Windenergie op zee Realisatie

Transcriptie

1 Windenergie op zee Realisatie De bouw van grote windparken is een uitdagende opgave voor alle betrokken partijen. Hiermee wordt de Nederlandse energie voorziening duurzamer en minder afhankelijk van het buitenland. Windparken op zee leveren meer op dan eindeloze energie alleen. Bouw en onderhoud zorgen voor nieuwe banen in de offshore industrie. Hogescholen en universiteiten bieden opleidingen aan in windtechnologie, waarmee we ons nu al nationaal en inter nationaal op de kaart zetten. Er zijn al drie windparken in bedrijf: OWEZ, Prinses Amalia Windpark en Luchterduinen. Windpark Gemini is in aanbouw. Als dit park ook gereed is, leveren de parken samen 957 MW elektriciteit. Dat is voldoende om ruim 1 mln huishoudens van stroom te voorzien. Jaar van tender Jaar van realisatie MW Gebieden Routekaart Borssele Borssele Hollandse Kust (zuid) Hollandse Kust (zuid) Hollandse Kust (noord)

2 Windenergie op zee Facts & figures Bestaande en in aanbouw zijnde parken Factoren van invloed op kosten Windparken in bedrijf Waterdiepte Vaarafstand naar haven Offshore Windpark Egmond aan Zee 108 MW Windaanbod Kabellengte naar aansluitpunten Prinses Amalia Windpark 120 MW Eneco Luchterduinen 129 MW Totaal In aanbouw Gemini 600 MW 357 MW CO 2 -uitstoot CO 2 -uitstoot als gevolg van productie en bouw is in circa 10 maanden terugverdiend met uitgespaarde CO 2 -uitstoot Totaal MW bestaande parken 957 MW Doelstelling 2023 (SER energieakkoord) MW Aanvullend doel MW Verwachte rijksbijdrage kosten windenergie Maximaal tenderbedrag windenergie per MWh Prijs elektriciteit per MWh Uitgangspunten 6 MW per km 2 Optimaal is 350 MW per park Subsidie Verschil tenderbedrag en elektriciteitsprijs Van 2015 t/m 2019 worden jaarlijks twee parken uitgegeven Totaal verwachte subsidie van MW in periode Circa 8 miljard voor de windparken en maximaal 4 miljard voor net op zee Opbrengsten en elektriciteitsgebruik Park 350 MW x vollasturen Gemiddeld huishouden verbruikt Park 350 MW voorziet Aantal huishoudens in Nederland Verbruik elektriciteit Nederland MWh per jaar (1,4 TeraWattuur) 3,5 MWh per jaar (3500 kilowattuur) huishoudens van elektriciteit 7,5 miljoen MWh per jaar (115 TeraWattuur) Een verlaging van de gemiddelde kostprijs met 1 cent/kwh betekent 10 euro minder rijksbijdrage per geleverd MWh. Dit komt neer op een vermindering van 2,1 miljard rijksbijdrage over de hele periode van 15 jaar voor MW. Afmetingen windturbines Ashoogte Diameter Tiphoogte 4 MW Siemens 95m 120m 155m 6 MW Siemens 115m 154m 192m Verbruik huishoudens is ca 20% van totale elektriciteitsgebruik 8 MW Vestas 125m 164m 207m

3 Windenergie op zee D U ITSLAND NEDERL AND Eemshaven J K I N K R I K O N Den Helder V E R E N I G D BELGIË 0 25km 0 25nm juli 2016 cartografie en vormgeving Vlissingen Borsele Egmond aan Zee IJmuiden Amsterdam Zandvoort Noordwijk Den Haag Hoek van Holland 2016 Windenergie op zee Opgave Energieakkoord standaard platform 700 MW jaar tender Windparken bestaand in aanleg Zones en grenzen helicopterzones militair oefengebied grens territoriale zee 12nm (22,2 km) 10 nm uit de kust (18,5 km) Natura 2000-gebieden verdragsgebied Eems-Dollard Scheepvaart scheepvaartroutes separatiezones aanloopgebieden te vermijden gebieden voorzorgsgebieden ankergebieden Platforms en leidingen productieplatforms pijpleidingen telecomkabels elektrakabels Windenergiegebieden aangewezen gebied gebied in procedure vanaf 10 mijl (18,5 km) uit de kust

