HOT PAPER. Verhogen van de energie-efficiënte door verdubbeling van de procestemperatuur

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "HOT PAPER. Verhogen van de energie-efficiënte door verdubbeling van de procestemperatuur"

Transcriptie

1 HOT PAPER Verhogen van de energie-efficiënte door verdubbeling van de procestemperatuur

2

3 HOT PAPER Verhogen van de energie-efficiënte door verdubbeling van de procestemperatuur Haalbaarheidsstudie EOS KTO Penvoerder: Bumaga BV

4

5 Samenvatting Introductie De papier- en kartonindustrie behoort tot de meest energie-intensieve productie sectoren. Met name het drogen van de papierbaan kost veel energie. De droogpartij is verantwoordelijk voor 54% van het totale energieverbruik van de papierindustrie. Dit komt neer op een absoluut energieverbruik van 15,4 PJ per jaar (een energierekening ter waarde van 195 mln. Euro). De Nederlandse papier- en kartonindustrie zet sterk in op het verhogen van hun energie-efficiëntie en duurzaamheid met het programma Energietransitie Papierketen. De huidige manier van papierproductie heeft zichzelf ontwikkeld in een periode waarin energie geen issue was, in tegenstelling tot andere aspecten zoals kwaliteit van papier en productiesnelheid. De Nederlandse papier- en kartonindustrie is echter al vanaf de 80-er jaren voorloper in het terugdringen van het specifieke energieverbruik. Er zijn al vele tientallen procenten bereikt in de laatste jaar, maar met bestaande techniek is een grote verdere reductie niet eenvoudig te bereiken. Dit wordt wel steeds belangrijker want hoewel het energieverbruik daalt, stijgen de energiekosten. Energiekosten kunnen soms kunnen oplopen tot 30% van de totale kosten. Het is daarom van groot belang om te identificeren waar nog (grote) energiewinsten behaald kunnen worden. Hierbij moet verder gekeken worden dan het huidige paradigma; vooruitstrevende innovaties zijn nodig om te zorgen dat minder verliezen optreden in het productieproces. In dit project wordt beoogd het energieverbruik van papierproductie sterk te verminderen door de procestemperatuur significant te verhogen (80 C). Theorie hierachter is dat een hogere procestemperatuur in de perspartij leidt tot een hogere drogestofgehalte; minder water hoeft verdampt te worden in de droogpartij, waardoor automatisch minder stoom nodig is. Een dergelijke verhoging van de procestemperatuur betekent echter een significante verandering in het productieproces. In deze studie wordt berekend hoe en hoever deze temperaturen bereikt kunnen worden door gebruik van de in de fabriek aanwezige energie (het voorkomen van energieverlies en het terugwinnen van warmte). De energetische en economische voordelen worden in kaart gebracht, alsook welke vervolgstappen nodig zijn om deze transitie te bewerkstelligen (zowel technologische innovaties als in veranderingen in mindset). Doel In HOT PAPER is er een ambitie naar een verdubbeling van de proceswatertemperatuur naar rond de 80 o C. Dit heeft de potentie om het specifieke energieverbruik in de droogpartij van het papierproductieproces met 15-20% te verminderen! Het doel van dit project is: Het bepalen van de potentiële energiereductie door het verhogen van procestemperaturen in papierproductie. Het inschatten van de benodigde investeringen en terugverdientijden van verhogen van procestemperaturen July 13 i

6 Energiebesparing (%) Het inventariseren van de voordelen en vermeende knelpunten van het verhogen van procestemperaturen in papierproductie en, indien mogelijk, geven van oplossingen Aanbevelingen en een O&O roadmap opstellen ten behoeve van het bereiken van de doelstelling van papierproductie bij significant hogere proceswatertemperaturen, als leidraad voor het O&O vervolgtraject. Reductie in specifiek energieverbruik bij verdubbelen van proceswatertemperatuur Met behulp van het MED (Model Energie-efficiëntieverbetering Droogprocessen) model is het specifieke energieverbruik per ton product waterverdamping berekend, waarbij verschillende technologieën zijn toegepast om de proceswatertemperatuur te verhogen. Voor elk van deze technologieën is bepaald hoeveel energie het kost om een bepaalde proceswatertemperatuur te bereiken en hoeveel energiebesparing deze proceswatertemperatuur vervolgens oplevert in de droogpartij. Het resultaat is een netto energiebesparing per technologie bij diverse temperaturen. In een aantal gevallen zijn technologieën gecombineerd om een hogere besparing te bereiken. Uit de berekeningen blijkt dat de beste technologiecombinatie binnen het HOT PAPER concept is: het verhogen van het dauwpunt in de droogpartij, het inzetten van de restwarmte uit de droogkap voor het verhogen van de proceswatertemperatuur en het binnenhouden van de warmte door het terugdringen van spontane waterverdamping op de zeef (bv. via een kap om de zeefpartij). Deze optie betekent een grote vooruitgang in energie-efficiënte in papierproductie, doordat de efficiëntie van meerdere productieprocessen tegelijk worden verbeterd en geïntegreerd. De efficiëntie van het droogproces en het mechanische ontwateringproces worden verhoogd, terwijl gelijktijdig de terugwinbare warmte uit de droogkap toeneemt door het hogere dauwpunt. De potentiële energiebesparing van deze technologie in de droogpartij is 12% voor grafisch papier, en 17% voor golfkarton en karton (zie Figuur 1) ten opzicht van het referentie energieverbruik van een huidige papierfabriek. In absolute termen daalt het specifiek energieverbruik van 2,9 GJ/ton waterverwijdering tot 2,4 GJ/ton product waterverwijdering. 20% Golfkarton Warmtewisselaars (met kap over zeefpartij) 10% Warmtewisselaars 0% Proceswatertemperatuur (graden C) ii HOT PAPER

7 Figuur 1: Energiebesparing door proceswatertemperatuurverhoging via warmteterugwinning uit de droogpartij voor verschillende proceswatertemperaturen en bij uitvoering met en zonder kap over de zeefpartij De stoombesparing vertaalt zich bij een papierfabriek met jaarlijkse productie van ton tot een kostenbesparing van 0.6 tot 1.2 miljoen euro (uitgaande van 12 euro per GJ gas). De geschatte terugverdientijd is 2,2 tot 4,3 jaar. Uit deze studie is gebleken dat een generieke temperatuurverhoging van het proceswater echter alleen zinvol is wanneer deze wordt bereikt met de inzet van elders niet inzetbare restwarmte. Restwarmte uit de droogkap zal eerst moeten worden ingezet voor opwarming van drooglucht en halverwarming. Om de droogenergie te beperken is het belangrijk zo droog mogelijk de droogkap in te gaan, met zo weinig mogelijk inzet van hoogwaardige warmte. De inzet van warmte daar waar de ontwatering nog vrij eenvoudig met weinig vacuüm gaat, is energetisch gezien niet gunstig. Het effect van een temperatuurverhoging is daarom vooral zinvol in de perspartij. Hiertoe bestaan al mogelijkheden (voordrogers, blaaskasten). Het generaal opwarmen van het zeefwater is een laagwaardige toepassing en heeft in de perspartij wel voordelen, maar een groot deel van de energie gaat ook verloren op de zeef. Wanneer deze opwarming wordt bewerkstelligd met restwarmte die elders niet kan worden ingezet, kan er een netto energiewinst optreden zoals hierboven is berekend. Het overkappen van de zeefpartij is een noodzakelijke ingreep als men kiest voor het generiek opwarmen van zeefwater boven de 55 C à 60 o C. Het uitvoeren van het HOT PAPER vereist daarnaast vele aanpassingen van het huidige productiesysteem: het plaatsen van een kap om de zeefpartij, verhogen van proceswatertemperatuur en dauwpunt, plaatsen van een warmtewisselaar en isolatie van open waterplekken. Deze aanpassingen hebben verscheidene praktische voordelen, maar ook knelpunten. In een enquêteonderzoek binnen de papierindustrie werden de volgende knelpunten geïdentificeerd.: Spontane waterverdamping moet worden tegengegaan, niet alleen om energieverliezen bij hoge proceswatertemperaturen terug te dringen, mar ook omdat anders corrosie van materialen optreedt en/of onwerkbare arbeidsomstandigheden ontstaan. Bij gebruik van een kap om de zeefpartij moet de kap dusdanig worden gebouwd dat er geen risico is op vervuiling en condensatie aan de binnenkant van de kap. Er mag geen toename aan stickies optreden als gevolg van de hogere proceswatertemperatuur. Het effect van, en eventuele oplossing tegen, verhoogde kalkafzetting en problemen met pompsystemen door hogere proceswatertemperatuur moet verder onderzocht worden Er moet onderzoek plaatsvinden naar hoe veiligheid van werknemers gegarandeerd kan worden; een voorbeeld is het isoleren van open waterplekken Er moet worden onderzocht of bij de gestelde dauwpunten aan de constructie-eisen van de droogkap kan worden voldaan. July 13 iii

8 Verder onderzoek is nodig naar de nog onbekende gevolgen van een hogere proceswatertemperatuur op: refiner efficiëntie, invloed op stank van productie, invloed op biocultuur: iv HOT PAPER

9 Het vervolgtraject Hoewel is aangetoond dat er met verhoging van de proceswatertemperatuur door inzet van restwarmte energie kan worden bespaard, is het nog niet eenduidig of de inzet van restwarmte ten behoeve van proceswaterverhoging de beste inzet van restwarmte is. Wanneer de kwaliteit van restwarmte verhoogd kan worden (bv door de inzet van warmtepompen), ontstaan wellicht nieuwe toepassingsmogelijkheden met een beter energiebesparingpotentieel dan de in deze studie onderzochte mogelijkheden. Ook het opwaarderen van restwarmte tot stoom (bv via het sorptiedroger concept) of tot elektriciteit behoort tot de mogelijkheden. Het identificeren van die restwarmtetoepassingen in de papierindustrie met de grootste potentie zou verder onderzocht moeten worden. Ook naar aanleiding van de resultaten in deze studie kunnen vervolgstappen worden gezet. Het HOT PAPER concept biedt genoeg aanknopingspunten om verder door te ontwikkelen. Als vervolgproject zou het zinvol zijn om de temperatuurseffecten op het hele traject van oploop tot droogpartij te onderzoeken en dan de optimale benutting van restwarmte te bepalen. Het streven daarbij is te komen tot betere natte ontwatering met minimale hoeveelheden ongewenste verdamping en convectieverliezen. Voor de realisatie van het HOT PAPER concept zouden dan de volgende stappen genomen moeten worden: Een team van experts uit verschillende onderdelen van de papierproductie (procestechnologen, chemicaliën experts etc.) zal moeten worden samengesteld dat een bredere kennis heeft op gebied van energie-efficiënte en ontwikkelingen in andere industrieën. Dit team zal zich focussen op het vinden van efficiënte oplossingen voor de vermeende knelpunten. Regelmatige brainstormsessies worden binnen het team gehouden om tot alternatieve oplossingen te komen om droogenergie te besparen en warmte maximaal te behouden binnen de papierproductie (bijvoorbeeld: het volledig sluiten en isoleren van het proces waarbij enkel personeel met hittebestendige pakken toegang hebben). Verder zal samenwerking een belangrijk element vormen voor de verdere ontwikkeling van het HOT PAPER concept: Samenwerking met machinebouwers om te komen tot een concept waarbij spontane waterverdamping zoveel mogelijk wordt tegengegaan. Dit kan een kap om de zeefpartij zijn, maar andere opties worden ook overwogen. Ook met leveranciers van pompsystemen zal worden samengewerkt om de mogelijkheden te bespreken van omgaan met een hogere proceswatertemperatuur. Verder zullen met machinebouwers de mogelijkheden worden onderzocht om hogere dauwpunten in de droogpartij te bereiken. Samenwerking met leveranciers van chemicaliën is van belang voor het inventariseren van effecten van hogere proceswatertemperatuur op de chemicaliën en het eventueel vinden van alternatieve chemicaliën die wel bij hoge proceswatertemperatuur kunnen opereren. Samenwerking met papierfabrieken om gericht oplossingen te vinden voor het isoleren van open waterplekken zonder de dagelijkse praktijken te hinderen. De papierfabrieken worden ook direct betrokken bij de samenwerking met de leveranciers van chemicaliën en machinebouwers om input te geven over specifieke papierproductie-eisen. July 13 v

