RESULTATEN IN Zichtbare Schakels voor kwaliteit van leven!

Transcriptie

1 RESULTATEN IN Zichtbare Schakels voor kwaliteit van leven! door Dr. Jane Murray Cramm & Prof.dr. Anna Petra Nieboer

2 Zichtbare Schakels Rotterdam maakte in de periode deel uit van het landelijk programma Zichtbare Schakel. De wijkverpleegkundige voor een gezonde buurt. In 2013 en 2014 heeft het project subsidie van de gemeente Rotterdam ontvangen. In 2012 is een evaluatiestudie verricht (Nieboer et al., 2013). 1 Omdat het van belang is om de resultaten te blijven monitoren, heeft Zichtbare Schakels Rotterdam in samenwerking met onderzoekers van het instituut Beleid & Management Gezondheidszorg (ibmg) van de Erasmus universiteit een aantal belangrijke uitkomstindicatoren geselecteerd. Naast de registratiedata van cliënten, worden sinds 1 juli 2013 ook gegevens verzameld over de gezondheid, het welzijn en de zelfmanagementvaardigheden. Deze gegevens worden verzameld bij de start (eerste of tweede contact van de Zichtbare schakel met de cliënt) en bij de afsluiting van de zorgverlening. Deze factsheet biedt een overzicht van de meest recente resultaten (juli 2013 tot november 2014). We rapporteren hier over een aantal procesindicatoren, demografische kenmerken van cliënten, gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven, welzijn, en zelfmanagementvaardigheden. Deze bevindingen zijn gebaseerd op resultaten van cliënten van wie we gegevens hebben bij de start (T0; 226 cliënten, juli 2013 tot april 2014) of bij de afsluiting van de zorg (T1; 102 cliënten). Daarnaast rapporteren we bevindingen door de tijd heen met betrekking tot cliënten van wie we zowel gegevens hebben bij start als afsluiting van de zorg (T0 en T1 volledig ingevuld; 91 cliënten). De resultaten laten zien dat Zichtbare schakels het welzijn en de gezondheidgerelateerde kwaliteit van leven van een zeer kwetsbare groep mensen en de zelfmanagementvaardigheden die daarvoor nodig zijn, kunnen verbeteren. Procesindicatoren De procesindicatoren betreffen een continue meting van cliënten die bij de Zichtbare schakel in zorg komen en in het registratiesysteem van Zichtbare Schakels Rotterdam instromen. Het gaat hierbij om de initiatiefnemer van het contact tussen de cliënt en Zichtbare schakel, de centrale hulpvraag en het eindresultaat van het contact. Meestal is de huisarts/praktijkondersteuner of het thuiszorgteam initiatiefnemer van het contact tussen de Zichtbare schakel en de cliënt. In 27% van de gevallen komt de cliënt via de huisartsenzorg en 14% van de gevallen via het thuiszorgteam. Het contact komt in 11% van de gevallen tot stand op initiatief van de cliënt zelf (tabel 1). Tabel 1 Initiatiefnemer contact tussen cliënt en Zichtbare schakel (meerdere antwoorden mogelijk) Rotterdam (n=226) Cliënt zelf 11 % Gezinslid/familielid/mantelzorger 8 % Buurtbewoner(s) 3 % Collega wijkverpleegkundige 4 % Zichtbare schakel Huisarts/ POH er 2 Thuiszorgteam 14 % Maatschappelijk werk 2 % Centrum voor jeugd en gezin 1% Welzijnsorganisatie 8 % Wijkagent 1 % Wijkcentrum 1 % Lokaal Zorgnetwerk / Meldpunt van 6 % de GGD Anders 14 % 2 1 Nieboer AP, Lötters F, Cramm JM (2013). De wijkverpleegkundige als Zichtbare schakel in de wijk in Rotterdam Sociaal-Medische Wetenschappen (SMW). ISBN

