Copyright Boerenbond. Focus op Agrarisch natuurbeheer. Samenstelling: Patrick Dieleman

Transcriptie

1 Focus op Agrarisch natuurbeheer Agrarisch natuurbeheer is terug van nooit weggeweest. Toch is de optiek veranderd. Onze voorouders plantten nutshout. Knotwilgen boden een schuilplaats aan dieren op de weide en met wilgentenen werden manden gemaakt. Bussels elzentwijgen waren ideaal als aanmaakhout en van de es kreeg je een sterke en veerkrachtige steel. De populieren rond de Wase bolle akkers hielpen het overtollige water verdampen. Vandaag staan behoud van het landschap, en hier en daar ook natuurbeheer, voorop. De ruimtebalans van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen voorziet een uitbreiding van de oppervlakte natuur met ha terwijl landbouw moet inleveren. De uitwerking van instandhoudingsdoelstellingen in habitat- en vogelrichtlijngebieden kan leiden tot extra maatregelen. Soms nemen boeren beheerstaken op om de acute gevolgen van onteigening te overleven. Anderen spelen in op kansen die natuur- en landschapsbeheer bieden om een bedrijfsactiviteit uit te bouwen. Dan is een volwaardige vergoeding voor de uitvoering van een beheersovereenkomst of een werk van agro aanneming de maatstaf. Redenen genoeg om wat uitgebreider stil te staan bij agrarisch natuurbeheer. Samenstelling: Patrick Dieleman

2 De Ronde Hoep is verdeeld door sloten. Het gras is er opvallend groen. focus op... Sigmaboeren gingen kijken in Nederland Een aantal boeren uit de omgeving van de Kalkense meersen en de potpolder van Kruibeke-Bazel- Rupelmonde trok eind maart met eco² naar Oudekerk aan de Amstel. Ze wilden er leren van de ervaringen van hun Nederlandse collega s. Patrick Dieleman Tijdens de busrit kregen de deelnemers wat achtergrondinformatie. Frederik Vereecken, consulent van eco² voor Oosten West-Vlaanderen en het westen van Vlaams-Brabant, lichtte de doelstellingen van eco² toe. Guido De Nocker, voorzitter van de bedrijfsgilde Wase Scheldekant (Kruibeke-Temse), kwam nadien aan het woord. 38 Landbouw&Techniek 7 16 april 2010 Potpolder Kruibeke-Bazel- Rupelmonde In Kruibeke hebben de boeren zich heel lang verzet tegen de komst van de potpolder. Dat was het dertiende en het laatste, maar ook het grootste overstromingsgebied van het Sigmaplan. Pas nadat Vlaams volksvertegenwoordiger Jos De Meyer hen tijdens een overleg vertelde dat hij in het Vlaams parlement geen draagvlak vond om de plannen te wijzigen, veranderden zij hun houding. Maar ze werden toen in snelheid gepakt door het Deurganckdok. Om dat dossier te deblokkeren, werden natuurcompensaties voor de havenuitbreiding naar de Kruibeekse polder overgeheveld. Guido toonde op een kaartje hoe zowat een derde van de polder slik en schor moet voorweiden tot 8 mei, maaien na 15 juni extensief weiden maaien na 8 juni maaien na 15 juni plasdras Figuur 1 Beheersmaatregelen in het reservaatgedeelte van de Ronde Hoep worden, dat een ander derde zou bebost worden, maar dat er ook nog een derde zowat 150 ha zou bestemd worden voor weidevogelbeheer. Wij moeten honderd broedparen van de tureluur, grutto, kievit en scholekster halen, vertelt hij. Er werd de voorbije zeven jaar goed samengewerkt met de nv Waterwegen en Zeekanaal die de inrichtingswerken coördineert. Onteigende boeren die aan de voorwaarden van de grondenbank voldeden, kregen de kans om gronden te blijven beheren, maar wel met het oog op de creatie van natuur. Aanvankelijk mocht er nog bemest worden en dat was voor veel gemengde bedrijven belangrijk. Maar de grootste ommekeer kwam anderhalf jaar geleden. Toen werd door de beheerscommissie nulbemesting opgelegd omdat er veel druk was om het gebied te verschralen. Als de werken eind 2011 afgerond zijn, zal een deel van het nu beheerde gebied verloren gaan voor landbouw. Dan zal men ook het grondwaterpeil verhogen. Guido vertelt dat hij meegaat om argumenten te vinden voor enkele discussiepunten in de beheerscommissie, met name de zinvolheid van nulbemesting in weidevogelgebied en hoe moet omgegaan worden met een hogere grondwatertafel. Kalkense meersen Emiel Van Peteghem vertelt dat in de Kalkense meersen nog bijna niets werd ont- De Ronde Hoep De Ronde Hoep is een polder van 1000 ha met centraal een natuurreservaat van 180 ha. De Nederlandse overheid verwierf gedurende 20 jaar gronden van stoppende boeren. Nadien startte een landinrichtingsproject. De centrale percelen werden bestemd tot natuurreservaat. De zittende boer kreeg ruilgrond in dezelfde polder, maar hij kreeg ook de kans om op zijn oud perceel mee te werken aan het weidevogelbeheer.