10 Tot slot; het binnenhouden van energie betekent dat er minder inname van energie van buitenaf nodig is. Dit past goed binnen de doelstellingen van Energietransitie Papierketen en met name binnen de doelstellingen van het Programma Energie Neutraal Papier. Een logisch vervolgstap is derhalve het naast elkaar zetten van de verschillende concepten om te zien op welke manier de energie het beste kan worden binnenhouden en welk concept ons dichterbij de energie neutrale fabriek brengt. HOT PAPER lijkt een haalbaar concept, maar we moeten onze ogen niet sluiten voor andere ideeën die op eenzelfde of betere manier, naast elkaar of los van elkaar, de transitie kunnen vormgeven. vi HOT PAPER

11 July 13 vii

12 Inhoudsopgave 1 Inleiding Introductie Doel 11 2 HOT PAPER concept Energiebesparing door verhogen van procestemperaturen Technologien om proceswatertemperatuur te verhogen Methode 19 4 Potentiële energiebesparingen Verminderen spontane waterverdamping Vergelijking tussen besparingspotentiaal van technologieën Meeste besparingspotentiaal gebruik van restwarmte droogpartij voor verhogen PWT Aanvullende opmerkingen warmteterugwinning uit pockets en gebruik van sorptiedroger Praktische voordelen en knelpunten Hogere proceswatertemperaturen praktische voordelen en knelpunten Hogere dauwpunt in droogpartij - praktische voordelen en knelpunten Conclusies 33 Appendix A Termen en begrippen Appendix B Partners/derden Appendix C MED model Appendix D Uitgangswaarden energieberekeningen Appendix E Netto stoomverbruik Appendix F Economische informatie technologieën viii HOT PAPER

13

14 1 Inleiding 1.1 Introductie De papier- en kartonindustrie is een zeer energie-intensieve industriële sector en speelt daarom een belangrijke rol in het bereiken van energiebesparingdoelstellingen in Nederland. Onder invloed van de stijgende energiekosten en de zoektocht naar duurzaamheid richt de papier- en kartonindustrie zich steeds meer op het verhogen van de energie-efficiëntie van hun processen. De Nederlandse papier- en kartonindustrie zet sterk in op het verhogen van hun energie-efficiëntie en duurzaamheid in verschillende programma s binnen de Energietransitie Papierketen. De huidige manier van papierproductie heeft zichzelf ontwikkeld in een periode waarin energie geen issue was, in tegenstelling tot andere aspecten zoals kwaliteit van papier en productiesnelheid. De aandacht voor energiebesparing groeide echter rond de jaren 80. In Nederland werd onderzoek naar besparingen gedaan in de vorm van convenanten. Dit heeft in de afgelopen decennia al geleid tot een grote besparing in specifiek energieverbruik van enkele tientallen procenten. De nood tot energiebesparing is tegenwoordig nog groter, doordat energiekosten soms oplopen tot 30% van de totale kosten. In het verhogen van de energie-efficiënte van papierproductie zijn al enkele grote stappen gemaakt, zoals de introductie van warmtekrachtkoppeling installaties, het recyclen van papier, en het terugwinnen van restwarmte uit de droogpartij. Echter, het is van belang om de grenzen breed te blijven neer leggen, en het productieproces dat zich onder heel andere spelregels heeft ontwikkeld, onder huidige omstandigheden nog eens goed onder de loep te nemen. Om daadwerkelijk tot grote reducties in specifiek energieverbruik van de Nederlandse papier- en kartonindustrie te komen, en daarmee de duurzaamheid en concurrentiepositie van deze industrie te vergroten, zullen nieuwe technologieën en processen moeten worden ontwikkeld die ver over de grenzen gaan van het huidige paradigma. Voorbeelden van dergelijke technologieën en processen zijn het terugwinnen van waardevolle stoffen uit de recyclingketen (lijmen, inkt, vezels), alternatieve methodes voor vezelbewerking (verbeteringen in refiningstappen) en alternatieve methodes om restwarmte intern te benutten. Het project HOT PAPER doet onderzoek naar de mogelijkheden om proceswatertemperaturen bij papierproductie te verhogen. Huidige proceswatertemperaturen liggen onder de 55 o C en vele fabrieken opereren zelfs bij veel lagere temperaturen zoals rond de 40 o C. Door de proceswatertemperatuur te verhogen, verhoogt men de viscositeit van het water. Dit bespaart energie omdat thermische ontwatering ongeveer 500x zoveel energie kost als mechanische ontwatering. 10

15 1.2 Doel Het verhogen van procestemperaturen in papierproductie zou kunnen leiden tot een grote reductie in specifiek energieverbruik. Daarnaast zullen bij proceswatertemperaturen van boven de 60 o C, de productieomstandigheden radicaal veranderen. Echter, wanneer de te behalen voordelen groot genoeg zijn, is het te verantwoorden om de verwachte knelpunten verder uit te werken en te verhelpen, in plaats van vast te houden aan het huidige paradigma. Meer inzicht is nodig in deze zaken om zodoende de papierproductieprocessen tot een hoger niveau verder te ontwikkelen. Het doel van dit project is: Het bepalen van de potentiële energiereductie door het verhogen van procestemperaturen in papierproductie. Het inschatten van de benodigde investeringen en terugverdientijden van verhogen van procestemperaturen Het inventariseren van de voordelen en vermeende knelpunten van het verhogen van procestemperaturen in papierproductie en, indien mogelijk, geven van oplossingen Aanbevelingen en een O&O roadmap opstellen ten behoeve van het bereiken van de doelstelling van papierproductie bij significant hogere proceswatertemperaturen, als leidraad voor het O&O vervolgtraject. Dit rapport vervolgt in hoofdstuk 2 met een korte uitleg over het HOT PAPER concept. In hoofdstuk 3 wordt de methode die gebruikt is om de hierboven genoemde doelstellingen te bereiken besproken. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 de analyse van de potentiële besparing, die kan bereikt worden door verhogen van procestemperaturen in papierproductie, toegelicht samen met de geschatte investeringskosten en terugverdientijd. In hoofdstuk 5 worden de verwachte voordelen en knelpunten die zijn geïdentificeerd besproken. Tenslotte wordt in hoofdstuk 6 een slotconclusie besproken samen met een roadmap die de vervolgstappen toont voor het produceren van papier bij hoge procestemperaturen. 11

16 12

17 Stof voorbereiding 2 HOT PAPER concept 2.1 Energiebesparing door verhogen van procestemperaturen In Figuur 2 zijn de processen van de papierproductie versimpeld weergegeven. Een mix van pulp en water met een drogestofgehalte (d.s.) van % wordt via een oploopkast op de zeefpartij gesproeid. Door zwaartekracht en vacuüm verliest het papierweb hier een groot deel water tot het mengsel een d.s. van ongeveer 20% heeft. Ook vindt er op de zeefpartij spontane waterverdamping plaats. Tijdens de perspartij wordt met behulp van mechanische krachten nog meer water verwijderd (mengsel heeft hierna een d.s. van ongeveer 45-50%. Het resterende water mechanische ontwatering wordt thermisch verwijderd in de droogpartij door verdamping tot een d.s. van ongeveer 95%. Perspartij Droogpartij Restwarmte Zeefpartij Water Stoom Figuur 2: Overzicht papierproductie De droogpartij vereist een aanzienlijke hoeveelheid energie in de vorm van stoom en is de grootste energieverbruiker in het papierproductieproces. Het specifieke energieverbruik voor thermisch verwijderen van water is meer dan 500x dat van mechanisch ontwateren. Het grootste deel van de toegevoerde energie voor thermisch ontwateren komt als restwarmte vrij, een klein deel door spontane verdamping van het warme proceswater in de zeefpartij en een groot deel met de in de droogpartij uit het papier verdampte proceswater. Het HOT PAPER concept richt zich op het verhogen van de proceswatertemperatuur. Een hogere procestemperatuur verlaagt de viscositeit van het proceswater. Dit resulteert in een hoger ds-percentage na de perspartij (zie Figuur 3). Per procent ds-verhoging na de perspartij neemt de hoeveelheid te verdampen water en daarmee het stoomverbruik met ongeveer 4% af. Uit praktijkgegevens blijkt dat, indien bijvoorbeeld de proceswatertemperatuur wordt verhoogd van 50 o C naar 60 o C, het drogestofpercentage met 1,3% toeneemt, hetgeen resulteert in een stoombesparing van 5,2% in de droogpartij. 13

18 Stof voorbereiding Bij een stijging in proceswatertemperatuur van 40 o C is de potentiële energiebesparing in de droogpartij 15-20%! Voor een energie-intensief productieproces zoals papierproductie betekent een dergelijke reductie in specifiek energieverbruik een enorme kostenbesparing. Hogere proceswatertemperatuur leidt tot hogere drogestofgehalte Perspartij en minder stoomverbruik Droogpartij Zeefpartij. (Heet) Water Figuur 3: HOT PAPER concept De hogere proceswatertemperatuur leidt echter ook tot meer spontane waterverdamping op de zeefpartij waardoor energieverliezen optreden. 2.2 Technologieën om proceswatertemperatuur te verhogen In HOT PAPER worden verschillende technologien die de PWT kunnen verhogen geanalyseerd. Gebruik van (verse) stoom voor verhogen van proceswatertemperatuur Het verhogen van de PWT kan gebeuren door middel van verse stoom. Dit wordt ook toegepast in sommige papier- en kartonfabrieken. De stoom wordt geproduceerd door een stoomketel of door een WKK. Verhitten van baantemperatuur door stoomblaaskasten 1 Stoomblaaskasten kunnen zowel op de zeefpartij als aan het begin van of in de perspartij worden geplaatst. De baan wordt verwarmd doordat de stoom op het oppervlak van de baan condenseert. Deze technologie richt zich op het plaatselijk inzetten van stoom door de papierbaan vlak voor de perspartij in temperatuur te verhogen. Dit in tegenstelling tot de voorgaande technologie, waarbij stoom toegepast werd om de temperatuur van het totale proceswater te verhogen. 1 Een andere optie voor verhitten van de baantemperatuur is plaatsing van voorwarmcilinders voor en in de perspartij. Deze optie is echter niet opgenomen in het HOT PAPER project. 14