4 Windenergie op zee Besluiten Voordat een windpark op zee gebouwd kan worden, is een aantal besluiten nodig. 1. Eerst worden in (een rijksstructuurvisie als onderdeel van) het nationaal waterplan gebieden aangewezen waar windparken gebouwd mogen worden. 2. Binnen die windenergiegebieden wordt vervolgens voor elk windpark een kavel aangewezen. In het kavelbesluit (2a) wordt bepaald waar en onder welke voorwaarden een windpark gebouwd en geëxploiteerd mag worden. Parallel aan het kavelbesluit wordt onder de rijkscoördinatieregeling (2b) het inpassingsplan en de vergunningen voor het net op zee van TenneT voorbereid. Voor het windenergiegebied Hollandse Kust is nog niet het hele gebied aangewezen waar windparken kunnen komen. De procedure om extra stroken aan te wijzen loopt parallel met de procedure voor de kavelbesluiten in de gebieden die al wél zijn aangewezen. U kunt voor Hollandse Kust (zuid) inspreken op twee documenten: De ontwerpkavelbesluiten (2a) in het al eerder aangewezen windenergie gebied Hollandse Kust (zuid) (inspraakvraag: wat aan de ontwerpkavelbesluiten veranderen?). Tegelijk kunt u inspreken op de ontwerprijksstructuurvisie voor Wie uiteindelijk een windpark mag bouwen, wordt bepaald in een subsidietender. De besluiten worden in een vaste volgorde genomen met het aanwijzen van twee extra stroken op 10 tot 12 nautische mijl (circa 18,5 tot 22,2 kilometer) uit de kust (1), aansluitend aan de al eerder aangewezen windenergiegebieden (inspraakvraag: wat aan het ontwerpbesluit veranderen?). de volgende mogelijkheden voor inspraak of beroep: Eerst kunt u inspreken op de notitie reikwijdte en detailniveau die beschrijft wat er onderzocht zal worden. U kunt daarbij aangeven wat er naar uw mening in het milieueffect rapport (meer, of anders) onderzocht moet worden om tot een (ontwerp)besluit te komen. Als het onderzoek naar de milieueffecten is afgerond, kunt u inspreken op de ontwerpbesluiten en de onderliggende stukken en aangeven wat er volgens u aan veranderd zou moeten worden. Definitieve kavelbesluiten en de besluiten die worden genomen onder de rijkscoördinatieregeling staan open voor beroep bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Tegen de rijksstructuurvisie is geen beroep mogelijk.

5 Windenergie op zee Hollandse Kust

6 Windenergie op zee Aanwijzen windenergiegebieden Wat vooraf ging In het Energieakkoord voor duurzame groei is afgesproken dat in % van de energie duurzaam wordt opgewekt. Windparken op zee voorzien dan vijf miljoen Nederlandse huishoudens van stroom. Het kabinet heeft gebieden aangewezen waar windparken kunnen worden gebouwd. Deze gebieden liggen alle op meer dan 22,2 km uit de kust. Daarnaast heeft het kabinet in een haalbaarheidsstudie gekeken of windenergie dichter bij de kust mogelijk zou zijn en of dit zoals men verwachtte goedkoper zou zijn dan verder weg op zee. Vijf gebieden vanaf 5,5 km uit de kust zijn bestudeerd. Samen met alle relevante stakeholders zijn de belangen in beeld gebracht en is gekeken waar mogelijkheden z ouden zijn, waar het niet kan en wat de kosten zijn. Aanvulling windenergiegebied Hollandse Kust Om aan de bezwaren van stakeholders tegemoet te komen, wil het kabinet minimaal gebruik maken van de zogenaamde 12-mijlszone, tussen 18,5 en 22,2 kilometer uit de kust. De inzet is een beperkt aantal grote windparken die worden aangesloten op het elektrici- teitsnet via standaardplatforms met een capaciteit van 700 megawatt. Dat is goedkoper en zo blijft er ruimte over voor andere gebruikers op de Noordzee, zoals bijvoorbeeld de scheepvaart. De twee eerder aangewezen gebieden ter hoogte van Zuid- en Noord-Holland zijn goedkoper dan gebieden verder op zee. Om voor Zuid-Holland 1400 megawatt en voor Noord-Holland 700 megawatt te kunnen realiseren, is extra ruimte nodig. Daarom wil het kabinet een strook aan deze gebieden toevoegen. De parken komen dan op minimaal 18,5 km uit de kust. Rijksstructuurvisie-procedure Het aanwijzen van deze strook tussen de 18,5 en 22,2 kilometer gebeurt in een formele procedure. Deze procedure is op 24 april 2015 gestart met de publicatie van het voornemen tot aanwijzing en de notitie reikwijdte en detailniveau. In juli 2016 is de ontwerprijksstructuurvisie gepubliceerd, waarop inspraak mogelijk is. Een defini tief besluit over het aanwijzen van de stroken zal naar verwachting eind 2016 worden genomen.

