Deze uitgave wordt mogelijk gemaakt door GlaxoSmithKline BV. De inhoud van dit boek is geheel onafhankelijk tot stand gekomen.

Transcriptie

1 Het Allergieboek

2 Deze uitgave wordt mogelijk gemaakt door GlaxoSmithKline BV. De inhoud van dit boek is geheel onafhankelijk tot stand gekomen.

3 Het Allergieboek Wegwijzer in leven met allergieën Onder redactie van: Jan W.M. Derksen Roy Gerth van Wijk L. Otto M. Smithuis De volgende auteurs werkten mee: Roy Gerth van Wijk; L. Otto M. Smithuis; Jan W.M. Derksen; Jan G.R. de Monchy; Sicco van der Heide; Ingrid Terreehorst; Henk F. Kauffman; Edward F. Knol; André C. Knulst; Hanneke L.G. Oude Elberink; Cees J.W. van Ginkel; Flora B. de Waard-van der Spek; Ad P.H. Jansen; Huub F.J. Savelkoul; Frans Timmermans; Yolanda Meyer; Suzanne G.M. Pasmans; Maarten O. Hoekstra; Marianne L. Brouwer; Bart P.A. Thoonen Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010

4 Ó 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 876 Ontwerp omslag: A-Graphics Design, Apeldoorn Ontwerp binnenwerk: TEFF, Hurwenen Automatische opmaak: Pre Press Media Groep, Zeist Eerste druk, 2010 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

5 Inhoud De auteurs 1 Voorwoord 3 Inleiding 5 Sociaaleconomische gevolgen van allergie 7 1 Wat is allergie? 11 Jan de Monchy 1.1 Het begrip allergie Het vóórkomen van allergieën Overgevoeligheidsreacties Aspecifieke hyperreactiviteit Intolerantie Aversie Typen allergische reacties Type-I-overgevoeligheid Type-II-overgevoeligheid Type-III-overgevoeligheid Type-IV-overgevoeligheid Herkomst van de allergenen Inhalatieallergenen Voedselallergenen Allergische reacties op beten of steken van insecten Contactallergenen Beroepsallergieën Geneesmiddelallergieën Klinische verschijnselen 23 2 Allergische aandoeningen 25 Roy Gerth van Wijk 2.1 Rinitis Conjunctivitis Astma Eczeem Urticaria en angioedeem Anafylaxie 28

6 VI Het Allergieboek 3 Veroorzakers van allergie 29 Jan Derksen ( 3.1.1), Otto Smithuis ( 3.1.1), Sicco van der Heide ( 3.1.2), Ingrid Terreehorst ( en 3.6), Henk Kauffman ( 3.1.4), Edward Knol ( 3.2), André Knulst ( 3.2), Hanneke Oude Elberink ( 3.3), Cees van Ginkel ( 3.4), Flora de Waard-van der Spek ( 3.5) en Ad Jansen ( 3.7) 3.1 Inhalatieallergenen Pollen Huisstof en mijten Dieren Schimmels Voedselallergenen Wat is een voedselallergie? Welkestoffeninhetvoedselzijnhetprobleem? Kruisallergenen Verschijnselen en vaststellen van een voedselallergie Diagnostiek: hoe toon je een voedselallergie aan? Voorkómen en behandeling van een voedselallergie Insecten: gif, beten en steken De veroorzakers: vóórkomen en levenswijze Gevolgen van een allergische reactie door insectengif De behandeling van een allergische reactie door insectengif Zijn allergische reacties te voorkomen? Contactallergenen Industriële producten Planten Aantonen en behandeling van een contactallergie Contacteczeem thuis Geneesmiddelen Beroepsallergenen 78 4 Wat gebeurt er bij een allergie? 81 Roy Gerth van Wijk ( 4.1), Huub Savelkoul ( 4.2, 4.3 en 4.4), Gerco den Hartog ( 4.3) enfranstimmermans( 4.5) 4.1 Medische terminologie Atopie Denieuweterminologie Termen die niet meer worden gebruikt De allergische ontsteking De ontsteking Gezondheid en afweer De allergische ontsteking Behandeling van ontstekingen Aanleg en allergie: de allergische mars Hoe ontstaan allergische klachten? Erfelijkheid De allergische mars Gedrag en afweer Overgevoeligheid tijdens de ontwikkeling Gedragsstoornissen en voeding Immuniteit en gedrag Voedselallergie en gedragstoornissen Anafylaxie Wat is anafylaxie? De meest voorkomende oorzaken voor anafylaxie Diagnose, beheersing en management De gevolgen van een kans op anafylaxie Diagnostiek en behandeling 105 JandeMonchy( 5.1),RoyGerthvanWijk( 5.2),AdJansen( 5.3),OttoSmithuis ( 5.4) en Jan Derksen ( 5.4) 5.1 Medische diagnostiek Anamnese: de medische geschiedenis 105