19 In Papermaking Part 2, Drying (Karlsson, 2000) wordt gesteld dat de baantemperatuur door stoomblaaskasten oploopt van o C naar o C. De beperkte temperatuurverhoging heeft waarschijnlijk te maken met de korte contacttijd. In de perspartij is slechts beperkte ruimte voor plaatsen van stoomblaaskasten. Stoomblaaskasten kunnen in zones worden ingedeeld. Hiermee kan het vochtprofiel van de papierbaan in dwarsrichting worden gecorrigeerd. Verhogen van het dauwpunt in de droogpartij met warmteterugwinning (wtw) om inlaatlucht, zeef- en sproeiwater te verwarmen Door het verhogen van de droogtemperatuur neemt de vochtopnamecapaciteit van de drooglucht exponentieel toe. Het droogvermogen zal niet wijzigen indien de relatieve vochtigheid van de uitlaatlucht gelijk blijft (proceseis). Het dauwpunt van de droogpartij zal hierdoor toenemen waardoor extra aandacht aan de isolatie van de droger dient te worden besteed (constructie-eis). Door het verhogen van het dauwpunt (bij gelijkblijvende relatieve vochtigheid) zal het energieverbruik van de droger afnemen, daarnaast zal de kwaliteit (lees: temperatuur) van de restwarmte aanzienlijk toenemen. Bij hogere temperaturen is de terugwinbare restwarmte uit de droogpartij waarschijnlijk voldoende om het proceswater en het sproeiwater op hogere temperatuur te brengen en te houden. Uitgangspunt is in alle gevallen dat restwarmte met een temperatuur lager dan 60 o C niet bruikbaar is. Bij multi-cilinder drogers komen thans dauwpunten van maximaal 67 o C voor en bij Yankee drogers is dit maximaal ca 85 o C. Warmteterugwinning uit pockets en opwaarderen met een warmtepomp om inlaatlucht, zeef- en sproeiwater te verwarmen De luchtstromen die in de droogpartij ontstaan door verschil in temperaturen, impuls van de baansnelheid en lokale aanvoer en afzuigen van drooglucht; dit heeft tot gevolg dat er zones met verschillende vochtgehaltes ontstaan. Droge ventilatielucht (30 tot 100 g water /kg droge lucht ) stroomt de pocket in. Een deel van deze lucht wordt gebruikt om de zones van maximale verdamping (waar het vilt van de baan loopt en waar de baan van de cilinder loopt) te ventileren. In deze zones ligt het vochtgehalte ongeveer tussen 600 en 800 g water /kg droge lucht. Het gemiddelde vochtgehalte van de pocketlucht ligt tussen 200 en 400 g water /kg droge lucht. De lucht die uit de kap wordt afgezogen bevat ca. 170 g water /kg droge lucht en is een mix van pocketlucht en drogere lucht uit de kap. Deze technologie richt zich op het winnen van de latente warmte uit de restwarmte door de drooglucht zo dicht mogelijk bij de bron te zuigen zodat het dauwpunt hoger kan worden (ca. 80 C) en er minder en/of kleinere warmteterugwininstallaties nodig zijn. Indien het dauwpunt van de proceslucht voldoende hoog is 15

20 (boven 80 C) wordt het mogelijk de proceslucht aan te sluiten op een LiBr/H 2 O warmtetransformator. De LiBr/H 2 O warmtetransformator splitst een warmtestroom in een hoog temperatuurdeel (lagedruk stoom van ca 120 C) en een laag temperatuurdeel (koelwater van ca. 30 C dat eventueel kan worden gebruikt als voorverwarmd bedrijfswater). Van de toegevoerde warmte in de proceslucht komt ca 45% beschikbaar als stoom van ca 120 C. Afgezien van een zeer bescheiden hoeveelheid hulpenergie voor het aandrijven van pompen is verder geen energie nodig om de warmtetransformator aan te drijven. De LiBr/H 2 O warmtetransformator is een bestaande technologie die op dit moment in een iets gewijzigde uitvoering wordt toegepast als warmtegedreven koelmachine. De stoom kan vervolgens gebruikt worden voor het verhogen de temperatuur van het proceswater. Let wel, dit is slechts 1 van de mogelijke toepassingen. De stoom kan ook gebruikt worden als toevoer van stoom voor de stoomcylinders. De stoom moet hiervoor echter wel eerst worden gecomprimeerd Warmteterugwinning restwarmte droogkap door een sorptiedroger om inlaatlucht, zeef- en sproeiwater te verwarmen De vochtige uitlaatlucht van de droger wordt na passeren van warmtewisselaars voor inlaatlucht, sproeiwateren zeefwaterverwarming naar een warmtewiel gevoerd waar het wordt ontvochtigd. Vervolgens wordt het vrijgekomen vocht door middel van verwarming met regeneratiestoom van 270 oc van het warmtewiel verwijderd. De vrijgekomen stoom heeft hierna een druk van 1 bar en 140 oc. Met een compressor wordt deze stoom op de vereiste druk gebracht. De uitlaatlucht na het wiel heeft een vochtgehalte van 40 g/kg lucht; de minimum vochtafname in de rotor is echter 30 g/kg lucht. De stoom wordt gebruikt voor het verwarmen van het proceswater wanneer de energieoverdracht via de warmtewisselaar onvoldoende is om de temperatuur van het water constant te houden. Let wel, dit is slechts één van de mogelijke toepassingen van de sorptiedroger. Een andere toepassing is het gebruiken van de stoom als toevoer voor de stoomcylinders. De stoom moet hiervoor echter wel eerst worden gecomprimeerd. Bouwen van een kap om de zeefpartij Het gebruiken van een kap over de zeefpartij 2 (en indien mogelijk ook perspartij) om hiermee de luchtvochtigheid binnen de kap te verhogen en de spontane waterverdamping tegen te gaan. Dit leidt tot minder energieverlies waardoor de PWT zal stijgen. De spontane waterverdamping neemt sterk toe bij hogere proceswatertemperaturen (zie Figuur 4). Het is daardoor vooral bij hogere PWT van belang om spontane waterverdamping tegen te gaan om energieverliezen tegen te gaan. 2 Let wel, het bouwen van een kap om de zeefpartij is slechts een van de vele mogelijkheden om spontane waterverdamping op de zeefpartij te verminderen. Andere mogelijkheden zullen bij verdere ontwikkeling van het concept ook overwogen moeten worden 16

21 Figuur 4: Spontane waterverdamping als functie van de stoftemperatuur 17

22 18

23 3 Methode De potentiele energiebesparingen zijn berekend door voor elke technologie voor alle verschillende proceswatertemperaturen het specifieke energieverbruik te berekenen per ton product waterverdamping. Het model dat hiervoor gebruikt is, is het MED model (zie Appendix C). Een voorloper van dit model is tijdens het MJA-project Restwarmtebenutting in de papierindustrie ontwikkeld. In HOT PAPER is het MED model verder uitgewerkt door de effecten van hogere proceswatertemperaturen toe te voegen (zie Figuur 5). Hierdoor kunnen voor elke technologie aanpassingen worden gemaakt in het MED model en daarmee het specifieke energieverbruik worden berekend. In de berekeningen wordt onderscheidt gemaakt tussen drie papiertypes n.l.: grafisch papier, golfkarton en karton. Figuur 5: Onderdeel van het MED model Voor het effect van een verhoogde temperatuur op zowel ontwatering als spontane waterverdamping is men uitgegaan van de literatuur (zie vorige hoofdstuk). Praktisch onderzoek bij Eska Graphic Board op het effect van temperatuurverschillen in zeefwater op drogestofgehalte na de perspartij en op de spontane waterverdamping bevestigen de literatuurgegevens. 19

24 Voor het effect van een kap om de zeefpartij op spontane waterverdamping heeft men een aanname gedaan van een reductie van 40% van de oorspronkelijke verdamping. Let wel dat deze aanname niet op literatuur of praktijkgegevens gebasseerd is omdat het niet te testen bleek. De investeringskosten en terugverdientijd van de technologien is bepaald aan de hand van literatuurgegevens, fabriekcijfers en gegevens van onderzoeksinstituten. De potentiele voordelen en knelpunten van de hogere proceswatertemperaturen zijn bepaald aan de hand van een enquete die verstuurd is naar alle leden van de branchevereniging VNP. Voor meer input vanuit de industrie zijn de resultaten vanuit de enquetes overlegd met leden van de Nederlandse papierindustrie. Hogere proceswatertemperaturen en de zeefpartij De modellering van de zeefpartij is verwerkt in het MED model, maar bevat onzekerheden met betrekking tot de effecten van hogere PWT op spontane waterverdamping. Voor meer inzicht in dit effect heeft Eska Graphic Board testen uitgevoerd uit op hun papiermachines, door bij variërende proceswatertemperaturen (te regelen m.b.v. de hoeveelheid verse stoom) de temperatuur van de baan en waterstromen te meten waaruit de spontane waterverdamping kan worden afgeleid. Kap om de zeefpartij De modellering voor het plaatsen van een kap om de zeefpartij om de spontane waterverdamping tegen te gaan heeft onzekerheden, vanwege gebrek aan inzicht in de luchtflow in de kap. Experimenten om meer inzicht hierover te krijgen vallen echter buiten het bereik van dit project. De verwachte effecten op de spontane waterverdamping door plaatsing van een dergelijke kap worden in dit project ingeschat door experts met ervaringen op gebied van luchtflows en waterverdamping. Systeemgrens m.b.t. verschillen in papierproductie De energiebesparingen per scenario zijn onderverdeeld in drie verschillende papiertypen: grafisch papier, golfkarton, karton. De onderverdeling is gemaakt omdat belangrijke factoren zoals bijv. hoeveelheid proceswaterverdamping op de zeef, sterk kunnen verschillen per papiertype. De berekeningen in het MED model maken gebruik van de uitgangswaarden beschreven in Appendix D 3. 3 Let wel, voor de berekening van de kosteffectiviteit van de sorptiedroger gaan we uit dat alle benodigde extra stoom voor behoud van PWT en verwarming sproeiwater wordt gehaald uit de sorptiedroger stoom (voor zover mogelijk). 20

25 4 Potentiële energiebesparingen 4.1 Verminderen spontane waterverdamping Het verhogen van de PWT kan tot een grote reductie in energieverbruik leiden in papierproductie. Eerste inschatting wijzen op een besparing van 15-20% van het energieverbruik van de droogpartij. Echter, het op peil houden van een dergelijke PWT kost aanzienlijke hoeveelheden energie, voornamelijk vanwege energieverliezen door spontane waterverdamping op de zeefpartij. De mate van spontane waterverdamping neemt toe bij hogere proceswatertemperaturen. Een van de mogelijkheden voor het verminderen van de spontane waterverdamping of de zeefpartij is het plaatsen van een kap om de zeefpartij. Uit de resultaten van het MED model blijkt dat een kap om de zeefpartij resulteert in een significante verbetering in reductie van stoomverbruik. Vooral voor grafisch papier leidt de kap om de zeefpartij tot grote energiebesparingen. De toegevoegde waarde van het plaatsen van een kap om de zeefpartij is het grootst bij hogere proceswatertemperaturen. 4.2 Vergelijking tussen besparingspotentiaal van technologieën De maximale besparing die bereikt kan worden per technologie (in combinatie met kap om de zeefpartij) is hieronder in Tabel 1 weergegeven. Als referentie situatie voor de besparing nemen we het specifieke energieverbruik bij het produceren van papier met gebruik van restwarmte uit de droogpartij door warmtewisselaars bij een proceswatertemperatuur van 42 o C. Voor een volledig overzicht van het specifieke energieverbruik per ton product waterverdamping bij de verschillende technologieën zie Appendix E. Tabel 1: Resultaten energiebesparing potentieel Technologie (incl. kap om zeefpartij) Analyse Maximale besparing Hogere dauwpunt droogpartij + Het gebruik van een verhoogde dauwpunt in de droogpartij resulteert in een efficiëntere droogproces % (afhankelijk van papiersoort) warmteterugwinning Verder stijgt de hoeveelheid terug te winnen warmte. Door deze warmte in te zetten voor het verwarmen van inlaatlucht, proceswater en sproeiwater kan gratis bij hogere procestemperaturen papierproductie plaatsvinden. Door hogere PWT daalt het specifiek energieverbruik in de droogpartij. Sorptiedroger Het gebruik van een sorptiedroger om na de 14-17% afhankelijk 21

