Secularisatie Nederland

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Secularisatie Nederland"

Transcriptie

1 Secularisatie Nederland Drs. Joris Kregting Werkgezelschap Godsdienstsociologie en Godsdienstantropologie, 3 februari 2017 Utrecht

2

3 Media aandacht NOS: Hoe God (bijna) verdween uit Nederland Trouw: Grenzen tussen religie, spiritualiteit en zingeving vervagen NRC: Nederland twijfelt nu vooral over God De Volkskrant: Belang van geloof en God neemt verder af in Nederland RD: Aantal kerkleden in Nederland blijft dalen KRO Kruispunt: De Toekomst

4 God in Nederland: van beschrijving naar verklaring Eerste stap: verklaring secularisatie Nederland focus: christelijke/kerkelijke religie Hoe? - Lange reeks onderzoeksdata ( ) - Verklaringskracht moderniseringstheorie - Effecten op niveau van individu maar ook op niveau van samenleving

5 Waarom kerkelijke religie in verval? Welke sociaal-culturele ontwikkelingen verklaren secularisatie ? - opkomst verzorgingsstaat - onderwijsexpansie - urbanisatie - individualisering Zorgen verdwijnende kerkelijke structuren voor versterking secularisatie?

6 Modernisering Op religieus gebied: secularisering met onder andere: - de-institutionalisering - de-traditionalisering Minder kerkelijkheid en minder christelijk geloof Kerkgang: Christelijk geloof: Ja Nee Ja Consistent-religieus Kerkgang uit gewoonte Nee Individueel-religieus Seculier

7 Ontwikkeling consistent-religieus en seculier 60% 50% 40% GIN SOCON 60% 50% 40% GIN SOCON 30% 30% 20% 20% 10% 10% 0% %

8 Ontwikkeling individueel-gelovig 60% 50% 40% GIN SOCON 30% 20% 10% 0%

9 Verklaringen Modernisering van ideologieën: opleiding Modernisering van economie: welvaart en sociale zekerheid Modernisering van sociale verbanden (individualisering): - Urbanisatie - Gezin niet langer als hoeksteen, opkomst alleenstaanden - Het verdwijnen van christelijke gemeenschappen en christelijke socialisatie Alternatieve verklaring: religie steeds minder zichtbaar Contactmomenten en plausibiliteit verdwijnen

10 Naar een verklaring, vier typen effecten Individueel effect: sociale kenmerken Stadsmensen vaker seculier dan plattelandsmensen Verandering individueel effect: gedragsverandering subpopulatie Stadsmensen zijn steeds vaker seculier (individualisering binnen steden) Periode effect: context verandert Door verstedelijking worden sociale banden diffuser en losser en neemt kans om seculier te zijn toe Cohort effect: omstandigheden jeugd zijn bepalend voor rest van leven maar verschillen per generatie Opgroeien in een tijd met hoge mate van verstedelijking zorgt voor veel sociale banden buiten eigen omgeving (en minder religieuze controle) en dit vergroot de kans om seculier te worden

11 Data God in Nederland: 1966, 1979, 1996, 2006 en 2015 Maar! Ontbrekende variabelen rond inkomen en stedelijkheid. Data GIN vervangen door SOCON Verschil samenstelling afhankelijke variabelen Geloofsvraag: - GIN: 1 vraag: persoonlijke God, hogere macht, weet niet of gelooft niet - SOCON: 2 vragen: gelooft u in persoonlijke God? en gelooft u in hogere macht Kerkgangvraag: - GIN: regelmatig, soms, een hoogst enkele keer en nooit - SOCON: ±1 x per week, ±1 x per maand, 1 of enkele keren per jaar, (praktisch) nooit

12 Ontwikkeling consistent-religieus en seculier 60% 50% 40% GIN SOCON 60% 50% 40% GIN SOCON 30% 30% 20% 20% 10% 10% 0% %

13 Onafhankelijke variabelen, individueel Opleiding: laag, laag-midden, midden-hoog, hoog Inkomen: kwartielen Urbanisatie: weinig+niet stedelijk, matig stedelijk, (zeer) sterk stedelijk Single (ja, nee) Christelijke opvoeding (ja, nee) Geslacht (man, vrouw), controle Leeftijd, controle

14 Onafhankelijke variabelen, periode en cohort Aantal hoog opgeleiden (HBO of WO; bevolking jaar) Aantal Nederlanders met uitkering (bevolking jaar) Inwoners per km 2 (per regio) Aantal singles (bevolking jaar) Aantal Nederlanders met chr. opvoeding (bev jaar) Zichtbaarheid religie Aantal artikelen (per jaar) NRC en Telegraaf waarin kerkelijke leiders voorkomen

15 Waarom geen ontwikkeling zichtbaarheid religie kranten? totaal met kerkelijk leiders NRC Telegraaf NRC Telegraaf totaal met kerkelijke leiders bron ,5% Delpher ,8% Delpher ,5% Delpher ,3% Delpher ,3% Delpher ,2% Delpher ,6% Delpher ,3% Delpher+LN ,5% LN ,3% LN

16 Multinomiaal logistische regressie (NOMREG) Model 1: Model 2: Model 3: Model 4: individuele effecten verandering individuele effecten periode effecten + individuele effecten cohort effecten + individuele effecten

17 Resultaten: kans op seculier en ontwikkeling Individueel effect Verandering individueel effect Periode effect Cohort effect opleiding + + inkomen/soc. zekerheid + + stedelijkheid + alleenstaanden chr. socialisatie - +

18 Resultaten Modernisering van ideologieën: impact onderwijsexpansie Modernisering van economie: Sociale zekerheid als cohort effect Modernisering van sociale verbanden (individualisering): - Urbanisatie: geen effecten - Opkomst alleenstaanden: geen helder beeld - Tanende impact christelijke socialisatie: plausibiliteit onder druk

