Bouwstenen voor sturing van de jeugdzorg

Transcriptie

1 Eindrapport Bouwstenen voor sturing van de jeugdzorg Regio West-Brabant Dit advies kwam mede tot stand dankzij een subsidiebijdrage van de provincie Noord-Brabant Den Haag, 16 januari 2013 (versie 2) Opdrachtgever Gemeenschappelijke regeling regio West-Brabant Michiel Goos Beleidsmedewerker Referentie GRWB EM Auteurs Ed Magnée, Alares Gerco Buijk, Alares Joost Kadijk, JB Lorenz Alares/JB Lorenz 2013

2 Inhoud Inhoud INHOUD... II LIJST MET FIGUREN EN TABELLEN... III 1. WAT ALS WE EENS HELEMAAL OPNIEUW BEGINNEN? Aanleiding Vraagstelling Leeswijzer Tekeningen VISIE OP TRANSFORMATIE JEUGDZORG Sturingsfilosofie transitie jeugdzorg: van 1.0 naar De jeugdcloud als onderdeel van jeugdzorg Maximaliseer eigen kracht Kwetsbare gezinnen Financiering van (jeugd)zorg STURINGSMODELLEN JEUGDZORG Sturingsmodellen: de matrix uitgediept Zorginkoopmodellen Organisatieniveau: lokaal versus regionaal Matrix gevolgen DE PRAKTIJK: TWEE GEMEENTEN IN DE MATRIX Gemeente Breda Gemeente Geertruidenberg Conclusies praktijkstudie BEANTWOORDING ONDERZOEKSVRAGEN Vraag a Bovenlokale inkoop Vraag b Sturingsmodellen Vraag c Financieringsmodellen Vraag d Vervolgstappen Risico s en onzekerheden BIJLAGE I: MATRIX STURINGSMODELLEN BIJLAGE II: BEKOSTIGINGSMODELLEN BIJLAGE III: JEUGDSTATEN BREDA EN GEERTRUIDENBERG Alares/JB Lorenz 2013 II

3 Lijst met figuren en tabellen Lijst met figuren en tabellen Afbeelding 1: De jeugdcloud in jeugdzorg Afbeelding 2: Sturingsfilosofie transitie jeugdzorg van 1.0 naar Afbeelding 3: Inspiratievoorbeelden van succesvolle innovaties...5 Afbeelding 4: Eén online gezinsdossier waarvan de toegang door het gezin zelf wordt beheerd..6 Afbeelding 5: Online ondersteuning om zonder dure hulp problemen op te lossen...7 Afbeelding 6: Online ondersteuning bij het verduidelijken van de vraag...7 Afbeelding 7: Op de zorgmarktplaats vindt het gezin aanbieders en beoordelen de hulp...8 Afbeelding 8: Met een virtueel gezinsbudget betalen gezinnen de ontvangen hulp...9 Afbeelding 9: Drie verschillende eigen kracht-niveaus van gezinnen Afbeelding 10: De assen van verantwoordelijkheid Tabel 1: Organisatie van zorgvormen in jeugdzorg Tabel 2: Matrix gevolgen Alares/JB Lorenz 2013 III

4 Wat als we eens helemaal opnieuw beginnen? 1. Wat als we eens helemaal opnieuw beginnen? Per 1 januari 2015 worden gemeenten verantwoordelijk voor de jeugdzorg. En daarmee bijna voor de gehele zorg voor jeugd; een breed scala aan vraagstukken rond opvoeden, opgroeien, gezondheid en veiligheid. In West-Brabant werken 18 gemeenten samen om deze transitie vorm te geven. In deze samenwerking wordt een regionaal niveau (West-Brabant) en een subregionaal niveau (twee maal negen gemeenten, West en Oost) onderscheiden. De 18 West-Brabantse gemeenten hebben gezamenlijk een visie vastgesteld met als belangrijkste uitgangspunten: het centraal stellen van het kind/gezin en het uitgaan van de eigen kracht van de burger kwalitatief goede zorg realiseren tegen een acceptabele prijs 1.1. Aanleiding De regio wil 1 januari 2015 klaar zijn voor haar nieuwe rol en werkt hier gericht in fases naartoe. Fase 1 betreft het richten (2012) waarin onderzoek op twee gebieden centraal staat: Onderzoek naar mogelijkheden om eigen kracht van burgers een plaats te geven in aansturing en verantwoording tussen gemeenten en zorgaanbieders Onderzoek naar zorgvormen, bijkomende sturingsmodellen, financieringsscenario s (bovenlokaal) en stappenplan om te komen tot keuzes medio 2013 In fase 2 gaat de regio inrichten (2013) door het uitvoeren van een stappenplan om media 2013 keuzes te maken over de randvoorwaarden waaraan het nieuwe jeugdzorgstelsel moet voldoen. In de tweede helft van 2013 worden deze randvoorwaarden gecreëerd. Tot slot beslaat fase 3 het verrichten (2014) waarin een start wordt gemaakt met het organiseren/inkopen/contracteren/subsidiëren van zorg. Afbeelding 1: De jeugdcloud in jeugdzorg 3.0 Alares/JB Lorenz

5 Wat als we eens helemaal opnieuw beginnen? Belangrijke inspiratie voor deze visie was de YouTube film over de jeugdcloud, die Alares in de zomer van 2012 ontwikkelde, om gemeenten te laten zien wat er allemaal mogelijk is als je innovatief over een echte transformatie nadenkt 1. De gemeenten spraken de wens uit voor een echte transformatie, met innovaties zoals de jeugdcloud, om het jeugdzorgstelsel helemaal opnieuw in te richten. Zij kijken uit naar mogelijkheden zoals in de film geschetst: gezinsgebonden dossiers, eigen kracht coaches, zelfhulp, marktplaats, beoordeling en gezinsvolgende budgetten. Deze ambities worden in de visie nog niet expliciet, maar liggen eigenlijk impliciet achter de visie verscholen. Door verdere invulling hieraan maakt West-Brabant een echte transformatie Vraagstelling De 18 gemeenten zien dat het, om de visie en de bijbehorende innovatieve keuzes te realiseren, noodzakelijk is om samen te werken. Tegelijkertijd is er nog onvoldoende zicht op: de zorgvormen waarin deze noodzaak tot samenwerking zich voordoet op welk niveau (bijv. regionaal of lokaal) deze samenwerking per zorgvorm georganiseerd dient te worden welke organisatorische en juridische instrumenten ingezet moeten worden om deze samenwerking te realiseren welke financiële scenario s hierbij denkbaar zijn Deze eindrapportage biedt zicht op de antwoorden van deze vragen en kunnen tegelijkertijd worden gebruikt als bouwstenen om de transformatie vorm te geven Leeswijzer We bouwen dit rapport op aan de hand van vijf hoofdstukken: eerst geven we de visie op de transformatie jeugdzorg met daarin een beschrijving van de jeugdcloud. In hoofdstuk 3 geven we inzicht in de sturingsmodellen van jeugdzorg 3.0. Hoofdstuk 4 beschrijft een praktijksituatie van de gemeenten Breda en Geertruidenberg. In hoofdstuk 5 doorlopen we de beantwoording van de onderzoeksvragen met conclusies en resultaten Tekeningen Bij dit ontwerp hoort een grafische weergave. We maakten deze schets in Prezi, zodat het mogelijk is op verschillende delen in te zoomen. De Prezi en dit ontwerp verspreiden we ook online, zodat het ook andere gemeenten kan inspireren om innovatieve keuzes te maken. De link naar de bijbehorende Prezi is: 1 Bekijk het filmpje over de jeugdcloud op Alares/JB Lorenz

