Schulden signaleren, bespreekbaar maken en aanpakken. Gercoline van Beek Lectoraat Schulden en Incasso, Hogeschool van Utrecht

Transcriptie

1 Schulden signaleren, bespreekbaar maken en aanpakken Gercoline van Beek Lectoraat Schulden en Incasso, Hogeschool van Utrecht

2 Agenda Voorstel rondje, wie bent u? Korte quiz, wat weet u al? Schulden in cijfers Impact van schulden op andere levensdomeinen Bespreekbaar maken van schulden, hoe kunt u dat doen? Welke signalen kunnen wijzen op schuldproblematiek? Naar welke voorzieningen kunt u doorverwijzen? Risicovolle schuldeisers en wat kunt u doen of adviseren? Afsluiting

3 Voorstelronde Wie bent u? Heeft u te maken met klanten, werknemers met schulden? Wat doet u nu als u bemerkt dat er schulden spelen?

4 Quiz, vraag 1 Waar of niet waar? De gemeente is juridisch verantwoordelijk voor de uitvoering van schuldhulpverlening.

5 Antwoord Waar De Wet gemeentelijke Schuldhulpverlening (Wgs) schrijft aan gemeenten voor dat zij voorzien in passende ondersteuning bij schulden. Ook schrijft de Wgs voor dat de gemeente voorziet in schuldpreventie en nazorg.

6 Vraag 2 Werknemers met schulden zijn vaker ziek dan werknemers zonder schulden. Klopt dit?

7 Antwoord Waar Werknemers met schulden zijn tot 9 dagen vaker ziek. Daarnaast ligt de arbeidsproductiviteit gemiddeld 20 procent lager, dan een werknemer zonder schulden.

8 Vraag 3 Voor het niet betalen van een verkeersboete kan iemand in hechtenis worden genomen. Klopt dit?

9 Antwoord Waar Het niet betalen van een boete, bijvoorbeeld voor een verkeersovertreding of het onverzekerd in bezit hebben van een voertuig, kan voor de klant grote consequenties hebben. Als de klant de boete niet betaalt, kan het CJIB bij de rechter een machtiging aanvragen om hem of haar te gijzelen. Gijzelen betekent dat de klant de gevangenis in moet. De gevangenisstraf vervangt de boete niet!

10 Vraag 4 Deurwaarders mogen beslag leggen op het gehele inkomen. Klopt dit?

11 Antwoord Niet waar Als een deurwaarder beslag legt op het inkomen moet hij rekening houden met de zogenaamde beslagvrije voet. Dit is het deel van het inkomen dat de klant altijd mag houden. De deurwaarder moet daarvan afblijven. De berekening is ingewikkeld. Grofweg geschat heeft de klant het recht om 90 procent van de voor zijn huishouden geldende bijstandsnorm over te houden.

12 Vraag 5 Schuldhulpverlening tegen betaling is toegestaan. Klopt dit?

13 Antwoord Niet waar Het is in Nederland in principe verboden om schuldhulpverlening tegen betaling aan te bieden. Alleen partijen die genoemd zijn in art 48 lid 1 sub c Wck mogen iemand laten betalen voor het treffen van een schuldregeling. De uitgezonderde partijen zijn onder meer advocaten, beschermingsbewindvoerders, bewindvoerders Wsnp en deurwaarders. Het is dus strafbaar om een bedrijfje te beginnen en mensen te laten betalen voor schuldhulpverlening.

14 Vraag 6 Hoeveel procent van de eenmaal opgestarte minnelijke schuldregelingen worden met succes afgerond?

15 Antwoord 70% van de opgestarte minnelijke schuldregelingen worden met succes afgerond. Maar in de afgelopen drie jaren is het aantal mensen met niet regelbare schulden (overheidsvorderingen zoals boetes, fraudevorderingen), waardoor een schuldregeling niet kan worden opgestart, meer dan verdubbeld. In 2011 waren dat mensen, in 2014 bijna

16 Vraag 7 Hoeveel huishoudens deden er in 2014 een beroep op de voedselbank?

17 Antwoord Het gaat om huishoudens. Zij deden in 2014 een beroep op de Voedselbank. Het ging om mensen.

18 Vraag 8 Hoeveel kinderen zijn voor hun voeding afhankelijk van de voedselbank?

19 Antwoord In 2014 bleek dat 40% van de klanten jonger waren dan 18 jaar. Het totaal aantal kinderen dat afhankelijk is van de voedselbank komt op

20 Vraag 9 Welke groep mensen meldden zich het meest bij de schuldhulpverlening in 2014? Zijn dat voornamelijk mensen met een laag tot zeer laag inkomen of juist niet?

21 Antwoord 87% van de klanten in de schuldhulpverlening heeft een inkomen rondom het minimumloon of een inkomen tot maximaal modaal. In 2011 was dit nog 74%.