3 eigend. De mogelijkheid van nulbemesting werd wel al ter sprake gebracht. Hij heeft positieve ervaringen met een project van het regionaal landschap dat boeren stimuleerde om op vrijwillige basis mee te werken aan weidevogelbeheer. Momenteel is er bij de boeren in de regio heel wat onzekerheid. Wat het Sigmaplan betreft, kan er helemaal niet gekozen worden. Er is heel weinig ruilgrond beschikbaar en de toegenomen vraag naar grond deed de grondprijzen in de regio stijgen. Agrarische natuurvereniging De Amstel Kees Lambalk, voorzitter van de agrarische natuurvereniging De Amstel, verwelkomt ons in een buurthuis aan de rand van de Ronde Hoep. Dat is een polder van 1000 ha met daarin centraal een natuurreservaat van 180 ha. De vereniging werkt in een zestal polders, een gebied van 3000 ha. Op zowat 1300 ha daarvan zitten weidevogels. De kievit maakt 50% uit van de populatie. Naast 25% grutto komen ook nog de tureluur en de slobeend voor. Nadat ook de andere aanwezige bestuursleden zijn voorgesteld, krijgt Lothar Valentijn het woord. Hij werkt voor Landschap Noord-Holland. Deze natuurvereniging is eigenaar van het natuurreservaat middenin de polder. Hij vertelt dat in de regio heel veel grasland op een veenbodem voorkomt. In de lager gelegen polders, waar het veen werd ontgonnen, komen ook wat akkers voor. Daar wordt voornamelijk maïs geteeld. Omdat het veen van de Ronde Hoep niet ontgonnen werd het bevatte te veel klei om goed te branden heeft het gebied zijn perceelsindeling en uitzicht behouden van bij de ontginning, 1000 jaar geleden. In het begin van de jaren 80 startte men een landinrichtingsproject op. Gedurende 20 jaar verwierf de overheid de vrijkomende kavels van stoppende boeren. Toen er voldoende ruilgrond was, ging er een soort ruilverkaveling door. Centraal werd het reservaat voorzien. Wie daar boerde, kreeg ruilgrond rondom. Toch vroeg de natuurvereniging de boeren om verder mee te werken aan het weidevogelbeheer. Mits mee de legsels te beheren en zich te schikken naar de beheersmaatregelen doorgaans gaat het om later maaien mochten zij hun gronden verder gebruiken. Daarom werd 12 jaar geleden de agrarische natuurvereniging De Amstel opgericht. Botanisch beheer In het reservaatgebied wordt het ouderwetse agrarisch gebruik, zoals in de jaren 50 en daarvoor, nagestreefd. Jaarlijks wordt per hectare 5 tot 10 ton stalmest (zij spreken van ruige mest) toegediend. Lothar benadrukt dat dit heel belangrijk is voor de voeding van de bodem en voor de ontwikkeling van dierlijk leven, dat als voedsel moet dienen voor de jonge watervogels. Bovendien gebruiken de vogels de strootjes uit de mest om er hun nesten mee te bouwen. Dit verhaal leidt tot enige consternatie bij de Belgische boeren. Omdat men de sigmagebieden botanisch wil verrijken, wordt bemesten verboden. Lothar vertelt dat in de jaren 80 ook een verschralingsbeleid werd toegepast, maar toen liepen de weidevogelaantallen sterk terug. Hij vermeldt dat er ook in Nederland enige discussie is over het al dan niet mest voeren, maar hier in de regio zijn ze overtuigd dat dit essentieel is om te slagen als weidevogelgebied. De steltlopers moeten het van het bodemleven hebben. Eén van de bestuursleden van de agrarische natuurvereniging vertelt dat in een ander gebied, de Ruige Hoek, men 20 ton mengmest per jaar uitrijdt, waarna het gebied er ook nog beweid wordt. In dit gebied wordt een gemiddelde van 100 broedparen per 100 ha gehaald. Snel wordt de vergelijking gemaakt met Kruibeke. Lothar vindt de aanwezigheid van slikken en schorren positief. Bomen vindt hij heel negatief. In de Ronde Hoep werden de aanwezige, verwaarloosde hakhoutbestanden gerooid. Wij kregen wel wat tegenkanting, maar bossen brengen rovers, zowel vogels als hermelijnen en vossen. In mei is het belangrijk dat de kuikens kort gras hebben om te foerageren en stukken met lang gras om zich te verbergen. Bij de planning van het beheer gaat men eerst na waar de vogels het jaar voordien broedden. Figuur 1 toont de beheersmaatregelen van 2009 in het reservaatgedeelte Vooral de grutto en de kievit vinden hun weg naar het Landje van Geijsel, maar vogelaars telden er 130 verschillende soorten. Mark Kuiper, veldwerker en adviseur van agrarische natuurvereniging De Amstel: Botanisch beheer en weidevogelbeheer gaan maar tot op zekere hoogte samen. Weidevogels houden van kruidenrijke graslanden. Echte schrale weiden, waar de hoogste botanische waarden kunnen voorkomen, zijn niet geschikt voor weidevogels. Bij een nieuw ingericht gebied is verruiging voor beide doelstelling een groot risico, mestgebruik helpt dit tegen te gaan. Zonder gebruik van dierlijke mest, wel op een lager niveau dan bij normale bedrijfsvoering, kan weidevogelbeheer op langere termijn niet stand houden. Wil men voor echte topbotanische terreinen gaan, dan kan men weidevogels eigenlijk vergeten. Overigens zal men veel makkelijker succes hebben met een weidevogeldoelstelling met een gematigde botanische doelstelling! Landbouw&Techniek 7 16 april

4 focus op... van de Ronde Hoep. Tijdens de vogeltelling werd vastgesteld dat heel wat paartjes met kuikens hun toevlucht zoeken in het reservaat. Ze zoeken buiten het reservaat percelen met kort gras op voor het bodemleven. Op basis van de plannen en de tellingen beslist men welk type grasland en welk beheer nodig is. Men werkt heel gericht. Het oude idee dat er pas gemaaid mag worden na 15 juni gooide men overboord. Het gras wordt dan te lang. In lang gras zitten geen kuikens omdat zij daar moeilijk bij het voedsel kunnen. Als aanvullende maatregel wordt het waterpeil in het reservaatgedeelte langer hoog gehouden na de winter. Hierdoor start het gras later met groeien. Op die manier krijgen ook meer kruiden een kans en ontstaat een grotere variatie. Daar komen meer insecten op af. Die vormen een goede aanvulling op het menu van de steltlopers. Op plaatsen met veel lang gras wordt voorbeweid om afwisseling te krijgen. Extensief weiden wordt ook wel eens toegepast tijdens het broedseizoen, maar dan met heel lage veedichtheden om het vertrappelen van de nesten te vermijden. De uiterste datum is 8 mei. Sowieso moet er een gedeelte zijn waar de kuikens veilig zijn Boer Jan Geijsel vertelt hoe hij het voorjaarsbeheer van zijn land aanpakt. Tussen begin april en begin juni 2009 werden in de Ronde Hoep 5 vogeltellingen gehouden. De territoria werden in kaart gezet. Eén territorium kan gebaseerd zijn op meerdere waarnemingen tijdens de verschillende tellingen. Tabel 1 geeft de cijfers van de belangrijkste waarnemingen. 40 Landbouw&Techniek 7 16 april 2010 tot begin juli. De coördinator spreekt ook regelmatig met de boeren. Dan spreekt hij de data voor het maaien af. Wanneer tijdens het seizoen ergens veel kuikens verzamelen op een plaats waar geen beheersovereenkomsten werden afgesloten, probeert de coördinator op dat moment afspraken te maken. Uiteraard krijgen de boeren hiervoor dan een vergoeding. Om nestbescherming mogelijk te maken, brengen vrijwilligers op percelen met beheersovereenkomst de nesten in kaart. De boer krijgt daar een exemplaar van. Wanneer gemaaid moet worden, kunnen de vrijwilligers de nesten markeren. Een groen reservaat Een groen reservaat hadden wij nog nooit gezien. In de Ronde Hoep zien alle weiden zowel de gangbare als de reservaatpercelen er even groen uit. Vermoedelijk zullen er in mei wel verschillen te bespeuren vallen. We wandelen langs een sloot die door een grote grasvlakte loopt. Hier en daar kruisen we een andere sloot. Om te zorgen voor een aparte afwatering van het reservaat werd daarvoor een nieuwe afwatering georganiseerd. Tijdens de wandeling wisselen de Oost-Vlaamse boeren van gedachten met de boeren-bestuurders van De Amstel. Het landje van Geijsel Dat dit gebied zo heet is een neveneffect van het succes bij vogelaars. Boer Jan Geijsel wilde het enkele jaren geleden wat kalmer aan doen. Eén van zijn graslanden ligt ingesloten tussen de Amstel, de A9 en de A2 en een slapersdijk. Omdat hij ondervond dat het gebied qua waterhuishouding geïsoleerd lag, besloot hij het tijdens het voorjaar onder water te zetten. Heel wat steltlopers bleken daar op af te komen. Het werd een verzamelplek voor grutto s en andere watervogels. Hier recupereren zij na de trek vooraleer zij het broedseizoen aanvatten. In het begin deed hij dit zonder vergoeding maar na 2 jaar kreeg hij een beheerspakket. Vier jaar geleden werd er een vogelkijkhut geplaatst. Ik zet het gebied half februari onder water, dat blijft zo tot half juni, vertelt Geijsel ons. Normaal komen de eerste Grutto s aan rond 18 februari, maar dit jaar kwamen ze als gevolg van de strenge winter 10 dagen later. Zij waren toen wel van de ene dag op de andere massaal aanwezig. Wanneer het perceel vrijkomt, begint er veel onkruid te groeien. Geijsel maait het en laat het liggen, zodat het samen met de stalmest de bodem kan aanrijken. Voor de mensen van de agrarische natuurvereniging is dit gebiedje heel belangrijk. Het waarborgt dat er voldoende broedparen naar de streek komen. Opvallend is dat zowel Geijsel als de bestuursleden enorm begaan zijn met de vogels. Het vogelbeheer maakt voor hen integraal deel uit van hun bedrijfsvoering. Je rolt daar vanzelf in, vertelt één van hen. Wij Belgen keerden naar huis met een positieve kijk op weidevogelbeheer, maar toch ook met heel wat vragen of het in eigen land wel op de juiste manier aangepakt wordt. r Tabel 1 Resultaten weidevogelinventarisatie anv De Amstel & Landschap Noord-Holland soort Totale gebied Per 100 ha SAN 1 Per 100 ha Reservaat Per 100 ha Bergeend 4 0,4 1 0,25 2 1,1 Gele kwikstaart 1 0,1 0 0,00 0 0,0 Graspieper 16 1,6 4 1,00 7 3,9 Grutto , , ,6 Kievit , , ,2 Knobbelzwaan 9 0,9 5 1,25 1 0,6 Krakeend 42 4,2 11 2, ,7 Kuifeend 6 0,6 3 0,75 1 0,6 Scholekster 62 6,2 21 5, ,7 Slobeend 26 2,6 7 1, ,3 Tureluur 82 8,2 21 5, ,9 Veldleeuwerik 81 8,1 21 5, ,9 Zomertaling 4 0,4 2 0,50 2 1,1 Totaal , , ,4 1 Gebied met beheerscontract, in de Ronde Hoep is dit 500 ha

