Leren omgaan met wetenschappelijke informatie; Informatievaardigheid in het Nederlandse Wetenschappelijk Onderwijs

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Leren omgaan met wetenschappelijke informatie; Informatievaardigheid in het Nederlandse Wetenschappelijk Onderwijs"

Transcriptie

1 Leren omgaan met wetenschappelijke informatie; Informatievaardigheid in het Nederlandse Wetenschappelijk Onderwijs Anneke Dirkx, ACM Dirkx Hoofd afdeling Informatie & Gebruikersondersteuning Universitaire Bibliotheken Leiden Dr. Marjolein Drent Informatiespecialist gedragswetenschappen Bibliotheek & Archief Universiteit Twente Janny (J.) Jonkers Informatie- en Collectiespecialist Rechten Rijksuniversiteit Groningen Drs. Harrie ( H.M.) Knippenberg Beleidsmedewerker Bibliotheek Radboud Universiteit Drs. Henri (H.J.M.) Vermijs Adviseur ICT&O en Informatievaardigheden Universiteit Tilburg Dr. Amber Walraven Senior onderzoeker ITS Onderwijs Radboud Universiteit Nijmegen Nicole (N.U.) Will Productmanager Technische Universiteit Delft Learning to use scholarly information; Information literacy in Dutch higher education. In this article, the importance of information literacy instruction in higher education is discussed. Although most university libraries offer this kind of instruction, is it not a guarantee that students are actually educated to be information literate. Beginning students though brought up as digital natives clearly lack basic skills in searching for and managing information. In Dutch universities some training is provided in information literature, but there is most certainly room for improvement and extension. Recommendations for educational management to bring these about are given in this article. Key words: information literacy, higher education, university libraries, study results 1

2 Leren omgaan met wetenschappelijke informatie; Informatievaardigheid in het Nederlandse Wetenschappelijk Onderwijs Anneke Dirkx, Universiteit Leiden; Marjolein Drent, Universiteit Twente; Janny Jonkers, Rijksuniversiteit Groningen; Harrie Knippenberg, Radboud Universiteit; Henri Vermijs, Universiteit Tilburg; Amber Walraven, Radboud Universiteit; Nicole Will, Technische Universiteit Delft. Inleiding Informatievaardigheid is één van vaardigheden die deel uitmaken van de zogenoemde 21 ste eeuw competenties. Dit zijn competenties die nodig worden geacht voor het slagen in de kennissamenleving (Voogt & Roblin, 2012). Het verwerven van informatievaardigheid speelt zich in alle soorten onderwijs af, te beginnen in het basisonderwijs, waar het veelal onder de noemer mediawijsheid voorkomt. In het wetenschappelijk onderwijs wordt de nadruk gelegd op die competenties, die nodig zijn voor de wetenschappelijke beroepsuitoefening. Dit onderwijs wordt in het algemeen door (universitaire) bibliotheken verzorgd. De inzet van de universiteitsbibliotheken betekent helaas niet dat er daadwerkelijk informatievaardige studenten worden opgeleid. Het onderwerp staat nog te weinig op de kaart bij het onderwijsmanagement. Daarvoor zijn twee mogelijke oorzaken aan te wijzen. Op de eerste plaats kan het zijn dat onderwijsmanagers denken dat het met de informatievaardigheid van studenten wel goed zit. Op de tweede plaats gaan onderwijsmanagers er wellicht van uit dat de bijdragen die door de bibliotheken geleverd worden, afdoende zijn (Badke, 2010). In dit artikel wordt geschetst hoe het zit met de informatievaardigheden van jongeren, wat universiteiten doen om deze op peil te krijgen en worden aanbevelingen voor onderwijsmanagers geformuleerd om een meer optimale situatie op dit gebied te creëren. Informatievaardigheid van digital natives De mythe dat de huidige generatie jongeren zogenoemde digital natives (Prensky, 2001) zijn, die zonder enige problemen in staat zijn de huidige moderne technologieën te gebruiken, blijkt op basis van diverse onderzoeken (Jones & Shao, 2011; Kolowich, 2011; Van Deursen & Van Dijk, 2011) niet te stroken met de werkelijkheid. Tevens wordt steeds duidelijker dat deze generatie veel minder informatievaardig is dan men zou verwachten gezien hun internetgedrag (Connaway & Dickey, 2010; Kolowich, 2011; Thompson, 2011). Recent onderzoek naar informatievaardigheid bevestigt dit beeld (Gross & Latham, 2011). Volgens Gross en Latham is informatievaardigheid een van de meest overschatte vaardigheden van studenten. In dit onderzoek onder bijna 600 (Amerikaanse) studenten wordt beschreven hoe meer dan 80% een onvoldoende scoort op een informatievaardighedentest. Desgevraagd denkt echter 75% van de studenten dat ze deze test voldoende zullen afsluiten; na afloop van de test, wanneer ze nog geen uitslag hebben vernomen, denkt nog steeds 68% een voldoende gescoord te hebben. Een reeks grootschalige onderzoeken in het kader van het Project Information Literacy, uitgevoerd onder leiding van Head en Eisenberg bevestigen dit beeld. In hun studie onder 2300 Amerikaanse studenten wordt beschreven dat deze studenten primair Google gebruiken, aanvullend zwaar leunen op de door docenten voorgeschreven literatuur en dat zij daarnaast slechts een kleine set van andere informatiebronnen gebruiken (Head & Eisenberg, 2009). In een andere studie uit deze reeks onder 8200 Amerikaans studenten, blijkt dat zij het meeste moeite hebben met het starten van een onderzoek en het opzetten van een zoekstrategie. Het onderwerp definiëren, specificeren en gericht zoeken vinden deze studenten het moeilijkste (Head & Eisenberg, 2010). Ook Pinto (2012) beschrijft de problemen waar studenten mee worstelen op het gebied van informatievaardigheden: de onderzochte geschiedenisstudenten maakten gebruik van gebrekkige zoekstrategieën en hadden te weinig kennis van het gebruik van bibliografische managementsoftware. Monroe-Gulick en Petr (2012) onderzochten de informatievaardigheid van studenten in de sociale wetenschappen. Deze studenten geven aan dat niet het vinden van informatie een probleem is, maar het selecteren van relevante bronnen uit de enorme hoeveelheid informatie die zij vinden. Het ERIAL project (Ethnographic Research in Illinois Academic Libraries) laat ten slotte zien dat docenten en 2

