Explosieveiligheidsdocument ATEX 137 van Waterschap Zuiderzeeland Locatie: AWZI -Tollebeek

Transcriptie

1 Explosieveiligheidsdocument ATEX 137 van Waterschap Zuiderzeeland Locatie: AWZI -Tollebeek In opdracht van: Uitgevoerd door: Projectnummer: Datum: oktober 014 Versie: definitief v1 Waterschap Zuiderzeeland TCPM Advies 1

2 Samenvatting Waterschap Zuiderzeeland (hierna te noemen Zuiderzeeland) heeft een 5 afvalwater zuiveringsinstallaties (AWZI) onder haar beheer. Twee installaties produceren biogas waaronder de AWZI te Tollebeek. De AWZI Tollebeek is in november 010 onderzocht op de aanwezigheid en locatie van gevarenbronnen, de daaruit voortvloeiende gevarenzones en de eventuele aanwezigheid van ontstekingsbronnen in deze zones. De resultaten hiervan zijn vastgelegd in het explosieveiligheidsdocument (EVD) Doc. Nr: Z800_EVD_010_1-05, gedateerd 5 november 010. Dit EVD is een update van het bestaande explosieveiligheidsdocument van de AWZI te Tollebeek. In eerste instantie zijn de potentiële explosiegevaarlijke gebieden, de gevarenzone indeling in kaart gebracht met uitleg hoe de zone classificatie tot stand komt en is aangegeven welke kunnen worden genomen om tot zoneverlaging te komen. De resultaten hiervan zijn vastgelegd in hoofdstuk 5. De resultaten van berekeningen met betrekking tot benodigde ventilatiecapaciteiten zijn beschreven in hoofdstuk 6. Na het vastleggen van de definitieve zone indeling is een aanvullend onderzoek uitgevoerd naar potentiële ontstekingsbronnen in de gedefinieerde gevarenzones en is vastgelegd welke technische en organisatorische genomen moeten worden ter beheersing van de explosie risico s. De resultaten van het aanvullend onderzoek en het opstellen van het zoneringsplan completeren het EVD. Het onderzoek betreft de AWZI aan de Urkerweg 3, 8309 PP Tollebeek. Voor de gevarenzone indeling is gebruik gemaakt van de: - NPR :010 + C1:01 Gevarenzone-indeling met betrekking tot explosiegevaar Deel 1: Gas explosiegevaar, gebaseerd op de NEN-EN-IEC :009 De beoordeling op ontstekingsbronnen is uitgevoerd conform de NEN-EN (011). Apeldoorn, oktober 014 TCPM Advies dr. B.J. van Keulen Senior adviseur veiligheid

3 Verklarende woordenlijst NPR Nederlandse Praktijk Richtlijn MRT Meet en Regeltechniek AG Afwijkend gebied NGG NietGevaarlijk Gebied VvZB Vereniging van ZuiveringBeheerders g/s Gram per seconde SCIOS Stichting Certificering Onderhoud en Inspectie van Stookinstallaties NEN Nederlandse Norm N EN Engelse Norm IEC International Electrotechnical Commission UEL Upper Explosion Limit LEL Lower Explosion Limit m3/uur kubieke meter per uur VV Ventilatievoud VCA Veiligheid Certificaat Aannemers OSHAS Occupational Health and Safety Assessment Series VBS Veiligheid Beheer Systeem 3

4 Inhoudsopgave Samenvatting... Verklarende woordenlijst... 3 Inhoudsopgave Inleiding Gevarenzone Indeling Eisen aan ontstekingsbronnen Relatie tussen zone en categorie Overgangstermijnen... 8 Indelingsplicht Gassen, tot vloeistof verdichte brandbare gassen en brandbare vloeistoffen Plan van aanpak Beschrijving van werkplekken met risico voor explosieve atmosfeer Naam van het bedrijf Soort installatie/werkzaamheden Contactpersoon Aantal vaste werknemers op deze locatie Bouwkundige en geografische omstandigheden Overzicht van vlucht- en reddingswegen Welke stoffen geven aanleiding tot explosieve atmosferen Biogas Andere stoffen Bepaling Explosiegevaren zones Berekeningen ventilatie eisen Gascompressor ruimte Leidingwerk kelder machinegebouw Overzicht ventilatie capaciteiten Technische m.b.t. ventilatie en zone indeling Samenvatting Overzicht Ex conformiteit apparatuur Getroffen organisatorische ter bescherming tegen explosiegevaar Welke bedrijfsinstructies werden opgesteld voor een arbeidsplaats of een activiteit Hoe wordt de kwalificatie van de werknemers gewaarborgd? Inhoud en frequentie van de (mondelinge) instructies (en wie heeft deelgenomen) Hoe wordt het gebruik van verplaatsbare arbeidsmiddelen in de explosiegevaarlijke plaatsen geregeld? Hoe wordt gewaarborgd dat werknemers uitsluitend geschikte beschermende kleding dragen? Bestaat er een werkvergunningsysteem en hoe is dit geregeld? Hoe zijn onderhoud-, onderzoek- en controlewerkzaamheden georganiseerd? Hoe zijn de explosiegevaarlijke plaatsen gemarkeerd? Verwezenlijking van de ter bescherming van explosiegevaar Verantwoordelijken Planning van de

5 9.3 Controle van de doeltreffendheid van de Coördinatie van de ter bescherming tegen explosiegevaar De opdrachtgever coördineert de uitvoering van de... 8 Bijlage 1 Zoneringsplan... 9 Bijlage Aanvulling Veiligheidsvoorschriften Bijlage 3 EX-instructies voor afdelingschefs en onderhoudspersoneel Bijlage 4 Installatienormen