5 Graslandbeheer in functie van vogels of bloemen? Landbouwers die op graslanden gebruiks- of beheersovereenkomsten afsluiten, worden geconfronteerd met specifieke natuurbeheersmaatregelen, meestal in de vorm van beperkingen. In dit artikel trachten we inzicht te verschaffen in de voornaamste beheersdoelstellingen en -maatregelen bij graslandbeheer. Sven Defrijn, eco² In het Vlaams natuurbeleid wordt grasland, en meer bepaald halfnatuurlijk grasland, hoog aangeschreven. Uit onderzoek van het Instituut voor Natuur en Bosbehoud blijkt dat van alle Vlaamse (hogere) plantensoorten het grootste aantal gevonden wordt in grasland. Binnen natuurreservaten wordt dan ook niet zelden in min of meerdere Foto: Patrick Keirsebilck mate gekozen voor instandhouding van grasland of herstel van de natuurwaarde ervan. Om grasland in stand te houden, moet het beheerd worden. In onze klimaatzone evolueert elk terrein bij afwezigheid van beheer spontaan naar een of ander bostype. Voor dit beheer wordt meestal een beroep gedaan op landbouwers. Gruttobeheer Botanisch beheer Bij botanisch beheer is het de bedoeling de soortenrijkdom van grassen en kruiden te verhogen en in stand te houden. In de praktijk komt dit neer op een verschralingsbeheer. Door niet te bemesten en frequent te maaien en af te voeren wordt de grasproductie verlaagd. Hierdoor wordt de graszode meer open en kunnen zich nieuwe soorten vestigen. De beheersvoorschriften hangen af van de toestand van het grasland en het graslandtype dat men wenst te realiseren. Dit vertaalt zich in verschillende maaidata en -frequenties, al dan niet in combinatie met (na)begrazing. Ook een verhoging van het waterpeil is vaak aan de orde. In de vroege stadia van ontwikkeling wordt meestal geopteerd om frequent te maaien (2 tot 3 keer per jaar). Het maaisel wordt steeds afgevoerd. De eerste maaibeurt moet dan vroeg (tweede helft van mei of begin juni) uitgevoerd worden. Het is dus fout te denken dat laat maaien onvoorwaardelijk leidt tot een hoge diversiteit aan planten. Bij de beheerovereenkomst botanisch beheer wordt laat maaien voorzien omdat men uitgaat van graslanden die zich al in een botanisch interessante fase bevinden. Eens het stadium van het ontwikkelingsbeheer achter de rug is en de milieufactoren aanwezig zijn om een bloemenrijke weide te creëren, wordt de maaidatum verlaat (tot uiterlijk begin juli). Zo krijgen de planten de kans zich voort te planten. Het precieze tijdstip hangt af van de standplaats en de intensiteit van het beheer. Weidevogelbeheer Weidevogelbeheer daarentegen richt zich op optimale nest- en fourageergelegenheid voor vogelsoorten als kievit, grutto (zie band), tureluur, watersnip, zomertaling en slobeend, maar ook veldleeuwerik en graspieper. Goed graslandbeheer in functie van weidevogels is niet eenvoudig in een paar regels te vatten. Dé weidevogel De grutto is een typische weidevogel die sinds de laatste decennia sterk onder druk staat. Hij wordt vanwege de gevoeligheid voor omgevingsfactoren als indicatorsoort beschouwd voor veel milieufactoren. Als het met de grutto goed gaat, gaat het dus ook goed met de meeste weidevogels en tegelijk ook met het bodemleven en de insecten. Vooral het voedsel van de oudervogels en dat van de kuikens is van belang. Volwassen grutto s voeden zich met bodemdieren die ze met hun lange bek uit de bodem halen. De bodem moet daarom voldoende zacht en vochtig zijn en uiteraard rijk aan bodemleven (voornamelijk regenwormen). Dit maakt dat grutto s zich niet in de meest schrale percelen zullen ophouden. De gruttokuikens hebben hun lange bek nog niet ontwikkeld. Ze hebben daarom een andere voedselstrategie. Gruttokuikens jagen actief op insecten, spinnen en andere kleine ongewervelden. Hiervoor is een ijle, bloemenrijke vegetatie het meest geschikt. Dit zijn typisch de bloemenrijke hooilanden na verschralingbeheer. Deze tegenstelling wordt in de praktijk opgelost door aan mozaïekbeheer te doen, waarbij gemaaide en begraasde, niet-bemeste en licht bemeste percelen elkaar afwisselen. Landbouw&Techniek 7 16 april