6 Visie op transformatie jeugdzorg 2. Visie op transformatie jeugdzorg Gemeenten en aanbieders kunnen nu het momentum van de decentralisatie van de jeugdzorg benutten om echt anders te gaan organiseren. Gebruikmakend van de eigen kracht van ouders, de samen kracht van de civil society en de online mogelijkheden van nu. Deze transformatie is vraaggericht en past in het opnieuw organiseren van de jeugdzorg. Dit opnieuw organiseren wordt ook wel jeugdzorg 3.0 genoemd. Dit hoofdstuk beschrijft de visie op de transformatie jeugdzorg aan de hand van de sturingsfilosofie van 1.0 naar 3.0, het gebruik van de jeugdcloud, een beschrijving van de eigen kracht, de positie van kwetsbare gezinnen en de financiering van de (jeugd)zorg Sturingsfilosofie transitie jeugdzorg: van 1.0 naar 3.0 We gebruiken voor de transitie jeugdzorg de analogie van het Internet om met de termen van 1.0 naar 3.0 drie scenario s aan te geven waarmee een systeem, de samenleving of de jeugdzorg zich kan organiseren. Scenario 1.0 staat voor het meest conservatief, de 3.0 gedachten voor het meest innovatieve en 2.0 is een soort tussenvorm of middenweg, met aspecten van beiden. Jeugdzorg 2.0 stimuleert bijvoorbeeld het gebruik van sociale media in het contact met de cliënt. Afbeelding 2 geeft de sturingsfilosofie schematisch weer met daaronder een uitleg per scenario. Top-down Zwermen Afbeelding 2: Sturingsfilosofie transitie jeugdzorg van 1.0 naar Staat voor traditionele top-down sturing, vanuit de command and control gedachte dat centraal aansturen het beste werkt. In de praktijk werkt dit alleen in situaties waar de omgeving stabiel en ook alle expertise bij de beslissers aanwezig is. Veel organisaties werken traditioneel op deze manier. In de toekomst van de jeugdzorg staat 1.0 in onze ogen voor een kopie van het huidige systeem op lokaal niveau. Een echte transformatie wordt niet gemaakt. In scenario 1.0 is er een sterk optredende verzorgingsstaat, verstrekken gemeenten veelal subsidies aan instellingen en werkt men aanbodgestuurd. 2.0 Gaat over de introductie van tweerichtingsverkeer. Organisaties die vraaggestuurd willen gaan werken, met Het Nieuwe Werken aan de slag willen of nieuwe media willen inzetten komen in dit stadium terecht. Vaak krijgen medewerkers vrijheidsgraden toebedeeld waar de traditionele manier van organiseren en managen niet goed mee om kan gaan. Er wordt hier vaak een gedeeltelijke innovatieslag gemaakt, maar deze is nog niet helemaal afgemaakt. In scenario 2.0 is er een terugtredende overheid, die uitgaat van een grote zelfredzaamheid van burgers, besteden gemeenten opdrachten aan op de markt en ontstaat er zelfregulering door instellingen (openheid in prijs en kwaliteit). Alares/JB Lorenz

7 Visie op transformatie jeugdzorg 3.0 Gaat over genetwerkte intelligentie. Over een samenleving die zichzelf bottom-up organiseert. Dit kan als we nieuwe media omarmen en ons ook hiernaar gaan organiseren. Netwerken van voor zichzelf opkomende consumenten, ZP ers, cliënten en gezinnen organiseren zelf hun behoeften. Eigen kracht staat hier centraal. In de jeugdzorg hebben we het dan bijvoorbeeld over zelf keuzes kunnen maken voor hulp, deze zelf beoordelen, zelf over alle informatie (jouw dossier) beschikken en gezinsgebonden budgetten. Denk hierbij aan vormen zoals Buurtzorg en allerlei zelfsturende communities. In scenario 3.0 organiseren burgers zelf hun hulp, besteden zij hun eigen zorgbudget bij aanbieders van hun voorkeur en is er geen bovenlokale inkoop meer. Bovenstaande scenario s krijgen een duidelijke plaats in de matrix van de sturingsmodellen (zie bijlage I voor de matrix). De jeugdcloud, als onderdeel van jeugdzorg 3.0 beslaat volledig het laatste scenario waarin bijvoorbeeld het virtuele gezinsbudget en de zorgmarktplaats een typische 3.0 gedachten is. De volgende paragraaf gaat dieper in op de jeugdcloud en beschrijft de functionaliteiten die hierin mogelijk zijn De jeugdcloud als onderdeel van jeugdzorg 3.0 Het opnieuw organiseren én gebruik maken van de online innovatiemogelijkheden van nu noemen wij jeugdzorg 3.0 en staat voor gezins- en vraaggericht denken en werken. De jeugdcloud visualiseert dit en kent in de basis vijf apps : het gezinsdossier, E-ondersteuning, een vraagverduidelijker, een zorgmarktplaats en een virtueel gezinsbudget. Voordat we verder inzoomen op de verschillende apps in de jeugdcloud beschrijven we eerst in deze paragraaf de voorwaarden van jeugdzorg 3.0, de overkoepelde filosofie waaronder de jeugdcloud valt Uitgangspunten jeugdzorg 3.0 Jeugdzorg 3.0 kent zeven uitgangspunten die ervoor zorgen stapsgewijs een vraaggerichte omgeving te creëren en stimuleren. De basis is het hebben van eigen kracht. Iedereen heeft een bepaalde eigen kracht voor het zelf initiëren en organiseren van hulp, tenzij dit niet mogelijk is. We onderscheiden daarin drie soorten van eigen kracht: 1) volledig in eigen kracht, 2) in eigen kracht maar met een ondersteuning en 3) eigen kracht die tijdelijk overgenomen wordt door anderen. Doel in de hulpverlening is te allen tijde de eigen kracht van gezinnen te benutten, behouden en versterken. Het tweede uitgangspunt in jeugdzorg 3.0 is de jeugdcloud digitale ondersteuning biedt. We streven ernaar het gebruik van online mogelijkheden maximaal te benutten, dit betekent dus niet dat het face-to-face contact verdwijnt. Sterker nog, de eigen kracht coach (EKC) helpt jou waar nodig (via chat of fysiek) bij het bepalen van de zorgvraag en het juiste aanbod (vraaggericht). De EKC verduidelijkt hierdoor samen met het gezin de vraag (derde uitgangspunt). Het is aan de aanbieders om duidelijke dienstverlening te bieden. Een vierde uitgangspunt in jeugdzorg 3.0 is het eigen beheer van jouw zorgbudget. Gezinnen bepalen zelf waarvoor zij hun eigen virtuele budget inzetten. Dit stimuleert maximaal de eigen kracht en gezinnen kunnen waar nodig ondersteund worden door hun eigen coach. Bijkomend voordeel van het eigen virtuele budget is dat aanbieders gedwongen worden vraaggericht te gaan werken (uitgangspunt vijf). Het gezin bepaalt immers waar en welke zorg zij inkopen. Uitgangspunt zes is dan ook aansluiting zoeken op de mogelijkheden die er anno 2012 al zijn, zoals het kunnen beschikken over jouw eigen informatie en beheer daarvan. Alares/JB Lorenz