7 Rijksstructuurvisie Uitkomsten milieueffectrapport Voor de aspecten scheepvaart en visserij, natuur en overig gebruik zijn de conclusies van de plan-mer globaler, maar goed vergelijkbaar met die van de kavelbesluiten en wordt verwezen naar de de meer gedetailleerde informatie aldaar. Zichtbaarheid wordt in de praktijk vooral bepaald door de meteorologische omstandigheden. Uit het MER (zichtbaarheidsanalyse) volgt dat als gevolg van de uitbreiding van 22,2 km naar 18,5 km de windparken vaker zichtbaar zijn: van 25% bij 22,2 km naar 35% van de tijd bij 18,5 km over het hele jaar. Landschap en zichtbaarheid Voor het aspect landschap en zichtbaarheid zijn computer-visualisaties gemaakt vanaf diverse kustplaatsen en voor verschillende tijdstippen en helderheid voor turbines van 4 en 8 mw. Op de onderzochte afstanden zijn windmolens van 4 MW net zo goed zichtbaar als windmolens van 8 MW, maar hebben grote windmolens het voordeel dat er veel minder van nodig zijn zodat een rustiger beeld ontstaat. Daarnaast is de landschappelijke dominantie onderzocht: dit is de mate waarin het windpark de horizon vult en of er al dan niet nog een vrij zicht op de horizon mogelijk is. Hieruit blijkt dat door de inzet van de stroken van 18,5 tot 22,2 km de horizonvulling maximaal 15 graden toeneemt (ter hoogte van Noordwijk). Dominantie van windmolens aan de horizon (mate waarin windmolens zichtbaar kunnen zijn binnen 30 km); links situatie zonder en rechts situatie met aanwijzing extra stroken

8 Rijksstructuurvisie Aanwijzen stroken tussen 18,5 en 22,2 km Rijksstructuurvisie aanvulling gebied Hollandse Kust met stroken tussen 10 en 12 nautische mijl (18,5-22,2 km): MEI 2015 Notitie reikwijdte en detailniveau (milieueffectenrapport): wat gaat er onderzocht worden? Inspraak: moeten er meer of andere effecten onderzocht worden? Status: reeds afgerond en het reactiedocument ligt nu ter inzage 19 AUGUSTUS SEPTEMBER 2016 Ontwerprijksstructuurvisie Inspraak: Nu mogelijkheid om te reageren op ontwerprijksstructuurvisie EIND 2016 Besluit definitieve rijksstructuurvisie door het kabinet NB: er is geen beroep mogelijk

9 Rijksstructuurvisie Economische effecten, drie varianten vergeleken Waarom Hollandse Kust (zuid en noord) en niet het veel verder in zee gelegen gebied bij IJmuiden Ver? Een reeks van onderzoeken geeft inzicht in de economische onderbouwing van de gemaakte keuzen. Routekaart windenergie op zee MW op Hollandse Kust (zuid) 700 MW op Hollandse Kust (noord) Tussenvariant 700 MW op Hollandse Kust (zuid) 700 MW op Hollandse Kust (west) 700 MW op IJmuiden Ver IJmuiden Ver MW op IJmuiden Ver In gebruik te nemen windenergiegebieden Aangewezen gebieden Voorgenomen uitbreiding Overige informatie In gebruik te nemen windenergiegebieden Aangewezen gebieden Voorgenomen uitbreiding Overige informatie In gebruik te nemen windenergiegebieden Aangewezen gebieden Voorgenomen uitbreiding Overige informatie Bestaande parken Andere aangewezen gebieden nautische 12 mijl grens Grens CP Bestaande parken Andere aangewezen gebieden nautische 12 mijl grens Grens CP Bestaande parken Andere aangewezen gebieden nautische 12 mijl grens Grens CP 0 2, nm 0 2, nm 0 2, nm 0 3,25 6, ,5 26 Esri Nederland & Community Maps Contributors km 0 3,25 6, ,5 26 Esri Nederland & Community Maps Contributors km 0 3,25 6, ,5 26 Esri Nederland & Community Maps Contributors km De kosten van aanleg, exploitatie en netaansluiting van windparken nemen toe met de afstand tot de kust. De mogelijke negatieve effecten op ander gebruik en met name recreatie en toerisme zijn afhankelijk van de zichtbaarheid vanaf de kust. Er zijn ook positieve effecten op de werkgelegenheid in de regio door de werkgelegenheid verbonden aan de bouw en exploitatie van windparken. Deze zijn minder afhankelijk van de precieze locatie van de windparken. Variant 1, de voorkeursvariant van het kabinet die is opgenomen in de Ontwerp-Rijksstructuurvisie, is het meest gunstig qua (maatschappelijke) kosten en baten. Mogelijke negatieve effecten op recreatie en toerisme wegen niet op tegen de veel hogere kosten van het verder weg plaatsen van windparken (varianten 2 en 3).