19

Rapport nr. 633, december2013. Drs. Joris Kregting

Rapport nr. 633, december2013. Drs. Joris Kregting Rapport nr. 6, december201 Drs. Joris Kregting 2.1 Inleiding en bronnen 2.2 Katholieken 8 2. Normen en waarden en de kerk 9 2. Het gebruik van voorbehoedsmiddelen 10 2.5 Huwelijk en samenwonen van homoseksuelen

Nadere informatie

BIJLAGEN. Betrekkelijke betrokkenheid Studies in sociale cohesie. Sociaal en Cultureel Rapport Redactie: Paul Schnabel Rob Bijl Joep de Hart

BIJLAGEN. Betrekkelijke betrokkenheid Studies in sociale cohesie. Sociaal en Cultureel Rapport Redactie: Paul Schnabel Rob Bijl Joep de Hart BIJLAGEN Betrekkelijke betrokkenheid Studies in sociale cohesie Sociaal en Cultureel Rapport 2008 Redactie: Paul Schnabel Rob Bijl Joep de Hart Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag, december 2008 Bijlage

Nadere informatie

Geloven binnen en buiten verband

Geloven binnen en buiten verband Geloven binnen en buiten verband Joep de Hart Bijlagen Bijlage bij hoofdstuk 2... 1 Bijlage bij hoofdstuk 3...2 Bijlage bij hoofdstuk 4... 8 Bijlage bij hoofdstuk 2 Tabel B2.1 Deelname aan seculier vrijwilligerswerk,

Nadere informatie

Spiritualiteit, meeervoudige religieuze betrokkenheid en zingeving. Groningen, Joantine Berghuijs,

Spiritualiteit, meeervoudige religieuze betrokkenheid en zingeving. Groningen, Joantine Berghuijs, Spiritualiteit, meervoudige religieuze betrokkenheid en zingeving Joantine Berghuijs 6-03-2015 Overzicht presentatie Trends in religiositeit/spiritualiteit in Nederland Breedte van het begrip spiritualiteit

Nadere informatie

Scholing als splijtzwam in de politiek

Scholing als splijtzwam in de politiek Scholing als splijtzwam in de politiek De kloof tussen hoog en lager opgeleiden Dr. Pieter van Wijnen In de media, de politiek en de wetenschap wordt gesproken van een groeiende kloof in Nederland tussen

Nadere informatie

Opgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst?

Opgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst? Opgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst? 1 maximumscore 2 maatschappelijk belang van vrijwilligerswerk beargumenteerd met behulp van kernconcept sociale cohesie 1 maatschappelijk belang van vrijwilligerswerk

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/5586

Nadere informatie

Introductie. 1. Uw persoonlijke situatie. Voorbeeldvragenlijst COB-kwartaalenquête 2011

Introductie. 1. Uw persoonlijke situatie. Voorbeeldvragenlijst COB-kwartaalenquête 2011 Introductie Dit onderzoek vindt plaats in opdracht van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Met de resultaten wil het bureau het kabinet en de politiek in het algemeen informeren over zorgen en wensen

Nadere informatie

Katholiek anno 2005. Religiositeit, identiteit en houding ten aanzien van de KRO. Rapport nr. 544 december 2005. drs. Joris Kregting dr.

Katholiek anno 2005. Religiositeit, identiteit en houding ten aanzien van de KRO. Rapport nr. 544 december 2005. drs. Joris Kregting dr. Katholiek anno 5 Religiositeit, identiteit en houding ten aanzien van de KRO Rapport nr. 544 december 5 drs. Joris Kregting dr. Ton Bernts KASKI onderzoek en advies over religie en samenleving Toernooiveld

Nadere informatie

Cynisme over de politiek

Cynisme over de politiek Cynisme over de politiek Een profiel van ontevreden burgers Dr. Pieter van Wijnen Waar mensen samenleven, zijn verschillende wensen en belangen. Een democratische samenleving heeft als doel dat politici

Nadere informatie

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800 Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities

Nadere informatie

Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief

Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief - Het christelijke belemmert de politiek niet, maar maakt haar juist mogelijk en waardevol - Pieter Jan Dijkman Vereniging voor Wijsbegeerte

Nadere informatie

Voorstelling eerste resultaten onderzoeksproject Manifest Gelovigen nemen het Woord. Wim Vandewiele Antwerpen, 30/11/2013

Voorstelling eerste resultaten onderzoeksproject Manifest Gelovigen nemen het Woord. Wim Vandewiele Antwerpen, 30/11/2013 Voorstelling eerste resultaten onderzoeksproject Manifest Gelovigen nemen het Woord Wim Vandewiele Antwerpen, 30/11/2013 Inhoud Inleiding Wie is onze respondent? Gelovigheid en geloofsbeleving Het Manifest

Nadere informatie

Spiritualiteit in Nederland

Spiritualiteit in Nederland Spiritualiteit in Nederland Rapportnummer 505 oktober 2003 drs. Joris Kregting dr. Ton Bernts KASKI onderzoek en advies over religie en samenleving Toernooiveld 5 6525 ED Nijmegen Postbus 6656 6503 GD

Nadere informatie

Een goede politicus.