8 Visie op transformatie jeugdzorg Afbeelding 3: Inspiratievoorbeelden van succesvolle innovaties Tot slot uitgangspunt zeven van jeugdzorg 3.0 het sturen op basis van vertrouwen. Gemeenten hebben de sleutel in handen om gezins- en vraaggericht werken echt handen en voeten te geven. Enerzijds door het faciliteren en stimuleren van de online mogelijkheden van nu en anderzijds door haar inwoners het vertrouwen te geven zelf de verantwoordelijkheid voor hun zorgvraag te kunnen bepalen en inkopen. Het loslaten van de huidige systemen en het bijbehorende denken en werken is dan ook de grootste uitdaging om tot 3.0 denken te komen De jeugdcloud Zoals gezegd visualiseert de jeugdcloud jeugdzorg 3.0 door het toekennen van functionaliteiten of apps aan gezinnen. Deze subparagraaf beschrijft aan de hand van de vijf functies de werking van de jeugdcloud. De jeugdcloud bestaat in basis uit vijf functionaliteiten: - Functie 1: Het gezinsdossier - Functie 2: E-ondersteuning - Functie 3: Een vraagverduidelijker - Functie 4: Een zorgmarktplaats - Functie 5: Een virtueel gezinsbudget Alares/JB Lorenz

9 Visie op transformatie jeugdzorg Functie 1: Het gezinsdossier In de jeugdcloud beheert het gezin haar eigen dossier. Het eigen gezinsdossier biedt daarmee een oplossing voor alle frustraties bij ouders en hulpverleners over de versnippering van informatie in de verschillende systemen. Iedere baby krijgt bij geboorte de beschikking over een eigen cloudomgeving waarin alle gegevens van het kind (het zogenaamde groeiboekje) gedigitaliseerd in jouw dossier terechtkomen. De cloud groeit je hele leven mee en blijft ook van jou. Dit betekent dat jezelf het beheer heb over wie, wanneer in jouw dossier kan. Je deelt pas jouw gegevens met bijvoorbeeld familie of hulpverleners wanneer je daar zelf toestemming voor geeft. Hierdoor beschik je zelf over doelen, gespreksverslagen, een agenda én biedt het uitwisselen van informatie tussen hulpverleners veel zorginhoudelijke voordelen. Afbeelding 4: Eén online gezinsdossier waarvan de toegang door het gezin zelf wordt beheerd Functie 2: E-ondersteuning De jeugdcloud biedt online ondersteuning voor iedereen. We onderscheiden twee manieren van E-ondersteuning: 1) het vinden van kwalitatief goede online informatie (ingegeven door gekwalificeerde hulpverleners) en 2) de ondersteuning via online communities. In deze online communities kunnen ouders onderling informatie met elkaar uitwisselen, kan je bijvoorbeeld chatten met een hulpverlener en kunnen hulpverleners onderling kennis uitwisselen. Dit alles op persoonlijke voorkeur afgestemd, afgeschermd en ter ondersteuning van jouw zorgvraag. Alares/JB Lorenz

10 Visie op transformatie jeugdzorg Afbeelding 5: Online ondersteuning om zonder dure hulp problemen op te lossen Functie 3: Een vraagverduidelijker Ieder kind is uniek, wat betekent dat ook elke zorgvraag specialistisch werk vraagt. De hulpvraag is daardoor ook niet altijd even duidelijk of te overzien. Laat staan wat de vraag achter de vraag is. Overigens zegt dit niets over de eigen kracht van het gezin. In de jeugdcloud is een vraagverduidelijker beschikbaar om de hulpvraag helder voor ogen te krijgen. De EKC ondersteunt hierbij fysiek dan wel digitaal via de chatfunctie. De uitkomsten van de vraagverduidelijker kan gezien worden als een soort van boodschappenlijstje waarmee je op de zorgmarktplaats jouw gewenste zorg kan inkopen. Op deze boodschappenlijst staan precies de antwoorden op jouw zorgvraag in zorgproducten. Afbeelding 6: Online ondersteuning bij het verduidelijken van de vraag Alares/JB Lorenz

11 Visie op transformatie jeugdzorg Functie 4: Een zorgmarktplaats Vraag en aanbod komen in de jeugdcloud samen op de zorgmarktplaats. Als je professionele hulp wilt inschakelen stel je jouw vraag aan het netwerk van aanbieders op de marktplaats. Met je boodschappenlijst is het relatief eenvoudig producten te selecteren. Je vindt het bijbehorende aanbod; uit de hele stad én daarbuiten, op alle niveaus en tegen verschillende prijzen. Het systeem toont bovenaan de aanbieders die de hoogste beoordeling kregen van andere gebruikers die dezelfde vraag stelden. Tijdens en in een eindbeoordeling rank je zelf de kwaliteit van de geboden zorg. Afbeelding 7: Op de zorgmarktplaats vindt het gezin aanbieders en beoordelen de hulp Functie 5: Een virtueel gezinsbudget Het optimaal inzetten en benutten van de eigen kracht kan niet zonder zelf je eigen virtuele budget te beheren. Hierdoor krijg je zicht op de zorgkosten en op de mogelijkheden om (nog) zorg in te kopen. Met je virtuele budget kan je op de zorgmarktplaats zorg inkopen. Vooraf geeft de zorgaanbieder inzicht in de te verschaffen zorg én kosten. De gebruiker ontvangt, beoordeelt en betaalt zelf de hulpverlening vanuit het online virtuele budget. Om de eigen kracht maximaal in te zetten heeft het virtuele budget drie eigenschappen: 1. Diensten kopen op de marktplaats 2. Budgetten met anderen uitwisselen 3. Budgetten samenvoegen (bijvoorbeeld van Wmo, AWBZ, jeugdzorg) Alares/JB Lorenz

12 Visie op transformatie jeugdzorg Afbeelding 8: Met een virtueel gezinsbudget betalen gezinnen de ontvangen hulp De toekenning van budgetten valt onder regie van de gemeente en zijn alleen aan zorg uit te geven. Iedereen heeft de mogelijkheid tot een eigen EK-coach ter beschikking om je te ondersteunen met het bepalen van zorg, het inkopen daarvan of voor het stellen van vragen. In de volgende paragraaf volgt een beschrijving van de eigen kracht van gezinnen en de rol van de omgeving, de EKC en aanbieders van zorg Maximaliseer eigen kracht Jeugdzorg 3.0 zet in op het maximaal inzetten, benutten en ondersteunen van de eigen kracht van gezinnen. Eigen kracht is een opzichzelfstaand begrip geworden, daarom eerst een definitie van eigen kracht zoals het PON in Jeugd in Cijfers (2012) deze beschrijft: het versterken van het vermogen van jeugdigen, gezinnen en hun directe omgeving om zelf problemen het hoofd te bieden. De jeugdcloud faciliteert het eigen kracht denken bij gezinnen en hulpverleners door het beheer over het eigen dossier, een eigen virtuele budget om op de zorgmarktplaats te kunnen besteden en de online communities om zelf informatie op te zoeken en te delen. In de matrix is in scenario 3.0 de eigen kracht het meeste uitgewerkt. De burger reguleert immers zelf zijn hulpvraag, initieert zelf de toegang tot een hulpverlener (of EKC via de jeugdcloud), bepaalt zelf welke aanbieder hij kiest voor de levering van zorg en rankt de geleverde zorg door de hulpverlener Ieder gezin heeft eigen kracht De eigen kracht van burgers krijgt in de aansturing en verantwoording tussen zorgaanbieders en gemeenten in jeugdzorg 3.0 een duidelijke plaats. Eén van de uitgangspunten van jeugdzorg 3.0 is dat iedereen een eigen kracht heeft. Het ene gezin soms meer dan het andere, maar het vertrekpunt in hulpverlening blijft om gezinnen te ondersteunen en zoveel mogelijk terug te plaatsen in hun eigen kracht. Afbeelding 9 geeft deze verschillende eigen kracht-niveaus weer. Alares/JB Lorenz