10 Rijksstructuurvisie Kosten Kosten voor de overheid/belastingbetaler Deze bestaan uit twee posten: De subsidiekosten om gedurende 15 jaar de meerkosten van windenergie op zee ten opzichte van niet-duurzame stroom te vergoeden aan de windparkexploitanten. De kosten voor de aansluiting op het landelijk elektriciteitsnet. Hoe verder een windpark van de kust verwijderd is, des te hoger de kosten: Bij een verdere locatie moeten meer kilometers worden afgelegd voor aanleg en onderhoud De zee is er dieper. Dat betekent dat de turbines op hogere en dus duurdere funderingen moeten worden gebouwd. De kosten voor het net op zee om het windpark met het hoogspanningsnet te verbinden zullen hoger zijn Verder op zee waait het vaker en harder. Maar dat levert slechts een paar procent hogere electriciteitsopbrengst op. Maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) De maatschappelijke kosten en baten bestaan uit de door ECN berekende kosten en opbrengsten vermeerderd met de maatschappelijke kosten voor specifieke gebruikers (onder meer recreatie, visserij, zandwinning). De methodiek van kosten-batenanalyses schrijft voor dat de kosten en baten over de gehele periode berekend moeten worden alsof ze NU worden gemaakt (zogenaamde contante waarde berekening ). De bedragen in onderstaande tabel zijn daarom lager dan de door ECN berekende bedragen in de tabel hierboven, maar daarmee wel consistent. Meerkosten MKBA voorkeursvariant tussenvariant IJmuiden ver Effect op de mln - 1,294 mln kosten voor de overheid De kostenverschillen tussen de voorkeursvariant van het kabinet en de tussenvariant en IJmuiden Ver zijn door ECN als volgt berekend: Effect op recreatie en toerisme mln mln Variant 1. voorkeurs 2. tussenvariant 3. IJmuiden ver Overige effecten mln + 22 mln variant Bron: Decisio 2016 Meerkosten 0 1,5 miljard 3 miljard Bron: ECN 2016 Uit de berekeningen blijkt dat de mogelijke maatschappelijke voordelen voor recreatie en toerisme bij het verder uit de kust plaatsen van windparken (tussenvariant en IJmuiden Ver) niet opwegen tegen de hogere subsidiekosten.

11 Rijksstructuurvisie Effecten zichtbaarheid van windparken op kustbeleving en toerisme Hoe verder weg in zee een windpark wordt gebouwd, des te minder windmolens vanuit de kust zichtbaar zullen zijn. Windparken op 22,2 km van de kust zijn 25% van de tijd zichtbaar, op 18,5 km is dat 35% van de tijd. Wat dit betekent voor de strandbeleving en het kusttoerisme? In het kader van de haalbaarheidsstudies is hier onderzoek naar verricht 1. Het bureau Decisio heeft in 2015/ verschillende onderzoeken, zowel nationaal als internationaal, over dit onderwerp met elkaar vergeleken. Er is beperkt onderzoek beschikbaar waarin de effecten voor en na aanleg van windparken zijn gemeten. Uit die onderzoeken blijken geen negatieve effecten op toerisme. Wel zijn diverse onderzoeken gedaan naar wat mensen denken te gaan doen als ergens een windpark wordt aangelegd. De meeste mensen geven dan aan dat ze net zo veel naar het strand zullen gaan als voorheen. Een beperkte groep zegt niet of minder naar het strand te zullen gaan. Het is echter onzeker of ze dat daadwerkelijk zullen doen: uit onderzoek is gebleken dat mensen vaak niet doen wat ze in enquêtes zeggen te zullen doen. Decisio onderscheidt daarom een bandbreedte voor de gedragseffecten: voor Nederlandse verblijfs- en dagrecreanten zou in het meest ongunstige geval ofwel dat mensen die zeggen weg te blijven ook echt wegblijven een daling van bezoeken optreden van 10%. Voor buitenlanders is dat 5%. Zoals gezegd is het echter niet waarschijnlijk dat die extreme situatie zich zal voordoen. In het gunstigste geval zijn er geen effecten. Motivaction 3 heeft in 2016 nieuw onderzoek gedaan naar de beleving van de windparken. Daarbij is gebleken dat als je mensen onbevangen laat reageren op realistische foto s met en zonder windparken hooguit 0-5% aangeeft niet of minder naar het strand te zullen gaan vanwege de zichtbaarheid van windparken. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat als je mensen laat reageren op expliciet voorgelegde foto s met en zonder windparken, 60-70% aangeeft dat ze een strand met windparken net zo aantrekkelijk vinden als een strand zonder. Circa 20% vindt het strand iets minder aantrekkelijk, en 5-7% vindt het veel minder aantrekkelijk. Daar staat tegenover dat 3-7% het strand iets aantrekkelijker vindt, en 2-5% het veel aantrekkelijker vindt. Motivaction concludeert dat zij over het algemeen weinig effect verwacht van de zichtbaarheid van de windparken voor het strandtoerisme. 1 Kadaster en de Vrije Universiteit, november 2013: Effect van offshore windmolenparken op woningprijzen; ZKA Consultants & Planners, december 2013: Onderzoek effecten Wind op Zee op recreatie en toerisme. 2 Decisio, januari 2016: Regionale effecten windmolenparken op zee, Maatschappelijke effecten en analyse regionaal economische impact; Decisio, juni 2016, memo: Nieuw belevingsonderzoek en de regionale effecten van windmolenparken op zee. 3 Motivaction, juni 2016: Beleving Windparken Hollandse Kust, Onderzoek onder Nederlandse en Duitse kusttoeristen.