7 Inhoud VII Lichamelijk onderzoek Allergologisch onderzoek Functietesten Aanvullend onderzoek Behandeling Allergeenvermijding Woningsanering Behandeling met geneesmiddelen Immuuntherapie Complementaire en alternatieve therapieën Allergie bij kinderen 119 YolandaMeijer( 6.1),SuzannePasmans( 6.1),MaartenHoekstra( 6.1)enMarianne Brouwer ( 6.2) 6.1 Allergie bij het jonge kind Voedselallergie bij kinderen Eczeem bij kinderen Astma bij kinderen Hooikoorts bij kinderen Twee kinderen met een allergie Zelfmanagement: lifestyle en omgaan met allergieën 127 Bart Thoonen 7.1 Het belang van goede informatie en vaardigheden Je eigen allergie onder controle Lastige situaties Ten slotte Hulp en belangrijke adressen 133 Stichtingenenpatiëntenverenigingen 134 Woordenlijst 137 Illustratieverantwoording 145 Dankwoord 147 Literatuur 149 Register 157

8 De auteurs De auteurs die betrokken waren bij de totstandkoming van Het Allergieboek. Prof. dr. Roy Gerth van Wijk, internist-allergoloog Erasmus MC, afdeling Interne Geneeskunde, sectie Allergologie, Rotterdam Inleiding (3 e auteur; par. Sociaaleconomische gevolgen) Hoofdstuk 2 Allergische aandoeningen Hoofdstuk 4, par. 4.1 Medische terminologie Hoofdstuk 5, par. 5.2 Behandeling Dr. L. Otto M.J. Smithuis, klinisch chemicus-apotheker van het Klinisch Laboratorium, Elkerliek Ziekenhuis, Helmond Inleiding (1 e auteur) Hoofdstuk 3, par Pollen Hoofdstuk 5, par. 5.4 Complementaire en alternatieve therapieën Dr. Jan W.M. Derksen, celbioloog afdeling Celbiologie van de Plant, faculteit NWI, Nijmegen Inleiding (2 e auteur) Hoofdstuk 3, par Pollen (1 e auteur) Hoofdstuk 5, par. 5.4 Complementaire en alternatieve therapieën Prof. dr. Jan G.R. de Monchy, allergoloog Universitair Medisch Centrum Groningen, afdeling Interne Geneeskunde, Groningen Hoofdstuk 1 Wat is allergie? Hoofdstuk 5, par. 5.1 Medische diagnostiek Dr. Sicco van der Heide, biochemicus Universitair Medisch Centrum Groningen, laboratorium voor Allergie en Longziekten, Groningen Hoofdstuk 3, par Huisstof en mijten Mw. dr. Ingrid Terreehorst, internist-allergoloog Academisch Medisch Centrum, afdeling KNO, Amsterdam Hoofdstuk 3, par Dieren Hoofdstuk 3, par. 3.6 Geneesmiddelen Prof. dr. Henk F. Kauffman, biochemicus Universitair Medisch Centrum Groningen, laboratorium voor Allergology and Pulmonology, Groningen Hoofdstuk 3, par Schimmels Dr. Edward F. Knol, dermatoloog Universitair Medisch Centrum Utrecht, afdeling Dermatologie, Utrecht Hoofdstuk 3, par. 3.2 Voedselallergenen Dr. André C. Knulst, dermatoloog Universitair Medisch Centrum Utrecht, afdeling Dermatologie, Utrecht Hoofdstuk 3, par. 3.2 Voedselallergenen Mw. dr. J. (Hanneke) N.G. Oude Elberink, internistallergoloog Universitair Medisch Centrum Groningen, afdeling Interne Geneeskunde, Groningen Hoofdstuk 3, par. 3.3 Insecten: gif, beten en steken Dr. Cees J.W. van Ginkel, dermatoloog Deventer Ziekenhuis, afdeling Dermatologie, Deventer Hoofdstuk 3, par. 3.4 Contactallergie Mw. dr. Flora B. de Waard-van der Spek, dermatoloog Erasmus Medisch Centrum, afdeling Dermatologie, Rotterdam Hoofdstuk 3, par. 3.5 Contacteczeem thuis Drs. Ad P.H. Jansen, internist-allergoloog Universitair Medisch Centrum Nijmegen, St Radboud, afdeling KNO-Heelkunde, Nijmegen Hoofdstuk 3, par. 3.7 Beroepsallergenen Hoofdstuk 5, par. 5.3 Immuuntherapie Prof. dr. ir. Huub F.J. Savelkoul, celbioloog-immunoloog Wageningen Universiteit, afdeling Celbiologie en Immunologie, Wageningen Hoofdstuk 4, par. 4.2 De allergische ontsteking Hoofdstuk 4, par. 4.3 Aanleg en allergie: de allergische mars (1 e auteur) Hoofdstuk 4, par. 4.4 Gedrag en afweer