3 bibliothecarissen de informatievaardigheid van studenten overschatten. Zij denken dat studenten handig zijn met Google en er goed mee uit de voeten kunnen (Kolowich, 2011). Uit dit project blijkt echter dat studenten weinig Google-vaardigheid hebben en geen of nauwelijks kennis van bronnen als Google Scholar en Google Books. Ook Nederlandse studenten lijken nog weinig informatievaardig te zijn. Walraven (2008) laat zien dat Nederlandse scholieren overtuigd zijn van hun eigen vaardigheid op dit gebied, maar in de praktijk hier toch veel moeite hebben. In het jaarlijkse Trendrapport Internetgebruik 2012 van van Deursen en anderen wordt aandacht besteed aan de stand van internetvaardigheden in Nederland. Van Deursen en van Dijk (2012) geven aan dat studenten hun internetvaardigheid overschatten, waarschijnlijk doordat ze zelf wél vinden dat ze intelligent omgaan met informatie zoeken en de keuzes die zij maken op internet. In het voortgezet onderwijs in Nederland lijkt tot nu toe te weinig aandacht besteed te worden aan het ontwikkelen van informatievaardigheden (Walraven, 2008). Aandacht voor informatievaardigheid in het hoger onderwijs is daarom belangrijk, het efficiënt en effectief kunnen omgaan met (zoeken, vinden, beoordelen, selecteren en integer gebruiken van) informatie is immers essentieel voor wetenschappelijk onderzoek en vormt de basis van wetenschappelijk publiceren. Onderwijs in informatievaardigheden in Nederlandse universiteiten Gezien bovenstaand beeld van een suboptimale ontwikkeling van vaardigheden met betrekking tot het zoeken en verwerken van wetenschappelijke informatie, kan het als een taak van de universiteit gezien worden dat zij (aankomende) studenten hierin traint. Om meer te weten te komen over de praktijk van de Nederlandse universiteiten op dit gebied, heeft de werkgroep Learning Spaces van het samenwerkingsverband Nederlandse Universiteitsbibliotheken en Koninklijke Bibliotheek (UKB) eind 2010/begin 2011 een web survey gehouden onder Nederlandse universiteitsbibliotheken over beleid en praktijk met betrekking tot onderwijs in informatievaardigheden (Dirkx, et al., 2011). De hierbij gebruikte vragenlijst is opgenomen als bijlage in bovengenoemd rapport. Per universiteit is één persoon benaderd van wie bekend was dat deze intensief bij dit onderwijs betrokken is. Deze heeft in veel gevallen ruggespraak gehouden met collega s over de beantwoording van de vragen. Alle universiteitsbibliotheken en de Open Universiteit hebben hieraan deelgenomen. In de resultaten is te zien dat er bij de meerderheid van de opleidingen in het Nederlandse wetenschappelijk onderwijs op enigerlei wijze aandacht wordt geschonken aan informatievaardigheid. Studenten Geneeskunde maken de meeste kans op een uitgebreid aanbod van cursussen. Bij vrijwel alle bacheloropleidingen in de geneeskunde is informatievaardigheidsonderwijs op meerdere momenten in hun studie geregeld. Gezien het belang van evidence based medicine, waarin sterk geleund wordt op resultaten van wetenschappelijk onderzoek naar behandelmethoden, is het niet verwonderlijk dat informatievaardigheid bij geneeskunde opleidingen hoog in het vaandel staat. Bij Alpha en Gamma bacheloropleidingen is dit percentage iets lager. Bij ongeveer 75% van de opleidingen wordt dit onderwijs aangeboden, vaak in een eenmalige cursus. Bij Bèta opleidingen ligt de score het laagst; minder dan 50% van de bacheloropleidingen biedt dit onderwijs aan, meestal in de vorm van een eenmalige cursus. Opvallend hierbij is dat het onderwijs bij technische universiteiten beter is verankerd dan bij bètafaculteiten van algemene universiteiten. Het aantal masteropleidingen met onderwijs in informatievaardigheden is in de hele lijn veel lager, maar ook hier scoort Geneeskunde het hoogst. Opvallend is de geringe tijdsbesteding door studenten aan deze cursussen: slechts 40% van alle eerstejaars studenten besteedt meer dan 5 uur per jaar hieraan. Datzelfde aantal geldt voor tweedejaars studenten. Minder dan 25% van de derdejaars besteedt meer dan 5 uur per jaar aan informatievaardigheden. 3

4 Vooral het opsporen van informatie (zoekstrategie) komt aan bod in de instructies. Dit is een van de vaardigheden op het gebied van informatie waarvoor de Association of College and Research Libraries (2000) normen heeft opgesteld. De andere hebben betrekking op het bepalen van de informatiebehoefte, de kritische evaluatie van informatie, het effectief gebruik van informatie en de kennis van ethische en wettelijke normen rondom informatie. Meer dan de helft van de instellingen besteedt ook aandacht aan het evalueren van de aard en omvang van de benodigde informatie en het integer gebruik van informatie (citeren, plagiaat). Veel bibliotheken willen hun aanbod verbreden naar publicatiestrategieën, publiceren en gebruiken van informatie in Open Access en het gebruiken van social media bij onderzoek. Dit sluit aan bij de ideeën genoemd in The informed researcher van Vitae (Bent, Gannon-Leary, Goldstein, & Videler, 2012). Driekwart van de instellingen geeft aan dat de cursussen op enigerlei wijze zijn ingebed in het curriculum. Dit is belangrijk omdat de motivatie van studenten aanzienlijk groter is wanneer zij het geleerde direct kunnen toepassen in opdrachten (Brand-Gruwel & Wopereis, 2006). Bij 25% van de instellingen is dit niet het geval; daar verzorgt de bibliotheek cursussen die los staan van de inhoud van het vakgebied. Al met al kan gezegd worden dat universiteiten het onderwerp zeker op hun onderwijsagenda hebben staan, maar dat er ook ruimte is voor uitbreiding: naar meer gevorderde studiefasen, naar meer gevorderde vaardigheden en naar studierichtingen buiten het gebied van de Medische Wetenschappen. De positie van dit onderwijs lijkt nog steeds beperkt en lijkt ook een enigszins geïsoleerde positie in te nemen in het universitaire curriculum. Het belang van informatievaardigheden voor universitaire onderwijs Informatievaardigheden zijn van belang voor een effectieve universitaire studie, voor wetenschappelijk onderzoek tijdens de studie en voor de beroepsuitoefening van alumni. Ook voor het leven in de huidige informatiemaatschappij zijn deze vaardigheden van essentieel belang. Studie en onderzoek zijn aan universiteiten idealiter verweven, zeker in de latere studiefasen. De student wordt ingeleid in het wetenschappelijk onderzoek. Dat het kunnen vinden, selecteren en verwerken van relevante informatie een essentieel onderdeel van wetenschappelijk onderzoek is, zal door weinig onderzoekers ontkend worden. Het probleem hierbij is eerder dat wetenschappers als vanzelfsprekend aannemen dat studenten over deze vaardigheden beschikken zonder dat ze daarin worden geïnstrueerd (Leckie, 1996). Het belang van informatievaardigheden moet dan ook in eerste instantie gezocht worden in de noodzaak studenten op te leiden tot goede onderzoekers. In het model van de informed researcher van Vitae (Bent, Gannon-Leary, Goldstein & Videler, 2012) komen informatievaardigheden in iedere fase van het onderzoek, dat loopt van hypothesevorming tot publicatie, expliciet aan bod. Informatievaardigheden zijn in dit model volledig geïntegreerd in het wetenschappelijk proces. Ook voor overige aspecten van wetenschappelijke studie kan verwacht worden dat informatievaardigheden van belang zijn. De vaardigheden om door docenten genoemde bronnen te traceren, te zoeken naar additionele literatuur buiten wat is voorgeschreven, inzicht in kwaliteitsverschillen in informatie dat is gebaseerd op kennis van het proces van wetenschappelijke communicatie, zullen ook in meer passieve onderdelen van de studie van nut zijn. Het is dan ook geen verrassing dat een positieve samenhang tussen het gevolgd hebben van instructies in informatievaardigheid en studiesucces is aangetoond (Bowles-Terry, 2012). Zoals het ook geen verrassing zal zijn dat in dit onderzoek blijkt dat dit vooral geldt in meer gevorderde stadia van de studie. 4