12 Rijksstructuurvisie Werkgelegenheidseffecten Mogelijk negatieve effecten op werkgelegenheid recreatiesector Doordat een windpark op IJmuiden Ver vanaf het strand niet te zien is zullen er geen effecten op toerisme zijn. Wanneer er door de aanleg van windparken op de aangewezen gebieden dichter op de kust mogelijk minder toeristen naar de kust komen, dan heeft dat ook een impact op de werkgelegenheid in de recreatiesector. In het Decisio-rapport wordt dit effect berekend op tussen de 0 en voltijdbanen. Dat aantal van minder voltijd banen treedt alleen op in het hoge scenario, waarbij alle mensen die zeggen weg te zullen blijven na de komst van de windparken ook echt weg blijven. Zoals gezegd is het echter niet waarschijnlijk dat die extreme situatie zich zal voordoen. Het onderzoek van Motivaction bevestigt dat de werkgelegenheids effecten zich binnen de bandbreedte van Decisio zullen bevinden. In het lage scenario zijn er geen negatieve effecten op het aantal bezoekers. Positieve effecten: Windparken leveren banen op Het bouwen en exploiteren van windpark genereert banen. Voor de assemblage en aanleg gaat het dan om ongeveer voltijdbanen aan tijdelijke Nederlandse werkgelegenheid. Het onderhoud en de exploitatie van de windparken biedt permanent werk aan ongeveer 475 mensen. Die permanente werkgelegenheid zal voor een deel in de kustregio ontstaan in en rond plaatsen met een haven (Den Helder, IJmuiden, Rotterdam en Scheveningen). Geconcludeerd kan worden dat er bij realisatie van windparken op de aangewezen gebieden weliswaar verschuivingen van werkgelegenheid kunnen optreden tussen en binnen sectoren en regio s, maar dat het netto-effect op de lange termijn gering zal zijn. Conclusie kosten en baten: realisatie van windparken op de voorkeurslocaties kabinet meest gunstig De slotsom van de verschillende onderzoeken is dat de voorkeursvariant van het kabinet de gunstigste kosten-batenverhouding heeft. De belevingsvoordelen voor recreatie en toerisme van verder van de kust gelegen locaties zijn veel geringer dan de kostennadelen van het verder in zee bouwen en exploiteren. Deze hogere kosten worden niet goedgemaakt door iets hogere elektriciteitsproductie.

13 Kavelbesluiten I en II Hollandse Kust (zuid) Voorgestelde kavelindeling Kavel IV Kavel I Kavel IV Kavel I Kavel IV Kavel IV Kavel I Kavel IV Kavel IV Kavel IV Kavel II Kavel III Kavel III Rijkswaterstaat Aangewezen windenergiegebied Nader aan te wijzen gebied Datum: 24 mei 2016 Esri Nederland & Community Maps Contributors Aan deze uitgifte kunnen geen rechten worden ontleend.