13 Visie op transformatie jeugdzorg Afbeelding 9: Drie verschillende eigen kracht-niveaus van gezinnen Gezinnen zijn in staat hun zorg zelf te bepalen of in te kopen vanuit de jeugdcloud. De jeugdcloud geeft het gezin de beschikking over de benodigde informatie en tools hiervoor. We werken vanuit het vertrouwen in het gezin om hiermee om te gaan en het vertrouwen in professionals om invulling aan de eigen kracht van het gezin te geven. We noemen dit de eigen kracht-niveau 1. Mocht blijken dat het gezin in mindere of meerdere mate niet zelfstandig hun hulpvraag kan organiseren, spreken we over niveau 2. Met behulp van de EK-coach kan in de jeugdcloud (digitaal of fysiek) de vraag verduidelijkt worden. Het gezin bepaalt wie er toegang heeft tot de jeugdcloud, zodoende blijft de eigen regie bij het gezin zelf. Tot slot EK-niveau 3; Wanneer, bijvoorbeeld uit signalen van kindermishandeling of de veiligheid van het kind in het geding is, kunnen hulpverleners tijdelijk (desnoods via de kinderrechter) dwingend zorg organiseren. Hierdoor krijgen zij toegang tot de jeugdcloud van het gezin. In samenspraak met de EK-coach wordt een passend zorgaanbod gekozen en het gezin zo snel mogelijk in de eigen kracht (terug)gezet De omgeving van het gezin Steeds meer wordt de leefomgeving meegenomen en betrokken bij het hulpproces. Met de mogelijkheden rond het delen van de budgetten, de e-ondersteuning in de cloud en andere middelen die de jeugdcloud aanreikt activeren we de omgeving. Tot de omgeving van het gezin behoren familie, de wijk, school, naschoolse opvang en maatschappelijke organisaties. Het gezin brengt (al dan niet met de EK-coach) de omgeving in kaart en maakt de mogelijkheden inzichtelijk om de eigen kracht te activeren. Het vullen van de jeugdcloud is zo geen instrument meer geworden van alleen het gezin, maar ook de juffrouw, oma en opa of de sportleraar kunnen zo meehelpen om de eigen kracht van het gezin te versterken. Samen sta je sterk. Alares/JB Lorenz

14 Visie op transformatie jeugdzorg De eigen kracht coach De EK-coach ondersteunt gezinnen, wijken, scholen en netwerken waar nodig in het activeren van de eigen kracht. De EK-coach staat klaar met raad en daad voor allerlei soorten (zorg) vragen. Het gezin kan de EK-coach inzetten bij het verduidelijken van de zorgvraag. Dit kan aan de keukentafel, maar ook online via de vraagverduidelijker. Zo is de EK-coach de onafhankelijke adviseur die gezinnen in kunnen zetten bij het zoeken naar oplossingen voor problemen. De EK-coach heeft naast een coachende ook een signalerende functie. De meeste EK-coaches bevinden zich namelijk direct in de wijk, of bijvoorbeeld op scholen en in samenwerking met de wijkagent. Zo kent hij of zij de omstandigheden in de wijk en heeft voelsprieten op de hoeken van de straat. De EK-coach is gemachtigd om zelfstandig tussen eigen kracht niveaus 1 en 2 te schakelen. Indien noodzakelijk, dan kan de EK-coach in samenspraak met het Openbaar Ministerie overgaan tot eigen kracht niveau 3, waardoor de hulpverleners direct toegang tot de jeugdcloud krijgen (dwang en drang). Om zijn rol goed te kunnen vervullen is de EK-coach onafhankelijk ten opzichte van het aanbod. De coach maakt budgettaire afwegingen in het belang van het gezin. Tot slot dient de EK-coach een flinke dosis systeem- en casekennis te bezitten. Dit wil nadrukkelijk niet zeggen dat de coach hoog opgeleid moet zijn, of dat zij over diepgaande zorgkennis beschikt. De competentie om de vraag achter de vraag, door zich goed in het gezin te kunnen inleven, te kunnen achterhalen is van bovengeschikt belang Aanbieders zetten gezinnen in de eigen kracht Aanbieders handelen en verlenen zorg met het uitgangspunt om gezinnen te plaatsen in hun eigen kracht. Gezinnen kunnen door middel van het virtuele budget een geschikte aanbieder voor hun hulpvraag inkopen op de zorgmarktplaats. Elke gebruiker actief op de marktplaats moet aan twee voorwaarden voldoen: 1. Elke zorgaanbieder moet voldoen aan een basisset kwaliteitsafspraken om actief te kunnen participeren op de zorgmarktplaats. De gemeente heeft hierin de regierol en bepaalt aan welke eisen moet worden voldaan; 2. Zorggebruikers kunnen de kwaliteit van de geleverde producten ranken en daarmee aangeven wat hun oordeel is over de geleverde zorg. Er is vertrouwen in de zorgaanbieder voor de levering van kwaliteit aan de gezinnen. Als je voldoet aan de eisen mag je actief worden op de marktplaats. Dit impliceert dat ook aanbieders van buiten de bestaande (gemeentelijke en regionale) grenzen mogen meedoen. Misschien wel een online aanbieder uit Utrecht. Doel is een variatie aan producten en diensten te hebben, gebaseerd op de vraag van de zorggebruiker De Eigen Kracht-conferentie Een praktisch instrument om nu al de eigen kracht van gezinnen vorm te geven is de Eigen Kracht-conferentie. Tijdens de conferentie bepaalt gezin met familie, vrienden en bekenden een plan voor de toekomst. Het gezin wordt gestimuleerd maximaal in te zetten op de eigen kracht. Gecoördineerd en met duidelijk doelen worden afspraken gemaakt over de zorgvraag en verlening van het gezin. Maar de Eigen Kracht-conferentie biedt meer voordelen. De inzet van Eigen Kracht-conferentie zorgt voor een vermindering van de werkdruk van professionals. Tweederde Alares/JB Lorenz