5 Tenslotte hebben informatievaardigheden een duidelijk maatschappelijk belang. De vaardigheden zijn een basiscomponent voor het Leven Lang Leren dat in de huidige maatschappij verlangd wordt (Boekhorst, 2003; Virkus, 2003). De professional en dat geldt zeker voor de universitair opgeleide - ontwikkelt zich in de huidige maatschappij meer en meer als een kenniswerker (De Haan & Huysmans, 2006) waarvoor kundig omgaan met informatie een must is. Aanbevelingen voor het onderwijsmanagement De roep om goed onderwijs op het gebied van informatievaardigheden duurt al minstens 10 jaar, sinds de eerste editie van het boek van Boekhorst, Koers en Kwast (1999). Tot op heden is het onderwijs nog niet voldoende ontwikkeld om de informatievaardigheid van studenten op een goed niveau te brengen. Een belangrijke reden hiervoor en het knelpunt dat veel bibliotheken noemen is het gebrek aan belangstelling vanuit de opleidingen voor het onderwijs in informatievaardigheden. Veel docenten blijken niet op de hoogte van de inhoud van informatievaardigheid en denken dat het vooral de traditionele catalogusinstructies omvat (Saunders, 2012). Oakleaf et al. (2012) geven aan dat informatievaardigheid vrijwel nooit formeel getoetst wordt. Docenten gaan er van uit dat informatievaardigheid, in tegenstelling tot de kennis van hun eigen domein, gaandeweg en zonder instructies ontwikkeld wordt (Leckie, 1996). Informatievaardigheid wordt bijna nergens expliciet benoemd in beleidsstukken van instellingen en faculteiten. Op basis van eerder genoemde onderzoeken en de resultaten van de enquête is er veel voor te zeggen dat het onderwerp meer op de agenda komt te staan van het onderwijs. Het onderwijsmanagement kan hierin een belangrijke rol spelen. Verder blijkt uit onderzoek dat instructie in informatievaardigheden het meest effectief is wanneer het is ingebed in het curriculum met authentieke, inhoudelijke opdrachten (Brand-Gruwel & Wopereis, 2006; Larkin and Pines, 2004). Door de huidige invulling van onderwijs in informatievaardigheden (nogal eens een vrijblijvende, eenmalige cursus van 60 minuten) kan niet zonder meer gesteld worden dat het wetenschappelijk onderwijs altijd informatievaardige studenten aflevert. Meer structurele, in onderwijs geïntegreerde cursussen zijn noodzakelijk (zie ook Hannon, 2001; O Hanlon, 2002; Weiler, 2001). Een meer geïntegreerde aanpak van het onderwijs in informatievaardigheid is nodig om studenten goed te kunnen instrueren op dit gebied en de in het UKB onderzoek (Dirkx et al., 2011) geconstateerde geïsoleerde plek ervan op te heffen. Daarvoor zijn beleidsmatige aandacht en commitment van onderwijsmanagement noodzakelijk. Onderstaande aanbevelingen schetsen waar deze zich op zouden moeten richten: - Benoem informatievaardigheid expliciet als onderdeel van academische vaardigheden. Zorg ervoor dat informatievaardigheid op meerdere momenten in de studie wordt aangeboden. Het is van belang dat het precies dán wordt aangeboden, wanneer de student het nodig heeft. Dus bij voorkeur voorafgaand aan het schrijven van een paper of een scriptie (zie ook O Hanlon, 2002). - Zorg ervoor dat aspecten van informatievaardigheid bij alle producten van studenten (papers, artikelen, scripties) expliciet worden meegewogen bij de beoordeling. Omdat veel studenten zichzelf overschatten op het gebied van informatievaardigheden (Gross & Latham, 2011), is het noodzakelijk deze studenten van onbewust onbekwaam, bewust onbekwaam en vervolgens bewust bekwaam te maken. Dit lukt alleen als de beoordeling van informatievaardigheden een prominentere plaats krijgt. Bovendien is uit onderzoek bekend dat ook wanneer studenten wel over informatievaardigheden beschikken, zij deze niet automatisch inzetten, vanwege gemakzucht en ontbrekende motivatie (Walraven, Brand- Gruwel & Boshuizen, 2009). Expliciete beoordeling zou studenten kunnen dwingen hun vaardigheden in te zetten. 5

6 - Zorg voor een goede toetsing. Wanneer onderwijs in informatievaardigheden ingebed is in het curriculum, staat de toetsing van informatievaardigheden niet op zichzelf maar is deze onderdeel van de beoordeling van een gehele vak. Dat betekent dat ook beoordelaars informatievaardig moeten zijn. Opname van informatievaardigheid in de Basiskwalificatie Onderwijs (BKO-trajecten) is een geschikte methode om dit te bewerkstelligen. Ook specifieke docententrainingen door bibliotheken kunnen een oplossing bieden. Een handig hulpmiddel ter ondersteuning van het beoordelen van informatievaardigheid is de scoringsrubriek voor informatievaardigheid van van Helvoort (2009). Deze scoringslijst biedt de mogelijkheid om een werkstuk te beoordelen op een aantal aspecten van informatievaardigheid, waarbij zowel het beginnersniveau als het expertniveau wordt beschreven. - Ondersteun bibliotheken bij hun wens voor professionalisering van informatievaardigheidsonderwijs door middel van trainingen in didactiek van de medewerkers én onderwijskundige ondersteuning bij de ontwikkeling van cursussen. - Verstevig de positie van het onderwijs van informatievaardigheden gericht in die disciplines waarin dit een achterstand vertoont. Dit is in de grootste mate het geval bij Bètaopleidingen. - Zorg voor structurele ondersteuning op het gebied van informatievaardigheid aan Masterstudenten, PhD s en hun begeleiders. Uit onderzoek van het Research Information Network (2011) blijkt dat begeleiders van masterstudenten vaak zélf niet informatievaardig genoeg zijn. - Faciliteer omgevingen (virtueel of fysiek) die geïntegreerde ondersteuning aanbieden bij het maken van scripties. Daarbij valt te denken aan hulp bij academisch (Engels) schrijven, methodologie, statistiek, het werken in research communities en het zoeken, selecteren en verwerken van wetenschappelijke informatie. Hiervoor is samenwerking nodig tussen verschillende universitaire diensten (bibliotheek, schrijfcentrum, afdelingen voor statistische en onderzoeksondersteuning). Literatuurvermelding Association of College and Research Libraries. (2000). Information literacy competency standards for higher education Retrieved 26 March 2013 from Badke, W. (2010). Why information literacy is invisible. Communications in Information Literacy, 4, Bent, M., Gannon-Leary, P., Goldstein, S., & Videler, T. (2012). The informed researcher: Because interacting with information is at the very heart of your research In V. CRAC (Series Ed.) Retrieved 26 March 2013 from Informed-Researcher_2012.pdf Boekhorst, A. K. (2003). Becoming information literate in The Netherlands. Library Review 52, Boekhorst, A. K., Koers, D., & Kwast, I. (1999). Informatievaardigheden. Utrecht: Lemma. Bowles-Terry, M. (2012). Library instruction and academic success: A mixed-methods assessment of a library instruction program. Evidence Based Library & Information Practice 7(1), Brand-Gruwel, S., & Wopereis, I. (2006). Integration of the information problem-solving skill in an educational programme: The effects of learning with authentic tasks. Technology, Instruction, Cognition, and Learning, 4, Connaway, L. S., & Dickey, T. J. (2010). The digital information seeker: Report of findings from selected OCLC, RIN and JISC user behaviour projects. Retrieved 26 March 2013 from rreport.pdf 6

7 Deursen, A. J. A. M. van, & Dijk, J. A. G. M. van. (2011). Trendrapport Computer- en Internetgebruik 2011: Een Nederlands en Europees perspectief. Retrieved 26 March 2013 from 11.pdf Deursen, A. J. A. M. van, & Van Dijk, J. A. G. M. van. (2012). Trendrapport Computer- en Internetgebruik 2012: Een Nederlands en Europees perspectief. Retrieved 26 March 2013 from 12.pdf Dirkx, A., Drent, M., Jonkers, J., Knippenberg, H., Vermijs, H., & Will, N. (2011). Enquête over beleid en praktijk van instructies in Informatievaardigheden in Nederlandse universiteiten Retrieved 26 March 2013 from Gross, M., & Latham, D. (2011). What's skill got to do with it? Information literacy skills and self-views of ability among first-year college students. Journal of the American Society for Information Science and Technology, 51. doi: /asi Haan, J. de, & Huysmans, F. (2006). Informatievaardigheden in een kennissamenleving. In: Sociaal en Cultureel Planbureau. Investeren in vermogen: sociaal en cultureel rapport Den Haag: SCP. Hannon, C. (2001). Information literacy in the undergraduate curriculum. Educause Quarterly, 24 (4), Retrieved 26 March 2013 from Head, A. J., & Eisenberg, M. B. (2009). How college students seek information in the digital age Project Information Literacy Progress Report: Progress Report Retrieved 26 March 2013 from Head, A. J., & Eisenberg, M. B. (2010). Truth be told: How college students evaluate and use Information in the digital age Project Information Literacy Progress Report: Progress Report Retrieved 26 March 2013 from Helvoort, J. van. (2009), Informatiegebruik bij studententaken gemeten. InformatieProfessional,13(10), Jones, C., & Shao, B. (2011). The net generation and digital natives: Implications for higher education Retrieved 26 March 2013 from Kolowich, S. (2011). What students don't know. Retrieved 26 March 2013 from _at_illinois_university_libraries_reveals_alarmingly_poor_information_literacy_and_skills Larkin, J. E., & Pines, H. A. (2004). Developing information literacy and research skills in introductory psychology: A case study. Journal of Academic Librarianship, 31, Leckie, G. (1996). Desperately seeking citations: Uncovering faculty assumptions about the undergraduate research process. Journal of Academic Librarianship, 22, doi: /S (96) LOOWI - Werkgroep Normering Informatievaardigheden. Informatievaardigheid: Normen voor het Hoger Onderwijs Retrieved 26 March 2013 from Monroe-Gulick, A., & Petr, J. (2012). Incoming graduate students in the social sciences: How much do they really know about library research? Portal: Libraries & the Aademy, 12(3), O Hanlon, N. O. (2002). Net knowledge: Performance of new college students on an Internet skills proficiency test. The Internet and Higher Education, 5, Oakleaf, M., Hoover, S., Woodard, B., Corbin, J., Hensley, R., Wakimoto, D.,... Iannuzzi, P. (2012). Notes from the Field: 10 Short Lessons on One-Shot Instruction. Communications in Information Literacy, 6(1). Retrieved 26 March 2013from 7