14 Kavelbesluiten I en II Hollandse Kust (zuid) Uitkomsten milieueffectrapporten Scheepvaart en visserij In de milieueffectrapporten is de kans op ongevallen door aandrijvingen en aanvaringen onderzocht. Ook is gekeken naar de verkeersstromen rond de kavels, waaronder niet-routegebonden kleine vissersschepen en recreatievaart. Nagegaan is wat de effecten zijn van een eventuele corridor tussen de kavels voor de scheepvaart en wat het effect is van het toestaan van doorvaart door de windparken voor schepen tot 24 meter. Uit de studies volgt dat de gevolgen voor de scheepvaartveiligheid aanvaardbaar zijn. Belangrijkste gevolg voor de visserij is dat een beperkt deel (0,32%) van het areaal van het Nederlands Continentaal Plat niet meer beschikbaar is voor bodemberoerende visserij. Natuur Windparken kunnen effecten hebben op vogels, vleermuizen, zeezoogdieren en vissen. Daarom is onderzocht wat de effecten zijn van heigeluid tijdens de aanleg van windparken op het onderwaterleven. Ook zijn de effecten onderzocht op vogels en vleermuizen tijdens de exploitatie, zoals aanvaringsslachtoffers en verlies aan leefgebied. In de kavelbesluiten zijn voorschriften opgenomen die het ontstaan van onderwatergeluid bij heiwerkzaamheden beperken. Ook zijn voorschriften opgenomen ter vermindering van het aantal aanvaringsslachtoffers bij vogels en vleermuizen. Tijdens vogeltrek en vleermuistrek wordt de rotatiesnelheid van de turbines teruggebracht tot één omwenteling per minuut. Recreatie en toerisme Er is onder andere gebruik gemaakt van onderzoek naar de regionale maatschappelijke en economische effecten van windparken op zee. Hieruit volgt dat de mogelijk negatieve maatschappelijke effecten op de strandrecreatie aanzienlijk geringer zijn dan de positieve effecten op de maatschappelijke kosten. De effecten op de werkgelegenheid in de toeristensector zijn hoogstwaarschijnlijk van beperkte omvang. Daar tegenover staan positieve werkgelegenheidseffecten als gevolg van bouw en exploitatie van de windparken voor de kustregio, bijvoorbeeld door meer havenactiviteiten of excursies naar windparken. In de kavelbesluiten is voorgeschreven dat de vergunninghouder zich inspant om de bouw en exploitatie een positieve bijdrage te laten leveren aan de lokale en regionale economie.

15 Kavelbesluiten I en II Hollandse Kust (zuid) Uitkomsten milieueffectrapporten Landschap en zichtbaarheid Kavels I en II liggen buiten de 12-mijlszone (22,2 kilometer van de kust). Er zijn (foto)visualisaties gemaakt vanaf Noordwijk en Scheveningen; overdag en s nachts, voor minder maar grotere turbines van 10 MW en een alternatief met meer maar kleinere turbines van 6 MW. Bij zicht gaat het ook om zichtbereik, ofwel de afstand waarop een object nog te zien is. Zichtbaarheid wordt in hoge mate bepaald door meteorologische omstandigheden. Ook speelt de horizontale beeldhoek een rol: de mate waarin het windpark over de horizon waarneembaar is. Uit het MER (zichtbaarheidsanalyse) volgt dat de windparken maximaal 18% van de tijd gedurende de zomermaanden (1 mei 30 september) in de dagperiode (07.00 uur uur), vanaf het dichtstbijzijnde strand op land (Noordwijk of Scheveningen) zichtbaar zijn. Buiten de zomerperiode is het zichtbaarheidspercentage van de windturbines lager. s Nachts kunnen windparken bij helder weer relatief goed zichtbaar zijn als gevolg van verlichting. De Minister van IenM is van plan om de regelgeving zodanig aan te passen dat de verlichting op de turbines bij goede zichtomstandigheden kan worden gedimd. Overig gebruik In de milieueffectrapporten is onderzocht wat de effecten zijn op andere gebruiksfuncties in de omgeving van het gebied, zoals olieen gaswinning, luchtvaart/helikopters, Schiphol, militaire gebieden, zand-, grind- en schelpenwinning, scheepvaart- en luchtvaartradar, kabels en leidingen, hydrologie, waterkwaliteit en archeologische en cultuurhistorische waarden. Als gevolg van de resultaten van het MER zijn voor de aspecten waterkwaliteit en archeologische en cultuurhistorische waarden voorschriften in de kavelbesluiten opgenomen. Dit betreft milieuvriendelijke bescherming van de staalconstructies en voorzorgsmaatregelen rond mogelijk archeologisch interessante objecten.

16 Kavelbesluiten Hollandse Kust (zuid) I en II in gebied buiten de 22,2 km uit de kust planning Binnen de aangewezen windenergiegebieden wordt voor elk windpark een kavel aangewezen. In een kavelbesluit wordt bepaald waar en onder welke voorwaarden een windpark gebouwd en geëxploiteerd mag worden. Hieronder wordt weergegeven welke stappen worden doorlopen in de procedure om te komen tot een kavelbesluit. JANUARI 2016 Notitie reikwijdte en detailniveau (milieueffectenrapporten): wat gaat er onderzocht worden? Inspraak: moeten er meer of andere effecten onderzocht worden? Status: reeds afgerond en de vastgestelde NRD ligt nu ter inzage 19 AUGUSTUS SEPTEMBER 2016 Ontwerpkavelbesluiten I en II Inspraak: mogelijkheid te reageren op ontwerpkavelbesluiten I en II EIND 2016 / BEGIN 2017 Vaststelling kavelbesluiten I en II door Minister van EZ in overeenstemming met minister van IenM Mogelijkheid tot beroep bij Raad van State MEDIO 2017 Uitspraak Raad van State Kavelbesluiten III en IV (buiten 18,5 km uit de kust): (Aan welke eisen moet een windpark in kavels III en IV voldoen?) NB: start procedures afhankelijk van definitieve vaststelling rijksstructuurvisie