22 Schulden in cijfers

23 45% van de huishoudens heeft moeite met rondkomen. 40% van de huishoudens loopt achter met zijn betalingen. 20% van de huishoudens heeft problematische schulden of loopt het risico daarop. Nog niet de helft daarvan maakt gebruik van de schuldhulpverlening! Bron Nibud 2016 en SZW 2015 (huishouden in de rode cijfers)

24 Waarom de schulden toenemen Zorgverzekering Energie Hypotheek/huur Telefoon Aankoop op afbetaling verzekering (WA/inboedel) Belastingdienst overig Totaal

25 Redenen voor ontstaan van achterstanden Het oplossen van schulden door achterstanden die nauwelijks te beïnvloeden zijn, is een lastig karwei. Met name de hoge vaste lasten zorgen voor problemen. (bron: Nibud) Reden 2012 in % 2015 in % Te hoge vaste lasten Inkomen is gedaald Te hoge zorgkosten Nonchalance; geld was er wel Terugbetalen toeslagen 21 19

26 Hoogte gemiddelde schuldenlast De schuldenaren die zich in 2015 bij schuldhulpverlenende instanties hebben gemeld, hadden gemiddeld euro schuld (NVVK 2016). In 2012 was dit nog euro. Gemiddeld 14 crediteuren in het spel 1 op de 3 aanvragers is bekend bij andere hulpverlenende instanties Voor 20% is stabilisatie hoogst haalbare

27 Schulden hebben impact! Verband tussen aanwezigheid van schulden en werk / uitkering Mensen met schulden zijn vaker ziek (gemiddeld 9 dagen per jaar meer). Mensen met schulden verliezen arbeidsproductiviteit, door de stress, concentratieproblemen, etc. (gemiddeld 20 procent verlies). Mensen met schulden zijn langduriger afhankelijkheid van een uitkering (gemiddeld een jaar langer).

28 Verband tussen aanwezigheid schulden en psychisch en/of fysiek welbevinden Schulden zorgen voor de toename van angsten en rusteloosheid. Schulden leiden in extreme situaties tot suïcide of abortus. Mensen met schulden hebben vaker overgewicht, rugproblemen en andere fysieke problemen. Schulden zijn van invloed op relaties en dragen bij aan conflicten of het besluit tot echtscheiding.

29 Door schulden, doen mensen soms domme dingen. Herkent u dit uit u eigen praktijk? Weet u waardoor dat komt?

30 Filmpje! Impact van schulden op gedrag.

31 Resumerend: schulden beïnvloeden ons gedrag! De impact van schaarste is erg groot: Hetgeen waar gebrek aan is slokt alle aandacht en energie op. De tijdshorizon komt nabij te liggen, korte termijn is nog te overzien. Beperkte focus doordat alle aandacht op het gebrek is gericht. Kwaliteit besluitvorming neemt af (daling IQ, gemiddeld 13 punten!) De mindset verandert, iemand gelooft niet meer dat inspanning zin heeft Iemand gelooft ook niet meer dat hij/zij zelf voor verandering kan zorgen, de verandering moet van buiten komen. Wordt de schaarste opgeheven dan veert iemand weer terug.

32 Stress & schulden, een (on)werkbare combinatie Om schulden duurzaam op te lossen is er veel nodig: Iemand moet kennis en vaardigheden kunnen inzetten. Iemand moet vaak veel verschillende stappen (tegelijkertijd) kunnen nemen. Iemand moet het lange termijn doel voor ogen kunnen houden en daar naar toe werken. Iemand moet instaat zijn tot zelfregulatie; het kunnen omgaan met verleidingen, behoefte vervulling uitstellen, zich zelf beheersen, emoties controleren zichzelf aanzetten tot actie. Maar ook omgaan met stress en frustraties en volhouden om het doel te bereiken. Maar juist door schulden staan de mogelijkheden om dit gedrag te vertonen onder druk!

33 Signaleren en bespreekbaar maken Hoe signaleert u nu dat er schuldproblematiek speelt? Welke signalen zijn voor u een belangrijke indicatie?