15 Visie op transformatie jeugdzorg van de acties die door familie, vrienden en bekenden worden uitgevoerd zouden anders door professionals gedaan worden 2. Het werkt om een plan te maken en de regie over de oplossingen bij de persoon zelf neer te leggen (of eigen kring). Dit tonen verschillende onderzoeken van de afgelopen jaren aan. Veel kinderen worden door de EK-conferentie niet uit huis geplaatst en krijgen hun leven door het opstellen van een plan en doelen met familie en bekenden weer op de rit. Op deze manier wordt de samenleving veel geld bespaard. Er is minder inzet van dure verblijfsvormen voor kinderen nodig. In de huidige praktijk wordt er in de regio West-Brabant (nog) weinig gebruik gemaakt van de Eigen Kracht Conferentie. Er zijn geen eenduidige cijfers beschikbaar. De Eigen Krachtconferentie is een instrument die past binnen de gedachten van jeugdzorg 3.0. Gezinnen hebben hun eigen verhaal, organisaties en gemeenten sluiten aan op de (hulp)vraag van het gezin en benutten daardoor de eigen kracht van het gezin. Deze manier van werken heeft direct invloed op de manier van werken en het inkoopbeleid van de gemeente. De jeugdcloud faciliteert deze nieuwe manier van organiseren door onder andere de inzet van de EK-coach, het virtuele gezinsbudget en het beheren van het eigen dossier (met gestelde doelen) Kwetsbare gezinnen Transformeren betekent in het geval van de transformatie in de jeugdzorg dat je vertrouwen hebt in gezinnen en de eigen kracht die ze hebben. In veel gevallen betekent dit dat gezinnen zelf hun hulpvraag kunnen formuleren en inkopen, andere gezinnen hebben een ondersteuning nodig. In deze paragraaf beschrijven we de laatst genoemde doelgroep Ingrijpen kwetsbare gezinnen: wanneer en hoe gerechtvaardigd? Het stimuleren van eigen kracht staat centraal. Dat betekent dat er veel verantwoordelijkheden komen te liggen bij de zorgvragers. Er is een groep waar dit beperkt mogelijk is. Denk aan de gezinnen die gedwongen hulpverlening moeten accepteren en kwetsbare gezinnen (zorgmijders, multiproblem, LVB, psychiatrie, verslaving, et cetera). Voor deze groep zal de overheid meer support moeten bieden vanuit de verantwoordelijkheid voor deze doelgroep. De gemeente kan daarvoor het volgende doen. De eigen kracht coach kan aan de gezinnen vragen in hoeverre ze het zelf willen en kunnen doen. Daarnaast kan via de zelfredzaamheidsmatrix, of het Ernsttaxatiemodel, gezinnen 'gescoord' worden op hun vermogen om op eigen kracht hun zorgvragen op te lossen. Bij een score lager dan een bepaalde norm is het mogelijk om meer aan actievere support van de EK-coach in te zetten. Wanneer er sprake is van dwang en drang is er geen keuze meer van de gezinnen, maar is de support van de EK-coach en de hulpverleners actiever en niet meer vrijblijvend. Deze afspraken komen in het gezinsdossier in de jeugdcloud, zodat voor iedereen duidelijk is wanneer de hulpverleners actiever zullen ingrijpen in het gezin en er dwang en drang uitgeoefend wordt. Dit geeft helderheid aan beide kanten en zorgt voor een escape bij vastlopende hulpverlening. 2 Bron: Website Eigen Kracht-conferentie (2012) Alares/JB Lorenz

16 Visie op transformatie jeugdzorg Dwang en drang Gezinnen op eigen kracht-niveau 3 zijn tijdelijk niet in staat om de regie over hun eigen zorgvraag en consumptie te voeren. De EK-coach heeft dan een dwingender karakter om afspraken met het gezin te maken en daarop toe te zien. Het gezin blijft primair verantwoordelijk voor haar eigen situatie. Dit neemt niet weg dat de zorg die onder dwang en drang valt een bepaalde sturing en controle door de gemeente behoeft. Immers als de veiligheid van het kind (of kinderen) in gevaar is, heeft de gemeente de verantwoordelijkheid passende maatregelen te treffen. Per sturingsfilosofie van 1.0, 2.0 of 3.0 geldt een andere aanpak. In scenario 3.0 zien we de rol van de EK-coach en zorgaanbieders om altijd gezinnen proberen terug te krijgen in hun eigen kracht, kopen gezinnen zelf zorg in op de zorgmarktplaats en selecteren zij een geschikte aanbieder die bij hen past Financiering van (jeugd)zorg Met de transitie jeugdzorg verandert ook de financiering van zorg. Waar nu verschillende partijen het geld beheren, is na 2015 de gemeente eindverantwoordelijk voor de geldstromen in de jeugdzorg. De jeugdcloud biedt een handvat hoe met deze financiering om te gaan door een virtueel budget aan gezinnen te verstrekken. De mogelijkheden en gevolgen van deze financiering in jeugdzorg 3.0 wordt in deze paragraaf nader toegelicht Verdeling van gemeentelijke middelen De gemeente krijgt door de decentralisatie van de jeugdzorg de verantwoordelijkheid over de financiering van de jeugdzorg. Dit brengt gemeenten tot nieuwe mogelijkheden en daarmee keuzes tot het anders organiseren van de verdeling van middelen. Gebaseerd op de sturingsfilosofie van 1.0 naar 3.0 heeft de gemeenten drie mogelijkheden: 1. In scenario 1.0 financiert de gemeente de jeugdzorg door het versterken van subsidies aan instellingen 2. Scenario 2.0 voorziet in een lokale inkoop en financiering op basis van geleverde diensten door een aanbesteding via de markt 3. En in scenario 3.0 besteden burgers zelf hun eigen zorgbudget bij een aanbieder naar keuze Scenario 3.0 gaat in de financiering van zorg het verst door budgetten toe te kennen aan gezinnen. De keuze of, aan wie en hoeveel zorgbudget gezinnen krijgen valt onder regie van de gemeente. Dit vraagt om bestuurlijke keuzes met betrekking tot financieringsvormen, eigen bijdragen, de samenhang in zorg en het uitwisselen van budgetten vanuit bijvoorbeeld de Wmo, AWBZ en jeugdzorg. Zie paragraaf 3.2 voor een beschrijving van de zorginkoopmodellen die achter de financiering van de jeugdzorg ten grondslag liggen Invoering eigen bijdrage Volgens de huidige Wet op de Jeugdzorg (art. 69 en art. 70) bestaan er twee manieren waarop ouders en/of kinderen mee moeten betalen aan de verleende jeugdzorg. Het gaat om een ouderbijdrage en een eigen bijdrage door het kind. De ouderbijdrage komt toe aan het Rijk en wordt vastgesteld en geïnd door het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen. De eigen bijdrage wordt vastgesteld en geïnd door de betrokken zorgaanbieder. De hoogte van de bijdragen zijn afhankelijk van het soort zorg (dagbehandeling of behandeling met verblijf) en de inkomens van de desbetreffende ouders en jongeren. Voorts benoemt de wet (art. 71) een aantal uitzonderingssituaties, waarin er geen bijdrage verschuldigd is. Dit is bijvoorbeeld het geval in crisissituaties en voor zorg die vergoed wordt vanuit de AWBZ. Alares/JB Lorenz