8 5&path[]=141 Pinto, M. (2012). Information literacy perceptions and behaviour among history students. ASLIB Proceedings, 64(3), Prensky, M. (2001). Digital natives, digital immigrants. On the Horizon, 9(5). Retrieved 26 March 2013 from %20digital%20natives,%20digital%20immigrants%20-%20part1.pdf Research Information Network. (2011). The role of research supervisors in information literacy Retrieved 26 March 2013 from Saunders, L. (2012). Faculty Perspectives on Information Literacy as a Student Learning Outcome. Journal of Academic Librarianship, 38, Thompson, C. (2011, November). Why kids can't search. Retrieved 26 March 2013 from Virkus, S. (2003) Information literacy in Europe: A literature review [Electronic version]. Information research 8(4), paper no Retrieved January 7, 2013 from Voogt, J., & Roblin, N. P. (2012). A comparative analysis of international frameworks for 21stcentury competences: Implications for national curriculum policies. Journal of Curriculum Studies, 44(3), doi: / Walraven, A. (2008). Becoming a critical websearcher: Effects of instruction to foster transfer (Proefschrift Open Universiteit Nederland). ICO Dissertation Series, Retrieved 26 March 2013 from definitief1.pdf Walraven, A., Brand-Gruwel, S., & Boshuizen, H. P. A. (2009). How students evaluate sources and information when searching the World Wide Web for information. Computers & Education, 52(1), Weiler, A. (2001). Two year college freshmen and the Internet: Do they really know all thatstuff? Portal: Libraries and the Academy, 1,

Enquête over beleid en praktijk van instructies in Informatievaardigheden in Nederlandse universiteiten

Enquête over beleid en praktijk van instructies in Informatievaardigheden in Nederlandse universiteiten Enquête over beleid en praktijk van instructies in Informatievaardigheden in Nederlandse universiteiten Subgroep Informatievaardigheden van de UKB werkgroep Learning Spaces Anneke Dirkx (UL) Marjolein

Nadere informatie

Open Science binnen het informatievaardighedenonderwijs. Nicole Potters, Education Suppport, TU Delft Library 25-apr-16

Open Science binnen het informatievaardighedenonderwijs. Nicole Potters, Education Suppport, TU Delft Library 25-apr-16 Open Science binnen het informatievaardighedenonderwijs Nicole Potters, Education Suppport, TU Delft Library 25-apr-16 1 Onderwerpen TU Delft Library Education Support: Instructies/workshops Open Science

Nadere informatie

Overzicht cursussen Informatievaardigheid Universitaire Bibliotheken Leiden Collegejaar 2013-2014

Overzicht cursussen Informatievaardigheid Universitaire Bibliotheken Leiden Collegejaar 2013-2014 Overzicht cursussen Informatievaardigheid Universitaire Bibliotheken Leiden Collegejaar 2013-2014 Deze brochure geeft een overzicht van de cursussen op het gebied van informatievaardigheid die worden aangeboden

Nadere informatie

Frameworks/Modellen Informatievaardigheid

Frameworks/Modellen Informatievaardigheid Resultaten vragenlijst Frameworks/Modellen Informatievaardigheid Maart 2018 door LOOWI Werkgroep Frameworks Anneke Dirkx Harrie van der Meer Lisa Kozlowska Jos Fleuren Renny Oortwijn Mariette Vissers Michielsen

Nadere informatie

Dr. Amber Walraven 190ste plenaire SWR-conferentie Leusden, 29-30 mei 2015

Dr. Amber Walraven 190ste plenaire SWR-conferentie Leusden, 29-30 mei 2015 Jongeren en ict, niet altijd even vanzelfsprekend. Dr. Amber Walraven 190ste plenaire SWR-conferentie Leusden, 29-30 mei 2015 Veel gehoorde geluiden Veel gehoorde geluiden Kanttekening: Jongeren minder

Nadere informatie

Knelpunten in Zelfstandig Leren: Zelfregulerend leren, Stress en Uitstelgedrag bij HRM- Studenten van Avans Hogeschool s-hertogenbosch

Knelpunten in Zelfstandig Leren: Zelfregulerend leren, Stress en Uitstelgedrag bij HRM- Studenten van Avans Hogeschool s-hertogenbosch Knelpunten in Zelfstandig Leren: Zelfregulerend leren, Stress en Uitstelgedrag bij HRM- Studenten van Avans Hogeschool s-hertogenbosch Bottlenecks in Independent Learning: Self-Regulated Learning, Stress

Nadere informatie

Na afloop van deze workshop

Na afloop van deze workshop Onderwijs in Informatievaardigheden Hoe ontwerp je dat? Iwan Wopereis Na afloop van deze workshop kunt u drie ontwerpprincipes noemen voor het ontwerpen van onderwijs voor informatievaardigheden kunt u

Nadere informatie

WOUTER GERRITSMA, UB-VU

WOUTER GERRITSMA, UB-VU SLIM PUBLICEREN WOUTER GERRITSMA, UB-VU VOORAF Deze presentatie geef ik als hoofd Digital Services & Innovation van de Universiteitsbibliotheek VU, een aantal voorbeelden komen uit mijn vorige werk als

Nadere informatie

Understanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas

Understanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas University of Groningen Understanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version

Nadere informatie

International Leiden Leadership Programme

International Leiden Leadership Programme International Leiden Leadership Programme Information Evening 1 November 2016 Universiteit Leiden.. LLP Programme team Menno Mennes Lucille Brakefield Janna van Helden Ratna Lachmansingh Programme Bij

Nadere informatie

EP-Nuffic Jaarcongres 2015 Doorlopende leerlijn: Internationale Competenties in het hoger onderwijs. Jos Walenkamp Lector Internationale Samenwerking

EP-Nuffic Jaarcongres 2015 Doorlopende leerlijn: Internationale Competenties in het hoger onderwijs. Jos Walenkamp Lector Internationale Samenwerking EP-Nuffic Jaarcongres 2015 Doorlopende leerlijn: Internationale Competenties in het hoger onderwijs Jos Walenkamp Lector Internationale Samenwerking Samenvatting Wereldburgers, in de 21 ste eeuw, benodigde

Nadere informatie

CSRQ Center Rapport over onderwijsondersteunende organisaties: Samenvatting voor onderwijsgevenden

CSRQ Center Rapport over onderwijsondersteunende organisaties: Samenvatting voor onderwijsgevenden CSRQ Center Rapport over onderwijsondersteunende organisaties: Samenvatting voor onderwijsgevenden Laatst bijgewerkt op 25 november 2008 Nederlandse samenvatting door TIER op 5 juli 2011 Onderwijsondersteunende

Nadere informatie

Informatievaardigheden bij Avans Hogeschool : ontwikkelingen en perspectief

Informatievaardigheden bij Avans Hogeschool : ontwikkelingen en perspectief Informatievaardigheden bij Avans Hogeschool : ontwikkelingen en perspectief Sandra Brocx & Mariette Vissers 2 1 Xplora Avans Hogeschool - 3 steden - 6 locaties - 25.000 studenten - 2.000 medewerkers 3

Nadere informatie

Nieuwe media. Ander onderwijs?

Nieuwe media. Ander onderwijs? Nieuwe media. Ander onderwijs? Joke Voogt Typ hier de footer 1 Wij streven ernaar dat over vijf tot tien jaar alle leerlingen voor hun toekomstig beroep, voor het deelnemen aan het maatschappelijk leven

Nadere informatie

Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind.

Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Bullying among Students with Autism Spectrum Disorders in Secondary

Nadere informatie

Wat? Informatievaardigheden: Wat? Wanneer? Hoe? Informatiebronnen. Natural Selection & Survival of the Fittest

Wat? Informatievaardigheden: Wat? Wanneer? Hoe? Informatiebronnen. Natural Selection & Survival of the Fittest Wat? Informatievaardigheden: Wat? Wanneer? Hoe? Albert K. Boekhorst 6 februari 2006 Kennisnet Om te overleven en ontwikkelen Kennis Over zichzelf Hun fysieke omgeving Hun sociale omgeving akb Kennisnet

Nadere informatie

Memo Academic Skills; the basis for better writers

Memo Academic Skills; the basis for better writers Memo Academic Skills; the basis for better writers With the rise of broader bachelor degrees and the University College, Dutch universities are paying more attention to essays and other written assignments.

Nadere informatie

VELOV-leergemeenschap Digitaal Leren

VELOV-leergemeenschap Digitaal Leren VELOV-leergemeenschap Digitaal Leren Welke richting slaan we in met de lerarenopleiding? Hoe is het om in 2020 in de lerarenopleiding te studeren? Hoe ziet de leraar van de toekomst eruit? Zijn mobiele

Nadere informatie

Eigenaarschap voor kwaliteit. Frans de Vijlder - Lector goed bestuur en innovatiedynamiek Myrte Legemaate - Senior beleidsmedewerker & promovendus

Eigenaarschap voor kwaliteit. Frans de Vijlder - Lector goed bestuur en innovatiedynamiek Myrte Legemaate - Senior beleidsmedewerker & promovendus Eigenaarschap voor kwaliteit Frans de Vijlder - Lector goed bestuur en innovatiedynamiek Myrte Legemaate - Senior beleidsmedewerker & promovendus Programma workshop 0 10 Korte aftrap 10 30 Aan de slag

Nadere informatie

Informatievaardigheden. in het basisonderwijs

Informatievaardigheden. in het basisonderwijs Informatievaardigheden in het basisonderwijs Agenda 1. Wanneer ben je informatievaardig? 2. Waarom is het (nu) zo belangrijk informatievaardig te zijn? 3. Wat betekent dit voor het onderwijs? 4. Hoe

Nadere informatie

Digitale informatie zoeken, selecteren en verwerken

Digitale informatie zoeken, selecteren en verwerken Digitale rmatie zoeken, selecteren en verwerken Een capita selecta van 10 jaar onderwijswetenschappelijk onderzoek Iwan Wopereis (CELSTEC/OU) Centre for Learning Sciences and Technologies Programma Learning

Nadere informatie

CORPORATE BRANDING AND SOCIAL MEDIA: KEY FINDINGS FOR DUTCH CONSUMERS Theo Araujo

CORPORATE BRANDING AND SOCIAL MEDIA: KEY FINDINGS FOR DUTCH CONSUMERS Theo Araujo CORPORATE BRANDING AND SOCIAL MEDIA: KEY FINDINGS FOR DUTCH CONSUMERS Theo Araujo BEOORDEEL DEZE LEZING VIA DE MIE2018 APP! Geef direct na deze lezing jouw beoordeling. Zoek de lezing op via Programma

Nadere informatie

OVERGANGSREGELS / TRANSITION RULES 2007/2008

OVERGANGSREGELS / TRANSITION RULES 2007/2008 OVERGANGSREGELS / TRANSITION RULES 2007/2008 Instructie Met als doel het studiecurriculum te verbeteren of verduidelijken heeft de faculteit FEB besloten tot aanpassingen in enkele programma s die nu van

Nadere informatie

PENGUIN READERS SOMETHING FOR EVERYONE! KEUZELIJST GRATIS BOEKEN VUL UW GEGEVENS IN

PENGUIN READERS SOMETHING FOR EVERYONE! KEUZELIJST GRATIS BOEKEN VUL UW GEGEVENS IN VUL UW GEGEVENS IN Naam: M/V Functie: E-mail: Tel.nr.: Instellingsnaam: Afdeling: Adres: Plaats: O Ja, hou mij via de post en/of e-mail op de hoogte van Pearson Longman. O Nee, ik wil via de post en/of

Nadere informatie

Inleiding. Workshop: Symposium Informatievaardigheden voor informatici. Workshop 7 1

Inleiding. Workshop: Symposium Informatievaardigheden voor informatici. Workshop 7 1 Workshop: Informatievaardigheden voor Maarten van Veen (maarten.vanveen@ou.nl) Faculteit Informatica TouW 20 mei 2006 SC Amsterdam Inleiding - Wetenschappelijke informatievoorziening - Kwaliteitsbepaling

Nadere informatie

University of Groningen. Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda

University of Groningen. Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda University of Groningen Stormy clouds in seventh heaven Meijer, Judith Linda IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check

Nadere informatie

Studiedag VELON. 11 november 2016

Studiedag VELON. 11 november 2016 Studiedag VELON 11 november 2016 Lerarenopleiders: wordt academisch? Of niet? Anja Swennen, Vrije Universiteit Amsterdam Doel Versterken van de positie van onderzoek van lerarenopleiders Bijvoorbeeld door

Nadere informatie

Houding van scholieren in het voortgezet onderwijs ten opzichte van ICT wetenschappen

Houding van scholieren in het voortgezet onderwijs ten opzichte van ICT wetenschappen Houding van scholieren in het voortgezet onderwijs ten opzichte van ICT wetenschappen Danny Romme Erik Barendsen (begeleider) Versie: definitief onderzoeksplan Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 Inleiding...

Nadere informatie

U I T S P R A A K

U I T S P R A A K U I T S P R A A K 1 5-0 8 7 van het van de Universiteit Leiden inzake het beroep van [naam], appellant tegen bestuur van de Faculteit der Geesteswetenschappen, verweerder 1. Ontstaan en loop van het geding

Nadere informatie

Onderwijs- en Examenregeling (OER) Masterprogramma van Onderwijskunde. Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen

Onderwijs- en Examenregeling (OER) Masterprogramma van Onderwijskunde. Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Onderwijs- en Examenregeling (OER) Masterprogramma van Onderwijskunde Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen 2018-2019 Bijlage: het programma Paragraaf 1 Algemene bepalingen Artikel 1.1 Doel

Nadere informatie

Opleiding PECB IT Governance.

Opleiding PECB IT Governance. Opleiding PECB IT Governance www.bpmo-academy.nl Wat is IT Governance? Information Technology (IT) governance, ook wel ICT-besturing genoemd, is een onderdeel van het integrale Corporate governance (ondernemingsbestuur)

Nadere informatie

Highlights Nationale Studenten Enquête 2015

Highlights Nationale Studenten Enquête 2015 Highlights Nationale Studenten Enquête 2015 De Nationale Studenten Enquête (NSE) is een grootschalig landelijk onderzoek waarin jaarlijks alle Bachelor en Master studenten in het hoger onderwijs gevraagd

Nadere informatie

Programmaoverzicht Bachelor Open dag

Programmaoverzicht Bachelor Open dag Programmaoverzicht Bachelor Open dag 11 2017 Ronde en tijd Openingsronde 09.00-09.30 uur Sessies en activiteiten Waarom Tilburg University? Informatiesessie met de rector magnificus en een student van

Nadere informatie

Understanding and being understood begins with speaking Dutch

Understanding and being understood begins with speaking Dutch Understanding and being understood begins with speaking Dutch Begrijpen en begrepen worden begint met het spreken van de Nederlandse taal The Dutch language links us all Wat leest u in deze folder? 1.