6 1 Inleiding Op de AWZI te Tollebeek wordt het slib vanuit de rioolwaterzuiveringsinstallatie vergist waarbij biogas vrij komt. Potentiële ontstekingsbronnen kunnen in een explosieve atmosfeer een explosie veroorzaken. De ATEX 137-Richtlijn (1999/9/EG) verplicht werkgevers om het gevaar op explosies te beschouwen, adequate te nemen en een explosieveiligheidsdocument op te stellen. Zuiderzeeland heeft TCPM gevraagd de gevarenzone indeling te herzien en het ExplosieVeiligheidsDocument (EVD) te actualiseren. 1.1 Gevarenzone Indeling De ruimten waar explosiegevaarlijke stoffen worden gebruikt, worden volgens de Nederlandse Praktijkrichtlijn NPR en NPR ingedeeld in zones. De mogelijke zones staan hieronder beschreven in tabel 1. Tabel 1: Gevarenzone Indeling Zone Omschrijving Gassen en vloeistoffen 0 (continu) Gebied waarbinnen een ontplofbare atmosfeer (gasvormig) voortdurend of gedurende lange perioden aanwezig is. Gedachtebepaling: gedurende meer dan 10% van de bedrijfstijd 1 (primair) Gebied waarbinnen de kans op aanwezigheid van een ontplofbare atmosfeer(gasvormig) onder normaal bedrijf groot is. Gedachtebepaling: gedurende 0,1% tot 10 % van de bedrijfstijd (secundair) Gebied waarbinnen de kans op aanwezigheid van een ontplofbare atmosfeer(gasvormig) onder normaal bedrijf gering is en waarbinnen een dergelijke atmosfeer, indien zij aanwezig is, slechts korte tijd zal bestaan. Gedachtebepaling: gedurende minder dan 0,1% van de bedrijfstijd Stof, gassen en vloeistoffen Niet-gevaarlijk gebied (NGG) Afwijkend gebied (AG) Gebied waarbinnen geen ontplofbare atmosfeer geacht wordt voor te komen in zodanige mate dat speciale voorzieningen ten aanzien van ontstekingsbronnen nodig zijn. Gebied waarbinnen ten gevolge van secundair gevarenbronnen een ontplofbare atmosfeer kan voorkomen, maar waar het door de noodzakelijke en onvermijdelijke aanwezigheid van een of meer ontstekingsbronnen niet zinvol is om in te delen. 1. Eisen aan ontstekingsbronnen In de zones (0, 1, ) dienen aanvullende genomen te worden om explosies te voorkomen en/of de gevolgen van een explosie te verminderen. Voorbeelden van deze zijn technische aanpassingen aan de apparatuur die in een zone staat opgesteld of organisatorische. Door het beperken van zones wordt de hoeveelheid apparatuur in een zone beperkt en/of worden de aan deze apparatuur gestelde eisen lager. Wanneer apparatuur niet geschikt is voor de zone waarin deze staat opgesteld kan Zuiderzeeland, mede afhankelijk van de financiële consequenties, kiezen voor zone reducerende en/of het aanpassen/verplaatsen/vervangen van apparatuur. Het aanpassen van apparatuur heeft als doel om potentiële ontstekingsbronnen te vermijden. In een zone zijn potentiële ontstekingsbronnen bij normaal gebruik niet toegestaan. Potentiële ontstekingsbronnen als gevolg van voorzienbare storingen en zeldzame storingen zijn wel toelaatbaar. In een zone 1 zijn potentiële ontstekingsbronnen bij normaal gebruik en voorzienbare storingen niet toegestaan. Zeldzame storingen zijn wel toelaatbaar. In een zone 0 zijn potentiële ontstekingsbronnen bij normaal gebruik, voorzienbare storingen en zeldzame storingen niet toelaatbaar, zoals staat beschreven in onderstaande tabel, of zijn één of meer MRTinrichtingen nodig (tabel 3). 6

7 Tabel : toelaatbare potentiële ontstekingsbronnen per zone Zone Toelaatbare potentiële Niet toelaatbare potentiële ontstekingsbron bij: ontstekingsbron bij: Voorzienbare storingen Normaal gebruik Zeldzame storingen 1 Zeldzame storingen Normaal gebruik Voorzienbare storingen 0 Geen Normaal gebruik Voorzienbare storingen Zeldzame storingen Tabel 3: Eisen aan MRT-inrichtingen Explosiegevaarlijke Aanwezigheid van ontstekingsbronnen Eisen aan MRT-inrichtingen plaats Niet aanwezig Bedrijfsmatig aanwezig Geen Zone Bedrijfsmatig aanwezig Eén adequate inrichtingen ter voorkoming van ontstekingsbronnen Bij normaal bedrijf niet te verwachten Geen Bedrijfsmatig aanwezig Twee adequate inrichtingen ter voorkoming van ontstekingsbronnen* Zone 1 Bij normaal bedrijf niet te verwachten Eén adequate inrichtingen ter voorkoming van ontstekingsbronnen Bij normaal bedrijf en bedrijfsstoringen niet Geen te verwachten Bij normaal bedrijf niet te verwachten Twee adequate inrichtingen ter voorkoming van ontstekingsbronnen Bij normaal bedrijf en bedrijfsstoringen niet Eén adequate inrichtingen ter Zone 0 te verwachten voorkoming van ontstekingsbronnen* Bij normaal bedrijf, bij bedrijfsstoringen niet Geen te verwachten en bij zeldzaam voortkomende bedrijfsstoringen niet te verwachten * of een soortgelijke inrichting die is getest overeenkomstig ATEX 95 Richtlijn (94/9/EG) 1.3 Relatie tussen zone en categorie Voor het gebruik van apparatuur in de verschillende gevarenzones is gedefinieerd aan welke categorie de opgestelde apparaten dient te voldoen. Figuur 1 geeft de relatie weer tussen de zone en de eisen aan apparatuur (categoriebepaling) in de betreffende zone. Het is toegestaan dat bijvoorbeeld een cat. 1G apparaat in een zone 1 wordt gebruikt. Andersom mag echter een cat. 3G apparaat niet in een zone 1 gebruikt worden. Figuur 1: relatie tussen zone en categorie 7