26 Warmteterugwinning uit pockets Gebruiken van verse stoom Stoomblaaskasten warmtewisselaars additionele warmte terug te winnen levert wel een energiewinst, maar is slechts in beperkte mate een aanwinst voor het verhogen van het PWT na gebruik van warmtewisselaars, doordat er behalve bij grafisch papier geen extra restwarmteterugwinning nodig is om spontane waterverdampingenergieverliezen te compenseren. Het gebruik van een gemodificeerd pocketventilatiesysteem om zodoende uit de pockets direct warmte terug te winnen levert wel een energiewinst bij lagere PWT, maar kan bij hogere temperaturen niet voldoen aan die energievraag nodig is om spontane proceswaterverdamping te compenseren. Het gebruik van verse stoom om hogere PWT te bereiken, blijkt uit de analyse geen netto energiewinst op te leveren. De hoeveelheid energie die met deze methodes nodig zijn om het PWT hoog te houden, is hoger dan de resulterende energiebesparing. Huidige gebruik van deze technologie wordt vooral gedaan met oog op hogere machinesnelheid. Het gebruik van stoomblaaskasten om hogere PWT te bereiken, blijkt uit de analyse geen netto energiewinst op te leveren. De hoeveelheid energie die met deze methodes nodig zijn om het PWT hoog te houden, is hoger dan de resulterende energiebesparing. Huidige gebruik van deze technologie is vooral met oog op betere ontwateringprofiel. van papiersoort) 2-6% (afhankelijk van papiersoort) 0% 0% Uit Tabel 1 blijkt dat de grootste energiebesparing wordt bereikt door het PWT te verhogen m.b.v. de restwarmte uit de droogkap (bij verhoogde dauwpunten) d.m.v. warmtewisselaars en een sorptiedroger, in combinatie met een kap om de zeefpartij. Echter de additionele restwarmteterugwinning door het plaatsen van een sorptiedroger is enkel nuttig bij grafisch papier bij 78 o C. In alle andere gevallen geeft het gebruik van een sorptiedroger geen additionele vermindering in energieverbruik. Vanwege de extra investeringskosten van de sorptiedroger wordt daarom het gebruik van enkel warmtewisselaars als de betere optie gezien. In de volgende paragraaf wordt deze optie verder uitgewerkt. 22

27 4.3 Meeste besparingspotentiaal gebruik van restwarmte droogpartij voor verhogen PWT Het verhogen van de proceswatertemperaturen (tot 78 o C) leidt tot een sterke daling in energieverbruik in de droogpartij. De hogere PWT leidt echter ook tot een aanzienlijke toename in spontane waterverdamping. De energieverliezen die hierbij optreden moeten worden gecompenseerd. Hoewel vele fabrieken al gebruik maken van warmteterugwinninginstallaties om de restwarmte uit hun droogpartij hiervoor in te zetten, is bij de huidige opstelling niet genoeg energie terug te winnen om de energieverliezen die bij 78 o C zouden optreden te compenseren. De reden hiervoor is dat bij `lage` dauwpunten van de uitlaatlucht in de droogkap er slechts een klein deel van de energie kan worden teruggewonnen voor het verhogen van de PWT. In onderstaande Tabel 2 is een overzicht gegeven van de hoeveelheid terugwinbare restwarmte als percentage van het thermische energieverbruik. Uitgangspunt is in alle gevallen dat restwarmte met een temperatuur lager dan 60 o C niet bruikbaar is. Tabel 2: Overzicht terugwinbare energie van restwarmte droogpartij Droogluchttemperatuur Relatieve vochtigheid Dauwpunt Terugwinbare energie C % C % van verbruik a) ,0 3 b) ,7 44 c) ,4 71 d) ,0 90 Bij hogere dauwpunten in de droogkap kan een hoger percentage van de restwarmte worden teruggewonnen. Hierdoor is er meer energie beschikbaar om de energieverliezen van spontane waterverdamping te compenseren, en hoeft er geen (of minder) verse stoom gebruikt te worden. Door een kap om de zeefpartij te plaatsen daalt de hoeveelheid spontane waterverdamping, waardoor er minder energie nodig is om het zeefwater om temperatuur te houden. Hierdoor is de hoeveelheid teruggewonnen restwarmte ook bij PWT van 78 o C voldoende (behalve bij grafisch papier) om de energieverliezen te compenseren. Potentiële energiebesparing voor grafische papierproductie Uit de analyse blijkt dat voor grafisch papier de maximale energiebesparing 12% is (bij gebruik van een kap om de zeefpartij) bij een PWT van 62 o C (zie Figuur 6). Dit betekent een daling in specifiek energieverbruik van 2,9 GJ/ton tot 2,6 GJ/ton. Bij verdere verhoging van de PWT (naar 78 o C) daalt de specifieke energiebesparing. Dit komt doordat de energieverliezen bij grafisch papier door spontane waterverdamping dermate groot worden dat de energie via restwarmteterugwinning uit de droogpartij dit niet meer kan compenseren. Het energieverbruik van 23

28 Energie besparing (%) additionele verse stoom die nodig is om de PWT in stand te houden, is hoger dan de energiebesparing door de hogere PWT bij 78 o C. Figuur 6 toont tevens dat het plaatsen van een kap om de zeefpartij leidt tot een toename in energiebesparing (bij 52 o C stijgt de energiebesparing bijvoorbeeld van 5% naar 8%). Dit wordt veroorzaakt door de afname in spontane waterverdamping, waardoor minder energieverliezen hoeven te worden gecompenseerd. Uitgaande van een fabriek die ton per jaar produceert en een gasprijs van 12 euro/gj, is een potentiële besparing van euro aan gaskosten per jaar mogelijk. De investeringskosten worden geschat op 2,6 miljoen euro (terugverdientijd van 4,3 jaar). Grafisch papier 20% Warmtewisselaars (met kap over zeefpartij) 10% Warmtewisselaars 0% Proceswatertemperatuur (graden C) Figuur 6: Energiebesparingspotentieel voor grafisch papier voor gebruik van restwarmte voor PWT verhoging Potentiële energiebesparing voor golfkarton- en kartonproductie Voor golfkarton (zie Figuur 7) en karton (Figuur 8) ligt de optimale besparing bij een PWT van 78 o C op 17% specifieke energiebesparing. Dit betekent een reductie in specifiek energieverbruik van 2,9 GJ/ton tot 2,4 GJ/ton. Reden voor de hogere optimale PWT en hogere energiebesparing dan bij grafisch papier is dat de hoeveelheid energieverliezen door spontane waterverdamping op de zeefpartij aanzienlijk lager is dan bij grafisch papier vanwege de lagere baansnelheid 4. Hierdoor kunnen energieverliezen uit op de zeefpartij 4 De luchtsnelheid bij de zeefpartij is een belangrijke invloed op de spontane waterverdamping. Bij hogere luchtsnelheden vindt meer spontane waterverdamping plaats. De luchtsnelheid op de zeefpartij wordt bepaald door de baansnelheid. 24

29 Energiebesparing (%) Energiebesparing (%) volledig worden gecompenseerd door de teruggewonnen restwarmte uit de droogpartij, en is hiervoor geen additionele stoom nodig. Voor een golfkartonfabriek van ton productie per jaar wordt de investering geschat op 3,2 miljoen euro. Door de kostenbesparing van euro per jaar is de terugverdientijd ongeveer 3,1 jaar. Voor een kartonfabriek van ton productie per jaar wordt de investeringen geschat op 3,0 miljoen euro. Door de kostenbesparing van euro per jaar is de terugverdientijd ongeveer 2,2 jaar. 20% Golfkarton Warmtewisselaars (met kap over zeefpartij) 10% Warmtewisselaars 0% Proceswatertemperatuur (graden C) Figuur 7: Energiebesparingspotentieel voor golfkarton voor gebruik van restwarmte voor PWT verhoging 20% Karton 10% Warmtewisselaars (met kap over zeefpartij) Warmtewisselaars 0% Proceswatertemperatuur (graden C) 25

30 Figuur 8: Energiebesparingspotentieel voor karton voor gebruik van restwarmte voor PWT verhoging 4.4 Aanvullende opmerkingen warmteterugwinning uit pockets en gebruik van sorptiedroger Het gebruik van een sorptiedroger om na de warmtewisselaars additionele warmte terug te winnen, of het gebruik van een gemodificeerd pocketventilatiesysteem om zodoende uit de pockets direct warmte terug te winnen zijn in het HOT PAPER concept van beperkte waarde De hoeveelheid benodigde energie door hete vochtige lucht direct uit de pockets te halen stelt ons slechts in staat een beperkte hoeveelheid van de restwarmte van het droogproces terug te winnen. De hoeveelheid is onvoldoende om de hogere PWT in stand te houden. De sorptiedroger levert additionele restwarmteterugwinning op maar deze additionele terugwinning is overbodig doordat gebruik van warmtewisselaars (die altijd daarvoor geplaatst worden) al voldoende restwarmte kunnen terugwinnen. Het voordeel van de pocketrestwarmteterugwinning en sorptiedroger is echter dat zij in staat zijn om de restwarmte om te zetten in stoom. Door de teruggewonnen warmte direct om te zetten in stoom welke kan worden ingezet in andere processen zoals injectie in stoomcilinders, kan een enorme energiebesparing betekenen. Een vervolgstudie moet uitwijzen of deze opties de voorkeur bieden t.o.v. PWT verhoging. Of dat eventueel een combinatie van beide het meest optimaal is. 26

31 Stof voorbereiding 5 Praktische voordelen en knelpunten De beoogde besparing die is berekend in voorgaand hoofdstuk d.m.v. gebruik van restwarmte uit de droogkap bij hogere dauwpunt, vereist een toename in PWT en een verhoogd dauwpunt in de droogpartij. Deze verhoging in procestemperaturen heeft gevolgen voor het papierproductieproces. Deze potentiële voordelen en knelpunten worden in dit hoofdstuk besproken. 5.1 Hogere proceswatertemperaturen praktische voordelen en knelpunten De proceswatertemperatuur van de geïnterviewde bedrijven varieert tussen de 35 o C en 60 o C. De verhoging in temperatuur van het water wordt veroorzaakt door energieverliezen van het pompsysteem, dispergeerders en de refiner en door het sluiten van de waterkringloop en verminderen van de waterconsumptie. Een aantal fabrieken verhogen de temperatuur bewust verder op d.m.v. stoomblaaskasten, restwarmte uit de droogkap, flash stoom en verse stoom 5. In Figuur 9 staan de geïdentificeerde/verwachte voordelen en praktische knelpunten van het gebruik van hogere proceswatertemperaturen weergegeven. + = voordeel - = knelpunt - Verandering dwarsprofiel + Betere ontwatering, minder vacuum nodig -Toename spontane waterverdamping - Snellere slijtage van materialen - Kalkafzetting afzuigkasten - Slechtere papierformatie en doorzicht - Halconditionering wordt bemoeilijkt - Veiligheidsproblemen alle open waterplekken + Betere ontwatering; energiebesparing in droogpartij - Minder opdikking (invloed op stiffness van product) Perspartij + Minder water + Minder baanbreuk Droogpartij Zeefpartij. (Heet) Water Restwarmte + Lager energieverbruik pulpen - Invloed op opstartenergie - Invloed op efficiency van WKK - Stickies lossen meer op - Werking van chemicalien wordt beinvloedt - Temperatuurschommelingen in PWT - Toename in electriciteitsverbruik door pompen - Pompen, kleppen en oploopdiffusoren komen sneller in cavitatie - Meer afzetting in dunloopcricuit - Minder efficient worden van waterzuivering Figuur 9: Praktische voordelen en knelpunten van verhogen proceswatertemperatuur 5 Let wel, dit wordt niet perse gedaan met oog op energiebesparing. Zo worden stoomblaaskasten bijvoorbeeld gebruikt om een beter baanprofiel te bereiken 27