17 Visie op transformatie jeugdzorg De korting van het Rijk op basis van de in te voeren eigen bijdrage is vervallen in het nieuwe regeerakkoord. Niettemin is het de moeite waard om wel na te denken of de gemeenten een eigen bijdrage willen invoeren. Niet vanuit de gedachte dat dit veel inkomsten gaat opleveren, maar wel om het kostenbewustzijn voor bepaalde vormen van zorg te bevorderen. Er is een mogelijkheid om de eigen bijdrage breder dan alleen voor de jeugdzorg in te voeren. Voor zorg die nu vanuit de AWBZ wordt vergoed zou dan dus eveneens een eigen bijdrage kunnen worden gevraagd (en mogelijk ook voor delen vanuit de ZVW). Bij de invoering van de eigen bijdrage moeten de gemeenten ook afwegen of zij hiermee een risico willen lopen dat gezinnen zorg gaan mijden. Het zorgdempend effect kan averechts werken bij de gezinnen die het juist nodig hebben (vanuit het perspectief van de professional) Vanuit een van de zorginstellingen in de regio Rotterdam is gebleken dat ongeveer 1/3 deel van de verplichte eigen bijdragen ook daadwerkelijk door hen geïnd kan worden. De kosten van deze inning zijn ongeveer even hoog als de directe opbrengsten. Daar staat tegenover dat er ook sprake is van indirecte effecten, doordat de eigen bijdrage leidt tot een zorgdempend effect. De omvang van dit effect dient desgewenst nader in beeld te worden gebracht. Alares/JB Lorenz

18 Sturingsmodellen jeugdzorg Sturingsmodellen jeugdzorg 3.0 Dit hoofdstuk beschrijft de sturingsmodellen die in jeugdzorg 3.0 van toepassing zijn. In vier paragrafen beschrijven we de inhoud van de sturingsmodellen, de zorginkoopmodellen die daaraan gekoppeld zijn, de gevolgen voor het lokaal of bovenlokaal organiseren van zorg, en de betrokken partijen: de vrager, de aanbieder en de regisseur (de gemeente) Sturingsmodellen: de matrix uitgediept In bijlage I staat de matrix sturingsmodellen met daarin per factor een beschrijving wat dit betekent voor de scenario s 1.0, 2.0 en 3.0 en de gevolgen voor vrager (burger), aanbieder (professional) en regisseur (gemeente). De paragraaf biedt een overzicht van de gebruikte factoren met begrippen- en interpretatielijst, een beschrijving van de assen van verantwoordelijkheid, en in paragraaf een schets van de huidige situatie. Tot slot geeft paragraaf zicht op de gewenste situatie in scenario De factoren We hebben in de matrix de volgende factoren opgenomen die kunnen veranderen in de drie scenario s. In de matrix van bijlage 1 hebben we per cel kort aangegeven hoe de factor uitwerkt in dat betreffende scenario. Sommige factoren hebben in de matrix nog een onderverdeling. Deze is niet in onderstaande uitleg meegenomen. Omdat de uitleg in de matrix beknopt is, leggen we hieronder uit wat de factoren inhouden. Factoren van de vragers Versterken zelfredzaamheid Toegang tot hulpverlener Interactie Beheer cliëntendossiers Keuzevrijheid burger het beroep dat wordt gedaan op de zelfredzaamheid van burgers wie en wat bepaalt de toegang tot de hulpverleners de wijze van communiceren en interactie tussen hulpverlener en cliënt wie beheert de cliënteninformatie de mate waarin de burger vrij is om aanbieder en aanbod te kiezen Factoren van de regisseur Aanspraak op zorg Inkoop van zorg Financiering van zorg Financiële beheersbaarheid Budget toekenning Budget toegang Eigen bijdrage cliënt Beleidsvrijheid gemeente i.r.t. regioafspraken Productportfolio Rol GR West-Brabant Bestuurlijke verantwoordelijkheid Sturingsindicatoren Beheer sturingsdata Organisatievorm CJG de wijze waarop een burger zorg kan krijgen de organisatie van de inkoop van zorg de manier waarop zorg wordt gefinancierd de mate waarin de regisseur invloed heeft op de besteding van de middelen wie ontvangt de middelen om zorg te leveren wie bepaalt het gebruik van het budget en daarmee het gebruik van zorg de mate waarin een cliënt zelf een deel van de zorg financiert de mate van beleidsvrijheid van de gemeente de wijze waarop het productpakket wordt samengesteld de rol die de GR speelt in de verschillende scenario s de mate waarin het lokale bestuur verantwoordelijk is de wijze waarop de indicatoren worden bepaald de verantwoordelijkheid voor het beheer van de sturingsgegevens de wijze waarop het concept CJG is georganiseerd Alares/JB Lorenz

19 Sturingsmodellen jeugdzorg 3.0 Factoren regisseur en aanbieders Onderlinge vergelijkbaarheid aanbod Positionering gedwongen hulpverlening Aansprakelijkheid financiële risico's Solidariteit Samenwerking Rollen de mate waarin aanbieders vergelijkbaar zijn in hun aanbod de manier waarop de gedwongen hulpverlening is georganiseerd de partij/ het mechanisme die/dat de financiële risico's draagt de wijze waarop solidariteit is geregeld de wijze waarop de samenwerking wordt georganiseerd tussen instelling, burger en gemeente de invulling van de rollen opdrachtgever, marktmeester, inkoper en uitvoerder Factoren van de aanbieders Concurrentie Organisatievorm instellingen Positie professional Continuïteit van zorg Innovatie van zorg Rol CJG Efficiëntie Rendement van de zorg Aansprakelijkheid kwaliteit Indicatiestelling de mate waarin concurrentie tussen aanbieders een rol speelt de wijze waarop de instellingen zijn ingericht de manier waarop de professional is ingebed in de organisatie en het stelsel de wijze waarop de verantwoordelijkheid voor de continuïteit is geregeld de wijze waarop innovatie tot stand komt de rol van het concept CJG de wijze waarop efficiëntie is geregeld en wie er belang bij heeft de wijze waarop het rendement van de zorg zichtbaar wordt de wijze waarop de aansprakelijkheid is geregeld de manier waarop indicatie een rol speelt bij de verlening van zorg De matrix geeft een beknopt overzicht van de invulling van al deze bovenstaande factoren in de drie scenario s. Daarnaast willen we een aantal elementen nader uitdiepen in de volgende paragrafen De assen van verantwoordelijkheid De gemeente heeft verschillende mogelijkheden om de zorgaanbieders te sturen. De sturing is in te delen volgens twee assen: 1: top-down vs bottom-up De top-down sturingsbenadering houdt in dat een overheid regels en kaders stelt en oplegt aan de uitvoerende partijen. De sturing wordt bepaald door de opdrachtgever, in dit geval de overheid. De uitvoerende organisaties zijn uitvoerder van de opdrachten die de overheid heeft bedacht. Bij de bottom-up sturingsbenadering stelt de overheid zich terughoudend op en laat de sturing starten (en bepalen) door de instellingen en de burgers. Pas wanneer de partijen er niet meer uitkomen, kan de overheid besluiten om te sturen op het proces en of de uitkomsten. 2: faciliterend vs voorschrijvend De tweede as gaat over de horizontale sturingsmogelijkheden die er zijn. De faciliterende sturing gaat over het mogelijk maken van interacties tussen partijen. De overheid stelt zich als procesregisseur op en neemt eventuele belemmeringen weg om de vrije interactie tussen burgers en instellingen te bevorderen. Er wordt uitgegaan van een (grote) zelfredzaamheid en eigen kracht van de burgers en van instellingen die daarop inspelen. Alares/JB Lorenz