6 focus op... bestaat niet. Er zijn grote verschillen in broedgedrag, biotoopvoorkeur en voedselbehoefte van de kuikens. Voor weidevogelbeheer is het dus niet nodig de bemesting achterwege te laten. Wel moet de rust tijdens het broedseizoen en de daarop volgende opgroeiperiode van de kuikens gevrijwaard worden. Hiertoe mogen zo weinig mogelijk werkzaamheden uitgevoerd worden tijdens het broedseizoen, of men moet rekening houden met de aanwezigheid van nesten. De beste methode om de nesten en jonge kuikens te beschermen, is het uitstellen van de veldwerkzaamheden en het inscharen van vee tot de eieren uitgebroed en de meeste jongen vliegensvlug zijn (rond half juni). Dit leidt tot grote opbrengstderving ten opzichte van de gangbare bedrijfsvoering. Om dit te beperken, zijn er ook een aantal alternatieven, zoals nestmarkeerders en nestbeschermers. Door vlak voor het maaien nesten te markeren, kan de landbouwer de nesten ontzien als hij maait. opbrengst (ton DS/ha) >10 ton 6 ton natuurlijn 150kg N/ha 42 Landbouw&Techniek 7 16 april 2010 milieulijn 350kg N/ha Nestbeschermers zijn metalen structuren, gemaakt van stevig betonijzer. Ze worden over de nesten van weidevogels geplaatst om te verhinderen dat het vee de nesten vertrappelt. Zij hebben nauwelijks invloed op de productie van een grasland en beschermen toch de broedende vogels. Omvorming van bedrijfsvoering De beperkingen ter bevordering van natuurwaarden hebben een grote invloed op de uitbating van een perceel. Naast het uitstellen van de maaidatum, moet ook de bemesting dalen. Figuur 1 illustreert dat de jaaropbrengst van grasland drastisch daalt als de bemesting verlaagt tot 150 kg N per ha per jaar. Naarmate de verschraling toeneemt, zal het maaisel in de meeste gevallen niet meer geschikt zijn voor het voederen van vee. Paarden en droogstaande koeien kunnen wel nog gebaat zijn met hooi afkomstig van verschraald grasland. Heel ruw maaisel van heischrale graslanden kan vaak gebruikt stikstof (kg N/ha) De opbrengst van grasland daalt gemiddeld met de helft wanneer men de stikstofbemesting van 350 kg tot 150 kg/ha laat dalen. Het natuuroptimum ligt beduidend lager dan de milieudoelstelling. Figuur 1 De opbrengst van grasland in functie van de stikstofbemesting - Naar: prof. Dirk Reheul, UGent worden als structuur voor melkkoeien. De structuur van het maaisel is noodzakelijk voor de vertering en de werking van de pensmaag. Let wel op voor giftige planten. Bedrijven kunnen zich specialiseren in natuurbegrazing of het als een tak in de bestaande bedrijfsvoering integreren. Gespecialiseerde beheersboerderijen zijn misschien wel het best aangepast aan natuurbeheer, doordat ze meer ervaring krijgen en voeling ontwikkelen voor natuurbeheer. Toch zijn ze economisch gevoeliger; ze zijn afhankelijk van de beheerskeuzes in het reservaat en van een goed contact met de beheerder. Voor hun inkomen zijn ze sterk afhankelijk van de opbrengst uit de gebieden. Hierdoor zijn ze verplicht alle kosten van de bedrijfsvoering en het beheer (bijvoorbeeld slijtage van machines) in rekening te brengen. Bedrijven met een neventak natuurbeheer kunnen hiermee een leemte in hun bedrijfsvoering vullen. Het natuurgras wordt ingepast in het rantsoen van minder productieve dieren. De productie van natuurvlees kan een (logische) neventak vormen in de bedrijfsvoering. Wel zal het moeilijk zijn de feitelijke scheiding met eventueel nog intensief geteeld vee te maken. Op deze bedrijven kan het natuurbeheer mee profiteren van de aanwezige infrastructuur (machines, stalling, ). Vaak is de landbouwer er zich niet van bewust dat dit een extra kost is voor het bedrijf. Natuurbeheer werkt bijvoorbeeld slijtage van het machinepark in de hand, het gewonnen voeder is niet altijd van goede kwaliteit en het vraagt vaak een extra arbeidsinvestering. Economisch gezien is natuurbegrazing geen evidentie. De afzet als natuurvlees kan het economisch aspect verbeteren, maar dit zal niet altijd voldoende zijn om de kostprijs te dekken. In bijzonder bij schapenbegrazing is een bijkomende beheersvergoeding meestal wenselijk. Voordelen van samenwerking Via eco² willen we de onderlinge samenwerking stimuleren tussen landbouwers op het raakvlak van landbouw en natuur. In groep kunnen landbouwers afspraken maken in verband met uitvoering van beheerswerkzaamheden en kennis uitwisselen over de inpasbaarheid van maatregelen in de bedrijfsvoering. Samenwerking kan kracht geven aan projecten. Een afzetcoöperatie kan in sommige gevallen een goede optie zijn. Er kan ook onderzocht worden of geen duurzamere samenwerking mogelijk is met de terreinbeheerder via meer langdurige contracten dan de huidige, eenjarige overeenkomsten. Landbouwers die rond deze thematiek een agrarische beheersgroep oprichten kunnen ondersteuning krijgen van het agrobeheerscentrum van eco². r

7 Sven Defrijn, Frederik Vereecken en Jan Ruppus begeleiden agrobeheersgroepen. Die groeperen boeren die in een regio bezig zijn met natuur- en landschapsonderhoud. Patrick Dieleman ECo² begeleidt agrobeheersgroepen l&t Wat doen jullie precies? Sven: Het is mijn opdracht om een agrobeheerscentrum uit te bouwen. Daartoe bundel ik kennis over zowel de technische als juridische aspecten van natuurbeheer. Ik zorg voor de inhoudelijke begeleiding van de 2 veldwerkers en organiseer vormingsactiviteiten. Daarnaast sta ik in voor de belangenbehartiging en ik verzorg adviezen voor de overheid. Wij werken ook gedeeltelijk voor de vlm. Daar bekijken we hoe we beheersovereenkomsten zo goed mogelijk kunnen laten aansluiten op de werking van agrobeheersgroepen (abg s). Vanuit het gebied de Merode kwam bijvoorbeeld de vraag om met weidevogelbeheer te starten. Hiervoor worden nu de mogelijkheden tot erkenning onderzocht. Voor het beheer van holle wegen door een groep landbouwers hebben we in samenspraak met de vlm een kader uitgewerkt. In Wuustwezel beheert een groep landbouwers een aantal stuwtjes. Bij de vlm wordt een nieuwe maatregel voorbereid om dit te kunnen uitbreiden naar heel Vlaanderen. Wij waken er over dat ook een groep landbouwers in aanmerking kan komen en niet enkel individuele landbouwers. Met de Wat is ECo 2 vlm en het anb (Agentschap voor Natuur en Bos) wordt een besluit voorbereid voor de erkenning en financiering van abg s. Daarnaast betrekt de studiedienst van de Boerenbond mij inhoudelijk bij thema s als beheersovereenkomsten en biodiversiteit. l&t En de veldwerkers? Jan: Onze taak kan je vergelijken met de taken van een regioconsulent van de Boerenbond. Frederik: In het begin moesten we vooral uitzoeken waar er mogelijkheden lagen voor agrarisch natuurbeheer. Nu de groepen stilaan gevormd worden, krijgen wij meer consulentenwerk. Wij hebben, in samenwerking met Proclam en enkele natuurverenigingen, een adlo-project in Lampernisse. Sven zat mee aan tafel bij de onderhandelingen. Bij de uitwerking op het terrein komen wij in actie. Jan: We staan ook klaar om vragen van landbouwers te beantwoorden, bijvoorbeeld als er zich een probleem stelt met Het project eco 2 startte in oktober De kwadraatteken in de naam wijst er op dat men naar een economische meerwaarde bovenop de ecologische doelstelling streeft. Het project wil boeren organiseren en begeleiden bij hun projecten rond agrarisch natuurbeheer. Daarbij staan een aantal economische principes voorop. Het project stimuleert boeren om samen te werken, organiseert aannemingswerk voor natuurbeheer en zoekt alternatieve vormen om landschapsbeheer te financieren. De Boerenbond (beroepswerking) is promotor. Agro bedrijfshulp (zie p. 48) en de vlm zijn copromotor. Ook het Agentschap voor Natuur en Bos, het Limburgs Steunpunt Rurale Ontwikkeling vzw en Rurant vzw werken mee. De vlm werkt in de haven van Gent, in samenwerking met de betrokken landbouwers, een landschapsplan uit voor de koppelingsgebieden Meer info bij Sylvie Fosselle, , sylvie.fosselle@vlm.be. Over de activiteiten van het gebiedsfonds van vlm verscheen een artikel in Boer&Tuinder 14 van 9 april. Landbouw&Techniek 7 16 april