Een goede politicus. Een goede politicus. Tijdens het project Meeting Development werden door Nederlandse studenten, die de gelegenheid hadden om naar Ghana en Kirgizië te reizen, films gemaakt. Ze hebben naar hun opvattingen

Nadere informatie

Profielkeuzevakken C&M E&M. Ak Ec Mw. Fa/Du Ak BE Mw. N&G en N&T in de vrije ruimte. Een van de volgende vakken. Een van de volgende vakken:

Profielkeuzevakken C&M E&M. Ak Ec Mw. Fa/Du Ak BE Mw. N&G en N&T in de vrije ruimte. Een van de volgende vakken. Een van de volgende vakken: Profielkeuzevakken C&M Een van de volgende vakken Ak Ec Mw E&M Een van de volgende vakken: Fa/Du Ak BE Mw N&G en N&T in de vrije ruimte verschillen Ma Geen eindexamen Niet in eindexamenklas Veel discussie

Nadere informatie

Cynisme over de politiek

Cynisme over de politiek Cynisme over de politiek Een profiel van ontevreden burgers Waar mensen samenleven, zijn verschillende wensen en belangen. Een democratische samenleving heeft als doel dat politici en bestuurders in hun

Nadere informatie

Eerste, tweede, derde en vierde kwartaal 2013

Eerste, tweede, derde en vierde kwartaal 2013 Eerste, tweede, derde en vierde kwartaal 2013 Bioscoopbezoekers bekeken Bereik, bezoekfrequentie en marktaandeel per leeftijdscategorie Bereik, bezoekfrequentie en marktaandeel per stedelijkheid v/d woongemeente

Nadere informatie

Edukans Dik Verboom Sen. Program Advisor

Edukans Dik Verboom Sen. Program Advisor Edukans Dik Verboom Sen. Program Advisor Religieuze Waarden, Onderwijs en Doel van deze workshop 1. 2. 3. Inzicht krijgen in religie als drijfveer voor sociaalmaatschappelijk handelen; Verkennen van morele

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door E. 1169 woorden 16 maart 2017 6,5 2 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer 1.1 Opvoeding= kinderen leren hoe ze zich moeten gedragen. - Veilige

Nadere informatie

Kerkbezoek met Pasen 2004

Kerkbezoek met Pasen 2004 Kerkbezoek met Pasen 2004 Memorandum nr. 330 september 2004 drs. Joris Kregting KASKI onderzoek en advies over religie en samenleving Toernooiveld 5 6525 ED Nijmegen Postbus 6656 6503 GD Nijmegen tel.

Nadere informatie

Ode aan de doden 2009

Ode aan de doden 2009 Ode aan de doden 2009 Opinieonderzoek over rouw om overleden dierbaren Rapport 593 oktober 2009 Drs. Joris Kregting Dr. Gert de Jong Kaski onderzoek en advies over religie en samenleving Toernooiveld 5

Nadere informatie

Religieuze toewijzing, autochtone Nederlanders, 2015 (in procenten)

Religieuze toewijzing, autochtone Nederlanders, 2015 (in procenten) Tabel B2.1 Religieuze toewijzing, autochtone Nederlanders, 2015 (in procenten) autochtoon moslim 0,2 niet-gelovig 64,0 rooms-katholiek 16,9 protestants 18,0 ander geloof 0,9 Tabel B2.2 Aandeel dat zichzelf

Nadere informatie

Tabellenrapport. Oordeel over de positie van ouderen in Nederland in 2014

Tabellenrapport. Oordeel over de positie van ouderen in Nederland in 2014 Tabellenrapport Oordeel over de positie van ouderen in Nederland in 2014 vervolg Peil.nl/Maurice de Hond Tabel 1: Geslacht dec. dec. Man 48% 41% 43% 44% 59% 61% Vrouw 52% 59% 57% 56% 41% 39% Tabel 2: dec.

Nadere informatie

socio-demografie 2.597.232 jongeren geslacht leeftijd woonplaats 4 grote steden en per provincie afkomst opleiding religie

socio-demografie 2.597.232 jongeren geslacht leeftijd woonplaats 4 grote steden en per provincie afkomst opleiding religie FACTSHEET: socio-demografie Hoeveel jongeren zijn er eigenlijk in Nederland? Wonen er meer jongeren in Limburg of in Zeeland? Wat zijn de cijfers rondom geslacht, afkomst, opleidingsniveau en religie?

Nadere informatie

Verenigingen en vrijwilligerswerk: hardnekkige fenomenen

Verenigingen en vrijwilligerswerk: hardnekkige fenomenen Verenigingen en vrijwilligerswerk: hardnekkige fenomenen Luk Bral en Guy Pauwels Studiedag 20 jaar peilen in Vlaanderen Leuven, 31 januari 2017 Inhoud Context Opzet Evolutie informele contacten, lidmaatschap

Nadere informatie

HC Stedelijke Dynamiek in de Lage Landen ( )

HC Stedelijke Dynamiek in de Lage Landen ( ) HC Stedelijke Dynamiek in de Lage Landen (1050-1700) Vraag 1 Wat maakte de opkomst van de stedelijke burgerij in de Nederlanden mogelijk? Periode: 1050-1302 Opkomst van de stedelijke burgerij - De opkomst

Nadere informatie

Oordeel over de positie van ouderen in 2013

Oordeel over de positie van ouderen in 2013 Oordeel over de positie van ouderen in 2013 Tabellenrapport Peil.nl / Maurice de Hond Tabellen: Achtergrondkenmerken Tabel 1: Geslacht Man 48% 52% 50% 43% 41% 43% 44% Vrouw 52% 48% 50% 57% 59% 57% 56%

Nadere informatie

Gestruikeld voor de start

Gestruikeld voor de start Bijlagen Gestruikeld voor de start De school verlaten zonder startkwalificatie Lex Herweijer Bijlage A... 2 Bijlage bij hoofdstuk 4... 3 Bijlage bij hoofdstuk 5... 4 Sociaal en Cultureel Planbureau Den

Nadere informatie

Wij-Zij. C h r i s t e n F o r u m Christophe Busch Algemeen directeur Kazerne Dossin Mechelen

Wij-Zij. C h r i s t e n F o r u m Christophe Busch Algemeen directeur Kazerne Dossin Mechelen Christophe Busch Algemeen directeur Kazerne Dossin Mechelen Wij-Zij Polarisatie als verrijking en bedreiging Sociale media en politiek staan bol van polariserende uitspraken, gevoed door angst, boosheid,

Nadere informatie

21471-B Januari Aankruisen We willen u vragen (met een blauwe of zwarte pen) een KRUISJE te zetten IN het hokje bij UW antwoord.

