeftijd: wat betekent dat voor mijn adviespraktijk? Erik Schouten AEGON Adfis 26 september 2012 Verhoging AOW- en pensioenleeftijd: wat betekent dat voor mijn adviespraktijk? Erik Schouten AEGON Adfis 26 september 2012 1 Agenda 1. AOW 2. Pensioen 3. DGA 4. Lijfrente 5. Eigen woning / hypotheekrente

Nadere informatie

FP 2011-03 Pensioen, scheiding en fiscus Inleiding De civiele regeling: Wet VPS Fiscale aspecten verevening

FP 2011-03 Pensioen, scheiding en fiscus Inleiding De civiele regeling: Wet VPS Fiscale aspecten verevening FP 2011-03 Pensioen, scheiding en fiscus Inleiding Bij een echtscheiding moet het gemeenschappelijk vermogen worden verdeeld. Dit is voor pensioenen in een aparte wet geregeld: de Wet verevening pensioenrechten

Nadere informatie

Eerste Kamer der Staten-Generaal

Eerste Kamer der Staten-Generaal Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2016 2017 34 662 Wijziging van de Wet uitfasering pensioen in eigen beheer en overige fiscale pensioenmaatregelen B NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG

Nadere informatie

Administratiekantoor Van den Dungen B.V. Nieuwsbrief 2016, 5 e jaargang, 12 e editie

Administratiekantoor Van den Dungen B.V. Nieuwsbrief 2016, 5 e jaargang, 12 e editie Administratiekantoor Van den Dungen B.V. Nieuwsbrief 2016, 5 e jaargang, 12 e editie Inhoud 1. Box 3 per 01-01-2017 2. Pensioen in eigen beheer vanaf 01-01-2017 3. Diverse overige wijzigingen 4. Eindejaarstips

Nadere informatie

RJ-Uiting : ontwerp-richtlijnen Pensioenvoorziening en oudedagsverplichting directeuren-grootaandeelhouder

RJ-Uiting : ontwerp-richtlijnen Pensioenvoorziening en oudedagsverplichting directeuren-grootaandeelhouder RJ-Uiting 2016-15: ontwerp-richtlijnen Pensioenvoorziening en oudedagsverplichting directeuren-grootaandeelhouder Inleiding Op 17 november 2016 is het voorstel van de Wet uitfasering pensioen in eigen

Nadere informatie

Inhoud. 1. Overgangsregeling Pensioen eigen beheer. 4. Voorziening bij arbeidsongeschiktheid. 5. Wat kan Van Lanschot voor u betekenen

Inhoud. 1. Overgangsregeling Pensioen eigen beheer. 4. Voorziening bij arbeidsongeschiktheid. 5. Wat kan Van Lanschot voor u betekenen DGAWijzer Pensioen Als directeur-grootaandeelhouder (DGA) hebt u de mogelijkheid om u door uw BV een pensioen te laten toezeggen. Veel DGA s houden dit in eigen beheer in hun BV of hebben het ondergebracht

Nadere informatie

Vragen oefenexamen Dukers & Baelemans

Vragen oefenexamen Dukers & Baelemans Vragen oefenexamen Dukers & Baelemans Kennisvraag: 1 Wat is juist met betrekking tot de normaalverdeling? A. Rendementen van beleggingen zijn normaal verdeeld. B. Binnen de normaalverdeling is de kans

Nadere informatie

Special Eindejaarstips Tips voor de bv en de dga

Special Eindejaarstips Tips voor de bv en de dga Tips voor de bv en de dga 39. Stop opbouw pensioen in eigen beheer vanaf 2017 Een dga kan net als een gewone werknemer pensioen opbouwen. Een gewone werknemer moet dat doen bij een professioneel pensioenfonds

Nadere informatie

EXTRA NIEUWSBRIEF APRIL 2017

EXTRA NIEUWSBRIEF APRIL 2017 EXTRA NIEUWSBRIEF APRIL 2017 Voor u ligt een extra nieuwsbrief welke geheel gewijd is aan de nieuwe pensioenregels voor DGA S in ondernemingen. Een nieuwe regel welke grote vormen gaat aannemen voor aandeelhouders