3 In tabel 2 komt naar voren dat als centrale hulpvraag vooral problemen met de gezondheid en ziekte (19%), met zelfredzaamheid en participatie (18%) en met welzijn (17%) genoemd worden. Het gemiddelde aantal contacten is 4,8 (standaarddeviatie 4,8 range 1-25 contacten) bij de 102 cliënten waar de zorg is afgerond. Het eindresultaat bij afsluiting van de zorgverlening door de Zichtbare schakel is weergegeven in tabel 3. Tabel 2 Centrale hulpvraag cliënt bij aanvang (meerdere antwoorden mogelijk) Rotterdam (n=226) Opvoedingsproblemen 2 % Leefstijl (gewicht, bewegen, roken, alcohol) Gezondheid en ziekte, waaronder 19 % medicatie Welbevinden (o.a. stress, eenzaamheid, 1 geheugen) Zelfredzaamheid en participatie 18 % Woon- en leefomgeving (o.a. onveilig 15 % gevoel, fysieke beperking) Werk/onderwijs/dagbesteding 4 % Materiële zaken (o.a. administratie, financiën, huisvesting, hulpmiddelen) 15 % Anders 3 % Bij 102 cliënten is de zorgverlening van de Zichtbare schakel inmiddels afgesloten. In 85% van de gevallen (n=87) is de Zichtbare schakel van mening dat het contact goed is afgerond, in 13% van de gevallen (n=13) gaf de wijkverpleegkundige aan matig tevreden te zijn en in 2% van de gevallen (n=2) was zij niet tevreden. Tabel 3 Eindresultaat bij afsluiting contact (meerdere antwoorden mogelijk) Rotterdam (n=102) Cliënt heeft (meer) regie over eigen leven 14 % Informele zorg is (meer) betrokken 10 % Mantelzorg heeft ondersteuning gekregen/ is ontlast Formele zorg is (beter) georganiseerd 23 % Doorgeleid naar sociale activiteiten (vrijwilligerswerk, buurtcentrum, etc.) 4 % Doorgeleid naar gezondheidsbevorderende 4 % activiteiten (cursussen, bewegen, etc.) Doorgeleid naar andere zorg/hulp/ 29 % voorzieningen Anders 9 % Het meest genoemde eindresultaat is doorgeleiding naar andere zorg/hulp/voorzieningen. Ook het beter organiseren van formele zorg wordt bij 23% van de cliënten genoemd. Bij 14% van de cliënten is sprake van meer regie over eigen leven. Achtergrondkenmerken van cliënten Tabel 4 geeft een overzicht van demografische gegevens van de 226 cliënten bij aanvang van de zorgverlening. De gemiddelde leeftijd van de cliënten bij aanvang is 65 jaar, meer dan de helft is vrouw en woont alleen en het merendeel van de cliënten is in Nederland geboren. Ongeveer een derde heeft een laag opleidingsniveau. Tabel 4 Demografische kenmerken cliënten Zichtbare schakels bij aanvang (T0; n=226) gemiddelde (standaard deviatie) of percentage Leeftijd 65 (18) Sekse (% vrouw) 60 % Woonsituatie Alleenwonend Bij ouders Met partner, zonder kinderen Met partner en (stief)kinderen Alleenstaande ouder, met (stief)kinderen Anders 62 % 1 % 15 % 10 % 5 % Lage opleiding (geen opleiding / maximaal basisschool ) 33 % Geboorteland (% in Nederland geboren) 79 % 3

4 Gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven De EuroQol-5 Dimensions (EQ5D) is gebruikt om gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven te evalueren (EuroQol Group, 1990). 2 Dit instrument bestaat uit vijf dimensies die vragen naar de mate van problemen in zelfredzaamheid van respondenten ten aanzien van mobiliteit, zelfzorg, dagelijkse activiteiten, pijn/klachten en stemming. Vervolgens worden utilities berekend op basis van de ervaren gezondheid. Deze scores variëren tussen 1 (best mogelijke gezondheid), tot 0 (dood) tot (erger dan de dood). 3 Uit tabel 5 blijkt dat Zichtbare schakel-cliënten met name problemen ervaren in het uitvoeren van hun dagelijkse activiteiten, en met betrekking tot pijn en andere klachten. De minste problemen ervaren zij met zelfstandig wassen en aankleden. In tabel 6 komt duidelijk naar voren dat de gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven die de cliënten van Zichtbare Schakels Rotterdam rapporteren, erg laag is en zelfs significant lager dan die van andere groepen. Dit onderschrijft de kwetsbaarheid van de cliënten van de Zichtbare schakels en het belang om deze doelgroep goed te bereiken. Tabel 6 Vergelijking gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven cliënten Zichtbare Schakels Rotterdam met andere populaties bij aanvang van het contact Gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven (EQ5D) Zichtbare Schakels Rotterdam (n=226) 0,51 (0,31) (in periode ) Zichtbare Schakels Rotterdam (n=146) 0,58 (0,29) (in periode ) Kwetsbare ouderen (70+) in Rotterdam 0,67 (0,26) (n=198) Patiënten met (risico op) cardiovasculaire aandoeningen (n=714) 0,83 (0,18) Patiënten met COPD (n=380) 0,79 (0,19) Patiënten met diabetes (n=195) 0,83 (0,17) Ouderen (65+) 3 maanden na ziekenhuisopname 0,80 (0,22) (n=293) Tabel 5 Zelfredzaamheid items cliënten Zichtbare schakels Rotterdam op meerdere meetmomenten Lopen Geen problemen met lopen Enige problemen met lopen Bedlegerig Zelfzorg Geen problemen met wassen en aankleden Enige problemen met wassen en aankleden Niet in staat om zelf te wassen of aan te kleden Bij aanvang (T0; n=226) 33 % 65 % 2 % 5 35 % 8 % Bij afsluiting (T1; n=102) 38 % 59 % 3 % 56 % 3 Dagelijkse Geen problemen met dagelijkse activiteiten 23 % 34 % activiteiten Enige problemen met dagelijkse activiteiten 58 % 54 % Niet in staat om dagelijkse activiteiten zelfstandig uit te voeren 19 % 12 % Pijn/klachten Geen pijn of andere klachten Matige pijn of andere klachten Zeer ernstige pijn of andere klachten Stemming Niet angstig of somber Matig angstig of somber Erg angstig of somber 21 % 60 % 20 % 36 % % 56 % 18 % 44 % 49 % 4 2 The EuroQol Group. (1990). EuroQol: a new facility for the measurement of health-related quality of life. Health Policy 16(3), Kind P, Hardman G, Macran S. (1992). UK Population Norms for EQ-5D: York Centre for Health Economics Discussion Paper 172.