8 1.4 Overgangstermijnen Hieronder (tabel 4) staan de overgangstermijnen beschreven voor de arbeidsmiddelen en arbeidsplaatsen zoals deze gelden voor de ATEX 137-richtlijn (1999/9/EG). Deze richtlijn is ingegaan op 1 juli 003. Tabel 4. Overzicht overgangstermijnen Arbeidsmiddelen Arbeidsplaatsen eerste gebruik vóór 1 juli 003 per direct voldoen aan ATEX 137, bijlage IIA vóór 1 juli 006 voldoen aan ATEX 137 eerste gebruik vanaf 1 juli 003 per direct voldoen aan ATEX 137, bijlage IIA en IIB nieuwbouw, wijzigingen, uitbreidingen of verbouwingen direct voldoen aan ATEX 137 uitvoeren Arbeidsmiddelen: Volgens het Arbobesluit art hoeft apparatuur welke vóór 1 juli 003 is geplaatst niet te zijn gebouwd en gemerkt volgens de ATEX 95 richtlijn, ook niet na 1 juli 006, maar moeten wel voldoen aan bijlage IIA van de ATEX 137 richtlijn (waarin een aantal eisen aan apparatuur in explosieve atmosferen staan vermeld). Met andere woorden: apparatuur welke niet is voorzien van een EX-markering kan eventueel wel worden toegepast, mits dit uit een risicobeoordeling blijkt. De nieuw te plaatsen arbeidsmiddelen vallen onder de ATEX 95-richtlijn, zoals vastgelegd in het Arbobesluit. Bijlage IIB van de ATEX 137-richtlijn verwijst naar deze richtlijn. Arbeidsplaatsen: Arbeidsplaatsen die vóór 1 juli 003 voor het eerst in gebruik zijn genomen, moeten uiterlijk 1 juli 006 voldoen aan de eisen van de ATEX 137-richtlijn. Arbeidsplaatsen die na 1 juli 003 voor het eerst in gebruik zijn genomen, moeten direct voldoen aan de eisen van de ATEX 137-richtlijn. 8

9 Indelingsplicht.1 Gassen, tot vloeistof verdichte brandbare gassen en brandbare vloeistoffen Voor installaties die zich in de buitenlucht bevinden kan in het algemeen het maken van een gevarenzoneindeling achterwege worden gelaten voor kleinere hoeveelheden dan: 50 kg brandbare gassen, tot vloeistof verdichte brandbare gassen en brandbare vloeistoffen met een vlampunt kleiner dan 3 C en een kookpunt kleiner dan of gelijk aan 35 C of 500 kg brandbare vloeistoffen met een vlampunt kleiner dan 3 C en een beginkookpunt hoger dan 35 C of brandbare vloeistoffen met een vlampunt 3 C en 60 C indien zij kunnen vrijkomen met een temperatuur hoger dan die van het vlampunt verminderd met 3 C kg overige brandbare vloeistoffen indien zij kunnen vrijkomen met een temperatuur groter dan of gelijk aan het vlampunt verminderd met 3 C Voor installaties die zich bevinden in een gesloten gebouw kan in het algemeen het maken van een gevarenzone-indeling achterwege worden gelaten voor kleinere hoeveelheden dan: 5 kg brandbare gassen, tot vloeistof verdichte brandbare gassen en brandbare vloeistoffen met een vlampunt kleiner dan 3 C en een kookpunt kleiner dan of gelijk aan 35 C of 50 kg brandbare vloeistoffen met een vlampunt kleiner dan 3 C en een beginkookpunt hoger dan 35 C of 500 brandbare vloeistoffen met een vlampunt 3 C en 60 C indien zij kunnen vrijkomen met een temperatuur hoger dan die van het vlampunt verminderd met 3 C 500 kg overige brandbare vloeistoffen indien zij kunnen vrijkomen met een temperatuur groter dan of gelijk aan het vlampunt verminderd met 3 C 9

10 3 Plan van aanpak Voor het uitvoeren van het aanvullend ATEX 137 onderzoek zijn de volgende stappen doorlopen: 1. Bepalen of er brandbare stoffen aanwezig zijn en in hoeverre deze stoffen explosieve eigenschappen hebben. De explosieve eigenschappen van de grondstoffen blijkt onder andere uit veiligheidskaarten (MSDS).. Bepalen in hoeverre door de aanwezigheid van brandbare stoffen een explosieve omgeving kan ontstaan. 3. Wanneer een explosieve omgeving kan ontstaan, wordt deze gezoneerd. 4. Bepalen van de om een explosieve omgeving te voorkomen (zoneverlaging) of te beheersen. 5. Bepalen welke ontstekingsbronnen aanwezig zijn. 6. Bepalen van de om (de ontsteking door) potentiële ontstekingsbronnen te voorkomen. 7. Bepaal ter voorkoming van schade als gevolg van een explosie. 8. Neem organisatorische ter bescherming tegen explosiegevaar. 9. Coördineer gelijktijdige werkzaamheden door werknemers van verschillende ondernemingen. 10. Stel het explosieveiligheidsdocument op. Stappen 8 en 9 worden uitgevoerd door Zuiderzeeland. Dit rapport dient als aanvulling op het explosieveiligheidsdocument (stap 10). 10

11 4 Beschrijving van werkplekken met risico voor explosieve atmosfeer 4.1 Naam van het bedrijf Waterschap Zuiderzeeland Kantoorhoudend : Lindelaan 0, 84 KT Lelystad Beoordeelde locatie : AWZI Tollebeek, Urkerweg 3, 8309 PP Tollebeek 4. Soort installatie/werkzaamheden Afvalwaterzuiveringsinstallatie met slibverwerking tot biogas. Primair slib wordt na reiniging en indikking vanuit de voorindikker of decantatietank in een slibgistingstank opgeslagen. Bacteriën zetten de aanwezige vetten en zetmeel om in biogas. Het ontstane biogas wordt gebruikt voor: omzetting in warmte t.b.v. vergistingsinstallatie en verwarming van kantoren; omzetting in elektriciteit t.b.v. eigen gebruik; met behulp van een WKK installatie (gasmotor en generator) en een CV installatie Gemiddelde gasproductie per dag bedraagt ca m 3. Het geproduceerde gas wordt opgeslagen in de gashouder met een opslagcapaciteit van 300 m 3. Overtollig geproduceerd biogas kan worden afgefakkeld. Relevante locaties in het kader van ATEX 137 zijn: Slibgistingstank Gashouder Leidingkoker tussen slibgisting en pompenkelder Pompenkelder Opslagruimte pompenkelder Gascompressor ruimte WKK-unit Gasfakkel 4.3 Contactpersoon Aanspreekpunt op de locatie. F. Wiersma Technicus AWZI Tollebeek 4.4 Aantal vaste werknemers op deze locatie - 5 in dienst van het Waterschap Zuiderzeeland - 1 in dienst van extern bedrijf i.o.v. Waterschap Zuiderzeeland 4.5 Bouwkundige en geografische omstandigheden N.v.t. 4.6 Overzicht van vlucht- en reddingswegen Er zijn overzichtsplannen van de vlucht- en reddingswegen. Bewijzering van de vlucht- en reddingswegen door middel van pictogrammen en noodverlichting is duidelijk en zichtbaar aangegeven. Brandbestrijdingsmiddelen zijn voldoende aanwezig. 4.7 Welke stoffen geven aanleiding tot explosieve atmosferen Biogas 11