17 Windenergie op zee Net op zee TenneT is voornemens om een net op zee te realiseren. De windturbines van windenergiegebied Hollandse Kust (zuid) zullen hierop worden aangesloten. Het net op zee Hollandse Kust (zuid) bestaat uit: twee platforms op zee met een transformatorstation daarop; de elektriciteitskabels vanaf die platforms door de zeebodem naar de kust en vanaf de kust over land naar een nieuw te realiseren transformatorstation op de Maasvlakte of in Wateringen; vandaar naar een bestaand hoogspanningsstation, waar het net op zee zal worden aangesloten op het landelijk hoogspanningsnet; de aan dit hoogspanningsstation benodigde uitbreidingen en aanpassingen op de Maasvlakte of in Wateringen. Grote energieprojecten kunnen vanwege hun nationale belang door het Rijk gecoördineerd worden via de rijkscoördinatieregeling. De voor het project benodigde besluiten (vergunningen en ontheffingen) worden gecoördineerd genomen door de betrokken overheden: gemeenten, provincies, ministeries en waterschappen. Het Rijk stelt een inpassingsplan vast. Het net op zee valt ook onder de rijkscoördinatieregeling.

18 Net op zee Hollandse Kust (zuid) TenneT: ontwikkelaar en beheerder van het net op zee voor alle nieuwe windparken op zee. 1 e KWARTAAL 2016 Concept-notitie reikwijdte en detailniveau (milieueffectrapport): wat gaat er onderzocht worden? Inspraak: moeten er meer of andere effecten onderzocht worden? Status: reeds afgerond en de vastgestelde NRD is beschikbaar 2 e HELFT e HELFT 2017 Milieuonderzoek doen, bepalen voorkeursalternatief en dit vastleggen in voorbereidingsbesluit (na advies betrokken overheden) Welke kabelroute en locatie voor transformatorstation heeft de voorkeur? Dit voorkeursalternatief wordt verder uitgewerkt in de ontwerpbesluiten en het ontwerpinpassingsplan 2 e KWARTAAL 2017 Ontwerpinpassingsplan van Rijksoverheid voor het voorkeursalternatief Ontwerpbesluiten van overheden Inspraak: mogelijkheid te reageren op de ontwerpbesluiten / het ontwerpinpassingsplan / het milieueffectrapport 3 e KWARTAAL 2017 Vaststelling besluiten van overheden en inpassingsplan van Rijksoverheid Mogelijkheid tot beroep bij Raad van State 2018 Uitspraak Raad van State

19 - p r a a t p l a a t - concept NOZ Hollandse Kust Zuid 3 tracéalternatieven Zevenbergen e.o. juni 2016 I Alpha II IV Beta III 1a tracéalternatief 1 tracéalternatief 2 tracéalternatief 3 3a 2a Maasvlakte Meters Wateringen

20 Variant A mei Meters doorkruisen van zandareaal 620 NOZ Hollandse Kust Mogelijke invloed op internationaal wetenschappelijk monitoringsprogramma? Zandmotor tracéalternatief 8 open ontgraving op het strand NOZ Hollandse Kust Zuid Wateringen - p r a a t p l a a t - concept Atlantic Wall nieuwe school open ontgraving 5 11 Archeologische waarde gestuurde boring 2 4 gestuurde boring (optie 1) magnetische velden waarde 8 woningen geluid visitekaartje kassengebied 1 open ontgraving Ter Laak rou e v tie rna e t l a gevoeligheid verleden 9 te Harnasch knoop Hoogspanningsstation Wateringen detailligging tracé per transformatorstation verschillend station bestemming nu duurzame glastuinbouw Kassencomplex open ontgraving zorgen over mogelijke blootstelling aan magneetvelden Magnetische velden open ontgraving gelijktijdig vernieuwen? doorsnijding fietsroute van Zee tot Zweth effect op relevante kabels, leidingen, meet- en regelsystemen en telecommunicatiesystemen Natura 2000 Bomen, groen en natuur Waterwingebied geen effect 13 gestuurde boring open ontgraving gestuurde boring 6 10 station 3a magnetische velden waarde woningen geluid ruimtelijke inpassing magnetische velden waarde woningen geluid ruimtelijke inpassing beschermingszone waterkering (optie 3) hoogwaardig bedrijventerrein Harnaschpolder Woud-Harnasch 3 station Bron kaartbeeld: Jan-Willem van Aalst, OpenStreetmap, BAG, TOP10NL (optie 2)