21471-B Januari Aankruisen We willen u vragen (met een blauwe of zwarte pen) een KRUISJE te zetten IN het hokje bij UW antwoord. Opdrachtgever: Sociaal en Cultureel Planbureau 21471-B Januari 2017 Tips voor het invullen van de vragenlijst Wilt u bij het invullen van de vragenlijst gebruik maken van een BLAUWE of ZWARTE PEN? Dit

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo I

Eindexamen filosofie vwo I Opgave 3 Ramadan in de post-seculiere samenleving 12 maximumscore 4 verlichtingsfundamentalisme: laïciteit: verbannen van religie uit openbaar onderwijs en politiek 1 verlichtingsvijandig multiculturalisme:

Nadere informatie

Opgave 2 Religie en integratie

Opgave 2 Religie en integratie Opgave 2 Religie en integratie Bij deze opgave horen tekst 3 en figuur 1 en 2 uit het bronnenboekje. Inleiding Zijn Islamieten die geïntegreerd zijn minder religieus? Is integreren moeilijker als iemand

Nadere informatie

FORD FOCUS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 12,999,976 km 9,136,765 km 1,276,765 km 499,892 km 245,066 km 112,907 km 36,765 km 24,159 km 7899 km 2408 km 76 km 15 17 18 19 9 3 1 1 6 4 2 5 7 8 10 21 23 24 25

Nadere informatie

FORD FOCUS Focus_346_2012_V7_cover.indd 1 17/10/2011 14:55

FORD FOCUS Focus_346_2012_V7_cover.indd 1 17/10/2011 14:55 FORD FOCUS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 12,999,976 km 9,136,765 km 1,276,765 km 499,892 km 245,066 km 112,907 km 36,765 km 24,159 km 7899 km 2408 km 76 km 15 16 17 19 9 6 3 1 1 4 2 5 7 8 10 21 23 24 25

Nadere informatie

Participatiesamenleving: retoriek of realiteit?

Participatiesamenleving: retoriek of realiteit? Participatiesamenleving: retoriek of realiteit? De betekenis van gezondheid voor burgerparticipatie Prof. dr. Kim Putters 11 april 2014 Inhoud 1. De Sociale Staat van Nederland 2013 2. Minder verzorgingsstaat,

Nadere informatie

Dit lesmateriaal werd mogelijk gemaakt door het Erasmus Festival 2008 in samenwerking met Togetthere en Fontys Lerarenopleiding Tilburg.

Dit lesmateriaal werd mogelijk gemaakt door het Erasmus Festival 2008 in samenwerking met Togetthere en Fontys Lerarenopleiding Tilburg. Geloven Geloof speelt in veel delen van de wereld een grote rol. Veel meer, dan in de meeste delen van Nederland. Maar betekent dat ook, dat Nederlanders niet gelovig zijn? Hoe zit dat met het geloof?

Nadere informatie

Achtergrond en motieven

Achtergrond en motieven Achtergrond en motieven WJD-gangers 05 Rapport nr. 59 augustus 05 drs. Joris Kregting KASKI onderzoek en advies over religie en samenleving Toernooiveld 5 6525 ED Nijmegen Postbus 6656 650 GD Nijmegen

Nadere informatie

Dit lesmateriaal werd mogelijk gemaakt door het Erasmus Festival 2008 in samenwerking met Togetthere en Fontys Lerarenopleiding Tilburg.

Dit lesmateriaal werd mogelijk gemaakt door het Erasmus Festival 2008 in samenwerking met Togetthere en Fontys Lerarenopleiding Tilburg. Geloven Geloof speelt in veel delen van de wereld een grote rol. Veel meer dan in de meeste delen van Nederland. Maar betekent dat ook dat Nederlanders niet gelovig zijn? Hoe zit dat met het geloof? Door

Nadere informatie

BIJLAGEN. Jaarrapport integratie 2013

BIJLAGEN. Jaarrapport integratie 2013 Jaarrapport integratie 2013 Willem Huijnk Mérove Gijsberts Jaco Dagevos BIJLAGEN Bijlage bij hoofdstuk 2... 2 Bijlage bij hoofdstuk 3... 8 Bijlage bij hoofdstuk 4... 11 Bijlage bij hoofdstuk 5... 14 Bijlage

Nadere informatie

4 Opvattingen over kerk en godsdienst 1

4 Opvattingen over kerk en godsdienst 1 4 Opvattingen over kerk en godsdienst 1 4.1 Het prestige van de kerken De kerken zijn niet meer de gezaghebbende instanties van vroeger. Dat is niet alleen zo in Nederland. Zelfs in uitgesproken godsdienstige

Nadere informatie

Demografie in Overijssel. Hans Peter Benschop Trendbureau Overijssel Conferentie Wonen in Beweging 22 september 2010

Demografie in Overijssel. Hans Peter Benschop Trendbureau Overijssel Conferentie Wonen in Beweging 22 september 2010 Demografie in Overijssel Hans Peter Benschop Trendbureau Overijssel Conferentie Wonen in Beweging 22 september 2010 Demografie Overijssel 1.400.000 Ontwikkeling bevolking Overijssel, 2007-2040 (in absolute

Nadere informatie

BIJLAGEN. Dichter bij elkaar? De sociaal-culturele positie van niet-westerse migranten in Nederland. Willem Huijnk Jaco Dagevos

BIJLAGEN. Dichter bij elkaar? De sociaal-culturele positie van niet-westerse migranten in Nederland. Willem Huijnk Jaco Dagevos Dichter bij elkaar? De sociaal-culturele positie van niet-westerse migranten in Nederland Willem Huijnk Jaco Dagevos BIJLAGEN Bijlagen hoofdstuk 2... 2 Bijlagen hoofdstuk 3... 3 Bijlagen hoofdstuk 4...