20 Sturingsmodellen jeugdzorg 3.0 Een voorschrijvende sturing dicteert regels rondom kwaliteit, toegang, output, et cetera. Door inhoudelijke regels op te stellen wordt de toegang tot voorzieningen en de financiering geregeld. De overheid kan bijvoorbeeld stellen dat organisaties aan bepaalde kwaliteitseisen moet voldoen om in aanmerking te komen voor het leveren van diensten. Wanneer we de assen combineren, krijgen we de volgende sturingsmatrix met vier kwadranten waar de sturing op de jeugdzorg in geplaatst kan worden. Afbeelding 10: De assen van verantwoordelijkheid Per kwadrant ontstaan dan de volgende vier sturingsvarianten: Kwadrant 1: top- down en faciliterend: maatschappelijke resultaat De overheid stuurt op afstand op maatschappelijke effecten zoals vermindering schooluitval, verhoging veiligheid in een wijk, et cetera (zie overzicht sturingsindicatoren). De uitvoerders (en burgers) zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het bereiken van het resultaat en het halen van de maatschappelijke doelen die de overheid stelt. De inkoop van diensten kan gaan via een consortium van aanbieders, bijvoorbeeld via maatschappelijke aanbesteding, eventueel gecombineerd met gezinsvolgende budgetten, of wijkbudgetten. De verantwoording aan de overheid en aan de bevolking komt van de instellingen en gaat in op de maatschappelijke effecten. Een lange termijn horizon is belangrijk om inzicht te hebben in maatschappelijke effecten. Een probleem is de bewijsbaarheid van het resultaat van de inzet van de (individuele) instellingen en de relatie met de maatschappelijke effecten. Kwadrant 2: top down en voorschrijvend: overheid bepaalt De overheid stuurt directief en de toegang tot de zorg voor aanbieders en burgers is geprotocolleerd. De monitoring op de uitvoering door de overheid is uitgebreid en reguleert de markt. Burgers hebben toegang via indicatiestelling en er is weinig ruimte voor lokaal maatwerk. De overheid is de centrale inkoper van diensten bij aanbieders in dit kwadrant. Productie wordt gelimiteerd door de overheid en ingekocht op basis van prognoses. Er is transparantie in kostprijs en kwaliteit door de overheid gestelde eisen. De financiële risico's zijn beperkt. De inkoop gaat via instellingssubsidies met productie afspraken en afspraken over kwaliteit. Het nadeel is de beperkte prikkel tot innovatie en mogelijkheden voor nieuwe toetreders. Alares/JB Lorenz

21 Sturingsmodellen jeugdzorg 3.0 Kwadrant 3: bottom-up en faciliterend: eigen kracht eerst De overheid faciliteert maximaal het versterken van de eigen kracht door het wegnemen van de belemmeringen voor de toegang tot de zorg. De sturing vanuit de overheid is minimaal. In dit kwadrant regelen de burgers en de instellingen zelf de interactie en uitwisseling van diensten. Burgers hebben hun eigen budget en kiezen hun eigen aanbieder op basis van peer reviews (zoals bijvoorbeeld gebeurt op websites als Iens en vergelijkingssites van verzekeringen). Kwaliteit wordt bepaald door behoeften van burgers. De budgetten worden beheerd door personen, en/of in de wijk door collectieven van burgers in samenspraak met (lokale) instellingen. Vraagstukken rondom solidariteit worden door het collectief opgelost. De overheid grijpt alleen in bij misstanden en in het gedwongen kader als de veiligheid in het geding is. De jeugdcloud en jeugdzorg 3.0 bevinden zich in dit kwadrant. Kwadrant 4: bottom-up en voorschrijvend: we lossen het samen op In dit kwadrant is er sprake van zelfregulering door middel van regels en richtlijnen door de instellingen via brancheverenigingen en landelijke kwaliteitseisen. De sturing vindt plaats door invulling van de kwaliteit via de brancheorganisaties, aangevuld met tuchtrecht als er zaken misgaan. Het zelfreinigend vermogen moet groot zijn. Het risico is die van de slager die zijn eigen vlees keurt. De strenge toegangseisen belemmeren mogelijk de toegang van nieuwe aanbieders. Burgers en overheid hebben zicht op de kwaliteit. Inkoop kan plaatsvinden door overheid en burgers, al of niet in collectief verband, (stemmen met de portemonnee). Een andere mogelijkheid is dat overheid budget beschikbaar stelt aan instellingen die aan het eigen keurmerk voldoen (trekkingsrechten), of laten de inkoop over aan de burgers. De overheid grijpt alleen in bij misstanden en in het gedwongen kader als de veiligheid in het geding is De huidige situatie in de assen van verantwoordelijkheid De huidige sturingsvisie van de overheid op de jeugdzorg zit in het rechterdeel van het bovenstaande sturingsmodel, in de kwadranten 2 en 4. De overheid bepaalt enerzijds via wet,- en regelgeving de landelijke kaders en koopt centraal (provinciaal) in bij de geïndiceerde jeugdzorgaanbieders. Tegelijkertijd is er een verantwoordelijkheid van de instellingen om de eigen kwaliteit te bewaken en wordt (via de brancheverenigingen) gewerkt aan de opstelling van branche brede kwaliteitscriteria. De implementatie daarvan is niet altijd even gemakkelijk omdat de voorschrijvende macht van de brancheverenigingen klein is en er op basis van consensus gewerkt wordt Gewenste situatie: naar jeugdzorg 3.0 Wanneer we kijken naar de visie van de regio West-Brabant en naar de wens om richting de jeugdzorg 3.0 te gaan dan zie we een duidelijke beweging naar een meer faciliterend model, waarbij de overheid stuurt op afstand en burgers en instellingen in staat stelt om met elkaar de juiste zorg te regelen. De vraag die de lokale overheid zichzelf moet stellen is in hoeverre ze nog top-down grip willen houden op de uitvoering van de jeugdzorg. Bij de invoering van de jeugdzorg 3.0 beweegt de overheid zich naar linksonder in het kwadrant, waarbij het primaat bij een collectief van burgers ligt en de overheid zeer beperkt stuurt. Dat kan alleen als de overheidssturing meer faciliterend wordt, waarbij er meer ruimte ontstaat voor de professional en de burger en er tegelijkertijd voldoende grip blijft door de overheid via inzicht in de resultaten en effecten van de (gezamenlijke) inspanningen van de aanbieders. De overheid zal nog wel kaders stellen aan bijvoorbeeld de kwaliteit, en binnen het gedwongen kader. Daarnaast heeft de lokale overheid de wettelijke verantwoordelijkheid voor de jeugdzorg en zal in die zin ook altijd eindverantwoordelijk blijven en dus daarin ook kaders stellen aan de uitvoering. Alares/JB Lorenz