21 concept p r a a t p l a a t - NOZ Hollandse Kust Zuid Maasvlakte (2 varianten) NOZ Hollandse Kust Variant A mei tracéalternatief kruising scheepvaartroutes 2 3 tracéalternatief Natura 2000 gebied - Voor Delta 5 kruising scheepvaartroutes 1 gezamenlijke brandweer transformatorstation 7 vuurwerk-ompak locatie open ontgraving 2 drukte aan pijpleidingen bij aanlanding bundeling met bestaande plannen geplande doortrekking van de kades langs het Yangztekanaal mogelijke toekomstige verdieping van het Yangtzekanaal open ontgraving station gestuurde boring station Meters tracéalternatief Natura a gestuurde boring Bron kaartbeeld: Jan-Willem van Aalst, OpenStreetmap, BAG, TOP10NL route 2 en 2A > 6 drijvende overslag 5 4a mogelijke uitbreiding terminal Euromax diepte van de boring open ontgraving 4 container terminal Euromax effect kabels op telecommunicatiesysteem geluid transformatorstation 3 doorkuisen beton en metselzandgebied 8 toekomstige zeewaartse ontwikkelingsmogelijkheden van het havengebied Ruimtebeslag van het kabeltracé * Station Maasvlakte 380 Natura 2000 gebied - Voor Delta 5 Recreatie 9 bundeling met de reeds aanwezige BritNedkabel 4 7 het effect op relevante kabels, leidingen, meet- en regelsystemen en telecommunicatiesystemen Ruimtebeslag van het kabeltracé * doorkuisen van zandareaal 1 Recreatie 9 Natura 2000 gebied - Voor Delta 5 * Ruimtebeslag van het kabeltracé tracé conflicteert met (toekomstige) havenactiviteiten

22 Windenergie op zee Zienswijze indienen Hoe kunt u uw zienswijze kenbaar maken? Vanaf vrijdag 19 augustus tot en met donderdag 29 september 2016 kan iedereen schriftelijk en mondeling zienswijzen indienen. U kunt dit op verschillende manieren doen: Ontwerprijksstructuurvisie Windenergie op Zee, Ontwerpkavelbesluiten I en II Hollandse Kust (zuid) Aanvulling gebied Hollandse Kust Tijdens de inloopavond Ter plekke bij de notulist. Er is een notulist aanwezig die uw zienswijze kan noteren. Schriftelijk Uw reactie kunt u tot en met 29 september 2016 onder vermelding van Ontwerprijksstructuurvisie Windenergie op Zee sturen naar: Directie Participatie Ministerie van Infrastructuur en Milieu, Directie Participatie, Postbus GH Den Haag U kunt niet reageren via . Digitaal Wij ontvangen uw zienswijzen bij voorkeur digitaal. Dat kan via een zienswijzenformulier via Wat gebeurt er met uw zienswijze? Alle zienswijzen, reacties en adviezen worden betrokken bij het opstellen van de definitieve rijksstructuurvisie. In een Nota van antwoord wordt opgenomen of en op welke wijze de zienswijzen en reacties in de definitieve rijksstructuurvisie zijn verwerkt. Het kabinet streeft naar een definitief besluit eind U kunt niet in beroep tegen de rijksstructuurvisie. Tijdens de inloopavond Ter plekke bij de notulist. Er is een notulist aanwezig die uw zienswijze kan noteren. Schriftelijk Uw reactie kunt u tot en met 29 september 2016 onder vermelding van Kavelbesluiten I en II Hollandse Kust (zuid) sturen naar: Bureau Energieprojecten Inspraakpunt Kavelbesluiten I en II Hollandse Kust (zuid) Postbus AE Voorschoten U kunt niet reageren via . Digitaal Wij ontvangen uw zienswijzen bij voorkeur digitaal. Dat kan via onder Kavelbesluiten I en II Hollandse Kust (zuid). Mondeling U kunt uw zienswijze ook mondeling geven op werkdagen tussen en uur, telefoon (070) Wat gebeurt er met uw zienswijze? Alle zienswijzen, reacties en adviezen worden bekeken door de ministers en betrokken bij de definitieve kavelbesluiten. In een Nota van antwoord wordt opgenomen of en op welke wijze de zienswijzen en reacties in de definitieve besluiten zijn verwerkt. De minister van Economische Zaken stelt hierna in overeenstemming met de minister van Infrastructuur en Milieu de kavelbesluiten vast. De kavelbesluiten zullen ter inzage worden gelegd. Hiertegen kunt u in beroep gaan bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. U kunt alleen in beroep gaan als u op het ontwerpkavelbesluit een zienswijze heeft ingebracht. Dit wordt te zijner tijd aangekondigd in onder andere de Staatscourant, huis-aan-huisbladen en op