Nadere informatie

Online Resource 1. Title: Implementing the flipped classroom: An exploration of study behaviour and student performance

Online Resource 1. Title: Implementing the flipped classroom: An exploration of study behaviour and student performance Online Resource 1 Title: Implementing the flipped classroom: An exploration of study behaviour and student performance Journal: Higher Education Authors: Anja J. Boevé, Rob R. Meijer, Roel J. Bosker, Jorien

Nadere informatie

Testplan Module 12: Bachelor assignment ( )

Testplan Module 12: Bachelor assignment ( ) Testplan Module 12: Bachelor assignment (201500466) BSc Chemical Engineering, academic year: 2017-2018 Module information Module examiners Module parts EC Gardeniers, Bouwmeester, Betlem, Huskens, Brilman,

Nadere informatie

Workshop 3: Informatievaardigheden voor informatici. Maarten van Veen (maarten.vanveen@ou.nl) Faculteit Informatica

Workshop 3: Informatievaardigheden voor informatici. Maarten van Veen (maarten.vanveen@ou.nl) Faculteit Informatica Workshop 3: Informatievaardigheden voor informatici Maarten van Veen (maarten.vanveen@ou.nl) Faculteit Informatica TouW Symposium 11 juni 2005 SC Amsterdam Inleiding - Programma - Intake - Wetenschappelijke

Nadere informatie

U I T S P R A A K

U I T S P R A A K U I T S P R A A K 1 8 1 5 3 1 8 1 5 5 Rapenburg 70 Postbus 9500 2300 RA Leiden T 071 527 81 18 van het van de Universiteit Leiden inzake de beroepen van [naam] te Den Haag, appellant tegen het Bestuur

Nadere informatie

Gezondheidsinformatie online, wat kunnen we er mee? Whitepaper

Gezondheidsinformatie online, wat kunnen we er mee? Whitepaper Gezondheidsinformatie online, wat kunnen we er mee? Whitepaper Kim Boog 13 januari 2014 Bijna iedereen doet het: gezondheidsinformatie op internet zoeken. Maar in welke mate is men in staat de keuzes te

Nadere informatie

Rekenen: ook in de andere vmbo vakken

Rekenen: ook in de andere vmbo vakken Rekenen: ook in de andere vmbo vakken verdiepingsconferenties Freudenthal Instituut Korte inhoud werkgroep Het onderhouden en uitbreiden van rekenvaardigheden is een belangrijk thema in klas 3 en 4 van

Nadere informatie

Infrastructuurnoden van de lerende student in de 21 ste eeuw

Infrastructuurnoden van de lerende student in de 21 ste eeuw Infrastructuurnoden van de lerende student in de 21 ste eeuw Een exploratie Dag van de UB, 7 februari 2014 Doel Inzicht verkrijgen in veranderende doelstellingen van een UB Inzicht verkrijgen in (nieuwe)

Nadere informatie

1 van :30

1 van :30 Statistieken Naam formulier Titel formulier Aantal vragen 60 Totaal aantal ingevuld 277 mediatheek De mediatheek en informatievaardigheden in het voortgezet onderwijs 1. Welke onderwijsniveau's biedt de

Nadere informatie

Master Thesis. Early Career Burnout Among Dutch Nurses: Comparing Theoretical Models. Using an Item Response Approach.

Master Thesis. Early Career Burnout Among Dutch Nurses: Comparing Theoretical Models. Using an Item Response Approach. 1 Master Thesis Early Career Burnout Among Dutch Nurses: Comparing Theoretical Models Using an Item Response Approach. Burnout onder Beginnende Nederlandse Verpleegkundigen: een Vergelijking van Theoretische

Nadere informatie

Academische Vorming bij Bio-Farmaceutische Wetenschappen

Academische Vorming bij Bio-Farmaceutische Wetenschappen Academische Vorming bij Bio-Farmaceutische Wetenschappen - ervaringen met het REAL referentiemodel - Marjo de Graauw, PhD teacher and educational innovator BFW Stefan Tax, MSc educational developer PLATO

Nadere informatie

Communication about Animal Welfare in Danish Agricultural Education

Communication about Animal Welfare in Danish Agricultural Education Communication about Animal Welfare in Danish Agricultural Education Inger Anneberg, anthropologist, post doc, Aarhus University, Department of Animal Science Jesper Lassen, sociologist, professor, University

Nadere informatie

Basisgegevens. Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is): Nieuwe opleiding. Nieuw Ad programma. Nieuwe hbo master. Nieuwe joint degree

Basisgegevens. Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is): Nieuwe opleiding. Nieuw Ad programma. Nieuwe hbo master. Nieuwe joint degree Basisgegevens Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is): X Nieuwe Nieuw Ad programma Nieuwe hbo master Nieuwe joint degree Naam instelling(en) Contactpersoon/contactpersonen Contactgegevens Universiteit

Nadere informatie

Wilco te Winkel, Liesbeth Mantel Erasmus University Rotterdam,NL

Wilco te Winkel, Liesbeth Mantel Erasmus University Rotterdam,NL Thesaurus driven semantic search applied to structuring Electronic Learning Environments Rotterdam, EURlib symposium, November 23 2006 Wilco te Winkel, Liesbeth Mantel Erasmus University Rotterdam,NL What

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Inquiry-based leading and learning Uiterwijk-Luijk, E. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Inquiry-based leading and learning Uiterwijk-Luijk, E. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) Inquiry-based leading and learning Uiterwijk-Luijk, E. Link to publication Citation for published version (APA): Luijk, E. (2017). Inquiry-based leading and learning:

Nadere informatie

Mentaal Weerbaar Blauw

Mentaal Weerbaar Blauw Mentaal Weerbaar Blauw de invloed van stereotypen over etnische minderheden cynisme en negatieve emoties op de mentale weerbaarheid van politieagenten begeleiders: dr. Anita Eerland & dr. Arjan Bos dr.

Nadere informatie

Bedrijfsleven en Universiteit Best Practices: T-Labs & LTN

Bedrijfsleven en Universiteit Best Practices: T-Labs & LTN Bedrijfsleven en Universiteit Best Practices: T-Labs & LTN Deutsche Telekom Laboratories: T- Labs One of the largest university-industry research centers London Technology Network LTN helps a company define

Nadere informatie

Effectief leren door formatief toetsen

Effectief leren door formatief toetsen Effectief leren door formatief toetsen Dr. Kim Dirkx In samenwerking met Dr. Desiree Joosten-ten Brinke en Dr. Gino Camp Welten Instituut Open Universiteit Heerlen NRO Reviewstudie 405.17710.057 Programma

Nadere informatie

Ik kom er soms tijdens de les achter dat ik mijn schoolspullen niet bij mij heb of niet compleet

Ik kom er soms tijdens de les achter dat ik mijn schoolspullen niet bij mij heb of niet compleet 1 2 3 4 MATERIAL PREPARING LESSON ATTITUDE TOWARD WORK Ik kom er vaak tijdens de les achter dat ik mijn schoolspullen niet bij mij heb Ik kom er soms tijdens de les achter dat ik mijn schoolspullen niet

Nadere informatie

Het spel van de teacher leader in een veranderproces

Het spel van de teacher leader in een veranderproces Het spel van de teacher leader in een veranderproces Symposium CPO van de Master Leren en Innoveren (MLI), locatie Helmond We are all in the game 17 juni 2016 drs. Monique van der Heijden Academic Director

Nadere informatie

Studiebegeleiding & tutoraat

Studiebegeleiding & tutoraat Studiebegeleiding & tutoraat Patricia Post-Nievelstein, Head Tutor, University College Utrecht Richard van den Doel, Senior Tutor, University College Roosevelt Oscar van den Wijngaard, Coordinator Academic

Nadere informatie

EU-Speak _ leslla docenten

EU-Speak _ leslla docenten EU-Speak _ leslla docenten Wat heeft een docent nodig om de laaggeletterde volwassen immigrant te leren lezen en schrijven? EU-Speak 1 Partners: Engeland, Zweden, Denemarken, Duitsland, Spanje, Nederland

Nadere informatie

Meer waarde met hbo door internationale samenwerking!

Meer waarde met hbo door internationale samenwerking! Meer waarde met hbo door internationale samenwerking! 19.04.2018 Wie zijn wij? Anne Klaas Schilder Senior lecturer NHL-Stenden Hogeschool Inge Broekman Institutional Erasmus Coordinator University of Twente

Nadere informatie

Leading in Learning -> studiesucces. Ellen Bastiaens Programmamanager Leading in Learning 13 juni 2012

Leading in Learning -> studiesucces. Ellen Bastiaens Programmamanager Leading in Learning 13 juni 2012 Leading in Learning -> studiesucces Ellen Bastiaens Programmamanager Leading in Learning 13 juni 2012 Implementatie van matchingsinstrument Matching na de poort wordt aan de poort Vooropleiding Bachelor

Nadere informatie

Onderwijs- en Examenregeling (OER) Masterprogramma van Pedagogische Wetenschappen. Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen

Onderwijs- en Examenregeling (OER) Masterprogramma van Pedagogische Wetenschappen. Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Onderwijs- en Examenregeling (OER) Masterprogramma van Pedagogische Wetenschappen Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen 2018-2019 Bijlage: het programma Paragraaf 1 Algemene bepalingen Artikel

Nadere informatie

Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive. Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive

Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive. Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive 1 Geslacht, Emotionele Ontrouw en Seksdrive Gender, Emotional Infidelity and Sex Drive Femke Boom Open Universiteit Naam student: Femke Boom Studentnummer: 850762029 Cursusnaam: Empirisch afstudeeronderzoek:

Nadere informatie

De grondbeginselen der Nederlandsche spelling / Regeling der spelling voor het woordenboek der Nederlandsche taal (Dutch Edition)

De grondbeginselen der Nederlandsche spelling / Regeling der spelling voor het woordenboek der Nederlandsche taal (Dutch Edition) De grondbeginselen der Nederlandsche spelling / Regeling der spelling voor het woordenboek der Nederlandsche taal (Dutch Edition) L. A. te Winkel Click here if your download doesn"t start automatically

Nadere informatie

The characteristics of excellent professionals: Input for honours programs. Marjolein Heijne-Penninga, Inge Wijkamp, Marca Wolfensberger

The characteristics of excellent professionals: Input for honours programs. Marjolein Heijne-Penninga, Inge Wijkamp, Marca Wolfensberger The characteristics of excellent professionals: Input for honours programs Marjolein Heijne-Penninga, Inge Wijkamp, Marca Wolfensberger Opening Research group: Talent Development in Higher Education and

Nadere informatie

Onderwijs- en Examenregeling (OER) Masterprogramma van Pedagogische Wetenschappen. Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen

Onderwijs- en Examenregeling (OER) Masterprogramma van Pedagogische Wetenschappen. Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen Onderwijs- en Examenregeling (OER) Masterprogramma van Pedagogische Wetenschappen Faculteit der Gedrags- en Maatschappij 2019-2020 Bijlage: het programma Paragraaf 1 Algemene bepalingen Artikel 1.1 Doel

Nadere informatie

Assessment van Gespreksvaardigheden via de Webcamtest: Onderzoek naar Betrouwbaarheid, Beleving en de Samenhang met Persoonlijksfactoren

Assessment van Gespreksvaardigheden via de Webcamtest: Onderzoek naar Betrouwbaarheid, Beleving en de Samenhang met Persoonlijksfactoren : Onderzoek naar Betrouwbaarheid, Beleving en de Samenhang met Persoonlijksfactoren Assessment of Counseling Communication Skills by Means of the Webcamtest: A Study of Reliability, Experience and Correlation

Nadere informatie

Het Interuniversitair Centrum voor Onderwijswetenschappen De periode nader bekeken

Het Interuniversitair Centrum voor Onderwijswetenschappen De periode nader bekeken Het Interuniversitair Centrum voor Onderwijswetenschappen De periode 2006-2011 nader bekeken Jos Beishuizen Diana Dolmans Jan van Driel Iwan Wopereis Jeroen van Merriënboer Onderwijs Research Dagen 2012,

Nadere informatie

De praktische kant van academische vorming: academische vaardigheden

De praktische kant van academische vorming: academische vaardigheden De praktische kant van academische vorming: academische vaardigheden Henk Donkers Sectie Geografie, planologie en milieu Faculteit der Managementwetenschappen Radboud Universiteit Nijmegen Uitgangspunten

Nadere informatie

The Kentalis Reading House

The Kentalis Reading House The Kentalis Reading House Technology-facilitated enhancement of parent involvement Annet de Klerk, Loes Wauters Overview A first impression Motivation The importance of emergent literacy at home Kentalis

Nadere informatie

FORMATIEF TOETSEN IN DE KLAS: BEVORDERENDE EN BELEMMERENDE FACTOREN

FORMATIEF TOETSEN IN DE KLAS: BEVORDERENDE EN BELEMMERENDE FACTOREN FORMATIEF TOETSEN IN DE KLAS: BEVORDERENDE EN BELEMMERENDE FACTOREN ONDERWIJS RESEARCH DAGEN, ROTTERDAM, 26 MEI 2016 CHRISTEL H.D. WOLTERINCK WILMA B. KIPPERS KIM SCHILDKAMP CINDY L. POORTMAN FORMATIEF

Nadere informatie

BILDUNG IN ZEELAND 28 SEPTEMBER

BILDUNG IN ZEELAND 28 SEPTEMBER BILDUNG IN ZEELAND 28 SEPTEMBER 2016 1 DRS HANS REIJNIERSE Managing director HZCult HZ University of applied sciences hans.reynierse@hz.nl GZ psycholoog psychologiepraktijkreijnierse@gmail.com 06-51336012

Nadere informatie

Programma Open dag zaterdag 28 februari 2015 Program Open Day Saturday 28 February 2015

Programma Open dag zaterdag 28 februari 2015 Program Open Day Saturday 28 February 2015 Programma Open dag zaterdag 28 februari 2015 Program Open Day Saturday 28 February 2015 Tijd 09.15 09.45 Je bent op de Open dag, wat nu? Personal welcome international visitors 10.00 10.45 Je bent op de

Nadere informatie

Tools voor verdere versterking van examencommissies

Tools voor verdere versterking van examencommissies Tools voor verdere versterking van examencommissies 9 maart 2016 dr.ir. Ludo van Meeuwen mr. Esther de Brouwer Welkom Wat gaan we doen? voorstelronde trainers voorstelronde trainers/deelnemers naam functie

Nadere informatie

Leertaken ontwerpen voor het leren van informatievaardigheden in het hoger onderwijs

Leertaken ontwerpen voor het leren van informatievaardigheden in het hoger onderwijs Leertaken ontwerpen voor het leren van informatievaardigheden in het hoger onderwijs Workshop 15 oktober 2010 Iwan Wopereis, CELSTEC, Open University of the Netherlands Opzet Workshop Inleiding 10 min

Nadere informatie

Geheugenstrategieën, Leerstrategieën en Geheugenprestaties. Grace Ghafoer. Memory strategies, learning styles and memory achievement

Geheugenstrategieën, Leerstrategieën en Geheugenprestaties. Grace Ghafoer. Memory strategies, learning styles and memory achievement Geheugenstrategieën, Leerstrategieën en Geheugenprestaties Grace Ghafoer Memory strategies, learning styles and memory achievement Eerste begeleider: dr. W. Waterink Tweede begeleider: dr. S. van Hooren

Nadere informatie

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten.

Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. Het Effect van Verschil in Sociale Invloed van Ouders en Vrienden op het Alcoholgebruik van Adolescenten. The Effect of Difference in Peer and Parent Social Influences on Adolescent Alcohol Use. Nadine

Nadere informatie

Opleiding PECB ISO 9001 Quality Manager.

Opleiding PECB ISO 9001 Quality Manager. Opleiding PECB ISO 9001 Quality Manager www.bpmo-academy.nl Wat is kwaliteitsmanagement? Kwaliteitsmanagement beoogt aan te sturen op het verbeteren van kwaliteit. Tevens houdt het zich bezig met het verbinden

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/37530 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Nielen, Thijs Martinus Johannes Title: Aliteracy : causes and solutions Issue

Nadere informatie

De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim

De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim De Relatie tussen Werkdruk, Pesten op het Werk, Gezondheidsklachten en Verzuim The Relationship between Work Pressure, Mobbing at Work, Health Complaints and Absenteeism Agnes van der Schuur Eerste begeleider:

Nadere informatie

Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit

Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit 1 Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit 2 Structure of the presentation - What is intercultural mediation through the internet? - Why

Nadere informatie

Luister alsjeblieft naar een opname als je de vragen beantwoordt of speel de stukken zelf!