12 Biogas bestaat hoofdzakelijk uit methaan (50-70 Vol%), kooldioxide (8-50 Vol%), en waterstofsulfide (1 - Vol%) Eigenschappen van de gassen. Voor brandbare gassen en vloeistoffen kunnen de navolgende eigenschappen kunnen van belang zijn met betrekking tot gasexplosies: LEL: Onderste explosiegrens UEL: Bovenste explosiegrens Fp: Vlampunt Bp: Kookpunt Zelfontbrandings temperatuur Temperatuurklasse Explosie gasgroep De explosiegegevens van bovenstaande gassen zijn weergegeven in onderstaande tabel. Stofnaam Mol. Massa Bp Fp LEL UEL Zelfont. Temp Temp. klasse Gasgroep Ont. Energie C C %vol %vol C mj Methaan CH , T1 I 0,9 Waterstofsulfide HS 34-60, 100 4,3 45,5 70 T3 IIB 0, Andere stoffen Naast biogas bevindt zich op het terrein een opslagruimte voor oliën, een brandveiligheidskast met kleine voorraden voor onderhoudsdoeleinden. Aangezien de aanwezige oliën een vlampunt hebben boven de 60 C en dampen niet vrij kunnen komen bij een temperatuur boven het vlampunt verminderd met 3 C (57 C), is er geen aanleiding tot zone indeling. De voorraden in de brandveiligheidskast liggen onder de minimum hoeveelheden waarvoor zone indeling zinvol is. Bovenstaande stoffen worden dan ook niet nader beschouwd. Wel dient Zuiderzeeland de noodzakelijke te treffen zodat aanwezige hoeveelheden onder de minimum hoeveelheden blijven en de PGS 15 regels voor opslag en opslagvoorzieningen na te leven. 1

13 5 Bepaling Explosiegevaren zones In onderstaande tabel zijn per installatie (kolom 1) de gevarenbronnen (kolom ) beschreven waardoor er gevarenzones worden gedefinieerd (kolom 3). Indien mogelijk zijn er zone verlagende aangegeven of tot instandhouding van de gedefinieerde zone (kolom 4). In kolom 5 is de definitieve zone indeling aangegeven na uitvoering van zone verlagende/zone in standhoudende. Ruimte/Installatie gegevens Voorbezinker Voorindikker Slibgistingtank inwendig Gevarenbron, type en debiet (NPR 7 en 9) Bron: HS dampen vergisting Continu gering Geen Bron: HS dampen vergisting Continu gering Geen Bron: Gasdampen vergisting Continu > 10 g/s Geen Formele zone/afmeting Geen Geen 0 Inwendige gehele tank Zone verlagende/instandhoudende Voor detectie HS wordt gebruikt als persoonlijke gasdetectie gebruikt. Voorbezinker wordt afgezogen. Er is geen flowbewaking. Aan te raden: bij betreden voorbezinker toepassen HS detectie verplicht (gebod). Voor detectie HS detectie wordt persoonlijke gasdetectie gebruikt. Voorindikker wordt afgezogen. Er is geen flowbewaking. Aan te raden: bij betreden voorindikker toepassen HS detectie verplicht (gebod). Integriteit van de tank dient te worden geborgd, zodat er geen lekkages kunnen optreden naar buiten toe, waardoor aanvullende gevarenzones ontstaan. Maak dit aantoonbaar d.m.v. periodieke inspectie en onderhoud Zone na Geen Geen 0 Inwendige gehele tank 13

14 Ruimte/Installatie gegevens Slibgistingtank buiten Slibgistingtank buiten Protego Slibgistingtank Spuipunt Gevarenbron, type en debiet (NPR 7 en 9) Bronnen: Afsluiters, flens- en schroefverbindingen. Secundair (< 0,1% bedrijfstijd) < 1 g/s Buitenlucht Bron: Protego (Huidige situatie: beveiliging tegen onderdruk.) Secundair (1 x/jaar dus < 0,1% bedrijfstijd) < 1 g/s Buitenlucht Bron: Spui (handmatig) Afsluiters, flens- en schroefverbindingen.typ e: Secundair (1 x/jaar dus < 0,1% bedrijfstijd) < 1 g/s Buitenlucht Formele zone/afmeting afm. 1 meter boven gasleidingen over het gehele dak met diagonaal onder een hoek van 45 vanaf de randen naar boven Afm. 1 meter rondom afblaas opening. Afm. 1 meter rondom afblaas opening Zone verlagende/instandhoudende Deze gevarenbronnen worden als secundair met een laag lekdebiet beschouwd op voorwaarde van: Goede technische installatie Periodiek inspectie/onderhoud Test op lekdichtheid Indien deze niet zijn geborgd, moet worden verondersteld dat het lekdebiet > 1 g/s seconde is en hierdoor een zone radius van 7 meter ontstaat. Periodieke inspectie en onderhoud Actiepunt: Protego: beveiliging tegen onderdruk en overdruk (± 40 mbar) Actiepunt: Installeren pneumatische klep op ± 35 mbar. Bij afblazen volledige dagproductie van 000 m3/4 uur = 15 g/s ontstaat er een wolk met een radius van ± 7 meter Zone na afm. 1 meter boven gasleidingen over het gehele dak met diagonaal onder een hoek van 45 vanaf de randen naar boven 1 meter rondom afblaas opening 1 meter rondom (afblaas) opening 7 meter bij afblazen dagproductie 14