8 focus op... een beheersovereenkomst. Wij zoeken dan naar een oplossing, samen met Sven. Sven: De knelpunten die wij ondervinden op het terrein speel ik dan weer door naar de betrokken administratie. Frederik: Wij zoeken zo veel mogelijk contact met lokale overheden en verenigingen. In het project rond akkervogels in Sint-Denijs (Zwevegem) staat een vogelwerkgroep in voor de monitoring. Aan het gemeentebestuur werd gevraagd of zij de abg konden ondersteunen. Wij werken ook samen met regionale landschappen. Zij hebben nogal eens kortlopende projecten waarin zij de taak hebben om draagvlak te creëren. Dat zijn meestal projecten van 2 tot 3 jaar, wij werken daar nadien op verder. Op sommige plaatsen blijft het regionaal landschap mee inhoudelijke meerwaarde bieden. Jan: In Limburg zoeken we zo, samen met een regionaal landschap, naar een duurzame oplossing om middelen te vinden waardoor wij het beheer in een gebied kunnen voortzetten. l&t Werden jullie in de klassieke natuurmiddens als indringers bekeken? Jan en Frederik: Wij proberen om lokaal samenwerking op gang te krijgen. Vaak is er al een aanzet tot initiatief en kennen de mensen elkaar al. Meer info over agrobeheersgroepen? 44 Landbouw&Techniek 7 16 april 2010 Sven: Ook op Vlaams niveau hebben wij regelmatig overleg met natuurverenigingen. Die waren in het begin heel kritisch. Ze dachten dat wij een bedreiging waren voor hun werking. Maar al snel werd duidelijk dat wij complementair werken. Ze vonden ons project verdedigbaar voor hun leden. Dat wil niet zeggen dat er lokaal geen meningsverschillen kunnen zijn. Frederik: Ik ondervond in sommige streken in het begin ook nogal wat weerstand bij boeren. Vaak werd de boodschap verkeerd begrepen. Ik heb moeten leren hoe je best over agrarisch natuurbeheer communiceert. Nu wij een werking hebben en voorbeelden kunnen tonen, worden we beter ontvangen. Meestal vinden wij wel iemand die het initiatief plaatselijk wil trekken. Een agrobeheersgroep wordt ook steeds opgestart vanuit een lokale structuur. Afhankelijk van de plaatselijke situatie is dat doorgaans een bedrijfsgilde of een landelijke gilde. Jan: Wij hebben altijd vertegenwoordigers van de bedrijfsgilde in het bestuur, maar we trekken ook mensen aan die niet bestuurlijk actief zijn in onze organisatie of die geen lid zijn. Frederik: Een abg kan maar slagen als heel veel boeren in een gebied bereid zijn mee te werken. Wij hebben ook steeds De medewerkers van eco², van links naar rechts: Sven Defrijn, Jan Ruppus en Frederik Vereecken. Wil je meer informatie omtrent agrobeheersgroepen in het algemeen of de oprichting van een groep in jouw regio? Daarvoor kan je terecht bij het agrobeheerscentrum in Leuven of bij de veldwerkers. Agrobeheerscentrum Sven Defrijn: of , sven.defrijn@boerenbond.be Veldwerkers Oost- en West-Vlaanderen en arrondissement Halle-Vilvoorde: Frederik Vereecken, , frederik.vereecken@boerenbond.be Antwerpen en Limburg en arrondissement Leuven: Jan Ruppus, , jan.ruppus@boerenbond.be boeren nodig die een draagvlak hebben bij hun collega s. l&t En waar krijgen jullie kansen? Jan: Er liggen overal kansen. Als wij met een groep boeren holle wegen gaan onderhouden, dan kunnen wij de ervaring van die groep aanwenden om in andere regio s hetzelfde te doen. Het is dan een kwestie van middelen te genereren. In het Dijleland worden heel veel kleine landschapselementen (kle s) niet beheerd. Wij zoeken dan naar middelen die het beheer kunnen vergoeden. l&t Wie komt eerst in actie, jullie of agro aanneming? Jan: In het project met holle wegen was er een landbouwer die al met agro aanneming gewerkt had. Frederik: Maar het omgekeerde gebeurt ook. Wanneer zich ergens een werk aandient dat moet uitbesteed worden, dan doen wij een beroep op agro aanneming. l&t Hoe kijken jullie terug op anderhalf jaar werk? Frederik: Toen ik begon, kreeg ik van iemand de reactie dat dit een heel mooi project is, maar dat het 15 jaar nodig had om iets te worden, en geen 2 jaar. Wij zien nu na anderhalf jaar toch al verandering. (Het project eco² heeft een looptijd van 2 jaar, maar het kan verlengd worden. Ondertussen werd een aanvraag tot verlenging ingediend, maar er is nog geen uitsluitsel.) Jan: Onze naambekendheid verbeterde ook enorm. Heel wat boeren weten al wat een abg is. Het is ook belangrijk dat iedereen weet dat wij openstaan voor alle landbouwers, we hebben alle landbouwers nodig in een gebied. Het initiatief wordt wel altijd genomen vanuit een Boerenbondstructuur. Sven: Wij bouwen bruggen op veel domeinen. Het is daarbij nuttig dat wij zowel voor de Boerenbond als voor de vlm werken. r

9 Onderhoud van holle wegen vraagt gezamenlijke aanpak Als ieder voor zijn eigen deur veegt, dan is de hele straat proper. Deze oude wijsheid gaat ook op voor holle wegen. Maar bermen onderhouden kost tijd en geld. Ook zijn er afspraken nodig tussen de verschillende aanpalende gebruikers. In Limburg en Vlaams- Brabant start men met agrarische beheersgroepen om de klus te klaren. Jan Ruppus, eco² Wat is een holle weg? De meeste taluds van holle wegen waren oorspronkelijk begroeid met kruiden, grassen en struiken. Om een vlotte doorgang te verzekeren, werden de bermen regelmatig afgegraasd door rondtrekkende schaapskudden die toen nog in elk dorp aanwezig waren. Na het verdwijnen van deze kuddes, dat was rond de Tweede Wereldoorlog, raakten veel holle wegen begroeid met bomen en struiken. Deze werden regelmatig gehakt door de boeren of eigenaars, om te gebruiken als brand of geriefhout. Doordat de holle wegen op We spreken van een holle weg als deze lager ligt dan de percelen langs de weg. In principe gaat men ervan uit dat een weg hol is wanneer het verschil tussen het wegdek en het maaiveld zo groot is dat een normaal landbouwvoertuig er niet op kan rijden. In de praktijk spreken we dus al van een holle weg wanneer dit verschil 50 cm bedraagt. Eeuwen lang denderden langs deze wegen karren door het landschap. Er werden sporen gevormd die steeds meer uitsleten. Wind en water kregen hierdoor vrij spel en honderden jaren van erosie resulteerden in de holle wegen die we nu kennen. Sommige van deze wegen spoelden op deze manier uit tot ze een diepte van wel 10 m bereikten. Het ontstaan van een holle weg is alleen maar mogelijk in een heuvelachtig gebied met een grondsoort die stevig genoeg is om de sterk hellende bermen in stand te houden. Zo komen holle wegen in Vlaanderen vooral voor in de t p. 46 Landbouw&Techniek 7 16 april