34 Hoe signaleer je dat er schulden spelen? Gemiddeld wachten burgers met schulden 3 5 jaar voordat zij hulp vragen. Dus de kern is signaleren en bespreekbaar maken! Maar wat heb je nodig om te signaleren? 1. Signalen van de klant (verbaal, non-verbaal en gedrag/houding) 2. Signalen van de omgeving (werkgever, collega s, ketenpartners) 3. Signalen uit systemen

35 Signalen van de klant Klant komt verward, gedesoriënteerd of chaotisch Klant komt afspraken niet na, zonder opgaaf van reden Klant kan de reiskosten niet betalen Klant is gestrest door deurwaarders of beslaglegging Klant is vervuild Klant wil een voorschot bij jou of een collega Klant wil graag het vakantiegeld eerder uitbetaald krijgen Klant werkt bij zonder door te geven Klant heeft ongeopende brieven bij zich, stapel brieven waar geen wegwijs te vinden is

36 Signalen van ketenpartners Klant komt afspraken niet na Met de klant zijn geen afspraken te maken (verschijnt niet op afspraken of levert de gevraagde stukken niet in of niet volledig) Klant komt te laat, of niet Klant komt met vreemde verzoeken, bijvoorbeeld of de werkgever de reiskosten alvast kan betalen Klant heeft veel problemen Klant brengt post in envelop mee

37 Signalen uit systemen Loonbeslag Doorbetaling vaste lasten via uitkering Schuld bij de sociale dienst Rapporten/gespreksverslagen (in het verleden sprake geweest van schuldenproblematiek/schuldregeling check op nakomen afspraken of stukken inleveren, (fraudeonderzoeken)

38 Bespreekbaar maken Vragen jullie nu naar de aanwezigheid van schulden bij je klant / werknemer? Hoe doe je dat? Vertelt je klant / werknemer hierover? Zo ja, wat doe je dan?

39 Bespreekbaar maken Het is altijd van belang om te zoeken naar iemand drijfveer of motivatie om in beweging te komen, om te gaan werken aan een oplossing voor het probleem. Lukt dat jullie nu?

40 Manieren om iemand in beweging te krijgen Door slimme vragen te stellen: Waar sta je over zes maanden als je zo doorgaat? Op welke manier heb je last van je schulden? (dus daar wil je wel graag vanaf?) Informeren van de ander Wat weet je over de risico s die je loopt met een huurschuld, zorgachterstand, hypotheekachterstand etc.? Mag ik je hier meer over vertellen Omgeving betrekken Bij mensen die met hun schulden aan de slag gaan zie ik dat zij meer rust krijgen, beter functioneren op hun werk, etc.

41 Verwijzen Als iemand je vertelt over zijn schulden / problemen, wat doe je dan? Verwijs je door of los je het zelf op?

42 Wat moet je weten om te verwijzen? Hoe het stelsel van schuldhulpverlening werkt Taboes kunnen ontkrachten Welke rol ketenpartners kunnen spelen en wat dat betekent voor de klant Welke voorzieningen mogelijk zijn voor welke financiële problematiek Need to knows over schuldeisers, hun incasso positie en de gevolgen voor uw klant

43 Maar hoe werkt het stelsel dan? Hebben jullie een idee welke mogelijkheden er zijn om mensen met schulden te helpen? Welke organisaties bieden hulp?

44 Eerst belangrijke begrippen Er is sprake van een problematische schuld als de maandelijkse betalingsverplichtingen (rente en aflossingen) voor lopende leningen hoger zijn dan de maandelijkse aflossingscapaciteit van de klant huishouden

45 Een afloscapaciteit is het bedrag tussen het vrij te laten bedrag en het feitelijke inkomen

46 Het vrij te laten bedrag is 90% van de geldende bijstandsnorm verhoogt met een correctie van onder andere woonlasten.

47 Fases schuldhulpverlening Fase 1: Informatie, advies, intake, stabilisatie (inkomen op orde krijgen) Fase 2: Minnelijke regeling

48 Inrichting stelsel schuldhulpverlening Minnelijke schuldhulpverlening Wettelijke schuldhulpverlening Uitvoering: gemeenten, kredietbanken, maatschappelijk werk, commerciële partijen Uitvoering: rechtbanken en door rechters aangewezen Wsnpbewindvoerders Omvat: preventie, stabilisatie en schuldregelingen Uitsluitingscriteria: ingeschreven o.m. KvK, instabiele situatie, niet regelbare schulden (Cjib), betwiste vordering. Omvat: wettelijke schuldregelingen Uitsluitingscriteria: schulden die niet te goeder trouw zijn ontstaan (ouder dan 5 jaar wel toegelaten) en/of geen stabiele situatie Gemeenten mogen geen groepen categoriaal weigeren! (Denk aan eigen huis, fraudeschulden, scheiding etc) In beide schuldregelingen heeft schuldenaar 5% meer te besteden dan als er beslag op het inkomen ligt

49 Het stelsel in stappen Voor 1/3 van de aanvragers met problematische schulden zijn de financiële problemen vooralsnog onoplosbaar

50 Taboes Ik wil geen schuldhulpverlening want dan heb ik geen zeggenschap over mijn geld. In de schuldhulpverlening houd ik altijd minder geld over dan als ik geen hulp zoek. Als ik de schuldhulpverlening in ga moet ik mijn auto wegdoen. Ik mag niet meer roken / moet mijn huisdier wegdoen als ik in de schuldhulpverlening ga. Ik kan beter de WSNP in dan in een minnelijke regeling. Ik kan de schuldhulpverlening niet in, want mijn schuld is te hoog.