15 Ruimte/Installatie gegevens Slibgistingtank (nood)overstort Gashouder inwendig onder membraan Gevarenbron, type en debiet (NPR 7 en 9) Bron: (Nood)overstort (werkt als over- en onderdrukbeveiliging >50mBar of <-50mBar) secundair < 1 g/s Buitenlucht Bron: Opslag Gasdampen Continu > 10 g/s Geen Formele zone/afmeting 1 meter rondom ontluchtingsopening 0 Inwendige gehele tank Zone verlagende/instandhoudende Integriteit van de tank dient te worden geborgd, zodat er geen lekkages kunnen optreden naar buiten toe, waardoor aanvullende gevarenzones ontstaan. Maak dit aantoonbaar d.m.v. periodieke inspectie en onderhoud. Drukregeling koppelen aan werking van de gasfakkel t.b.v. voorkomen van spuien op SGT Zone na 1 meter rondom ontluchtingsopening 0 Inwendige gehele tank Gashouder inwendig boven membraan Bron: Lekkage membraan Secundair (lekkage < 0,1% bedrijfstijd) Niet bekend Natuurlijk 1 inwendig in de ruimte boven het membraan Vanwege het ontbreken van ruimte ventilatie wordt de gevarenzone bij een secundaire bron een zone hoger geklasseerd Ga na wat de specificaties zijn van de lekdichtheid van het membraan. Indien deze ver onder 10% van de LEL van methaangas ligt en blijft, kan de ruimte worden geklasseerd als zone. Gas detectie aanwezig. Geen alarm gehad (< 0,1% bedrijfstijd) inwendig in de ruimte boven het membraan 15

16 Ruimte/Installatie gegevens Gashouder buiten afblaas glycolslot Gevarenbron, type en debiet (NPR 7 en 9) Bron: Afblaas opening Secundair (1 x/jaar dus < 0,1% bedrijfstijd) Debiet afblazen: < 1 g/s Buitenlucht Formele zone/afmeting afm. 1 meter Rondom gashouder: Afm. 1 meter Zone verlagende/instandhoudende Drukregeling verloopt via pneumatische spui op SGT. Glycerine slot moet ingesteld zijn boven 40 mbar (Protego overdruk) Zone na afm. 1 meter Rondom gashouder: Afm. 1 meter Gashouder Afblaas (mechanisch) niveau veiligheid. Leidingwerk en koolstof filter Bron: Afblaas opening Secundair (< 0,1% bedrijfstijd) Niet bekend Buitenlucht Bronnen: Flens- en schroefverbindingen, etc. Secundair (< 0,1% bedrijfstijd) < 1 g/s Buitenlucht. afm. 1 meter Rondom afblaasopening Afm. 1 meter Drukregeling verloopt via pneumatische spui op SGT. Afm. 1 meter Afm. 1 meter 16

17 Ruimte/Installatie gegevens Gascompressor ruimte Gevarenbron, type en debiet (NPR 7 en 9) Bronnen: Flens- en schroefverbindingen, etc. Secundair (< 0,1% bedrijfstijd) < 1 g/s Natuurlijk. Formele zone/afmeting Gehele ruimte Zone verlagende/instandhoudende Ventilatievoud = 15 keer Ventilatie is niet bewaakt met flowbewaking. Voor voldoende capaciteit van de ventilatie is de eis dat concentraties gas onder 10% van de LEL van methaangas moeten blijven. Hiervoor is minimaal 115 m 3 /uur nodig. Aanvullend: minimum flow waarde bepalen en daarop de compressor afschakelen. Flow alarm moet aanwezig zijn. Noodzakelijke betrouwbaarheid flow alarmering compressor afschakeling bepalen Voor berekeningen en uitleg, zie 6.1 Oplossing : 450 m3/uur bij normale bedrijfsvoering Overschakelen naar 115 m3/uur bij gasdetectie Zone na Gehele ruimte 1 meter buiten rondom deuropening. 17

18 Ruimte/Installatie gegevens Gascompressor condensput Leidingwerk Machinegebouw Gevarenbron, type en debiet (NPR 7 en 9) Bron: Koppelingen. Betreft gelaste verbindingen (5 pijpjes waar mogelijk gas is tot aan waterniveau Mogelijk als condens aftap van perszijde gascompressor niet goed functioneert dan gasontwikkeling in ruimte mogelijk Secundair (< 0,1% bedrijfstijd) < 1 g/s Geen Bronnen: Flensverbindingen Secundair (< 0,1% bedrijfstijd) < 1 g/s Kunstmatig ruimte Formele zone/afmeting hele put zone 1 meter rondom Gehele ruimte Zone verlagende/instandhoudende Niet geventileerd. De put wordt beschouwd als een gesloten ruimte zonder ventilatie. Hierdoor wordt de inwendige gevarenzone één klasse hoger Bij opstart van de installatie dient het waterniveau in de condensput te worden gecontroleerd. Ventilatie kan worden geklasseerd als voldoende beschikbaar en voldoende capaciteit. Alleen bij goede beschikbaarheid wordt de gevarenzone beperkt tot 1 meter rondom de gevarenbronnen. Zie 6. voor berekeningen Advies: verplaats dit leidingwerk naar buiten Zone na 1 hele put zone 1 meter rondom Gehele ruimte Na actie: Geen 18

19 Ruimte/Installatie gegevens Gevarenbron, type en debiet (NPR 7 en 9) Formele zone/afmeting Zone verlagende/instandhoudende Zone na Demperruimte Bronnen: Flens en handafsluiter Secundair (< 0,1% bedrijfstijd) Gehele ruimte Geen ventilatie aanwezig, waardoor de gevarenzone 1 klasse hoger wordt Actie: Leiding verplaatsen naar buiten 1 Gehele ruimte Na actie: Geen zone < 1 g/s Geen Slibleiding koker Geen Geen Gasmotor ruimte Bronnen: Afsluiters, flens- en schroefverbindingen, etc. Secundair (< 0,1% bedrijfstijd) < 1 g/s Geen AG (afwijkend gebied) rondom gasmotor Ontstekingsbron altijd aanwezig, verder werkdruk < 0,5 bar met goede technische installatie en onderhoud. Ruimte wordt geventileerd door ventilator x à 8000m 3 /h AG (afwijkend gebied) rondom gasmotor 19