32 Voordelen hogere proceswatertemperaturen Er is aangegeven dat de ontwatering zowel op de zeefpartij als de perspartij verbetert. Dankzij de betere ontwatering op de zeefpartij kan men of de energietoevoer naar de zuigkasten verminderen, of de machine sneller laten lopen. Deze aspecten geven echter weinig besparing in specifiek energieverbruik. Een andere mogelijkheid bij hogere ontwatering op de zeef is de concentratie van de oploopstof te verlagen. Dit kost echter veel pompenergie en kan enkel uit een kwaliteitsdoelstelling voortkomen. De betere ontwatering in de perspartij leidt tot een lager energieverbruik. Hierbij is geobserveerd dat het type pers de mate van betere ontwatering door hogere PWT bepaalt. Zo is bijvoorbeeld aangegeven dat de invloed bij een schoenpers beperkter is. Hogere procestemperaturen kan door daling van stofafzetting in drogerij ook daling van aantal baanbreuken als gevolg hebben. De hogere PWT heeft in sommige gevallen een positieve invloed op het energieverbruik van de pulper. Knelpunten hogere proceswatertemperaturen Hogere PWT leidt tot verhoogde spontane proceswaterverdamping. De hogere mate van spontane waterverdamping kan leiden tot een toename aan corrosie van materialen en slechtere werkcondities. Bij proceswatertemperaturen van hoger dan 70 o C zal naar verwachting de spontane proceswaterverdamping op de zeefpartij dusdanig groot zijn dat de halventilatie niet meer kan voldoen om de halcondities werkbaar te houden. Dit leidt waarschijnlijk tevens tot een toename in slijmvorming op materialen. De toename in proceswaterverdamping werd aangegeven als een effect dat zeker moest worden opgelost als men naar hogere PWT wil gaan. De gevolgen van hogere PWT kunnen sterk variëren door de sterke connectie tussen alle verschillende processen. Minder efficiënte waterzuivering (door hogere concentraties zetmeeloplossing en het moeten afkoelen van het hete effluent water voordat het gereinigd kan worden 6 ). Moeilijker kunnen scheiden van stickies Hogere kalkafzetting in leidingen, zuigkasten natpartij etc. Bij PWT hoger dan 55 o C treedt gevaar op voor brandwonden die de huidige opstellingen onveilig zullen maken. Hierdoor is isolatie van alle open waterplekken nodig. 6 Er is aangegeven dat bij thermofiele AWZ installaties de hogere PWT juist een voordeel kan zijn, echter dergelijke installaties zijn tot dusver in Nederland wel bekend maar niet succesvol in bedrijf (pilot project Eska). 28

33 Papierfabrieken die met het oog op betere ontwatering het specifieke energieverbruik wilden verlagen door PWT te verhogen concludeerden dat hogere PWT door stoom leidt tot een toename in totaal stoomverbruik (in plaats van daling). Dit is tevens bevestigt in onze analyse met het MED model. Bij hogere proceswatertemperaturen zal de efficiëntie van de pompsystemen dalen, waardoor deze systemen meer stroom zullen verbruiken. Ook moet worden onderzocht tot welk punt de PWT verhoogd kan worden zonder dat gevaar voor caviterende pompen, kleppen en oploopdifussoren. Er kunnen specifieke eisen zijn bij bepaalde papiersoorten die een knelpunt vormen bij verhogen van PWT. Zo vermindert een verhoogde PWT de papierformatie en doorzicht, wat niet acceptabel is voor papiersoorten die een nauwkeurig formatie in hun papier nodig hebben (bijvoorbeeld veiligheidspapier). Ook papiersoorten die een zekere mate van opdikking vereisen worden gelimiteerd in de hoogte van de PWT doordat een hogere d.s. percentage na de perspartij leiden tot een lagere opdikkendheid van het papier. Producenten van papier met hoge opdikkingeisen draaien meestal bij maximale d.s. gehalte na pers. Hierdoor is voor deze producenten hogere procestemperaturen enkel interessant voor hogere ontwateringsnelheid en dus machinesnelheid. De hoge terugwinbaarheid van de restwarmte uit de droogpartij is essentieel voor de het verhogen van de PWT naar temperaturen rond de 90 o C. Dit vereist echter significante technische aanpassingen aangezien producenten hun uitlaatluchttemperatuur sterk moeten verhogen, wat zeer lastig is voor multi-cylinder machines, of hele dure warmtewisselaars zullen moeten gebruiken. Onduidelijkheden Uit de resultaten is gebleken dat er over een aantal punten onduidelijkheid is wat betreft de invloed van hogere proceswatertemperaturen. Zo is uit de enquête gebleken dat sommige papierfabrieken een verminderde werking van de refiner 7 waarnemen bij hoge PWT. Er zijn er ook die van mening zijn dat de efficiëntie van de refiner wordt verhoogd bij hogere PWT. De hogere temperatuur maakt de vezels flexibeler waardoor ze moeilijker te beschadigen zijn. Echter, de mate waarin dit de karakteristieken van het eindproduct negatief beïnvloedt is sterk afhankelijk van het type papierproduct en zijn specifieke gewenste eigenschappen (sterkte, porositeit etc.). Een ander belangrijk punt is het effect op de gebruikte chemicaliën. Met betrekking op anti bacteriële chemicaliën (biociden), is men overwegend positief om de PWT te verhogen. Echter, voor de retentie, natsterkte, lijming etc. chemicaliën zijn er twijfels of er geen negatieve invloed zal zijn op de werking. Voor sommige specifieke chemicaliën is zelfs al bekend dat zij niet meer toepasbaar zijn bij bepaalde PWT. 7 Bij temperaturen boven 45 graden gaat de efficiëntie van de refiner volgens bepaalde papierfabrikanten omlaag. 29

34 Echter, er zijn ook gevallen bekend waarin een verhoging van de PWT leidt tot een reductie in behoefte aan ontwateringmiddelen, biociden en ontschuimers. Bij vermindering van bepaalde bacteriën in het proceswater kan verzuring en stank afnemen. Er zijn echter ook gevallen waarin de stank toeneemt als gevolg van het gebruik van een scrubber om restwarmte in te zetten voor zeefwaterverwarming. De ontspanstoom van het stoomsysteem wordt in sommige fabrieken toegepast voor vergelijkbare doeleinden als die van de technologieën/maatregelen in het HOT PAPER concept. Wanneer de technologie van HOT PAPER de toepassingsmogelijkheden van de flash stoom wegneemt zal de efficiëntie van de stoomketel aanzienlijk dalen waardoor de energiebesparing (deels) teniet wordt gedaan. Tegengaan van spontane waterverdamping Een aantal van de verwachte knelpunten van hogere PWT kunnen verholpen worden door het ontwikkelen van een systeem dat de spontane waterverdamping tegengaat. Een voorbeeld hiervan is het bouwen van een kap om de zeef (welke ook een energetisch voordeel geeft). De (verwachte) gevolgen hiervan zouden zijn: betere halomstandigheden, minder corrosie, minder aerosolen en minder spontane waterverdamping. De kap om de zeefpartij is door meerdere partijen overwogen, maar nog niet commercieel ontwikkeld. Condensvorming binnen de kap en vervuiling in de kap en op de zeef zelf en toename van breuken worden gezien als grote risico s van een kap. Ook knelpunten zoals extra werk bij het vervangen van zeef, slechtere toegankelijkheid (voor bijvoorbeeld reinigingswerkzaamheden) en slechtere werkomstandigheden rondom de zeef worden genoemd. De investeringskosten en hoge risicofactor worden genoemd als redenen om uiteindelijk niet door te gaan met het ontwikkelen van een kap om de zeefpartij. Ten slotte zijn er variërende verwachtingen over de toename in PWT door plaatsen van een kap om de zeefpartij (van geen toename, tot sterke toename). Een alternatieve suggestie voor het tegengaan van spontane waterverdamping is bijvoorbeeld het plaatsen van een folie op de boog. 5.2 Hogere dauwpunt in droogpartij - praktische voordelen en knelpunten In Figuur 10 staan de geïdentificeerde voordelen en praktische knelpunten weergegeven van het verhogen van het dauwpunt in de droogpartij. Het dauwpunt en de droogtemperatuur variëren tussen de papierfabrieken afhankelijk van het type droger (yankee cylinder, multi-cylinder drogers) en het al dan niet hebben van een droogkap. Bij multi-cylinder drogers met droogkap komen dauwpunten voor van maximaal 67 o C en bij Yankee drogers is dit maximaal ca 89 o C. 30

Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2

Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2 Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2 Energietransitie Papierketen De ambities binnen Energietransitie Papierketen: Halvering van het energieverbruik per eindproduct in de keten per

Nadere informatie

Haalbaarheidsstudie. Water in beeld

Haalbaarheidsstudie. Water in beeld Haalbaarheidsstudie Water in beeld P5 doorbraaktechnologieën Auteur(s): B. Maasdam, M. Marsidi KENNISCENTRUM PAPIER EN KARTON IJsselburcht 3, 6825 BS Arnhem - www.kcpk.nl Inhoud 1 Inleiding... 3 2 Doel...

Nadere informatie

BEHEERSING VAN DE DROOGPARTIJ LAURENS DE VRIES

BEHEERSING VAN DE DROOGPARTIJ LAURENS DE VRIES BEHEERSING VAN DE DROOGPARTIJ LAURENS DE VRIES LADDER VAN LANSINK IN WARMTEHUISHOUDING Terugdringen warmtevraag Verhogen interne restwarmtebenutting Direct Nieuw projecten & CEPI 2050 Na opwaardering,

Nadere informatie

Wat kunnen we nog meer met onze restwarmte? 15 november 2007 Tom den Hartog Consultant Energy Systems Cumae BV

Wat kunnen we nog meer met onze restwarmte? 15 november 2007 Tom den Hartog Consultant Energy Systems Cumae BV Wat kunnen we nog meer met onze restwarmte? 15 november 2007 Tom den Hartog Consultant Energy Systems Cumae BV Overzicht van de presentatie Overzicht aanbod van restwarmte. Aanpak restwarmte in de papierindustrie.

Nadere informatie

Optimale benutting van de energie input van een houtgestookte centrale door plaatsing rookgascondensor en CO2- benutting met PVT

Optimale benutting van de energie input van een houtgestookte centrale door plaatsing rookgascondensor en CO2- benutting met PVT Resultaten en bevindingen van project Optimale benutting van de energie input van een houtgestookte centrale door plaatsing rookgascondensor en CO2- benutting met PVT Dit rapport is onderdeel van de projectencatalogus

Nadere informatie

Systemen voor buitenluchttoevoer

Systemen voor buitenluchttoevoer Systemen voor buitenluchttoevoer Voor elk gewas en elke kas een oplossing Peter van Weel Wat willen we bereiken? 20-50% energiebesparing op warmte door het meer isoleren met schermdoeken Geen vochtafvoer

Nadere informatie

Aardappelvezelproducten als gedeeltelijke vervanger van vezelgrondstoffen in de kartonfabricage

Aardappelvezelproducten als gedeeltelijke vervanger van vezelgrondstoffen in de kartonfabricage Aardappelvezelproducten als gedeeltelijke vervanger van vezelgrondstoffen in de kartonfabricage Fred Smit, Renée van Boxtel-Vennik, Annita Westenbroek Bumaga BV, Kenniscentrum Papier en Karton November

Nadere informatie

p V T Een ruimte van 24 ºC heeft een dauwpuntstemperatuur van 19 ºC. Bereken de absolute vochtigheid.

p V T Een ruimte van 24 ºC heeft een dauwpuntstemperatuur van 19 ºC. Bereken de absolute vochtigheid. 8. Luchtvochtigheid relatieve vochtigheid p e 100 % p absolute vochtigheid = dichtheid van waterdamp dauwpuntstemperatuur T d = de temperatuur waarbij de heersende waterdampdruk de maximale dampdruk is.