Luister alsjeblieft naar een opname als je de vragen beantwoordt of speel de stukken zelf! Martijn Hooning COLLEGE ANALYSE OPDRACHT 1 9 september 2009 Hierbij een paar vragen over twee stukken die we deze week en vorige week hebben besproken: Mondnacht van Schumann, en het eerste deel van het

Nadere informatie

Certified Public Manager Program (CPM) voor Senior Public Controllers

Certified Public Manager Program (CPM) voor Senior Public Controllers Certified Public Manager Program (CPM) voor Senior Public Controllers The European professional practice qualification for public service leaders Inschrijving vóór 1 juli 2016 = 10% korting op inschrijvingskosten

Nadere informatie

Functioneren van een Kind met Autisme. M.I. Willems. Open Universiteit

Functioneren van een Kind met Autisme. M.I. Willems. Open Universiteit Onderzoek naar het Effect van de Aanwezigheid van een Hond op het Alledaags Functioneren van een Kind met Autisme M.I. Willems Open Universiteit Naam student: Marijke Willems Postcode en Woonplaats: 6691

Nadere informatie

ROUNDER SENSE OF PURPOSE verder werken aan de leerkracht-competenties duurzaamheid

ROUNDER SENSE OF PURPOSE verder werken aan de leerkracht-competenties duurzaamheid ROUNDER SENSE OF PURPOSE verder werken aan de leerkracht-competenties duurzaamheid HAN-PABO Arnhem 16/1/ 18 André de Hamer Rounder Sense of Purpose Wat? Waarom? Waar? Wanneer? Hoe? Wat? Uitgewerkte leerkrachtcompetenties

Nadere informatie

ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM

ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM Read Online and Download Ebook ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING (DUTCH EDITION) FROM BOHN STAFLEU VAN LOGHUM DOWNLOAD EBOOK : ANGSTSTOORNISSEN EN HYPOCHONDRIE: DIAGNOSTIEK STAFLEU

Nadere informatie

De Invloed van Innovatiekenmerken op de Intentie van Leerkrachten. een Lespakket te Gebruiken om Cyberpesten te Voorkomen of te.

De Invloed van Innovatiekenmerken op de Intentie van Leerkrachten. een Lespakket te Gebruiken om Cyberpesten te Voorkomen of te. De Invloed van Innovatiekenmerken op de Intentie van Leerkrachten een Lespakket te Gebruiken om Cyberpesten te Voorkomen of te Stoppen The Influence of the Innovation Characteristics on the Intention of

Nadere informatie

U I T S P R A A K

U I T S P R A A K U I T S P R A A K 1 5 0 4 5 van het van de Universiteit Leiden inzake het beroep van [naam], appellant tegen het Bestuur van de Faculteit der Geesteswetenschappen, verweerder 1. Ontstaan en loop van het

Nadere informatie

Ius Commune Training Programme 2015-2016 Amsterdam Masterclass 16 June 2016

Ius Commune Training Programme 2015-2016 Amsterdam Masterclass 16 June 2016 www.iuscommune.eu Dear Ius Commune PhD researchers, You are kindly invited to attend the Ius Commune Amsterdam Masterclass for PhD researchers, which will take place on Thursday 16 June 2016. During this

Nadere informatie

WEGWIJZER VOOR METHODEN BIJ PROJECTMANAGEMENT (PROJECT MANAGEMENT) (DUTCH EDITION) BY EDWIN BAARDMAN, GERARD BAKKER, JAN VAN BEIJNHEM, FR

WEGWIJZER VOOR METHODEN BIJ PROJECTMANAGEMENT (PROJECT MANAGEMENT) (DUTCH EDITION) BY EDWIN BAARDMAN, GERARD BAKKER, JAN VAN BEIJNHEM, FR Read Online and Download Ebook WEGWIJZER VOOR METHODEN BIJ PROJECTMANAGEMENT (PROJECT MANAGEMENT) (DUTCH EDITION) BY EDWIN BAARDMAN, GERARD BAKKER, JAN VAN BEIJNHEM, FR DOWNLOAD EBOOK : WEGWIJZER VOOR

Nadere informatie

Welke factoren beïnvloeden het gezamenlijk leren door leraren? Een systematische literatuurreview Thurlings, M.C.G.; den Brok, P.J.

Welke factoren beïnvloeden het gezamenlijk leren door leraren? Een systematische literatuurreview Thurlings, M.C.G.; den Brok, P.J. Welke factoren beïnvloeden het gezamenlijk leren door leraren? Een systematische literatuurreview Thurlings, M.C.G.; den Brok, P.J. Published in: Onderwijs Research Dagen(ORD), 11-12 Juni 2014, Groningen,

Nadere informatie

and Learning: Over wat het is en wat het kan betekenen voor je eigen onderwijspraktijk

and Learning: Over wat het is en wat het kan betekenen voor je eigen onderwijspraktijk Scholarship of Teaching and Learning: Over wat het is en wat het kan betekenen voor je eigen onderwijspraktijk j M. Clement (KU Leuven, DUO) SoTL: Test jezelf 1. Wanneer ik mijn lessen voorbereid, A. Vraag

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Holwerda, A. (2013). Work outcome in young adults with disabilities Groningen: s.n.

Citation for published version (APA): Holwerda, A. (2013). Work outcome in young adults with disabilities Groningen: s.n. University of Groningen Work outcome in young adults with disabilities Holwerda, Anja IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please

Nadere informatie

Wat te kiezen na TTO4? VWO of IBDP? Erwin ten Meer, docent MYP Science en DP Chemistry Ana-mae Jonk, leerling DP1 Joke Jansma, Deputy Head IBDP

Wat te kiezen na TTO4? VWO of IBDP? Erwin ten Meer, docent MYP Science en DP Chemistry Ana-mae Jonk, leerling DP1 Joke Jansma, Deputy Head IBDP Wat te kiezen na TTO4? VWO of IBDP? Erwin ten Meer, docent MYP Science en DP Chemistry Ana-mae Jonk, leerling DP1 Joke Jansma, Deputy Head IBDP E 1 International Baccalaureate Diploma Programma (IBDP)

Nadere informatie

U I T S P R A A K

U I T S P R A A K U I T S P R A A K 1 7-0 6 7 Rapenburg 70 Postbus 9500 2300 RA Leiden T 071 527 81 18 van het van de Universiteit Leiden inzake het beroep van [naam], appellant tegen het Bestuur van de Faculteit der Wiskunde

Nadere informatie

Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten

Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van. zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten Denken is Doen? De cognitieve representatie van ziekte als determinant van zelfmanagementgedrag bij Nederlandse, Turkse en Marokkaanse patiënten met diabetes mellitus type 2 in de huisartsenpraktijk Thinking

Nadere informatie

Talentmanagement in tijden van crisis

Talentmanagement in tijden van crisis Talentmanagement in tijden van crisis Drs. Bas Puts Page 1 Copyright Siemens 2009. All rights reserved Mission: Achieving the perfect fit Organisatie Finance Sales Customer Engineering Project management

Nadere informatie

WORKSHOP : COMPTENCES FOR THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS ( SDGs )

WORKSHOP : COMPTENCES FOR THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS ( SDGs ) WORKSHOP : COMPTENCES FOR THE SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS ( SDGs ) Jos van Hal, MSc 24th May 2019 Recent publication: SDGs INSPIRATIONAL OR ASPIRATIONAL? HOW TO OPERATIONALISE AND IMPLEMENT THE SUSTAINABLE

Nadere informatie

Institutional Research kwaliteit en verantwoording. Over vertrouwen in het hoger onderwijs

Institutional Research kwaliteit en verantwoording. Over vertrouwen in het hoger onderwijs Institutional Research kwaliteit en verantwoording Over vertrouwen in het hoger onderwijs Marijk van der Wende DAIR Seminar 2017 Kijk op kwaliteit Doorn, 1 November 2017 1 Vertrouwen in de toekomst Regeerakkoord

Nadere informatie

Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten?

Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Beïnvloedt Gentle Teaching Vaardigheden van Begeleiders en Companionship en Angst bij Verstandelijk Beperkte Cliënten? Does Gentle Teaching have Effect on Skills of Caregivers and Companionship and Anxiety

Nadere informatie

Framework REC:all in relatie met richtlijnen UDL. Sylvia Moes

Framework REC:all in relatie met richtlijnen UDL. Sylvia Moes Framework REC:all in relatie met richtlijnen UDL Sylvia Moes Beyond recorded lectures www.rec-all.info Case studies REC:all > REC:all (november 2011-november 2013) > Moving beyond recorded lectures > In

Nadere informatie

Samenvatting aanvraag. Bijlage 8

Samenvatting aanvraag. Bijlage 8 Samenvatting aanvraag Bijlage 8 Samenvatting aanvraag Algemeen Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is): X Nieuwe opleiding Nieuw Ad programma Nieuwe hbo master Nieuwe joint degree 1 Verplaatsing

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/104310

Nadere informatie

University of Groningen. Quantitative CT myocardial perfusion Pelgrim, Gert

University of Groningen. Quantitative CT myocardial perfusion Pelgrim, Gert University of Groningen Quantitative CT myocardial perfusion Pelgrim, Gert IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check

Nadere informatie