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 5 & 6

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 5 & 6 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 5 & 6 Samenvatting door A. 2136 woorden 4 juni 2012 0 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer H5 1e orde = maken van groepen; zorgt voor voorspelbaarheid. 2e orde =

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Voorwoord 5. Inleiding 11

Inhoudsopgave. Voorwoord 5. Inleiding 11 Inhoudsopgave Voorwoord 5 Inleiding 11 1 Eerste verkenning 15 1.1 Waarom is kennis van religie belangrijk voor journalisten? 16 1.2 Wat is religie eigenlijk? 18 1.2.1 Substantieel en functioneel 18 1.2.2

Nadere informatie

Opgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst?

Opgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst? Opgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst? Bij deze opgave horen tekst 1 en 2 en de tabellen 1 tot en met 3 uit het bronnenboekje. Inleiding In Nederland zijn ruim 4 miljoen mensen actief in het vrijwilligerswerk.

Nadere informatie

Profiel digitale krantenlezer

Profiel digitale krantenlezer Nieuwsmerken ook sterk online. Bezoekersaantallen dagbladsites blijven stijgen. De digitale dagbladlezer anno 2011 11 miljoen Nederlanders bezochten in 2011 dagbladsites. Een stijging t.o.v. het vorig

Nadere informatie

Betere samenleving vraagt om andere opvoeding

Betere samenleving vraagt om andere opvoeding bezoekadres Marnixkade 109 1015 ZL Amsterdam postadres Postbus 15262 1001 MG Amsterdam E moti@motivaction.nl T +31 (0)20 589 83 83 F +31 (0)20 589 83 00 W www.motivaction.nl Betere samenleving vraagt om

Nadere informatie

Is een Europese islam mogelijk?

Is een Europese islam mogelijk? Brahim Laytouss Imam, islam theoloog Is een Europese islam mogelijk? De islam is steeds prominenter aanwezig in de Europese samenlevingen, zoveel is duidelijk. Maar islamitisch extremisme en religieus

Nadere informatie

Voorwoord 13. Ten geleide 17. Het moeilijke evenwicht in onderzoek naar cultuur, etniciteit en gender 23

Voorwoord 13. Ten geleide 17. Het moeilijke evenwicht in onderzoek naar cultuur, etniciteit en gender 23 Inhoud Voorwoord 13 Ten geleide 17 DEEL I Het theoretisch kader, de methodologie en de onderzoekspopulatie 21 HOOFDSTUK 1 Het moeilijke evenwicht in onderzoek naar cultuur, etniciteit en gender 23 HOOFDSTUK

Nadere informatie

Opgroeien in gebroken gezinnen:

Opgroeien in gebroken gezinnen: Opgroeien in gebroken gezinnen: Hebben kinderen van hoger opgeleide ouders meer te verliezen? Sue Westerman, Ruben van Gaalen Inleiding Ouderlijke structuur INTACT Niet-INTACT + - Sociaaleconomische en

Nadere informatie

Bijlage bij hoofdstuk 15 van het Sociaal en Cultureel Rapport 2010

Bijlage bij hoofdstuk 15 van het Sociaal en Cultureel Rapport 2010 Bijlage bij hoofdstuk 15 van het Sociaal en Cultureel Rapport 2010 In deze bijlage wordt achtereenvolgens kort ingegaan op de verrichte analyses en de gebruikte bestanden en worden enige aanvullende resultaten

Nadere informatie

6,4. Antwoorden door een scholier 1268 woorden 14 januari keer beoordeeld. Maatschappijleer

6,4. Antwoorden door een scholier 1268 woorden 14 januari keer beoordeeld. Maatschappijleer Antwoorden door een scholier 1268 woorden 14 januari 2004 6,4 39 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Maatschappijleer hoofdstuk 4 een multiculturele samenleving Opdracht 1 a) Aardappelen

Nadere informatie

Identiteit in woorden Stichting St. Josephscholen Nijmegen

Identiteit in woorden Stichting St. Josephscholen Nijmegen Identiteit in woorden Stichting St. Josephscholen Nijmegen Inleiding De commissie identiteit, in opdracht van het bestuur en de directies van de Stichting St. Josephscholen, heeft de identiteit van de

Nadere informatie

Verdieping: Bezuinigingen en koopkrachteffecten

Verdieping: Bezuinigingen en koopkrachteffecten Verdieping: Bezuinigingen en koopkrachteffecten Korte omschrijving werkvorm: Het Kabinet Rutte II gaat in de periode 2013-2017 per saldo 15,1 miljard euro bezuinigen op de overheidsuitgaven 1. Leerlingen

Nadere informatie

Zekerheden over een onzeker land

Zekerheden over een onzeker land Zekerheden over een onzeker land Parijs, 27 januari 2012 Paul Schnabel Universiteit Utrecht Demografische feiten 2012-2020 Bevolking 17 miljoen (plus 0,5 miljoen) Jonger dan 20 jaar 3,7 miljoen (min 0,2

Nadere informatie

Uitkomsten. NOM Print Monitor. Cebuco is de marketingorganisatie op de advertentiemarkt van de Nederlandse dagbladen en dagbladportals.