Nadere informatie

Haalbaarheidsstudie. Alternatieve droogtechnieken & warmtehuishouding. P2 Energie Neutraal Papier. Auteur(s): L. de Vries,

Haalbaarheidsstudie. Alternatieve droogtechnieken & warmtehuishouding. P2 Energie Neutraal Papier. Auteur(s): L. de Vries, Haalbaarheidsstudie Alternatieve droogtechnieken & warmtehuishouding P2 Energie Neutraal Papier Auteur(s): Publicatiedatum: Aantal pagina s: L. de Vries, 1 Augustus 2013 12 KENNISCENTRUM PAPIER EN KARTON

Nadere informatie

De effecten van en oplossingen voor aanpassing van salderingsregeling op NOM-woningen in 2020

De effecten van en oplossingen voor aanpassing van salderingsregeling op NOM-woningen in 2020 De effecten van en oplossingen voor aanpassing van salderingsregeling op NOM-woningen in 2020 Nederlandse samenvatting & discussie van de resultaten van het onderzoek Intended adjustments in net metering:

Nadere informatie

ENERGIE & KLIMAATBESCHERMING

ENERGIE & KLIMAATBESCHERMING Om bij te dragen aan de bescherming van het klimaat, beperken we de CO2-voetafdruk in onze gehele waardeketen. Daarbij kijken we verder dan alleen onze eigen activiteiten. Ook door nauw samen te werken

Nadere informatie

Thermofiele Slibgisting en Stikstofterugwinning op RWZI Bath

Thermofiele Slibgisting en Stikstofterugwinning op RWZI Bath Openbaar Eindrapport Projectnummer: Projecttitel: DEI1400022 Thermofiele Slibgisting en Stikstofterugwinning op RWZI Bath 1 SAMENVATTING Dit project is een demonstratie van energiewinning uit hernieuwbare

Nadere informatie

Deerns ketenanalyse downstream van een van de twee meeste materiele emissies

Deerns ketenanalyse downstream van een van de twee meeste materiele emissies Deerns ketenanalyse downstream van een van de twee meeste materiele emissies 2013 Inleiding In het kader van de CO 2 prestatieladder is een ketenanalyse uitgevoerd naar de CO 2 productie door verwarming

Nadere informatie

DROGEN. Het energiezuinig drogen van hygroscopische thermoplasten; geen gebakken lucht!

DROGEN. Het energiezuinig drogen van hygroscopische thermoplasten; geen gebakken lucht! Lezing op 24 september 2008 tijdens de Kunststoffenbeurs in Veldhoven Het energiezuinig drogen van hygroscopische thermoplasten; geen gebakken lucht! Spreker: Jurgen Koolhaas Waarom kunststoffen drogen?

Nadere informatie

Meer wooncomfort. en minder energieverbruik door een warmtepomp. voltalimburg.nl/warmtepomp

Meer wooncomfort. en minder energieverbruik door een warmtepomp. voltalimburg.nl/warmtepomp Meer wooncomfort en minder energieverbruik door een warmtepomp voltalimburg.nl/warmtepomp Tip! Vraag subsidie aan bij de aanschaf van een warmtepomp. Het subsidiebedrag voor een warmtepomp van 5 kw is

Nadere informatie

Your added value provider

Your added value provider Energiebesparing Presentatie Energiebesparing waarom? Meer netto winst Efficient proces Energie besparen Minder CO2 beter milieu Minder onderhoud Energiebesparing: Energieverbruik Wereldwijd Rendement,

Nadere informatie

CO 2 -uitstootrapportage 2011

CO 2 -uitstootrapportage 2011 Programmabureau Klimaat en Energie CO 2 -uitstootrapportage 2011 Auteurs: Frank Diependaal en Theun Koelemij Databewerking: CE Delft, Cor Leguijt en Lonneke Wielders Inhoud 1 Samenvatting 3 2 Inleiding

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie

Duurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie Duurzame Industrie De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt

Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt Duurzame Industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling

Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling Een warmtepomp genereert op een efficiënte manier warmte om uw huis comfortabel te verwarmen of van warm water te voorzien. Warmtepompen hebben

Nadere informatie

Kom verder. Saxion. Kenniscentrum Design en Technologie Trends in energie voor bedrijven en bedrijventerreinen. Welkom. Jan de Wit, 20 juni 2012

Kom verder. Saxion. Kenniscentrum Design en Technologie Trends in energie voor bedrijven en bedrijventerreinen. Welkom. Jan de Wit, 20 juni 2012 Kenniscentrum Design en Technologie Trends in energie voor bedrijven en bedrijventerreinen Welkom Jan de Wit, 20 juni 2012 Vragen? Trends: 1. Energiebesparing door monitoring & procesbeheersing 2. Energiebesparing

Nadere informatie

Onderwerp: Integrale aanpak warmte steenfabrieken, onderdeel Besturing

Onderwerp: Integrale aanpak warmte steenfabrieken, onderdeel Besturing DOWN TO EARTH BV Organisatieadvies Onderwerp: Integraleaanpakwarmtesteenfabrieken,onderdeelBesturing Openbaresamenvattingtenbehoevevandekeramischebranche Datum: 10februari2013 Uitgevoerddoor: WouterdeZwartenUdoZwart

Nadere informatie

De mechanische ventilatie type C is in te delen in twee stromingen die nog in de huidige huizen aanwezig zijn:

De mechanische ventilatie type C is in te delen in twee stromingen die nog in de huidige huizen aanwezig zijn: 1 Introductie In een huishouden is ventilatie nodig om ervoor te zorgen dat het huis van schone en gezonde lucht is voorzien. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen natuurlijke ventilatie (type A), en

Nadere informatie

Duurzaam gekoeld ventileren. Door Willem van Dijk

Duurzaam gekoeld ventileren. Door Willem van Dijk Duurzaam gekoeld ventileren Door Willem van Dijk Even Voorstellen Willem van Dijk Technisch Commercieel Adviseur De afgelopen 30 jaar, vanuit de praktijk en bij verschillende bedrijven op het gebied van

Nadere informatie

Integrale Duurzaamheid in de Varkenshouderij

Integrale Duurzaamheid in de Varkenshouderij Integrale Duurzaamheid in de Varkenshouderij Perspectieven in duurzaamheid Angela van der Sanden en Suzanne Verhoeven Varkenshouders en experts uit het bedrijfsleven hebben in 2016 perspectiefvolle maatregelen

Nadere informatie

In fabrieken worden warme vloeistoffen en gassen getransporteerd door leidingsystemen. Deze systemen zijn niet altijd afdoende geïsoleerd, hetzij

In fabrieken worden warme vloeistoffen en gassen getransporteerd door leidingsystemen. Deze systemen zijn niet altijd afdoende geïsoleerd, hetzij In fabrieken worden warme vloeistoffen en gassen getransporteerd door leidingsystemen. Deze systemen zijn niet altijd afdoende geïsoleerd, hetzij omdat de isolatie ontbreekt of omdat de isolatiesystemen

Nadere informatie

3 Energiegebruik huidige situatie

3 Energiegebruik huidige situatie 3 Energiegebruik huidige situatie 3.1 Het Energie Prestatie Certificaat In het kader van de Europese regelgeving (EPBD) bent u verplicht om, bij verkoop of verhuur van de woning, een energiecertificaat

Nadere informatie

Hoe hoog staat u op de prestatieladder?

Hoe hoog staat u op de prestatieladder? Hoe hoog staat u op de prestatieladder? ir. Siert Wiersema, adjunct directeur AERZEN Nederland BV ENERGY EFFICIENCY in de PROCESINDUSTRIE Energieakkoord, Klimaatwet MVO, CO₂-footprint Hernieuwbare energiebronnen

Nadere informatie

Vermijden van verliezen bij het gebruik van industriële restwarmte

Vermijden van verliezen bij het gebruik van industriële restwarmte Vermijden van verliezen bij het gebruik van industriële restwarmte Exergie eenvoudig uitgelegd In opdracht van AgentschapNL Divisie NL Energie en Klimaat CCS B.V. Welle 36 7411 CC Deventer The Netherlands

Nadere informatie

www.hth-hth.nl Energie kosten besparen met Gesloten Hybride Medium-koeler (GHM)

www.hth-hth.nl Energie kosten besparen met Gesloten Hybride Medium-koeler (GHM) RBO bank 37 62 72 732 BN NL 39 RBO 0376 272 732 K o n t r ak t v o o r wa a r d e n nternet..www.hth-hth.nl Handelsr.K.v.K.04054189 BTW. NL0370 4494 1B01 Ten rlo 6 7921 V Zuidwolde Tel. 0528 371010 Fax

Nadere informatie

DE WERKING VAN DE WARMTEPOMP

DE WERKING VAN DE WARMTEPOMP De duurzame energiebron is onuitputtelijk, maar heeft een te laag temperatuurniveau om de CV rechtstreeks op aan te kunnen sluiten. De temperatuur zal dus eerst verhoogd moeten worden, waardoor wij onze

Nadere informatie

NATIONAAL RIJSTPROGRAMMA. Project: 9ACP RPR006 INFOFOLDER POST-HARVEST TECHNOLOGIE DROGEN VAN PADIE

NATIONAAL RIJSTPROGRAMMA. Project: 9ACP RPR006 INFOFOLDER POST-HARVEST TECHNOLOGIE DROGEN VAN PADIE NATIONAAL RIJSTPROGRAMMA Project: 9ACP RPR006 INFOFOLDER POST-HARVEST TECHNOLOGIE DROGEN VAN PADIE Februari 2008 INFOFOLDER POST HARVEST TECHNOLOGIE DROGEN VAN PADIE DOELSTELLING Vooruitlopend op te verzorgen

Nadere informatie

Restwarmtebenutting in de vleesverwerkende industrie. Case. A.(Fons)M.G. Pennartz Ir. Manager team Energie KWA Bedrijfsadviseurs B.V.

Restwarmtebenutting in de vleesverwerkende industrie. Case. A.(Fons)M.G. Pennartz Ir. Manager team Energie KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Restwarmtebenutting in de vleesverwerkende industrie d.m.v. HT-warmtepompen Case A.(Fons)M.G. Pennartz Ir. Manager team Energie KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Aan bod komen: Situatie omschrijving case vleesbedrijf

Nadere informatie

Energietransitie en schaalvoordelen

Energietransitie en schaalvoordelen Energietransitie en schaalvoordelen Samenvatting McKinsey-onderzoek Oktober 2013 CONTEXT Recent is door McKinsey, in opdracht van Alliander, een onderzoek uitgevoerd naar de vraag: Wat zijn de voordelen

Nadere informatie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities

Nadere informatie

Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland

Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Samenvatting De totale investeringsomvang om de woningen en utiliteitsgebouwen in de provincie Noord-Holland in 2050 klimaatneutraal

Nadere informatie

Slimme Aanpak Energiebesparing voor de industrie

Slimme Aanpak Energiebesparing voor de industrie Slimme Aanpak Energiebesparing voor de industrie Mei 2014 www.ecn.nl Nederlands industrieel energiegebruik Feedstock M 3792 Elektrisch M 1736 Een economische waarde van ca. 6 miljard euro per jaar Jaarlijks

Nadere informatie

MIP2 Groene Datacenters

MIP2 Groene Datacenters Gebruik van omgevingskoude Concept Gemiddelde buitentemperatuur = ca 10 C Gemiddelde binnentemperatuur = 22 tot 34 C Afhankelijk van concept binnen in het DC Afhankelijk van het gekozen koelsysteem Afhankelijk

Nadere informatie

Energie uit afvalwater

Energie uit afvalwater Energie uit afvalwater 15 november 2011 Giel Geraeds en Ad de Man Waterschapsbedrijf Limburg is een samenwerkingsverband van Waterschap Peel en Maasvallei en Waterschap Roer en Overmaas Onderwerpen Introductie

Nadere informatie

De ONBEKENDE KANT van PLASTIC. Waarom worden zoveel. producten in plastic verpakt? En wat moet er gebeuren met deze verpakking als dit afval wordt?