5 Veranderingen in gezondheidgerelateerde kwaliteit van leven en welzijn In tabel 7 zien we dat de gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven van cliënten over het geheel genomen significant verbeterd is (0,49 op T0 versus 0,61 op T1; p 0,001). Ook het welzijn van de Zichtbare schakel-cliënten is significant verbeterd (2,06 op T0 versus 2,19 op T1; p 0,001). Dit geldt eveneens voor de verschillende behoeften die hiermee verbonden zijn: affectie, gedragsbevestiging, status, stimulatie en comfort. Sociaal welzijn krijg je via status, gedragsbevestiging en affectie. Status duidt op iemands positie in sociale rangordes, zoals bijvoorbeeld beroep, levensstijl of een bepaald talent. Met gedragsbevestiging wordt bedoeld dat iemand leeft volgens de eigen of door relevante anderen gehanteerde normen. Affectie gaat over liefde, vriendschap, intimiteit en emotionele ondersteuning die je bijvoorbeeld krijgt van je partner, kinderen of andere naasten. Fysiek welzijn wordt bereikt door de juiste hoeveelheid stimulatie, bijvoorbeeld door fysieke inspanning of geestelijke en zintuigelijke prikkeling, gecombineerd met optimaal comfort. Comfort wordt ervaren bij het ontbreken van fysiologische behoeften (geen pijn, honger en dorst) en het hebben van een plezierige en veilige omgeving. Ook zogenaamde metadoelen zijn van belang voor welzijn. Deze metadoelen zeggen iets over de wijze waarop mensen welzijn realiseren. Het gaat dan over de mate van controle die zij hebben en het vermijden van verlies. 4 Voor wat betreft deze metadoelen is het verliesperspectief afgenomen (2,28 op T0 versus 2,12 op T1; p 0,05) en het gevoel van controle over eigen leven verbeterd (2,33 op T0 versus 2,46 op T1; p 0,10). Tabel 7 Veranderingen in gezondheidgerelateerde kwaliteit van leven en welzijn voor cliënten van Zichtbare Schakels Rotterdam Bij aanvang (T0) Bij afsluiting (T1) Verandering Gem SD Gem SD Gem SD p a n Gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven (EQ5D) 0,49 (0,32) 0,61 (0,33) 0,12 (0,24) 0, Welzijn 5 Affectie 2,43 (0,83) 2,54 (0,83) 0,11 (0,47) 0,05 84 Gedragsbevestiging 2,02 (0,78) 2,18 (0,81) 0,16 (0,51) 0,01 83 Status 1,68 (0,07) 1,78 (0,69) 0,10 (0,34) 0,01 82 Comfort 1,99 (0,69) 2,12 (0,71) 0,13 (0,49) 0,05 82 Stimulatie 2,21 (0,72) 2,34 (0,69) 0,13 (0,56) 0,01 80 Totaal 2,06 (0,54) 2,19 (0,53) 0,13 (0,30) 0, Metadoelen welzijn Controle 2,33 (0,86) 2,46 (0,86) 0,13 (0,66) 0,10 82 Verliesperspectief 2,28 (0,89) 2,12 (0,76) -0,16 (0,62) 0,05 82 Noten: Gem, gemiddelde; SD, standard deviatie. a Paarsgewijze t-test, T0 vs. T1. Analyses zijn uitgevoerd bij cliënten die zowel de T0 als T1 vragenlijsten hebben ingevuld (n=91). 4 Nieboer, AP. Houdbare zorg en ondersteuning in tijden van crisis. Oratie 1 november Erasmus Universiteit Rotterdam. 5 Nieboer A, Lindenberg S, Boomsma A, Van Bruggen AC (2005). Dimensions of well-being and their measurement: the SPF-IL scale, Social Indicators Research. 73:

6 Veranderingen in zelfmanagementvaardigheden Van de volgende zes zelfmanagementvaardigheden wordt aangenomen dat ze van belang zijn om welzijn in stand te houden, ook als men geconfronteerd wordt met een achteruitgang in gezondheid. 4 De eerste zelfmanagementvaardigheid is het vermogen om initiatief te nemen. Als iemand zijn/haar gezondheid wil verbeteren of ondanks een achteruitgang in gezondheid het welzijn wil behouden, is het belangrijk om niet passief te blijven afwachten. De tweede belangrijke zelfmanagementvaardigheid is het geloof in eigen kunnen ( self-efficacy ). Zonder deze vaardigheid komen mensen niet snel tot actie. De derde belangrijke zelfmanagementvaardigheid is het vermogen om te investeren, bijvoorbeeld iets over hebben voor je gezondheid op de langere termijn. Denk aan meer bewegen, gezonder eten of stoppen met roken. De vierde zelfmanagementvaardigheid is het vermogen om positief naar de toekomst te kijken. De vijfde zelfmanagementvaardigheid is het vermogen om voor multifunctionaliteit te zorgen. Een multifunctionele vriendschap draagt bij aan meerdere domeinen van het welbevinden. Met een goede vriend(in) een wandeling maken of gaan winkelen draagt bijvoorbeeld niet alleen bij aan sociaal welbevinden, maar ook aan fysiek welbevinden. De zesde zelfmanagementvaardigheid is het vermogen om voor variëteit te zorgen. Variëteit betekent meer mogelijkheden hebben voor gezondheid of welzijn (bijvoorbeeld door zowel te werken aan een gezondere leefstijl als activiteiten te vinden waarmee je sociale relaties onderhoudt). Door variëteit worden mensen minder kwetsbaar voor verlies. 4, 6 In tabel 8 zien we een significante verbetering in de zelfmanagementvaardigheden, kijkend naar de veranderingen tussen het begin van het contact met de cliënt en bij afsluiting. Zowel de totale score ging significant omhoog van T0 (2,33) tot T1 (2,50; p 0,001) als alle onderliggende zelfmanagement vaardigheden. 7 Tabel 8 Veranderingen in zelfmanagementvaardigheden voor cliënten van Zichtbare Schakels Rotterdam Zelfmanagementvaardigheden Bij aanvang (T0) Bij afsluiting (T1) Verandering Gem SD Gem SD Gem SD p a N Initiatief nemen 2,31 (0,76) 2,50 (0,78) 0,19 (0,58) 0,01 83 Self-efficacy 2,35 (0,69) 2,50 (0,66) 0,15 (0,41) 0,01 78 Investeringsgedrag 2,24 (0,76) 2,50 (0,85) 0,26 (0,58) 0, Positief perspectief 2,23 (0,72) 2,36 (0,72) 0,14 (0,43) 0,01 83 Multifunctionaliteit 2,06 (0,74) 2,19 (0,75) 0,14 (0,45) 0,01 83 Variëteit 2,98 (1,17) 3,14 (1,31) 0,16 (0,62) 0,05 67 Totaal 2,33 (0,69) 2,50 (0,72) 0,17 (0,36) 0, Noten: Gem, gemiddelde; SD, standard deviatie. a Paarsgewijze t-test, T0 vs. T1. Analyses zijn uitgevoerd bij cliënten die zowel de T0 als T1 vragenlijsten hebben ingevuld (n=91). Verschillen tussen Zichtbare schakels Conclusie Er zijn geen verschillen gevonden tussen de Zichtbare schakels (teams) en ook niet tussen verschillende cliëntenpopulaties (o.a. hoog- versus laagopgeleiden). Deze bevindingen laten zien dat de Zichtbare schakels de zorg even effectief aanbieden voor verschillende cliëntgroepen. De cliënten van Zichtbare Schakels Rotterdam zijn erg kwetsbaar. Ze rapporteren gemiddeld genomen een lagere gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven dan chronisch zieken, kwetsbare ouderen en ouderen na een ziekenhuisopname. Na het contact met de Zichtbare schakels zijn hun zelfmanagementvaardigheden, gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven en welzijn verbeterd. Dit is belangrijk, vooral gezien de kwetsbaarheid van deze mensen. 6 6 Steverink, N. (2009). Gelukkig en gezond ouder worden: welbevinden, hulpbronnen en zelfmanagementvaardigheden. Tijdschrift Gerontologie en Geriatrie, 40, Cramm JM, Strating MMH, Vreede PL de, Steverink N, Nieboer AP (2012). Validation of the Self-Management Ability Scale (SMAS) and development and validation of a shorter scale (SMAS-S) among older patients shortly after hospitalisation. Health and Quality of Life Outcomes. 10:9.