Uitkomsten. NOM Print Monitor. Cebuco is de marketingorganisatie op de advertentiemarkt van de Nederlandse dagbladen en dagbladportals. 1 NOM Print Monitor 2008 Uitkomsten NOM Print Monitor 2008 Cebuco is de marketingorganisatie op de advertentiemarkt van de Nederlandse dagbladen en dagbladportals. De organisatie houdt zich ondermeer bezig

Nadere informatie

1. Hebben deze feestdagen een religieuze betekenis voor jou?

1. Hebben deze feestdagen een religieuze betekenis voor jou? Pasen Tweede paasdag Hemelvaart en tweede pinksterdag staan weer (bijna) voor de deur aankomend weekend wordt Pasen gevierd. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1. Hebben deze feestdagen een religieuze betekenis

Nadere informatie

Inhoud Deel I Wat is sociologie? Sociologie, een eerste omschrijving Sociologie als wetenschap Weerstanden tegen sociologie

Inhoud Deel I Wat is sociologie? Sociologie, een eerste omschrijving Sociologie als wetenschap Weerstanden tegen sociologie Inhoud I Deel I 1 Wat is sociologie?.... 3 1.1 Sociologie, een eerste omschrijving.... 4 1.2 Sociologie als wetenschap... 6 1.3 Weerstanden tegen sociologie.... 8 1.4 Sociologie en verpleegkunde... 9 1.5

Nadere informatie

Besluit Geen globale terugval in actieve lidmaatschappen, wel onderlinge verschuivingen tussen verenigingen

Besluit Geen globale terugval in actieve lidmaatschappen, wel onderlinge verschuivingen tussen verenigingen Verenigingen (evolutie 1996 tot 2015) Meer dan de helft van de Vlamingen minstens actief in 1 vereniging, een kwart is minstens in 2 verenigingen actief: stabiele cijfers > bevolking tussen 18 en 75 jaar:

Nadere informatie

Landelijke peiling op de dag van de gemeenteraadsverkiezingen 2006

Landelijke peiling op de dag van de gemeenteraadsverkiezingen 2006 Landelijke peiling op de dag van de gemeenteraadsverkiezingen 2006 Vandaag is aan een steekproef van alle Nederlanders, ongeveer 6000, gevraagd wat zij gedaan zouden hebben als er vandaag Tweede Kamerverkiezingen

Nadere informatie

Van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad?

Van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad? Van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad? Naar een agenda voor de participatiesamenleving Prof.dr. Kim Putters Amsterdam, 23-01-2014 1 Opzet 1. De sociale staat van Nederland: van economische naar sociale

Nadere informatie

Hoofdstuk 4. Rede en religie als praktijken

Hoofdstuk 4. Rede en religie als praktijken Hoofdstuk 4 Rede en religie als praktijken Religieuze praktijken Praktijken: qua tijd en ruimte ingeperkte en afgebakende vormen van handelen en 'onderhandelen' Voorbeelden: bidden eerste communie carnaval

Nadere informatie

Uitkomsten NOM Print Monitor 2010-I/2010-II. Het bereik van dagbladen in Nederland 1

Uitkomsten NOM Print Monitor 2010-I/2010-II. Het bereik van dagbladen in Nederland 1 Uitkomsten NOM Print Monitor 2010-I/2010-II 1 Het bereik van dagbladen in Nederland 1 Over NPM Belangrijkste bron voor bereikcijfers printmedia: dagbladen publiekstijdschriften Het printbereikonderzoek

Nadere informatie

5.4. Boekverslag door B woorden 2 juni keer beoordeeld. Maatschappijleer. Inhoudsopgave

5.4. Boekverslag door B woorden 2 juni keer beoordeeld. Maatschappijleer. Inhoudsopgave Boekverslag door B. 1102 woorden 2 juni 2003 5.4 32 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Inhoudsopgave - Inleiding - Samenvatting verkiezingsstrijd - Artikelen - Bronvermelding Inleiding Verkiezingen We

Nadere informatie

Verslag bijeenkomst Werkgezelschap Godsdienstsociologie en Godsdienstantropologie 12 februari 2016

Verslag bijeenkomst Werkgezelschap Godsdienstsociologie en Godsdienstantropologie 12 februari 2016 Verslag bijeenkomst Werkgezelschap Godsdienstsociologie en Godsdienstantropologie 12 februari 2016 Aanwezig: Wouter van Beek, Hans Boutellier, Peter Edelman, Kees de Groot, Lammert Jansma, Jan Jonkers,

Nadere informatie

Vragenlijst voor de consultatieronde van de Utrechtse Stadssynode

Vragenlijst voor de consultatieronde van de Utrechtse Stadssynode Vragenlijst voor de consultatieronde van de Utrechtse Stadssynode www.stadssynode030.nl Wie ben je? Ik beschouw mijzelf als actief katholiek. niet actief katholiek. behorend bij een andere christelijke

Nadere informatie

De veranderende plaats van het christendom in de samenleving,

De veranderende plaats van het christendom in de samenleving, De veranderende plaats van het christendom in de samenleving, J.M. Praamsma Utrecht 2000 Toen met de verkiezingen van 1994 het CDA uit het centrum van de politieke macht verdween werd eerst goed duidelijk

Nadere informatie

Op weg naar Beleidsplan Protestantse Gemeente Delden. Gemeente-avond 13 april 2016

Op weg naar Beleidsplan Protestantse Gemeente Delden. Gemeente-avond 13 april 2016 Op weg naar Beleidsplan Protestantse Gemeente Delden Gemeente-avond 13 april 2016 Welkom opnieuw! Dit na: - Wensboom vullen op startzondag zomer 2015 - Bezinningsavonden november-december - Thema-avonden

Nadere informatie

5,9. Samenvatting door een scholier 1448 woorden 6 februari keer beoordeeld. Maatschappijleer Thema's maatschappijleer

5,9. Samenvatting door een scholier 1448 woorden 6 februari keer beoordeeld. Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Samenvatting door een scholier 1448 woorden 6 februari 2011 5,9 12 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Pluriforme samenleving In Nederland wonen ruim zestien miljoen mensen.