De ONBEKENDE KANT van PLASTIC. Waarom worden zoveel. producten in plastic verpakt? En wat moet er gebeuren met deze verpakking als dit afval wordt? De ONBEKENDE KANT van PLASTIC Waarom worden zoveel producten in plastic verpakt? En wat moet er gebeuren met deze verpakking als dit afval wordt? PLASTIC IS WAARDEVOL Tijdens de productie en gebruik EEN

Nadere informatie

Restwarmte: liever minder dan meer

Restwarmte: liever minder dan meer Restwarmte: liever minder dan meer Ron Ongenae Bram van As De Kleijn Energy Consultants & Engineers Samen naar een economisch duurzame toekomst! Advisering Engineering Van Heemstraweg 123 e Druten Projectbegeleiding

Nadere informatie

WarmteTerugWinning voor optimale diergezondheid en een beter bedrijfsresultaat. Ir. Maurice Ortmans

WarmteTerugWinning voor optimale diergezondheid en een beter bedrijfsresultaat. Ir. Maurice Ortmans WarmteTerugWinning voor optimale diergezondheid en een beter bedrijfsresultaat Ir. Maurice Ortmans Waarom WarmteTerugWinning? 1. WarmteTerugWinning verhoogt het rendement van de intensieve veehouderij:

Nadere informatie

Dorset Droogsysteem. biomassa en pluimveemest

Dorset Droogsysteem. biomassa en pluimveemest Dorset Droogsysteem voor biomassa en pluimveemest n Drogen van Biomassa Biogasdigistaat Houtsnippers Zuiveringsslib Pluimveemest Veevoeders n Compact en flexibel n Korrelfabriek n Hygiënisatie n Wegen

Nadere informatie

Voorverwarmen van groene koffiebonen met restwarmte

Voorverwarmen van groene koffiebonen met restwarmte Voorverwarmen van groene koffiebonen met restwarmte Energie besparen en de productiecapaciteit verhogen Aanleiding Deze factsheet behandelt een studie naar het voorverwarmen van groene koffiebonen met

Nadere informatie

Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug

Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug Notitie Duurzame energie per kern in de gemeente Utrechtse Heuvelrug CONCEPT Omgevingsdienst regio Utrecht Mei 2015 opgesteld door Erwin Mikkers Duurzame energie per Kern in gemeente Utrechtse Heuvelrug

Nadere informatie

Luchtvochtigheid. maximale luchtvochtigheid; relatieve luchtvochtigheid; vochtdeficit. Absolute luchtvochtigheid (AV)

Luchtvochtigheid. maximale luchtvochtigheid; relatieve luchtvochtigheid; vochtdeficit. Absolute luchtvochtigheid (AV) Luchtvochtigheid Luchtvochtigheid is belangrijk voor de groei. Een te hoge luchtvochtigheid betekent geringe verdampingsmogelijkheden voor de plant. De plant neemt dan niet zoveel water op en dus ook minder

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 30 196 Duurzame ontwikkeling en beleid Nr. 364 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Bijlage 2: gevolgen verhoging energiebelasting op aardgas in de eerste schijf met 25%

Bijlage 2: gevolgen verhoging energiebelasting op aardgas in de eerste schijf met 25% Bijlage 2: gevolgen verhoging energiebelasting op aardgas in de eerste schijf met 25% Inleiding Deze bijlage bevat de effecten van een mogelijke verhoging van de energiebelasting (EB) op aardgas in de

Nadere informatie

Introductie HoSt B.V.

Introductie HoSt B.V. HR Hout WKK (Vink Sion) voor glastuinbouw en stadverwarming door HoSt Imtech Vonk vof door H. Klein Teeselink info@host.nl Introductie HoSt B.V. Inhoud: Waarom biomassa WKK, belang van warmte? Wie zijn

Nadere informatie

Frisse Lucht GREEN PACKAGE. Energie uit de lucht - 100% duurzaam

Frisse Lucht GREEN PACKAGE. Energie uit de lucht - 100% duurzaam GREEN PACKAGE Energie uit de lucht - 100% duurzaam Het comfort van vloerverwarming, koeling en warmtapwater in een duurzaam energiesysteem voor bij u thuis. Frisse Lucht Green Package, duurzame energie

Nadere informatie

Bereken het thermische rendement van een Rankine cyclus met keteldruk 180 bar en een condensatiedruk 0,05 bar.

Bereken het thermische rendement van een Rankine cyclus met keteldruk 180 bar en een condensatiedruk 0,05 bar. OPDRACHTEN* OPDRACHT 1 Bereken het thermische rendement van een Rankine cyclus met keteldruk 180 bar en een condensatiedruk 0,05 bar. OPDRACHT 2 Bereken het thermische rendement van een stoomturbinecyclus

Nadere informatie

Gedroogde lucht met absorptie luchtdrogers.

Gedroogde lucht met absorptie luchtdrogers. Gedroogde lucht met absorptie luchtdrogers. Het hart van de adsorptiedrogers is de rotor of absorptiewiel. Deze bestaat uit chemisch gebonden silicagel dat vocht kan opnemen uit passerende lucht, maar

Nadere informatie

Bewonersinformatie Rosmalen. Aandachtspunten voor uw vernieuwde woning

Bewonersinformatie Rosmalen. Aandachtspunten voor uw vernieuwde woning Bewonersinformatie Rosmalen Aandachtspunten voor uw vernieuwde woning 2 Voorwoord Afgelopen periode heeft BAM Woningbouw in opdracht van de eigenaar van uw woning, a.s.r., uw woning verbeterd. Bij de woningverbetering

Nadere informatie

Extra opgaven hoofdstuk 11

Extra opgaven hoofdstuk 11 Extra opgaven hoofdstuk Opgave Van een landbouwbedrijf zijn de input- en outputrelaties in onderstaande tabel weergegeven. We veronderstellen dat alleen de productiefactor arbeid varieert. Verder is gegeven

Nadere informatie

Model projectplan Early Adopter- en Pilotprojecten Energiebesparing Industrie 2014

Model projectplan Early Adopter- en Pilotprojecten Energiebesparing Industrie 2014 Model projectplan Early Adopter- en Pilotprojecten Energiebesparing Industrie 2014 Als bijlage bij de subsidieaanvraag moet u een projectplan bijvoegen. Dit projectplan dient een beschrijving te geven

Nadere informatie

Luchtvochtigheid en temperatuur

Luchtvochtigheid en temperatuur Luchtvochtigheid en temperatuur Een plant moet groeien. Voor die groei heeft de plant onder meer voedingszouten en water nodig uit de bodem of het substraat. De opname van voedingszouten en water gebeurt

Nadere informatie

CO₂-prestatieladder. Nieuwsbrief

CO₂-prestatieladder. Nieuwsbrief CO₂-prestatieladder Sinds november 2016 is Van Huizen Groenvoorziening gecertificeerd voor hoogste niveau van de CO₂-prestatieladder, trede 5! Om dit hoogste niveau te handhaven streeft Van Huizen Groenvoorzieningen

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting 106 Samenvatting Samenvatting Actieve sportpaarden krijgen vaak vetrijke rantsoenen met vetgehalten tot 130 g/kg droge stof. De toevoeging van vet verhoogt de energiedichtheid van voeders.

Nadere informatie

Recycle je warmte. De Eneco WarmteWinner

Recycle je warmte. De Eneco WarmteWinner Recycle je warmte De Eneco WarmteWinner Inhoudsopgave Een kleine warmtepomp naast je cv-ketel, een grote stap richting onafhankelijkheid. Geschikt voor plaatsing bij iedere cv-ketel, eenvoudig geïnstalleerd.

Nadere informatie

Isolatie van appendages

Isolatie van appendages Isolatie van appendages In opdracht van het ministerie van Economische Zaken In opdracht van het ministerie van Economische Zaken Energie-efficiënte maatregelen bij vergunningplichtige bedrijven Factsheet

Nadere informatie

In dit werkboek vindt je vragen en opdrachten die over papier gaan. Daarnaast is het boek en werkboek een naslagwerk voor je functie als vormgever.

In dit werkboek vindt je vragen en opdrachten die over papier gaan. Daarnaast is het boek en werkboek een naslagwerk voor je functie als vormgever. Werkblad Papier Beste leerlingen In dit werkboek vindt je vragen en opdrachten die over papier gaan. Daarnaast is het boek en werkboek een naslagwerk voor je functie als vormgever. Als je vragen hebt beantwoord

Nadere informatie

Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016

Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden. 11 februari 2016 Duurzaamheidsonderzoek en subsidiescan Combibad De Vliet te Leiden 11 februari 2016 1 Managementsamenvatting Inleiding De gemeente Leiden heeft in haar duurzaamheidsambitie doelen gesteld voor de korte

Nadere informatie

Verwarm uw woning elektrisch. Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie

Verwarm uw woning elektrisch. Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie Verwarm uw woning elektrisch Creëer met een warmtepomp uw ideale WinWoonSituatie Bespaar op energiekosten én het milieu De meeste woningen in Nederland gebruiken een cv-ketel op gas. Hiermee verwarmen

Nadere informatie

200% rendement uit 100% energie: De witte motor van uw woonhuis!

200% rendement uit 100% energie: De witte motor van uw woonhuis! 200% rendement uit 100% energie: De witte motor van uw woonhuis! Oude situatie zonder ECO200 Gas Elektra Wat is ECO200? ECO200 is een nieuw concept van AgriComfort, waarbij het koelen van de melk en het

Nadere informatie

Eneco WarmteWinner. Eneco Smart Energy. Postbus BA Rotterdam EBE.CSM.WARMTEWINNER.10/17

Eneco WarmteWinner. Eneco Smart Energy. Postbus BA Rotterdam   EBE.CSM.WARMTEWINNER.10/17 Eneco WarmteWinner Eneco Smart Energy Postbus 1014 3000 BA Rotterdam www.eneco.nl/warmtewinner EBE.CSM.WARMTEWINNER.10/17 Inhoud Introductie Introductie 3 De Eneco WarmteWinner 4 Werkingsprincipe 7 Hybride

Nadere informatie

Energie-efficiëntieverbetering bij koffiebranders

Energie-efficiëntieverbetering bij koffiebranders Energie-efficiëntieverbetering bij koffiebranders Energie-efficiëntie verbeteren binnen het koffiebrandproces via drie stappen Aanleiding In deze studie is de energiebesparing bij koffiebrandmachines onderzocht.

Nadere informatie

Energy Solutions Pioneering for you

Energy Solutions Pioneering for you Energy Solutions Pioneering for you Uw Energy Consultant : Ruben Boekel Telefoonnummer : 088-9456014 Energy Solutions Pompen zijn verantwoordelijk voor 10 procent van het wereldwijde energieverbruik. Dit

Nadere informatie

Rapport nr. H.0611.S.393. EMCP-productiehallen

Rapport nr. H.0611.S.393. EMCP-productiehallen Verwarming van industriehallen: vergelijking van plafond stralingspanelen en industriële vloerverwarming pagina 1/11 Rapport nr. H.0611.S.393. EMCP-productiehallen Verwarming van industriehallen Gecomputeriseerde

Nadere informatie

De behaalde resultaten in de Belgische voedingsindustrie. Energieeffizienz in der belgischen Industrie BRÜSSEL, 12. MAI 2009

De behaalde resultaten in de Belgische voedingsindustrie. Energieeffizienz in der belgischen Industrie BRÜSSEL, 12. MAI 2009 De behaalde resultaten in de Belgische voedingsindustrie Energieeffizienz in der belgischen Industrie BRÜSSEL, 12. MAI 2009 FEVIA 450 leden-bedrijven + 26 ledengroepering 25 medewerkers Drie actie-domeinen

Nadere informatie

Trias energetica. Verdiepende opdracht

Trias energetica. Verdiepende opdracht 2015 Trias energetica Verdiepende opdracht Inleiding; In dit onderdeel kun je meer leren over de Trias energetica, een strategie voor het bereiken van een zo duurzaam mogelijke energievoorziening. Pagina

Nadere informatie

Ik ben Feije de Zwart en mij is gevraagd om wat te vertellen over schermen en ontvochtiging. Ik ben onderzoeker kasklimaat en energie.