10 focus op... veel verschillende manieren beheerd werden, ontstond er een grote variatie. Het belang van holle wegen In Vlaanderen komen ruim 1200 ha holle wegen voor. Die zijn ecologisch, landschappelijk en historisch, maar zeker ook economisch belangrijk. Voor dieren, maar ook voor planten, zijn ze of vormen ze verbindingen tussen leef- en/of foerageergebieden. Holle wegen zijn waardevolle stapstenen waar vele soorten dankbaar gebruik van maken. Maar deze groene linten in de open ruimte zijn niet alleen vanuit ecologisch oogpunt van belang. Ze geven samen met andere kleine landschapselementen zoals hagen, heggen en houtkanten ook vorm en inhoud aan een landschap. Ze hebben dus ook een grote landschappelijke en recreatieve waarde. Voor de fietsers en wandelaars die zich door de holle wegen verplaatsen, hebben deze een heel bijzondere belevingswaarde. Daarom worden ze veelvuldig opgenomen in recreatieve netwerken. Aangezien recreatie en toerisme belangrijke nieuwe dragers van het platteland zijn, is de economische waarde van de holle wegen dus zeker ook niet te onderschatten. Verwaarlozing Door gebrek aan onderhoud groeien holle wegen dicht. Bomen vallen om en de soortenrijkdom van de bermen vermindert. Dit heeft frustraties van omwonenden, landbouwers, natuurbeschermers, gemeenten en recreanten als gevolg. Vroeger werden de holle wegen beheerd door de landbouwers. Ze lieten er hun dieren grazen, kapten het hout om de weg open te houden en gebruikten dit als brand- of geriefhout. Deze functies van de holle weg zijn echter verdwenen en daarmee nam het beheer dan ook af. Overhangende takken kunnen het landbouwverkeer hinderen en ook schade veroorzaken aan de machines. Bomen en struiken bovenaan 46 Landbouw&Techniek 7 16 april 2010 de berm, die gaan overhangen boven de aanliggende landbouwpercelen bemoeilijken het bewerken van de perceelsranden en zorgen ook voor minder opbrengst. Na een ruilverkaveling kwamen veel holle wegen volledig in het beheer van de gemeenten. Soms worden deze holle wegen goed beheerd, maar in veel gevallen is dit geen prioriteit. Hiervoor blijken heel weinig middelen beschikbaar te zijn. Er samen iets aan doen Door als landbouwers in groep te werken, ontstaan er echter mogelijkheden om het beheer terug in eigen handen te nemen. Voor landbouwers die zich groeperen binnen een agrarische beheersgroep (abg) is het sinds kort mogelijk om een beheerovereenkomst af te sluiten voor het onderhoud van holle wegen die langs hun percelen gelegen zijn. De landbouwers die deze overeenkomst met de vlm aangaan, krijgen een vergoeding in ruil voor het beheer dat ze uitvoeren. Dit is mogelijk voor een periode van 5 jaar. Om dergelijke beheerovereenkomsten te kunnen afsluiten, moet je echter wel aan enkele voorwaarden voldoen. Deze beheerovereenkomsten zijn enkel mogelijk bij een integraal beheer van de holle p. 45 t golvende delen van de leemstreek en de zandleemstreek, in de Vlaamse Ardennen, het Hageland en in Haspengouw. Enkele holle wegen waren tijdens de Romeinse tijd al in gebruik. Door een aanzienlijke bevolkingstoename en een toenemend akkerareaal op de plateaus vond er tijdens de late middeleeuwen een sterke stijging van de verkeersintensiteit op de onverharde wegen plaats. Hierdoor kwam de uitholling pas volop op gang. Ook in de loop van negentiende en twintigste eeuw zijn er nog veel wegen hol geworden of dieper uitgehold, als gevolg van veranderende landbouwmethoden en toename van het verkeer. De opgeschoten struiken van een slecht onderhouden holle weg bemoeilijken het bewerken van de perceelsranden en beïnvloeden de opbrengst nadelig. Hier werd een akkerrand aangelegd. weg. De volledige breedte en lengte van de holle weg moet beheerd worden. Hiervoor moeten alle landbouwers die de aanliggende percelen in gebruik hebben gezamenlijk het beheer op zich nemen. Ook moet het beheer gebeuren volgens een vooraf bepaalde beheersvisie. eco² kan hierin een rol spelen. De veldwerker en het agrobeheerscentrum van eco² begeleiden de abg bij de beheersvisie en het opstellen van een beheerplan. Deze plannen houden rekening met de flora en fauna, maar ook met de verkeers-, landschaps- en recreatieve functies van de holle wegen. Ze worden opgemaakt in overleg met de verschillende betrokken partijen. De landbouwer moet de houtkant in gebruik hebben op 1 januari. Dit is mogelijk door een gebruiksovereenkomst af te sluiten tussen de gemeente en de landbouwers die de percelen langs de holle weg in gebruik hebben. Dit houdt in dat de landbouwers de holle weg voor een bepaalde periode in beheer krijgen. Ze engageren zich om deze te beheren, zoals voorzien is in de beheersvisie. De groep landbouwers maakt onderling afspraken over de uitvoering van de beheersactiviteiten. De samenwerking heeft als voordeel dat niet iedere landbouwer individueel zijn beheerswerken

11 moet uitvoeren. Binnen de abg wordt een bepaalde fasering vastgelegd. Er zijn landbouwers aangeduid die zullen instaan voor de uitvoering van de beheerswerken. Hierdoor wordt het coördineren van de uit te voeren werken een stuk eenvoudiger. Vaak wordt agro aanneming ingeschakeld als partner bij de uitvoering van werken in opdracht van de agrarische beheersgroep. Door vennoot te worden van agro aanneming kunnen landbouwers op een legale wijze werken uitvoeren voor derden. Agro aanneming staat daarbij onder meer in voor de facturatie en de begeleiding van de werkzaamheden op het terrein. Deze werkwijze wordt nu al toegepast voor enkele holle wegen in Tongeren. Landbouwers voerden er heel wat achterstallige beheerswerken uit binnen een project van het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren. In de loop van dit jaar is het de bedoeling in Haspengouw en Voeren het aantal holle wegen in beheer van landbouwers sterk uit te breiden. Ook in het Dijleland wordt er een agrarische beheersgroep opgericht waarin holle wegen een belangrijke rol spelen. Deze abg wil in de eerste plaats een antwoord bieden op de vraag naar systematisch onderhoud van kleine landschapselementen: houtig begroeide taluds en graften, holle wegen, heggen en hagen. Ook wordt het binnen deze abg mogelijk voor landbouwers om onderling afspraken te maken rond het beheer van hun kleine landschapselementen zoals hagen, heggen en houtkanten. Zo kunnen landbouwers een beheerovereenkomst afsluiten voor een landschapselement en het beheer uitbesteden aan een andere landbouwer. De beherende landbouwer wordt dan betaald voor de uitgevoerde beheerswerken met een deel van de vergoeding van de beheerovereenkomst. Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren heeft veel ervaring met holle wegen, die in hun gebied veel voorkomen. r Beheersovereenkomst voor holle wegen De agrarische beheersgroepen die holle wegen onderhouden, sluiten een beheersovereenkomst onderhoud van houtkanten af voor de bermen. Dit is een overeenkomst van 5 jaar tussen de vlm en de landbouwers, waarbij deze zich ertoe verbinden de houtkanten te beheren. In het geval van holle wegen moet dit beheer gebeuren voor de volledige lengte van de bermen. De vergoeding hiervoor bedraagt 20,98 euro per are per jaar. Het beheer gebeurt gefaseerd met een omlooptijd tussen 5 en 10 jaar. Jaarlijks moet dus 10 tot 20% van de holle weg beheerd worden. Het aanvragen van de beheerovereenkomsten wordt gecoördineerd door de veldwerker agrarisch natuurbeheer van het agrobeheerscentrum van eco 2. Dit verloopt in samenwerking met de bedrijfsplanner van de vlm. Ervaringen van een regionaal landschap Christel Cornelissen, coördinator natuur en recreatie bij Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren vertelt ons meer over holle wegen in Zuid-Limburg. l&t Wat is het belang van holle wegen in Haspengouw en Voeren? In onze regio liggen heel veel holle wegen in het overgangsgebied tussen Droog en Vochtig Haspengouw. Dit is een uitgesproken agrarisch gebied. Planten en dieren benutten die holle wegen als verbinding. Ze vinden er beschutting en voedsel en een veilige weg om zich door het landschap te verplaatsen. Ook vormen de holle wegen een microklimaat waar planten voorkomen die zich elders niet kunnen vestigen. In deze streek moeten we het ook niet hebben van grote oppervlakten aaneengesloten natuur, maar juist van de aanwezige kleine landschapselementen. Holle wegen zijn daar een heel belangrijk deel van. Daarom schenken we er veel aandacht aan. l&t Welk belang hebben zij voor recreatie? We hebben in Haspengouw een tiental wandelgebieden uitgewerkt. Je kan langs de holle wegen van de valleien naar de plateaus wandelen en omgekeerd. Holle wegen zorgen voor heel veel afwisseling in het landschap. Waar mogelijk proberen we de holle wegen dan ook op te nemen in het recreatief netwerk. We stippelden ook een aantal hollewegenwandelingen uit om de mensen te laten kennismaken met deze kleine landschapselementen die zeer kenmerkend zijn voor deze streek. l&t Hoe pakken jullie het beheer van holle wegen concreet aan? Wanneer we binnen een project het achterstallig beheer van holle wegen uitvoeren, werken we met 2 mogelijke pistes. Sommige gemeenten werken met hun eigen ploegen. Dat is in de meeste gevallen sociale economie. Daarnaast wilden we echter ook een werking opzetten waarbij landbouwers betrokken worden bij het beheer van holle wegen, zoals dat ook vroeger het geval was. De holle wegen werden gebruikt door de landbouwers voor brandhout en voor het maken van werktuigen. Deze functie van de holle wegen is momenteel echter grotendeels weggevallen. We hebben deze aanpak destijds binnen een project uitgeprobeerd. Er bleek bij de landbouwers toch veel interesse te zijn om holle wegen te beheren. Deze werking hebben we dan ook voortgezet. We proberen daarom ook nu nog in veel gevallen het achterstallig beheer door landbouwers te laten uitvoeren. Om deze werking met landbouwers duurzaam uit te kunnen bouwen, zouden we hiervoor eigenlijk een aangepast instrument moeten hebben. Nu zijn we afhankelijk van projecten die toch beperkt zijn in tijdsduur. Zo kan er een structurele, reguliere werking opgezet worden. l&t Zie je het samenwerken met landbouwers ook als een instrument om landbouwers dichter te brengen bij het landschap waarin ze werken? We merken dat landbouw, landschapsbeheer en natuurbeheer heel goed kunnen samengaan. Dat geldt niet alleen voor het beheer van kleine landschapselementen. Zo hebben we nu ook een project lopen rond demoboerderijen, waarbij een aantal landbouwers op hun bedrijf maatregelen neemt die het landschap en de natuur ten goede komen. We merken dat ze die perfect kunnen opnemen binnen hun reguliere bedrijfsvoering. Zo is er een demobedrijf in Vochtig Haspengouw dat de nadruk onder andere legt op hoogstamboomgaarden, nestkastjes, het aanplanten van hagen, het ruimte geven aan zwaluwen op de boerderij en het aanleggen van drinkpoelen in de weiden. Op een bedrijf in Droog Haspengouw is er vooral geëxperimenteerd met erosiestroken en maatregelen voor akkervogels, zoals duograsstroken en overblijvende graanstroken. Landbouw&Techniek 7 16 april