Nadere informatie

2 3 4 5 6 7 8 9 10 12,999,976 km 9,136,765 km 1,276,765 km 499,892 km 245,066 km 112,907 km 36,765 km 24,159 km 7899 km 2408 km 76 km 12 14 16 3 6 11 1 12 7 1 2 5 4 3 9 10 8 18 20 21 22 23 24 25 26 28

Nadere informatie

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12,999,976 km 9,136,765 km 1,276,765 km 499,892 km 245,066 km 112,907 km 36,765 km 24,159 km 7899 km 2408 km 76 km 12 14 16 1 12 7 3 1 6 2 5 4 3 11 9 10 8 18 20 21 22 23 24 26 28 30

Nadere informatie

Bezorgdheid over de samenleving

Bezorgdheid over de samenleving Bezorgdheid over de samenleving ProDemos Dr. Eefje Steenvoorden Erasmus Universiteit Rotterdam Negatieve stemming Gebruikte termen in het publieke debat: De boze burger De bezorgde burger (Maatschappelijk)

Nadere informatie

Het religieuze bevrijd van religie

Het religieuze bevrijd van religie Het religieuze bevrijd van religie John Dewey Gebaseerd op de Terry Lectures gehouden aan Yale University in 1934. Vertaald en ingeleid door Kees Hellingman ISVW UITGEVERS John Dewey 4 Wij, die nu leven,

Nadere informatie

Bij deze opgave horen de teksten 6 en 7 en de figuren 1 tot en met 3 uit het bronnenboekje.

Bij deze opgave horen de teksten 6 en 7 en de figuren 1 tot en met 3 uit het bronnenboekje. Opgave 2 Massamedia Bij deze opgave horen de teksten 6 en 7 en de figuren 1 tot en met 3 uit het bronnenboekje. Inleiding De media vervullen verschillende functies voor zowel het individu als voor de samenleving

Nadere informatie

Pr ogramma 10 begr oting 2010 oting begr ogramma Pr Programmabegroting 2010 (aangepaste kleuren drukwerk).indd 1 07-12-2009 09:46:31

Pr ogramma 10 begr oting 2010 oting begr ogramma Pr Programmabegroting 2010 (aangepaste kleuren drukwerk).indd 1 07-12-2009 09:46:31 Programmabegroting 10 1 Bestuur en dienstverlening 39.079-10.327 38.801-11.471 39.561-11.551 39.612-11.560 39.139-11.290 28.751 27.329 28.009 28.051 27.848-2.999-24 28.725

Nadere informatie

De wereld van overmorgen

De wereld van overmorgen De wereld van overmorgen Nederland en de wereld over 10 jaar Hans Stegeman 27 januari 2016 2 Agenda Niet te voorspellen Vijf megatrends in de wereld Het Nederland van overmorgen: van handelsland naar kennisland?

Nadere informatie

Zingeving en identiteit in een postseculiere samenleving. Congres Spirit in zorg Brugge, 05/10/2018 Wim Vandewiele, PhD

Zingeving en identiteit in een postseculiere samenleving. Congres Spirit in zorg Brugge, 05/10/2018 Wim Vandewiele, PhD Zingeving en identiteit in een postseculiere samenleving Congres Spirit in zorg Brugge, 05/10/2018 Wim Vandewiele, PhD Inhoud Intro Vraag & stelling 1: Waarom hebben Vlamingen vandaag toch zo n moeilijke

Nadere informatie

Lidmaatschap en deelname verenigingen

Lidmaatschap en deelname verenigingen Webartikel 2014 Lidmaatschap en deelname verenigingen Rianne Kloosterman Moniek Coumans 15-09-2014 gepubliceerd op cbs.nl CBS Lidmaatschap en deelname verenigingen 1 In 2013 waren bijna acht op de tien

Nadere informatie

TeraKnowledge Bureau voor Onderzoek

TeraKnowledge Bureau voor Onderzoek TeraKnowledge Onderzoeksrapport Betalen in Nederland In opdracht van seniorenorganisatie Unie KBO Auteur: P. van der Meer, TeraKnowledge Inhoudsopgave Inleiding p. 3 1. Beschrijving van de steekproef p.

Nadere informatie

Opdrachtgever: Sociaal en Cultureel Planbureau A OKTOBER 2018

Opdrachtgever: Sociaal en Cultureel Planbureau A OKTOBER 2018 Opdrachtgever: Sociaal en Cultureel Planbureau «PASSWORD» 22075-A OKTOBER 2018 Tips voor het invullen van de vragenlijst Wilt u bij het invullen van de vragenlijst gebruik maken van een BLAUWE of ZWARTE

Nadere informatie

Maatschappelijke participatie

Maatschappelijke participatie 8 Maatschappelijke participatie Maatschappelijke participatie staat voor actief zijn in de maatschappij, en dit kan op veel verschillende manieren. Veel Amsterdammers zijn actief lid van een maatschappe

Nadere informatie

Bijlage LHBT-monitor 2016

Bijlage LHBT-monitor 2016 Bijlage LHBT-monitor 2016 Herziene versie, november 2017 Lisette Kuyper Bijlage A. Multivariate tabellen... 2 Bijlagen LHBT-monitor 2016 SCP-publicatie 2016-8 Pagina 1 van 10 Bijlage A. Multivariate tabellen

Nadere informatie

TOEKOMSTVISIE LV OP DE KAART #LVOPDEKAART

TOEKOMSTVISIE LV OP DE KAART #LVOPDEKAART TOEKOMSTVISIE LV OP DE KAART TOEKOMSTVISIE LV OP DE KAART DIT IS Leidschendam-Voorburg is een actieve en betrokken gemeenschap waar mensen met plezier wonen, ondernemen en recreëren. Deze groene gemeente

Nadere informatie

Oordeel over de positie van ouderen in Nederland in 2013

Oordeel over de positie van ouderen in Nederland in 2013 Oordeel over de positie van ouderen in Nederland in 2013 Tekstrapport Peil.nl/Maurice de Hond 1 Doelstelling en opzet van het onderzoek Het wetenschappelijk instituut van 50PLUS heeft ons de opdracht gegeven

Nadere informatie

Samenleven in Diversiteit in cijfers: Diversiteit, gender, holebiseksualiteit en geloof