22 Sturingsmodellen jeugdzorg Zorginkoopmodellen Er is een scala aan zorginkoopmodellen. De huidige manier van zorginkoop door gemeenten gebeurt meestal via subsidie aan een instelling, al of niet gekoppeld aan productie-afspraken. De huidige zorginkoop van de geïndiceerde jeugdzorg door de provincie gebeurt op een vergelijkbare wijze. Het zijn over het algemeen instellingssubsidies, gekoppeld aan een productprijzen, een productienorm en een budgetplafond. De inkoop van de jeugd-ggz of jeugd-lvb via zorgverzekeraar of zorgkantoor heeft weer een andere systematiek. Daar wordt gewerkt met een PGB, een DBC of ZZP. We hebben in bijlage 2 de verschillende inkoopmodellen op een rij gezet. De gemeente krijgt met de nieuwe verantwoordelijkheden ook de keuze om deze verschillende inkoopmodellen in te zetten voor de sturing op de jeugdzorg. Met de keuze voor een bepaalde sturingsfilosofie, kiest de gemeente ook impliciet voor een bepaalde manier van inkopen die daarbij aansluit. Inkopen volgens het 1.0 scenario bij een sturende overheid hoort ook een sturende inkoop, bijvoorbeeld via instellingssubsidies. Hier hoort ook bij dat de gemeente veel eisten stelt aan de aanbieders over de verantwoording van de middelen. Het voordeel is de eenvoud van de inkoopvorm. Het nadeel is de gebrekkige prikkel voor innovatie en efficiency. Inkopen volgens het 2.0 scenario Bij een wisselwerking tussen gemeenten, instellingen en burgers hoort meer vrijheid. Inkoopvormen die hierbij horen zijn aanbestedingen, PGB's en keten DBC's. Er is meer vrijheid voor instellingen en vragers, maar tegelijkertijd neemt de regeldruk toe vanwege de verantwoordingsdruk richting de financiers. Inkopen volgens het 3.0 scenario Hierin is er veel verantwoordelijkheid en vrijheid voor instellingen en burgers. De gemeente faciliteert de interactie tussen vrager en aanbieder. Inkoopmodellen die hierbij horen zijn het PGB, een gezinzsvolgend budget en wijkbudgetten. De essentie hiervan is dat de vrager beschikking heeft over zijn eigen (virtueel) budget en dat kan besteden bij de partij van zijn voorkeur Organisatieniveau: lokaal versus regionaal In deze paragraaf beschrijven we de gevolgen van de keuze van het sturings- en inkoopmodel voor het lokaal of bovenlokaal organiseren van zorg. Aan de hand van de scenario s beschrijven we wat lokaal of regionaal georganiseerd kan worden en wat de gevolgen voor de organisatie zijn Een nieuwe dimensie: een beleidswijziging door het Rijk Lokaal of regionaal? Het Rijk heeft hierover al een paar piketpaaltjes geslagen in beleidsbrieven en conceptwet. De uitvoering van jeugdbeschermingsmaatregelen, jeugdreclassering, het meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling (ASHG, AMK) en de gesloten jeugdhulp in het kader van ernstige opgroei- en opvoedingsproblemen moeten op bovenlokaal niveau worden georganiseerd. Mogelijk heeft het voordelen de inkoop/bekostiging van dure en (zeer) specialistische zorg ook bovenlokaal te organiseren maar dit heeft het Rijk open gelaten. Gemeenten hebben (tot één jaar voor inwerkingtreding wet) de tijd gekregen om zelf tot een landelijk dekkende regio-indeling met de bijbehorende afspraken te komen. Aandachtspunten die het Rijk aan gemeenten meegeeft zijn: houd rekening met bestaande samenwerkingsver- Alares/JB Lorenz

23 Sturingsmodellen jeugdzorg 3.0 banden, organiseer voldoende schaalgrootte en maak regionale afspraken over financiering van het zorg- en ondersteuningsaanbod en tot slot een financieringssystematiek die zo wordt ingericht dat afschuiven naar de zeer specialistische of ingrijpende hulp niet lonend is Argumenten voor bovenregionale samenwerking Op welke punten kan een gemeente overwegen om op bovenregionaal niveau samen te werken, welke domeinen liggen dan voor de hand: Inkoopvoorwaarden. Veel zorgaanbieders zullen hun diensten aanbieden in meer dan één gemeente. Voor zorgaanbieders is het onpraktisch om per gemeente te worden geconfronteerd met verschillende vormen van inkoop. Het is efficiënt als de inkoopvoorwaarden binnen een regio zoveel mogelijk zijn geharmoniseerd. Gedeelde inkooporganisatie. Een stap verder dan gelijke inkoopvoorwaarden is de oprichting van een gezamenlijk inkooporganisatie. Dit verlaagt de transactiekosten, maar zal leiden tot aanzienlijk hogere bestuurlijke drukte. Het is een mogelijkheid dat kleinere gemeenten hun inkoop laten verzorgen door een grote gemeente als Breda. Residentiële capaciteit. Het stichten van een nieuwe residentiële groep vergt een investering. Een maatschappelijk ondernemer zal deze investering terug willen verdienen. Als een investering om deze reden niet vanzelf door maatschappelijk ondernemers wordt gedaan, zal de gemeente wellicht moeten ingrijpen. Maar: ook andere gemeenten zouden profiteren van deze ingreep. De extra capaciteit zal praktisch gezien door kinderen uit alle regiogemeenten kunnen worden gebruikt, al is het maar doordat de druk op andere capaciteit afneemt. Een reden voor gemeenten om afspraken te maken over de kosten van investeringen. (Zeer) specialistische voorzieningen. Multifunctionele Centra (MFC), de academische ziekenhuizen onder de jeugdzorgaanbieders. Deze functie moet blijven bestaan. De vraag is: zal een reguliere bekostiging van gemaakte uren / gemaakte dagen voor deze voorzieningen tot voldoende duurzame exploitatie leiden? Zal een tijdelijke afzwakking van de vraag naar MFC leiden tot onoverkomelijke financiële risico s, waardoor de continuïteit van deze voorzieningen wordt bedreigd? En: is separaat budget nodig of wenselijk om deze voorzieningen (wetenschappelijk) onderzoek, innovatie en kennisspreiding te laten uitvoeren? Dit zou ook kunnen gelden voor het inkopen van crisisplekken waar een hogere inefficiëntie zit: de plekken zijn nodig, maar er is niet altijd 100% bezetting. Ook een crisisinterventieteam van BJZ dat 24/7 bereikbaar is, is wellicht zo n dienst. Gemeentelijke Inspectie jeugdzorg. Gemeenten kunnen de naleving van de visie en de handhaving van de eigen aanvullende voorwaarden door een eigen inspectie laten controleren. Aangezien veel zorgaanbieders in meerdere gemeenten actief zullen zijn, is het denkbaar dat gemeenten samen één inspectie in stand houden. Hiertoe zijn goede afspraken nodig over de verdeling van de inspectiecapaciteit. De kans bestaat dat een bovengemeentelijke inspectie zich sneller tot een bureaucratisch orgaan ontwikkeld dan een gemeentelijke inspectie. Solidariteit. Dat principe kan voordelen opleveren in het afdekken van risico's bij het gebruik van exclusieve jeugdzorg Argumenten tegen bovenregionale samenwerking Naast bovengenoemde voordelen om bovenlokaal in te kopen is er ook een aantal nadelen te benoemen: Beperking keuzevrijheid gemeente. Indien er bovengemeentelijk een dienstenpakket wordt afgesproken met aanbieders beperkt dat de vrijheid van gemeenten om lokaal maatwerk te Alares/JB Lorenz