20 Ruimte/Installatie gegevens Gasmotor ruimte Blower Affakkelinstallatie met brander Gevarenbron, type en debiet (NPR 7 en 9) Bronnen: flensverbindingen, behuizing blower, as doorvoer Secundair (< 0,1% bedrijfstijd) < 1 g/s Geen Bron: Brander, Afsluiters, flens- en schroefverbindingen, etc. Secundair (< 0,1% bedrijfstijd) < 1 g/s Buitenlucht Formele zone/afmeting 1 meter rondom AG rondom brander Zone verlagende/instandhoudende Opmerking: blower is EX gemarkeerd Gasblower staat in AG van de gasmotor Ontstekingsbron is continu aanwezig. Het is dan ook niet zinvol om zone indeling toe te passen (NPR 11). Klassering als Afwijkend Gebied Zone na 1 meter rondom AG rondom brander Afsluiter put Bronnen: Flenzen, koppelingen etc. Secundair (< 0,1% bedrijfstijd) < 1 g/s Geen 1 meter in en rondom de put Geen ventilatie aanwezig, waardoor de gevarenzone 1 klasse hoger wordt Bij opstart van de installatie dient het waterniveau in de condensaftap (cq waterslot) te worden gecontroleerd. 1 in put 1 meter rondom de put 0

21 Ruimte/Installatie gegevens CV ruimte Geen foto Na-indikker Geen foto Gevarenbron, type en debiet (NPR 7 en 9) Bron: Restgassen Continu (> 10 % bedrijfstijd) < 1 g/s Buitenlucht Formele Zone verlagende/instandhoudende zone/afmeting Geen De CV-ketels vallen onder NEN-EN :009 nl, NEN-EN :008 nl Eisen voor industriële gasinstallaties Installatie en periodieke inspectie (door bijv. SCIOS) moet aantoonbaar zijn 1 Bepaal door meting dat concentraties gas ver onder de LEL waarde blijven. Advies opstellen implementeren meetplan Zone na Geen NGG 1

22 6 Berekeningen ventilatie eisen 6.1 Gascompressor ruimte Uitgangspunten voor het berekenen van de benodigde ventilatie capaciteit van de ruimte ventilatie zijn: Aanwezigheid van secundaire gevaren bronnen met een maximaal debiet van 1g/s (op voorwaarde van goede technische installatie, onderhoud en inspectie). Ventilatiecapaciteit: 370 m 3 /uur en geforceerde ventilatie voor koeling Inhoud van de ruimte: ~ 5 m 3 LEL waarde Methaan : 5 vol% Bij secundaire gevarenbronnen dient de benodigde ventilatie capaciteit (VC) bepaald te worden op de hoogst verkregen waarde. Aangezien hier alle gevarenbronnen een debiet hebben van maximaal 1 g/s, kan de berekening gebaseerd worden op één bron. Om de ruimte als een gevarenzone te mogen klasseren, dient de ventilatie te voldoen aan de: Voldoende capaciteit: - concentraties gas mogen niet hoger zijn dan 10 Vol% van de LEL van methaangas; - het ventilatievoud (VV) van de ruimte moet minimaal een factor 4 zijn. Voldoende beschikbaarheid: waarbij de continuïteit van de ventilatie is gewaarborgd doordat een eventueel uitvallen onafhankelijk van menselijk ingrijpen onmiddellijk wordt gesignaleerd. De ventilatie wordt zo spoedig mogelijk hersteld. Daarbij wordt de aanwezigheid van de luchtstroom of het daardoor veroorzaakte drukverschil rechtstreeks bewaakt, niet indirect via grootheden als stroomopname of toerental van de ventilatormotor. De ventilatie is hierbij slechts zelden en gedurende een korte periode buiten bedrijf. Voldoende capaciteit: Om onder 10 Vol% van de LEL te blijven dient de VC (formule NPR ): VC = lekdebiet x 100/LEL x 10 = 1 g/s x 100/5 x 10 = 5,63 m 3 /uur * 100/5 * 10 = 115 m 3 /uur [1 g/s gas = 1/16 mol/s = 1/16 * 5 Liter/s = 1/16 * 5 /1000 * 3600 m 3 /uur = 5,63 m 3 /uur] Het ventilatievoud VV van de ruimte dient minimaal 4 x 5 m 3 = 0 keer/uur te zijn. Deze is 370 m 3 /uur / 5 m 3 = 74 keer/uur Conclusie: de kunstmatige ruimteventilatie moet worden geïnstalleerd met een minimale capaciteit van 115 m 3 /uur. Voldoende beschikbaarheid: Er is GEEN flowbewaking op de ventilatie. Bij geen flow wordt automatisch de compressor uitgeschakeld. De ventilatie staat alleen aan wanneer de compressor functioneert. Om ook de klassering van voldoende beschikbaarheid te mogen toepassen moet aanvullend (dit geldt voor alle ruimtes):

23 ventilatie is startvoorwaarde voor inschakelen van de compressor; minimum flow waarde vastleggen waarop de compressor wordt afgeschakeld; flow alarm moet aanwezig en direct waarneembaar zijn noodzakelijke betrouwbaarheid flow alarmering compressor afschakeling bepalen Ervan uitgaande dat deze aanwezig zijn, of geïmplementeerd worden op korte termijn, wordt de ventilatie als voldoende beschikbaar beschouwd. Mogelijke oplossing: Bij normaal bedrijf de ventilatiecapaciteit uitvoeren op 5 % LEL. Bij gasdetectie overschakelen naar een capaciteit op 10 % LEL. Detectie en omschakelen naar voldoende capaciteit moet periodiek worden geïnspecteerd en getest. Benodigde ventilatiecapaciteit voor 5 % LEL: VC = lekdebiet * 100/LEL * 4 = 1 g/s * 100/5 * 4 = 5,63 m 3 /uur * 100/5 * 4 = 450 m 3 /uur 6. Leidingwerk kelder machinegebouw Uitgangspunten voor het berekenen van de benodigde ventilatie capaciteit van de ruimte ventilatie zijn: Aanwezigheid van secundaire gevaren bronnen met een maximaal debiet van 1g/s (op voorwaarde van goede technische installatie, onderhoud en inspectie). Ventilatiecapaciteit: 315 m 3 /uur Inhoud van de ruimte: 656 m 3 LEL waarde Methaan : 5 vol% Om onder 10 Vol% van de LEL te blijven dient de VC (formule NPR ): VC = 115 m 3 /uur (zie 6.1) Het ventilatievoud VV van de ruimte =315 m 3 /uur / 656 m 3 = 4,8 keer/uur Conclusie: de kunstmatige ruimteventilatie kan worden geklasseerd als ventilatie met voldoende capaciteit. Machinegebouw is voorzien van LEL detectie (CH4). Op basis van dit alarm wordt gastoevoer afgesloten. Nadraaien WKK en/of CV zorgt er voor dat leiding in korte tijd drukloos kan worden. 6.3 Overzicht ventilatie capaciteiten Ruimte Minimum eisen Aanwezig Aanpassingen VV/uur VC m 3 /uur VV/uur VC m 3 /uur Gascompressor % LEL detectie: compressor uit Machinegebouw ,8 315 geen 3