12 focus op... De medewerkers van agro aanneming. Van links naar rechts: Tom Van Craenem, Benny Vangansewinkel, Frans Claes, Dirk Adriaensen, Wim Delie Agro aanneming ziet kansen in agro natuurbeheer Sinds de start van eco² behoort ook natuurbeheer tot de kernactiviteiten van agro aanneming. Patrick Dieleman Bart Schoukens en Tom Van Craenem zijn onze gesprekspartners. Bart is adjunctdirecteur van agro aanneming. Hij staat onder meer in voor de aanvraag van projecten en het overleg met andere organisaties of administraties. Tom Van Craenem coördineert de regionale coördinatoren van agro aanneming en behandelt zelf de dossiers in het westelijk deel van Vlaams-Brabant. Bart en Tom vertellen dat agro aanneming mee in eco 2 stapte omdat het er heel wat kansen in zag. Daardoor kunnen we nu in heel Vlaanderen naar boeren zoeken die willen ingeschakeld worden in natuurbeheerswerk. Het project loopt zoals verwacht. In de regio s waar agro aanneming minder 48 Landbouw&Techniek 7 16 april 2010 voet aan de grond had, duurde het zeker een jaar om de eerste opdrachten binnen te halen. Doorgaans is er een zekere terughoudendheid van de opdrachtgevers die het vreemd vinden dat een aannemingsbedrijf zonder personeel, maar met zelfstandige boeren werkt. Ook de landbouwers zelf vragen zich af hoe het in de praktijk zal werken. Ondertussen begint men ons ook in de nieuwe gebieden te kennen, vertelt Bart Schoukens. Met iedere nieuwe opdracht stijgt de omzet, maar ook het vennotenaantal gaat omhoog. De landbouwers in de omgeving van de opdracht worden als eerste aangesproken. De nieuwste opdracht, sneeuw ruimen op de luchthaven van Wat is agro aanneming? Agro aanneming werd vanuit agro bedrijfshulp opgestart om toe te laten dat de bedrijfsverzorgers konden ingeschakeld worden bij het opvangen van arbeidspieken op bedrijven, en om gespecialiseerde hulp zoals klauwverzorging of het reinigen van stallen, te kunnen aanbieden. In 1994 werd in Limburg gestart met aannemingswerk door boeren, met de hulp van een plattelandsproject. Nadien is lisro, het Limburgs Steunpunt Rurale Ontwikkeling, opgericht in samenwerking met de Boerenbond en de provincie. Benny Vangansewinkel zocht er naar de eerste opdrachten. In Peer waren enkele boeren nodig om uit houtkanten Amerikaanse vogelkers te verwijderen. In de plaats daarvan moesten inlandse bomen komen. Nadien volgde een Leaderproject in Vlaams-Brabant en een ander in de provincie Antwerpen, in samenwerking met Rurant. Foto: Kris Thielemans Zaventem, werd uitgevoerd met 33 vennoten. Wij gaan op zoek naar type-werken, zegt Tom. Voor een bepaalde opdracht trachten wij een overeenkomst voor meerdere jaren af te sluiten. We proberen dezelfde activiteit ook te kopiëren voor andere opdrachtgevers en met andere uitvoerders. Onze sterkte is dat we in elke streek mensen kunnen aanspreken die vlakbij wonen en zelfstandig kunnen werken met de gepaste machines. Hoe gaan ze om met het feit dat hun vennoten meestal geen volledige dagen kunnen besteden aan hun opdracht? Wanneer wij tijdens een gesprek met een landbouwer peilen naar diens interesse, informeren wij ook naar de tijd die hij beschikbaar heeft, vertelt Tom. Een groot voordeel is dat onze boeren het gewoon zijn om zelfstandig te werken. Zij regelen hun werk zelf en zorgen dat