Ik ben Feije de Zwart en mij is gevraagd om wat te vertellen over schermen en ontvochtiging. Ik ben onderzoeker kasklimaat en energie. Ik ben Feije de Zwart en mij is gevraagd om wat te vertellen over schermen en ontvochtiging. Ik ben onderzoeker kasklimaat en energie. Ik vul dit in door met behulp van simulatiemodellen te berekenen wat

Nadere informatie

De garantie om uw electriciteitsnota te verlagen en CO2 uitstoot te verkleinen PQMS.NL/VO4BIZ

De garantie om uw electriciteitsnota te verlagen en CO2 uitstoot te verkleinen PQMS.NL/VO4BIZ De garantie om uw electriciteitsnota te verlagen en CO2 uitstoot te verkleinen Wat is VO4BIZ? VO4BIZ is een Brits ontwerp, spanningsoptimalisatie systeem dat het inkomende voltage verlaagt en de stroomkwaliteit

Nadere informatie

Praktijkgids Energieboekhouding en monitoring & targeting

Praktijkgids Energieboekhouding en monitoring & targeting 1 Inleiding... 1 2... 1 3 Monitoring & technieken... 4 1 Inleiding Om de energiekosten van een bedrijf te verminderen, is het essentieel dat men begrijpt hoe de energie verbruikt wordt binnen het bedrijf.

Nadere informatie

WKK-barometer december. Zwartzustersstraat 16, bus Leuven

WKK-barometer december. Zwartzustersstraat 16, bus Leuven WKK-barometer 2016 december Zwartzustersstraat 16, bus 0102-3000 Leuven 016 58 59 97 info@ @cogenvlaanderen.be www.cogenvlaanderen.be Dit is de tweede WKK-barometer die COGEN Vlaanderen publiceert. De

Nadere informatie

Restwarmte en riothermie

Restwarmte en riothermie Restwarmte en riothermie Early Morning Toast Bijeenkomst Stichting kiemt, netwerk Arnhem Hoenderloo, 26 maart 2014 Rada Sukkar gfs@tauw.nl 06-15945727 Tauw introductie TAUW BV In Top 10 van Nederlandse

Nadere informatie

Duurzaamheid. De voordelen van blikverpakkingen

Duurzaamheid. De voordelen van blikverpakkingen Duurzaamheid De voordelen van blikverpakkingen Duurzaamheid Duurzaamheid is één van de belangrijke aandachtspunten van het bedrijfsleven. Deze brochure is een initiatief van EMPAC, de organisatie van de

Nadere informatie

Veel gebouwen worden in Nederland verwarmd door installaties die op aardgas werken. Het verbranden van aardgas veroorzaakt het broeikasgas CO2.

Veel gebouwen worden in Nederland verwarmd door installaties die op aardgas werken. Het verbranden van aardgas veroorzaakt het broeikasgas CO2. Veel gebouwen worden in Nederland verwarmd door installaties die op aardgas werken. Het verbranden van aardgas veroorzaakt het broeikasgas CO2. Dit artikel beschrijft hoe een prijs op CO2 invloed heeft

Nadere informatie

Consultancy en Auditing. Procesmodellering. Overige specialiteiten

Consultancy en Auditing. Procesmodellering. Overige specialiteiten Resimac heeft een unieke hoogwaardige oplosmiddel vrije epoxy isolatie coating Thermal Barrier 600 serie ontwikkeld. Thermal Barrier is speciaal ontwikkeld om toegepast te worden om diverse warme en koude

Nadere informatie

Hoe directe ketelvoedingoplossingen geld besparen

Hoe directe ketelvoedingoplossingen geld besparen Hoe directe ketelvoedingoplossingen geld besparen Grundfos ketelvoedingsystemen: Doe het regelventiel weg! Standaard ketelvoedingsystemen zijn voorzien van een regelventiel, bypasse en overgedimensioneerde

Nadere informatie

Het voordeligst doucht u met een douchebak van DSS

Het voordeligst doucht u met een douchebak van DSS Het voordeligst doucht u met een douchebak van DSS Beperk uw woonlasten door verlaging van uw energierekening Douchebak met warmte-terugwinning (wtw) Wist u dat bij een label A en B etagewoning 40-50%

Nadere informatie

http://techniline.sirris.be/s/p.exe/wservice=wo/webextra/prg/olarticleprint?vwebse...

http://techniline.sirris.be/s/p.exe/wservice=wo/webextra/prg/olarticleprint?vwebse... Page 1 of 5 Techniline v3 27-08-2010 Mechatronics Machines verbruiken minder energie door slimme keuze elektrische aandrijving (27-08-2010) Nr. 0 Ecologische en economische motieven, zoals nieuwe machinenormen

Nadere informatie

Eindrapport. Energie-efficiënte CO2-verwijdering uit biogas

Eindrapport. Energie-efficiënte CO2-verwijdering uit biogas Eindrapport Energie-efficiënte CO2-verwijdering uit biogas December 2017 Inhoud 1. Gegevens project... 3 2. Samenvatting... 4 3. Technologie... 5 4. Resultaat... 7 5. Conclusie... 10 2 1. Gegevens project

Nadere informatie

Condensatie, condensdruppels

Condensatie, condensdruppels Anti-condensvlies Condensatie, condensdruppels Lucht kan afhankelijk van de ruimtetemperatuur maar een bepaalde hoeveelheid waterdamp opnemen. Hoe hoger de temperatuur, hoe hoger het maximale watergehalte

Nadere informatie

Addicool. Leo Suiker directeur

Addicool. Leo Suiker directeur Addicool. Leo Suiker directeur Voorwoord. Addicool heeft zich door haar jarenlange ervaring en expertise ontwikkeld tot marktleider op het gebied van custom made luchtbehandelings kasten. En omdat we veel

Nadere informatie

ENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN

ENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN 4 juli 2007 19:11 uur Blz. 1 / 8 cursus Luc Volders - 2-7-2007 ENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN Opdrachtgever: FB Projectgegevens: testpand 1234AB Software: EPA-W Kernel 1.09 07-06-2007 Vabi Software

Nadere informatie

Compact Plus biogasinstallatie, Lierop, 600 kw

Compact Plus biogasinstallatie, Lierop, 600 kw Hoe maak je biogas? Inhoud presentatie Wie en wat is Biogas Plus? Hoe werkt een biogasinstallatie? Voor wie is een biogasinstallatie interessant? Is een biogasinstallatie duurzaam? Zijn subsidies nodig?

Nadere informatie

Whitepaper. De kracht van pinch-technologie in de voedingsmiddelenindustrie WWW.VANBEEK.COM

Whitepaper. De kracht van pinch-technologie in de voedingsmiddelenindustrie WWW.VANBEEK.COM Whitepaper De kracht van pinch-technologie in de voedingsmiddelenindustrie Inleiding De voedingsmiddelenindustrie kan nog verder energie besparen door intern warmte te gaan hergebruiken. Pinch-technologie

Nadere informatie

Datum 9 oktober 2015 Betreft Resultaten 2014 Meerjarenafspraken Energie-efficiëntie MJA3 en MEE

Datum 9 oktober 2015 Betreft Resultaten 2014 Meerjarenafspraken Energie-efficiëntie MJA3 en MEE > Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA 's-gravenhage Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus

Nadere informatie

: Nationaal Platform Zwembaden : de heer Niels de Jong Datum verslag : 3 november 2009 Onderwerp : Verslaggeving managersmeeting 29-09-09

: Nationaal Platform Zwembaden : de heer Niels de Jong Datum verslag : 3 november 2009 Onderwerp : Verslaggeving managersmeeting 29-09-09 MEMO T.a.v. : Nationaal Platform Zwembaden Van : de heer Niels de Jong Datum verslag : 3 november 2009 Onderwerp : Verslaggeving managersmeeting 29-09-09 Op 29 augustus 2009 heeft de managersmeeting voor

Nadere informatie

Geothermie als Energiebron

Geothermie als Energiebron Geothermie als Energiebron Even voorstellen: Paul Mast -- Geoloog Johan de Bie --Technical Sales manager ESPs Ynze Salverda -- BD Analist Er zijn verschillende vormen van duurzame energie. Daarvan is geothermie

Nadere informatie

Werkblad huismodule. Quintel Intelligence. Antwoordblad

Werkblad huismodule. Quintel Intelligence. Antwoordblad Antwoordblad Opdracht 1 Noteer de startwaarden en scores Kijk bij het dashboard. Noteer de startwaarden en scores die je hier ziet staan in de tabel hieronder. Dashboard onderdelen CO₂ uitstoot (ton per

Nadere informatie

ENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN

ENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN Beta Testbedrijf E. van Dijk 007 Kleveringweg 12 2616 LZ Delft info@vabi.nl Delft, 8 februari 2007 ENERGIE PRESTATIE ADVIES VOOR WONINGEN Opdrachtgever: Opdrachtgever BV A. Bee Projectgegevens: Voorbeeldproject

Nadere informatie

Profiteert uw zaak reeds van warmteterugwinning?

Profiteert uw zaak reeds van warmteterugwinning? Heat Recovery Pipes 2 Heat Recovery Pipes Profiteert uw zaak reeds van warmteterugwinning? Onze droogtrommels zijn ontworpen met het oog op een maximaal rendement. Algemeen gesproken zijn de droogtrommels

Nadere informatie

Mogelijkheden voor aardgasloze Benedenbuurt

Mogelijkheden voor aardgasloze Benedenbuurt Notitie Contactpersoon Harry de Brauw Datum 14 juni 2017 Kenmerk N001-1246856HBA-rvb-V01-NL Mogelijkheden voor aardgasloze Benedenbuurt De aanstaande rioolvervanging in de Benedenbuurt is aanleiding voor

Nadere informatie

In deze bijlage wordt de aangevraagde verandering uitgebreid beschreven. De verandering in deze aanvraag is:

In deze bijlage wordt de aangevraagde verandering uitgebreid beschreven. De verandering in deze aanvraag is: Bijlage 1: Veranderingen in de bedrijfsactiviteiten In deze bijlage wordt de aangevraagde verandering uitgebreid beschreven. De verandering in deze aanvraag is: Het plaatsen van een tweede turbine met

Nadere informatie

Energieverspilling is zinloos

Energieverspilling is zinloos Aan de slag in de Bestaande Bouw Energieverspilling is zinloos in het verleden en daarna samengesteld door: Martin Liebregts Haico van Nunen Donderdag 13 september 2007 Milieu - Aandacht in de tijd 2/31

Nadere informatie

Door Anna Gruber (FfE), Serafin von Roon (FfE) en Karin Wiesmeyer (FIW)

Door Anna Gruber (FfE), Serafin von Roon (FfE) en Karin Wiesmeyer (FIW) Energiebesparingspotentieel door isolatie Door Anna Gruber (FfE), Serafin von Roon (FfE) en Karin Wiesmeyer (FIW) Het is bekend dat de CO 2 uitstoot tegen 2020 fors naar omlaag moet. In Duitsland zijn

Nadere informatie

Het Varken als kachel. I r. M a u r i c e O r t m a n s

Het Varken als kachel. I r. M a u r i c e O r t m a n s Het Varken als kachel I r. M a u r i c e O r t m a n s Hoeveel warmte produceren varkens? Vo e lbare w a rmteproductie: B ig 23 kg: 4 2 Wa t t Vleesva rken 11 0 k g: 1 2 7 Wa t t K raamzeug: 3 7 5 Wa t

Nadere informatie

De ontwikkeling van Smart grids. Our common future. Prof.dr.ir. Han Slootweg. 30 september 2016

De ontwikkeling van Smart grids. Our common future. Prof.dr.ir. Han Slootweg. 30 september 2016 De ontwikkeling van Smart grids Our common future Prof.dr.ir. Han Slootweg 30 september 2016 Agenda Het energiesysteem Verduurzaming van het energiesysteem De energietransitie Smart Grids 2 Energievoorziening

Nadere informatie

Synergie energie hergebruik overheden, agrarische sector en industrie

Synergie energie hergebruik overheden, agrarische sector en industrie Synergie energie hergebruik overheden, agrarische sector en industrie Doelstelling thema bijeenkomst: Inzicht in ontwikkelingen bij overheid, industrie en agrarische sector Inzicht in kansen voor synergie

Nadere informatie