9 2 Het Allergieboek Ir. Gerco den Hartog, celbioloog-immunoloog Wageningen Universiteit, afdeling Celbiologie en Immunologie, Wageningen Hoofdstuk 4, par. 4.3 Aanleg en allergie: de allergische mars (2 e auteur) Ing. Frans Timmermans Nederlands Anafylaxis Netwerk, Dordrecht Hoofdstuk 4, par. 4.5 Anafylaxie Mw. drs. Yolanda Meijer, kinderarts-allergoloog Wilhelmina Kinderziekenhuis, afdeling Kindergeneeskunde, Utrecht Hoofdstuk 6, par. 6.1 Allergie bij het jonge kind (1 e auteur) Mw. dr. Suzanne G.M. Pasmans, dermatoloog Universitair Medisch Centrum Utrecht, afdeling Dermatologie, Utrecht Hoofdstuk 6, par. 6.1 Allergie bij het jonge kind (2 e auteur) Dr. Maarten O. Hoekstra, kinderarts Universitair Medisch Centrum St Radboud, Centrum voor Kinderallergologie, Nijmegen Hoofdstuk 6, par. 6.1 Allergie bij het jonge kind (3 e auteur) Mw. drs. Marianne L. Brouwer, kinderarts-pulmonoloog Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis, afdeling Kindergeneeskunde, Nijmegen Hoofdstuk 6, par. 6.2 Twee kinderen met een allergie Dr. Bart P.A. Thoonen, huisarts Universitair Medisch Centrum Nijmegen, afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, Nijmegen Hfdst. 7 Omgaan met een allergie

10 Voorwoord Allergische aandoeningen zijn tegenwoordig een groot probleem. In Nederland en Vlaanderen heeft ruim een kwart van de bevolking een allergische aandoening. De klachten variëren van min of meer lastig oppervlakkige ontstekingen van neus- en oogslijmvliezen en eczeem tot zelfs levensbedreigend, zoals bij ernstige astma of anafylactische reacties. Bij het ontstaan van allergieën spelen zowel aanleg, leefwijze als omgeving een rol. Allergische aandoeningen hebben niet alleen implicaties voor medische behandeling en persoonlijk welbevinden, maar ook voor werk en studie, huishoudelijke situatie, voeding en verzorging, lifestyle en de opvoeding van de kinderen. Allergieën verminderen de levenskwaliteit en kunnen tot sociale isolatie leiden. Allergieën zijn daardoor niet alleen een persoonlijk en medisch, maar ook een sociaal en economisch probleem. De economische verliezen lopen zowel in Europa als in de Verenigde Staten op tot in de miljarden euro s. Het verschijnsel allergie krijgt dan ook veel aandacht van overheden, medici en de farmaceutische industrie. Om aan al deze aspecten recht te doen, is een aantal specialisten gevraagd een bijdrage over een specifiek onderwerp te geven. De verschillende onderwerpen zijn afzonderlijk leesbaar en toegankelijk gehouden. Ze kunnen, afhankelijk van het onderwerp, in benadering verschillen. Bij de samenstelling zijn de bijdragen soms wat bewerkt om meer samenhang en uniformiteit in stijl te verkrijgen. In Het Allergieboek geven we een beschrijving van de verschillende soorten allergieën en hun symptomen, gevolgd door een uitgebreide kennismaking met de eigenlijke veroorzakers zoals huisstofmijten, pollen, plantaardige en dierlijke producten, maar ook stoffen uit huishouden en werk. Aan de hand van de rol van sommige veroorzakers in de natuur wordt duidelijk gemaakt dat contact met die veroorzakers niet altijd helemaal te vermijden is. Daarna worden ontstaan, verloop, symptomen en de effecten op lange termijn op een duidelijke en wetenschappelijk verantwoorde manier uitgelegd, zonder te veel in medische en biochemische details te treden. Ten slotte bespreken we de mogelijkheden om allergieën te voorkómen, hoe je een allergie kunt herkennen en behandelen en hoe je ermee omgaat. Hierbij besteden we speciaal aandacht aan het optreden van allergieën bij kinderen en de mogelijke verergering van de klachten op termijn. Het Allergieboek is niet alleen bedoeld voor de patiënt en zijn omgeving, maar kan ook een grote hulp zijn voor professionals die de patiënt uitleg willen geven over zijn allergie. De redactie