Nadere informatie

Het wel en wee van het pensioenafstortingstracé

Het wel en wee van het pensioenafstortingstracé Drs. J.M.J. Holtermans cpc 1 A r t ikelen Het wel en wee van het pensioenafstortingstracé Indien pensioen in eigen beheer is opgebouwd, is in geval van echtscheiding de kans aanwezig dat moet worden afgestort

Nadere informatie

de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs Commissie Wetsvoorstellen

de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs Commissie Wetsvoorstellen de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs Commissie Wetsvoorstellen Aan de Vaste commissie voor Financiën van de Eerste Kamer der Staten-Generaal mevrouw W.A.J.M. van Dooren Postbus 20017 2500 EA DEN

Nadere informatie

Workshop Pensioen Oddity

Workshop Pensioen Oddity Workshop Pensioen Oddity Jurgen Holtermans Goirle, 1 maart 2016 Programma Jurgen Holtermans De plannen van Wiebes Uitfaseren PEB Omzetten naar OSEB Voordeel behalen met de plannen van Wiebes Krista Hannema

Nadere informatie

Zwitserleven DGA Pensioen.

Zwitserleven DGA Pensioen. Zwitserleven DGA Pensioen. Het Zwitserleven DGA Pensioen is een individuele pensioenverzekering voor de Directeur Grootaandeelhouder (DGA). Het Zwitserleven DGA Pensioen heeft het karakter van een kapitaalovereenkomst

Nadere informatie

DGA en de uitfasering Pensioen in Eigen Beheer

DGA en de uitfasering Pensioen in Eigen Beheer DGA en de uitfasering Pensioen in Eigen Beheer Als directeur-grootaandeelhouder (DGA) kun je vanaf 1 april 2017 geen pensioen meer opbouwen in je eigen onderneming; dan stopt de ingewikkelde regeling Pensioen

Nadere informatie

ABC Prinsjesdaglezing Mr. Theo Gommer MPLA

ABC Prinsjesdaglezing Mr. Theo Gommer MPLA ABC Prinsjesdaglezing 2016 Mr. Theo Gommer MPLA Inhoud wetsvoorstel Wiebes DGA-pensioen wet verbeterde premieregeling adviesrechten OR Perspectiefnota Toekomst Pensioenstelsel Wetsvoorstel Wiebes DGA-pensioen

Nadere informatie

Dit artikel verscheen in EB Tijdschrift voor scheidingsrecht, februari Drs. D.W. Bakker

Dit artikel verscheen in EB Tijdschrift voor scheidingsrecht, februari Drs. D.W. Bakker Dit artikel verscheen in EB Tijdschrift voor scheidingsrecht, februari 2017 Drs. D.W. Bakker Uitfasering DGA-pensioen eigen beheer kan niet om de partner heen In 2017 wordt de fiscale mogelijkheid van

Nadere informatie

Voorloopblad rapport keuzemogelijkheden

Voorloopblad rapport keuzemogelijkheden Voorloopblad rapport keuzemogelijkheden 9 december 2016 De volgende kanttekeningen worden bij de adviesrapportage geplaatst: In de rapportage wordt uitgegaan de tekst en toelichting zoals opgenomen in

Nadere informatie

Reactie RB op Kamerbrief over oplossingsrichtingen pensioen in eigen beheer

Reactie RB op Kamerbrief over oplossingsrichtingen pensioen in eigen beheer Reactie RB op Kamerbrief over oplossingsrichtingen pensioen in eigen beheer 1. Inleiding Het Register Belastingadviseurs (hierna: RB) heeft met belangstelling kennisgenomen van de brief van de staatssecretaris

Nadere informatie

Bijlage I bij besluit CPP M inzake beschikbarepremieregelingen

Bijlage I bij besluit CPP M inzake beschikbarepremieregelingen Bijlage I bij besluit CPP2007-552M inzake beschikbare-premieregelingen 1 Bijlage I bij besluit CPP2007-552M inzake beschikbarepremieregelingen Aanwijzing als bedoeld in onderdeel 2.3 Staffels met uitgangspunten,

Nadere informatie

DGA en pensioen in eigen beheer? let op uw winstreserve!