24 7 Technische m.b.t. ventilatie en zone indeling 7.1 Samenvatting Hieronder volgt een samenvatting van de die genomen moeten worden en genomen zijn ter beheersing van elektrische ontstekingsbronnen. Installatie Onderdeel Zone Beheers ontstekingsbronnen Minimum eis Bestaand Slibgistingtanks Inwendig 0 Ex II 1G IIB T3 Uitwendig Ex II 3G IIB T3 Protego/Spui Ex II 3G IIB T3 Gashouder Inwendig 0 Ex II 1G IIB T3 Uitwendig Ex II 3G IIB T3 Boven membraan 1 Ex II G IIB T3 Glycol Afblaaspunt Ex II 3G IIB T3 Mech. spui Ex II 3G IIA T3 Niveau meter 1 Ex II G IIB T3 Compressor Ruimte Ex II 3G IIB T3 Condens put 1 Ex II G IIB T3 Machinegebouw Leidingwerk Ex II 3G IIB T3 Demperruimte Leidingwerk 1 Ex II G IIB T3 Na-indikker Uitwendig NGG Geen Gasmotor Ruimte geen Geen Blower rondom Ex II 3G IIA T3 Fakkel Brander AG Condens put 1 Ex II G IIB T3 CV ruimte Ruimte geen Geen Zie MATRIX_OnstekingsbronnenXLSB maatregel Maatregel: zie MATRIX_Ontstekingsbronnen XLSB. Naast elektrische ontstekingsbronnen zijn de volgende ontstekingsbronnen binnen AWZI Tollebeek van belang: Ontstekingsbron Beheers ontstekingsbronnen Statische elektriciteit Apparatuur in de gevarenzones zijn geaard om elektrostatische oplading te voorkomen. Voer jaarlijkse NEN-EN 3140 inspectie uit op de elektrische installatie. Elektrische installatie De elektrische installatie van apparatuur, voor zoverre ATEX 137 niet van toepassing is, moet zijn uitgevoerd conform NEN-EN-IEC Waar ATEX wel van toepassing is, gelden de volgende normen: NEN-EN-IEC (elektrische installatie) NEN-EN-IEC (inspectie en onderhoud) NEN-EN-IEC (reparatie en vervangingen) Onderhoud en inspectie dient verder te worden uitgevoerd conform NEN-EN

25 Mechanisch Vlammen/open vuur Lasvonken Bliksem inslag Alle mechanische onderdelen zoals (hand)afsluiters, aftappunten condens aflaat, condenspotten, vlamdovers en vlamkeerders zijn geconstrueerd, meestal van metaal, van een materiaal dat niet elektrostatisch kan opladen. Bewegende mechanische onderdelen worden handmatig bediend, waardoor deze niet vonkend zijn. Verbied het gebruik van vlammen en open vuur in de gedefinieerde gevarenzones. Dit geldt ook voor de NGG-en en de Afwijkende Gebieden. Dit is middels de werkvergunning geregeld. Verbiedt lassen waarbij vonken ontstaan in alle gedefinieerde gevarenzones indien de gevarenbron aanwezig is. Dit is middels de werkvergunning geregeld. Controleer of installaties afdoende is beschermd tegen blikseminslag: NEN-EN-IEC :011 nl Bliksembeveiliging - Deel 1: Algemene principes Bliksem beveiliging wordt periodiek geïnspecteerd. 7. Overzicht Ex conformiteit apparatuur. Een inventarisatie van alle apparatuur is vastgelegd in het document: MATRIX_Ontstekingsbronnen XLSB AWZI Tollebeek heeft, in samenwerking met TCPM, een controle uitgevoerd of de apparatuur voldoet aan de eis gesteld in 7.1. Deze controle is uitgevoerd op 15 december 014. Het ontstekingsbronnen onderzoek heeft geleid tot het volgende resultaat: Alle elektrische ontstekingsbronnen zijn conform de eisen aan de categorie EX apparatuur (ATEX 95 conform na uitvoering van de vermeld in de MATRIX_Ontstekingsbronnen XLSB met uitzondering van: Verlichtingarmatuur SGT Junctionbox gashouder; Elektrische installaties zijn uitgevoerd conform NEN-EN-IEC ; Potentiële mechanische ontstekingsbronnen zijn zodanig geconstrueerd dat deze geen ontstekingsbronnen kunnen vormen; Statische elektriciteit wordt vermeden door afdoende aarding en equipotentiaal verbindingen; Het voorkomen en beheersen van ontstekingsbronnen tijdens onderhoudswerkzaamheden wordt geregeld door middel van de verplichte werkvergunning; Ontsteking van gasdampen als volg van bliksem inslag wordt beheerst door periodiek geïnspecteerde bliksemafleiding. Certificaten, handleidingen, etc. worden/zijn ondergebracht in het VBS 5

26 8 Getroffen organisatorische ter bescherming tegen explosiegevaar 8.1 Welke bedrijfsinstructies werden opgesteld voor een arbeidsplaats of een activiteit Het waterschap hanteert geen veiligheid beheersysteem (personeel is VCA gecertificeerd) waarin bedrijfsinstructies middels procedures, documenten, formulieren en werkinstructies zijn geborgd. Dit geldt dus ook voor AWZI Tollebeek. Een VBS wordt in 015 opgezet. 8. Hoe wordt de kwalificatie van de werknemers gewaarborgd? Medewerkers van de AWZI Tollebeek zijn ten tijde van het onderhavige onderzoek getraind door in de basisbeginselen van ATEX. De personen en de training zullen worden vastgelegd in het V.B.S. Doelstelling was om de deelnemers op een algemeen kennisniveau te brengen, waardoor bekendheid met de uitdrukkingen en een basiskennis van de ATEX beginselen zou ontstaan. Voor specifieke inventarisatie zal in voorkomende gevallen de hulp van een externe partij worden ingeroepen. (zie 8.3) 8.3 Inhoud en frequentie van de (mondelinge) instructies (en wie heeft deelgenomen) Vaste medewerkers op deze locatie hebben deels een basistraining ATEX gevolgd (009 IAB Ingenieurs). Reed Business Opleidingen is recent opdracht gegeven voor het verzorgen van opleiding en training aan medewerkers die o.a. op deze locatie werkzaamheden verrichten of laten verrichten. Op basis van onderstaand structuur worden medewerkers ingedeeld. De indeling van de medewerkers alsmede de lesinhoud gaan in VBS worden opgenomen 6