13 Hoe bereik ik agro aanneming? Meer info: ze de afgesproken einddatum respecteren, en dat laatste lukt heel goed. Bij het zoutstrooien is dat anders. Daarvoor hebben we boeren nodig die zich tijdens de winter op elk moment kunnen vrijmaken. Het is aan onze coördinatoren om dat in te schatten. Zij geven ook advies, zowel aan de opdrachtgevers als aan de boeren. Wanneer anb of een andere opdrachtgever specifieke verwachtingen heeft over de manier waarop wij bijvoorbeeld een houtkant onderhouden, dan staan wij in voor de communicatie hierover met de uitvoerders en voor de uitvoering ervan. Eventueel voorzien we daarvoor een opleiding. Bart vertelt dat agro aanneming ook zelf op zoek gaat naar nieuwe mogelijkheden voor samenwerking. Naar aanleiding van eco 2 kwam een gesprek op gang met de vlm. Wij vertelden hoe wij denken dat de vlm zou kunnen omgaan met landinrichtingsprojecten. De vlm kan 2% van de globale waarde van de percelen in een ruilverkaveling afhouden voor landinrichting. Wij toetsten het idee af om al in de planningsfase met de landbouwers samen te zitten en zo tot een realistisch plan te komen. Dit is zeker belangrijk bij het aanleggen zelf. De boeren zullen daardoor meer betrokken zijn. De vlm kan bij de overdracht van die gebieden aan de gemeentebesturen suggereren om op dezelfde manier door te gaan. De vlm reageerde daar enthousiast op. Zij zien in dat ze hiermee een win-winsituatie creëren. Dit zal bij de mogelijke verlenging van het project eco 2 één van de acties worden. Het werken in natuurbeheer vraagt zeker een klik van de boeren. Zolang landbouwgebied landbouwgebied is, is het de taak van de Boerenbond en andere organisaties om te vechten voor elke morzel grond. Eens de beslissing genomen is, moeten wij ons aanpassen en trachten om zo goed mogelijk samen te werken met de terreinbeheerder. Wij maken de betrokken landbouwers duidelijk dat het gebied verloren is als landbouwopbrengstgebied. Als door de nieuwe functie een economisch inkomen kan verworven worden, dan zouden we gek moeten zijn er niet op in te spelen. Met het economische argument halen wij heel wat boeren over de streep. Achteraf ziet men doorgaans de meerwaarde in van wat men aan het doen is. Tom geeft het voorbeeld van 2 boeren die al enkele jaren een rietveld onderhouden. Nu is het hun rietveld. Ook vanuit de situatie van de terreinbeheerder is dat een meerwaarde. Die betrokkenheid vind je doorgaans niet bij een aannemer die om de zoveel tijd het werk komt doen. Bart wijst er op dat alle actoren die op het terrein bezig zijn zoals de vlm, anb, regionale landschappen, bosgroepen en Natuurpunt er belang bij hebben om met elkaar aan tafel te zitten om te bekijken hoe men een gebied best beheert. Boeren hebben in het beheer van de open ruimte een belangrijke rol te spelen. Agro aanneming wordt ook regelmatig betrokken bij projecten die te maken hebben met achterstallig onderhoud, wat op zich positief is. Na afloop van dergelijke projecten moeten er onvermijdelijk middelen vrijgemaakt worden voor regulier onderhoud, anders is het geleverde werk zinloos. Men moet een oplossing zoeken voor de financiering van het groeiend aantal landschappelijke elementen, het zou anders een gigantisch probleem worden. Over mogelijke concurrentie stellen onze gesprekspartners dat de activiteiten van agro aanneming weinig overlappen met deze van de meeste tuinaannemers, maar het is wel mogelijk. Soms wordt samengewerkt in onderaanneming. Dezelfde houding neemt men aan in de sociale economie. Naargelang in een project het gewicht van handenarbeid, dan wel machinale arbeid het grootst is, wordt met hen samengewerkt als onder- of hoofdaannemer. Dankzij een project als eco 2 hebben wij wat extra middelen om in Antwerpen Dirk Adriaensen, , dirk.adriaensen@agroaanneming.be Limburg Benny Vangansewinkel (ondersteuning door Frans Claes), , benny.vangansewinkel@telenet.be Oost en West-Vlaanderen Wim Delie, , wim.delie@agroaanneming.be Vlaams-Brabant Arrondissement Leuven: Frans Claes, , frans.claes@agroaanneming.be Arrondissement Halle-Vilvoorde en opvolging Vlaanderen: Tom Van Craenem, , tom.van.craenem@agroaanneming.be te spelen op activiteiten waarmee wij nog geen ervaring hebben, daarmee te experimenteren en daaruit te leren. Tom wijst ook op het feit dat men naast het economische, ook de sociale en ecologische aspecten niet mag vergeten. Er zijn boeren voor wie de nevenactiviteit enorm belangrijk is om hun inkomen rond te krijgen. Wanneer onze omkadering niet zou bestaan, zouden heel wat boeren die nu wel actief zijn via agro aanneming die nevenactiviteit niet hebben. Onze omkadering is dus nodig opdat boeren en tuinders op een duurzame wijze beheers- of inrichtingswerken gaan uitvoeren. Het is een manier om de activiteiten te diversifiëren, waardoor ze actief betrokken zijn in de samenleving. Het ecologische aspect duikt op als boeren, door in een gebied werken uit te voeren, met dat gebied verbonden raken en bijvoorbeeld willen weten welke vogels er nestelen of welke waarde het gebied krijgt. r Landbouw&Techniek 7 16 april

14 focus op... Hoe exoten in hout - kanten bestrijden? De vlm en agro aanneming zijn samen op zoek naar de beste techniek om niet-inheemse bomen in houtkanten te bestrijden. Vooral de opslag van Amerikaanse vogelkers levert heel wat problemen op in Limburg. Patrick Dieleman Onze gesprekspartners zijn Benny Vangansewinkel van agro aanneming en Wim Vandenrijt en Dirk Awouters van de cel beheersovereenkomsten van de vlm. Wij stelden vast dat steeds meer landbouwers problemen hebben met de uitvoering van hun beheersovereenkomsten voor houtkanten, vertelt Wim Vandenrijt. De reden was dat in de regio enorm 50 Landbouw&Techniek 7 16 april 2010 Vlnr. Wim Vandenrijt, Benny Van Gansewinkel en Dirk Awouters bij enkele stoven van Amerikaanse eik die uit een houtkant verwijderd zullen worden. veel opslag van Amerikaanse vogelkers voorkomt. Als (delen van) een houtkant afgezet wordt, merken wij als gevolg van de lichtinval enorm veel opslag van kiemplanten. Het steeds opnieuw bestrijden vroeg zoveel werk dat de landbouwers niet meer uit de kosten geraakten. Er werd een Leaderproject ingediend. Naast de vlm en agro aanneming werken ook Op zoek naar de beste bestrijdingstechniek Het bestrijdingsplan houdt rekening met de aantastingsgraad. Een houtkant vol exoten wordt gekapt. De wortels trekt men uit en de toplaag wordt afgeschraapt. Om het kiemen van vogelkers te voorkomen, zaait men brem. In de herfst bestrijdt men de exoten met glyfosaat en komt er een nieuwe houtkant. Men test een variant waarbij men meteen opnieuw plant en het gehakselde hout tussen de planten verspreidt. Als er minder exoten zijn, blijven de grote stobben staan. Die worden afgezet in 2 fasen: eerst tot op een 0,5 m boven de grond, nadien zo laag mogelijk. Ze worden behandeld met een verdunning van 10% glyfosaat. Ook hier komt een nieuwe houtkant en verspreidt men het verhakselde hout tussen de planten. Elders wordt het gehakselde hout op hopen bovenop de afgezette stobben verspreid. Bij een kleinere aantasting laat men de exoten staande sterven door in de stam inkepingen te maken en die te behandelen met glyfosaat. de gemeenten Peer en Hechtel-Eksel en de regionale landschappen Lage Kempen en Kempen en Maasland er aan mee. Het is de bedoeling bestrijdingstechnieken te ontwikkelen en te testen op hun efficiëntie en haalbaarheid. De ervaring die we opdoen met dit project willen we gebruiken om de bestaande beheerovereenkomsten te evalueren en waar nodig bij te stellen. Grondige aanpak Ons project is redelijk ambitieus, merkt Benny Vangansewinkel op. We hebben op het grondgebied van Peer en Hechtel- Eksel een strook van 1,5 km breed en 9 km lang afgebakend. In samenwerking met het vito worden dit voorjaar met satelliet en onbemande vliegtuigjes multispectrumbeelden gemaakt van het gebied. Wij willen daarmee de Amerikaanse vogelkers, maar ook Amerikaanse eik en Japanse duizendknoop, opsporen. Om de beelden te kunnen ijken, hebben we samen met de afdeling groenmanagement van de Provinciale Hogeschool Limburg binnen ons werkgebied 3 clusters geïnventariseerd. Door die inventarisatie te toetsen aan de beelden kunnen we de exoten in het hele gebied in kaart brengen. Ondertussen wil het project ook de bestrijding van exoten en in het bijzonder Amerikaanse vogelkers op punt stellen. Leader heeft ruimte voor dergelijke proeftuinprojecten. Een zevental systemen wordt vergeleken. Deze technieken werden uitgewerkt op basis van literatuurstudie en gesprekken met deskundigen. Ze werden al bijgestuurd op basis van de eerste ervaringen. Belangrijk is dat ze haalbaar zijn voor landbouwers en dus niet te veel tijd vergen. Project Voor het project selecteerde men 31 houtkanten. Via agro aanneming werken 18 landbouwers mee. Diegene wiens land langs de houtkant ligt, krijgt voorrang. Zo kwam ook Joost Van Beek in het project. De houtkant die wij bezochten ligt langs zijn paardenweiden. Het profiel van Joost is wat anders dan dit van de andere deelnemers. Hij is boomkweker en start ook met groenonderhoud. Maar ook de meeste andere boeren reageerden enthousiast tijdens het eerste contact. Zo blijkt er duidelijk nood te zijn aan een betere ondersteuning en begeleiding; ook moeten de voorwaarden en vergoedingen van de reguliere beheeroverkomsten beter afgestemd worden op deze problematiek. Dankzij het Leaderproject kon men een houtverhakselaar aanschaffen. Het project loopt nog tot De partners maken er werk van om nadien met aangepaste beheersovereenkomsten verder te kunnen werken. r