Samenleven in Diversiteit in cijfers: Diversiteit, gender, holebiseksualiteit en geloof Samenleven in Diversiteit in cijfers: Diversiteit, gender, holebiseksualiteit en geloof verzicht Achtergrondvariabelen Houdingen t.o.v. diversiteit Houdingen t.o.v. gendergelijkheid Houdingen t.o.v. holebiseksualiteit

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2019 tijdvak 1 maatschappijkunde CSE GL en TL Bronnenboekje GT-1127-a-19-1-b tekst 1 Mensen met lees- en schrijfproblemen nauwelijks herkend Twee van de drie Nederlanders zeggen niemand

Nadere informatie

Onderzoeksrapportage Leadership Connected 2016

Onderzoeksrapportage Leadership Connected 2016 Onderzoeksrapportage Leadership Connected 2016 Zaltbommel 30 mei 2016 Leadership Connected! Where Business meets Science 1 Inleiding Onderzoeksrapport Leadership Connected In tijden waarin ontwikkelingen

Nadere informatie

Huwelijk en echtscheiding in een migratiecontext Birsen Taspinar 24 april 2012

Huwelijk en echtscheiding in een migratiecontext Birsen Taspinar 24 april 2012 Huwelijk en echtscheiding in een migratiecontext Birsen Taspinar 24 april 2012 Maatschappelijke Context Toenemende individualisering Economische crisis Migratie en Huwelijksmigratie Globalisering en diversiteit

Nadere informatie

Bijlage 1: Oordelen over auto, fiets en OV naar mate van gebruik

Bijlage 1: Oordelen over auto, fiets en OV naar mate van gebruik Bijlage 1: Oordelen over auto, fiets en OV naar mate van gebruik Tabel B1.2: Aandeel van Nederlanders dat positief oordeelt over auto, fiets en openbaar vervoer. auto fiets openbaar vervoer Totaal 86 84

Nadere informatie

Nederlanders en hun gedrukte kranten uitkomsten van NOM Print Monitor 2010-II 2011-I

Nederlanders en hun gedrukte kranten uitkomsten van NOM Print Monitor 2010-II 2011-I Nederlanders en hun gedrukte kranten uitkomsten van NOM Print Monitor 2010-II 2011-I De papieren krant zorgt voor een onverminderd sterk bereik: In 2011 lezen dagelijks 9,1 miljoen Nederlanders van 13

Nadere informatie

Hoofdstuk 3. Geloof, waarden, ervaringen

Hoofdstuk 3. Geloof, waarden, ervaringen Hoofdstuk 3 Geloof, waarden, ervaringen Kennis en geloof Kennis is descriptief Heeft betrekking op feiten Is te rechtvaardigen Geloof is normatief Heeft betrekking op voorschriften Is subjectief Geldt

Nadere informatie

Een schema invullen

Een schema invullen 12. In regel 35 staat: Ze lezen de krant en volgen het nieuws ook op radio, tv en online. Wie worden bedoeld met Ze? Vul in: lezen de papieren krant en volgen het nieuws ook op radio, tv en online. Vul

Nadere informatie

Resultaten DDMM. GfK 2014 Dutch Digital Media Measurement 21 mei, 2014

Resultaten DDMM. GfK 2014 Dutch Digital Media Measurement 21 mei, 2014 1 Resultaten DDMM 2 Toegevoegd bereik via smartphone & tablet, allen 13+ 52% 55% 75% 44% 63% 17% 43% 38% 55% 20% 20% 19% 19% 32% 31% 19% 32% 19% 25% 44% 25% 23% 25% 6% 6% 17% 55% 23% 44% 25% 11% 17% 11%

Nadere informatie

Pinksteren? Iets met Pinkpop?

Pinksteren? Iets met Pinkpop? Religie en filosofie 28 mei 2009 BARNEVELD (ANP) - Nederlanders denken bij Pinksteren eerder aan Pinkpop, een extra vrije dag, of de lente dan aan de echte betekenis ervan, de uitstorting van de Heilige

Nadere informatie

INHOUD. Uitgeverij Parthenon, Hst. 2 uit Handboek jongeren en religie

INHOUD. Uitgeverij Parthenon, Hst. 2 uit Handboek jongeren en religie INHOUD 2. ZE GELOVEN HET WEL Monique van Dijk-Groeneboer, Martijn de Koning, Joris Kregting en Johan Roeland 1. Een 21ste eeuwse convergentie? Jong zijn en religie anno 2010 26 2. Secularisatie 32 3. Religieuze

Nadere informatie

B&W-Aanbiedingsformulier

B&W-Aanbiedingsformulier TERUGGENOMEN 18 MAART 2008 UITGESTELD OPENBAAR B&W.nr.: 08.0216, d.d. 18 maart 2008 B&W-Aanbiedingsformulier Onderwerp Vragenlijst Stadsenquete 2008, onderdeel Veelkleurig Leiden BESLUITEN Behoudens advies

Nadere informatie

P. Schalk Werk en participatie 13. P.C. Hoek Zegenen en zegening beërven 17. J.J. Polder Waar liefde woont 23. W. Silfhout Kerk en participatie 37

P. Schalk Werk en participatie 13. P.C. Hoek Zegenen en zegening beërven 17. J.J. Polder Waar liefde woont 23. W. Silfhout Kerk en participatie 37 Inhoud P.W. Moens Voorwoord 9 P. Schalk Werk en participatie 13 P.C. Hoek Zegenen en zegening beërven 17 J.J. Polder Waar liefde woont 23 W. Silfhout Kerk en participatie 37 Iedereen moet zich welkom weten

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Het onderwerp van dit proefschrift is depressieve en angst symptomen in chronische dialyse patiënten en andere patiënten. Het proefschrift bestaat uit twee delen (deel A en deel

Nadere informatie