DGA en pensioen in eigen beheer? let op uw winstreserve! DGA en pensioen in eigen beheer? let op uw winstreserve! Vanaf 1 april 2017 kan de DGA niet langer pensioen in eigen beheer opbouwen. Wel krijgt de DGA krijgt een afkoopmogelijkheid, waarbij een fiscale

Nadere informatie

Vennootschapsbelasting. Inkomstenbelasting. Waardering van pensioen- en lijfrenteverplichtingen algemeen

Vennootschapsbelasting. Inkomstenbelasting. Waardering van pensioen- en lijfrenteverplichtingen algemeen Dit besluit is vervangen door het besluit Waarderingsaspecten van pensioenen en lijfrenten (besluit van 3 juli 2008, nr. CPP2008/447M, Stcrt. nr. 133). Vennootschapsbelasting. Inkomstenbelasting. Waardering

Nadere informatie

Artikelen Pensioen in eigen beheer. Huwelijkse voorwaarden en de compensatie van de partner

Artikelen Pensioen in eigen beheer. Huwelijkse voorwaarden en de compensatie van de partner Mw. M.J.G. Elling FFP en mw. mr. J. Kroonenberg 1 Pensioen in eigen beheer. Huwelijkse voorwaarden en de compensatie van de partner Inmiddels is de advisering over uitfasering van het pensioen in eigen

Nadere informatie

Pensioen in eigen beheer

Pensioen in eigen beheer Pensioen in eigen beheer PEB DE FINANSEURS, DECEMBER 2016 Wat houdt PEB in? De B.V. neemt de rol van de verzekeraar over: Je betaalt premies aan je eigen B.V. Je eigen B.V. reserveert deze premies Als

Nadere informatie

Artikelen Pensioen in eigen beheer aan het einde van de levenscyclus?

Artikelen Pensioen in eigen beheer aan het einde van de levenscyclus? Mw. M.J.G Elling FFP 1 Pensioen in eigen beheer aan het einde van de levenscyclus? De directeur grootaandeelhouder (dga) kan zijn pensioen opbouwen bij een verzekeringsmaatschappij of (beroeps)pensioenfonds,

Nadere informatie

Vermogensrendementsheffing

Vermogensrendementsheffing 29 november 2016 Onderwerpen Vermogensrendementsheffing Vermogensrendementsheffing Elke sukkel haalt meer dan 4% rendement. Wie dat niet lukt kan bij mij staatsobligaties krijgen, met een procent of 6

Nadere informatie

Inhoud. Pensioen Akkoord (1)

Inhoud. Pensioen Akkoord (1) RB Studiekring Gelderland Pensioenactualiteiten 2015 13 en 20 april 2015 Mr. Peter A. ter Beest MPLA Directeur van PensioenPodium. www.pensioenpodium.nl Inhoud AOW en Witteveen 2015 fiscale kaders; Netto

Nadere informatie

AEGON Lijfrenterekening. Voorwaarden

AEGON Lijfrenterekening. Voorwaarden AEGON Lijfrenterekening Voorwaarden Voorwaarden AEGON Lijfrenterekening De AEGON Lijfrenterekening is een beleggingsrekening en een spaarrekening. Artikel 1 Definities Als in de Voorwaarden AEGON Lijfrenterekening

Nadere informatie

Oefenvragen Leven dag 3

Oefenvragen Leven dag 3 Oefenvragen Leven dag 3 1. Bea Triks (25 jaar) heeft een bruto inkomen van 40.000,- per jaar. Zij neemt deel aan de levensloopregeling. Haar levensloopsaldo bedraagt begin dit jaar 12.000,-. Welk bedrag

Nadere informatie

Diensten voor accountants, belastingadviseurs en andere intermediairs ten behoeve van het pensioen van de Directeur-grootaandeelhouder

Diensten voor accountants, belastingadviseurs en andere intermediairs ten behoeve van het pensioen van de Directeur-grootaandeelhouder Diensten voor accountants, belastingadviseurs en andere intermediairs ten behoeve van het pensioen van de Directeur-grootaandeelhouder PensioenDossier PensioenDossier Continuïteitsanalyse PensioenDossier

Nadere informatie

Prinsjesdagspecial 2014. De pensioennota. Samenvatting

Prinsjesdagspecial 2014. De pensioennota. Samenvatting Prinsjesdagspecial 2014 De pensioennota Samenvatting 1 2 Inhoudsopgave Prinsjesdagspecial de Pensioennota 1 Pensioen 3 1.1 Aangepast Witteveenkader 3 1.2 Verlaging maximum opbouw- en premiepercentages

Nadere informatie