51 Welke instanties bieden schuldenaren hulp? Naar welke instanties verwijst u nu? Wanneer verwijst u? Waarom naar deze instantie(s)?

52 Doorverwijzen: belangrijke voorzieningen Sociaal raadslieden Juridisch loket Budgetcoaching Budgetbeheer Beschermingsbewind Gemeentelijke schuldhulpverlening Particuliere schuldhulpverlening Wet schuldsanering natuurlijke personen

53 Wanneer welke voorziening Onduidelijkheden over vorderingen, beslag etc. Sociaal raadslieden of juridisch loket Lichte schuldenproblematiek: Sociaal raadslieden of juridisch loket voor betalingsregeling, sites zoals zelfjeschuldenregelen.nl (bank voor een herfinanciering) Ernstige schuldenproblematiek Gemeentelijke, particuliere schuldhulpverlening of Wsnp (Zware) beperking in financiële zelfredzaamheid: Budgetcoaching, budgetbeheer, beschermingsbewind

54 Welke voorziening? De klant en de problematiek bepaalt welke voorzieningen het meest geïndiceerd is. Dus zware / crisisachtige problemen horen thuis bij de schuldhulpverlening. Een zelfredzame klant met financiële problemen kan ook terecht bij sociaal raadslieden of verwezen worden naar zelfhulpsites.

55 Tot slot, belangrijk om te weten! Sommige crediteuren hebben een zeer sterke incassopositie. Hiermee kan uw klant snel in grote problemen geraken. Het is goed deze crediteuren te herkennen en bijtijds te signaleren welke risico s uw klant loopt.

56 Weet je dit? Crediteur Risico Aanpak Belastingdienst (motorrijtuigen), gemeente, waterschap, etc. Toeslagen van de belastingdienst Zorgverzekering Huurachterstand Overheidsvordering. Mag alleen bij vorderingen tot 1000,-. Per keer max 500,-, tot in roodstand (indien mogelijk) Er ligt al beslag op inkomen waardoor er te weinig overblijft bij beslag op de toeslagen Na 6 maanden premieachterstand (totaalbedrag) overdracht naar ZIN - Niet meer aanvullend verzekerd - Naast premie, verplichte boete, die de schuld niet aflost! Bij meer dan 2 (3) maanden achterstand mag verhuurder uithuiszetting aanvragen Als er al beslag op het inkomen ligt, kunt u dit laten terugdraaien, door het verzoek berekening beslagvrije voet in te vullen (duurt gemiddeld wel 6 weken!) 1. Deurwaarder vragen beslag op inkomen aanpassen 2. Persoonlijke betalingsregeling Aanmelding bij SHV (stabilisatie-overeenkomst) kan lucht geven. Inwoner wordt dan afgemeld bij ZIN. Maar let op! De maximale duur van de stabilisatie-overeenkomst is 6 maanden. Nog geen regeling? Dan komt er weer een boete bovenop de basispremie. Beroep op SHV kan helpen. Dit is een crisissituatie en SHV zal proberen de ontruiming tegen te gaan. Zorg voor betaling lopende termijnen!

57 Vervolg Crediteur Risico Aanpak Energiebedrijf CJIb Deurwaarder Afsluiting van de energie. Het energiebedrijf is wettelijk verplicht om te proberen om contact te leggen met de schuldenaar. Gijzeling vanwege parkeerboetes, APK keuring, fout parkeren, onverzekerd rondrijden, etc. Gemiddeld 1 week gijzeling in de gevangenis per openstaande boete. Beslagvrije voet is verkeerd berekend of geschat. Aanmelden bij SHV kan een dreigende afsluiting afwenden. Dit telt ook als crisissituatie. Tussen oktober en april mag iemand in principe niet worden afgesloten, mits de lopende termijnen worden voldaan! Toon de betalingsonmacht op de zitting bij de rechter aan! Adviseer de klant ALTIJD naar de zitting te gaan. Vanaf 1 juli is het regelen van een betalingsregeling mogelijk. Kan alleen voor boetes hoger dan 225,-. De 2 e vervaldatum mag nog niet verstreken zijn. En eerdere betalingsregelingen moeten stipt nagekomen zijn. Anders geen regeling! Adviseer uw klant dat zij altijd gegevens (over inkomen, huishoudsamenstelling, woonkosten, etc.) aan de deurwaarder doorgeven, zodat beslagvrije voet wordt gecorrigeerd.

58 Was u bekend met de incassobevoegdheden van deze schuldeisers? Kunt u de klant beter informeren over de risico s die hij of zij loopt?

59 Heeft u nog vragen? Zou u zaken nu anders aanpakken?

60 Dank voor uw aandacht! Gercoline van Beek