27 Certificaten en bewijzen van deelname worden opgenomen in de personeelsdossiers. 8.4 Hoe wordt het gebruik van verplaatsbare arbeidsmiddelen in de explosiegevaarlijke plaatsen geregeld? Dit wordt geregeld via het werkvergunningensysteem. 8.5 Hoe wordt gewaarborgd dat werknemers uitsluitend geschikte beschermende kleding dragen? Dit is onderdeel van de analyse die wordt uitgevoerd zoals vermeld onder Bestaat er een werkvergunningsysteem en hoe is dit geregeld? Ja, vastgelegd in een procedure, digitaal te benaderen via werkwijzer 8.7 Hoe zijn onderhoud-, onderzoek- en controlewerkzaamheden georganiseerd? Het onderhoudsprogramma is als volgt opgesteld (voorstel): Visuele inspectie : 1 keer per jaar Nauwkeurige inspectie: 1 keer per 3 jaar Gedetailleerde inspectie: 1 keer per 7 jaar. Inspecties worden uitgevoerd conform NEN-EN-IEC door een elektrotechnisch bureau, waarvan de medewerkers een EX opleiding hebben genoten. 8.8 Hoe zijn de explosiegevaarlijke plaatsen gemarkeerd? De EX-driehoeken worden op de volgende plaatsen aangebracht: Op alle plaatsen waar gevarenzones zijn gedefinieerd ( 5) 9 Verwezenlijking van de ter bescherming van explosiegevaar 9.1 Verantwoordelijken Elke locatie, zo ook Tollebeek, een eigenaar en een beheerder. Dit kunnen mogelijk verschillenden afdelingen en/of teams zijn. Bij Waterschap Zuiderzeeland is deze informatie ontsloten in GeoWeb 4.1. Paar problemen die hier spelen bij dit waterschap: - Verantwoordelijkheden, taken- en bevoegdheden zijn niet duidelijk belegd (veel mondeling) - ATEX-coördinator en/of ATEX-verantwoordelijken zijn (nog) niet aangewezen Deze punten worden geregeld in de werkgroep Arbocatalogus explosieveiligheid. 9. Planning van de Maatregel Verantwoordelijke Geplande datum gereed Uitgevoerd en in orde? Dit staat vermeld in het Actie document referentie: Actielijst AWZI Tollebeek Alle relevante worden opgenomen in het voor onderhoud ingerichte OBS. Uitgevoerde werkzaamheden worden, als vermeld uitgevoerd met een werkvergunning, waarbij de uitgevoerde werkzaamheden bij beëindiging dienen te worden afgenomen. 7

28 9.3 Controle van de doeltreffendheid van de In de sectie worden de bevindingen met de vastgelegd en verbetervoorstellen beschreven. Maatregel Verantwoordelijke Geplande datum gereed Uitgevoerd en in orde? Dit staat vermeld in het Actie document referentie: Actielijst AWZI Tollebeek 10 Coördinatie van de ter bescherming tegen explosiegevaar 10.1 De opdrachtgever coördineert de uitvoering van de De ATEX coördinator is verantwoordelijk voor de coördinatie van de uitvoering van de. Hij/zij ziet er op toe dat gelijktijdige werkzaamheden door verschillende partijen veilig kunnen worden uitgevoerd ZIE 9.1 8

29 Bijlage 1 ZONERINGSPLAN Zie hiervoor de tekeningen: Gevarenzone indeling AWZI Tollebeek 9

30 Bijlage AANVULLING VEILIGHEIDSVOORSCHRIFTEN De volgende aanvullingen zijn suggesties voor aanvullingen op de veiligheidsvoorschriften. Roken en open vuur In gebieden die met EX-borden zijn gemarkeerd, en 3 meter rondom de toegangsdeuren naar deze gebieden, is roken en open vuur verboden. Explosiegevaarlijke gebieden Explosiegevaarlijke gebieden zijn gemarkeerd met driehoekige gele EX-borden. Dit betreft de ruimtes die zijn aangegeven als EX gebieden in de tabel in 5.1. Werkzaamheden in deze ruimtes mogen alleen gebeuren als u toestemming hebt verkregen van de bedrijfsverantwoordelijke. Werkzaamheden in deze ruimtes mogen alleen gebeuren als: Zie hiervoor de beschreven volgorde van werkzaamheden onder 8.4 Let op: vonkend gereedschap zoals boormachines en branders kunnen in stoffige ruimten explosies veroorzaken! Let op: verwijder stoflagen voordat u met werkzaamheden begint! 30

31 Bijlage 3 EX-INSTRUCTIES VOOR AFDELINGSCHEFS EN ONDERHOUDSPERSONEEL Werken in explosiegevaarlijke ruimten Explosiegevaarlijke ruimten zijn gemarkeerd met driehoekige gele EX-borden. Wanneer mag u werken in explosiegevaarlijke ruimten? Werkzaamheden in deze ruimten mogen alleen gebeuren als u toestemming hebt gekregen van de bedrijfsverantwoordelijke. Hij vertelt u welke aanvullende u dient te nemen. Werkzaamheden in deze ruimtes mogen alleen gebeuren als: de ruimte waarin u werkt gas- en stofvrij is. Indien de installatie waaraan u werkt stof bevat en de kans bestaat dat een vonk of heet gereedschap (bijv. lassen of slijpen in EX ruimtes) in contact komt met dit stof, mogen werkzaamheden alleen gebeuren als: de installatie waaraan u werkt gasvrij is, zowel van binnen als van buiten. Is dit niet mogelijk dan alleen na concentratiemetingen welke onder 10% van de LEL moeten zijn en er een procedure bestaat in geval van calamiteiten. TRA verplicht. Bovendien mogen werkzaamheden alleen gebeuren als: de ruimtes voldoende worden geventileerd. Let op: vonkend gereedschap zoals boormachines en branders kunnen explosies veroorzaken! 31

32 Bijlage 4 INSTALLATIENORMEN 3