Oplossing mogelijke theorievragen Real Time Systemen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Oplossing mogelijke theorievragen Real Time Systemen"

Transcriptie

1 Oplossing mogelijke theorievragen Real Time Systemen Dumon Willem - 4Elicti Uit elk van de 5 reeksen vragen wordt 1 vraag gesteld. Er kan een oefening ivm berekenen v Schedulability gegeven worden (zonder jitter/blocking) k = kunnen, kan w = worden, wordt m = moeten, moet 1 Reeks Geef de definitie van real-time systemen. Een real-time systeem is een systeem dat informatie verwerkt en een antwoord geeft binnen een bepaalde tijdspanne. De juistheid hangt dus niet enkel af van het resultaat maar ook van de responstijd. Niet tijdig een antwoord geven is even erg als geen of een fout antwoord. 1.2 Wat betekent hard, soft, real en firm real-time? Hard: systemen waar het absoluut noodzakelijk is dat er een antwoord is voor de deadline verstrijkt. 1 laat antwoord = falen van systeem (hartmonitor, kerncentrale, vlucht controle systemen,...). Soft: systemen waar deadlines belangrijk zijn maar waar het system nog correct blijft functioneren wanneer er een deadline gemist w. 1 laat antwoord = kwaliteitsverlies. Herhaaldelijk missen van deadline = falen v systeem (vluchtreservatiesysteem, data-acquisitiesysteem). Real: harde realtime systemen waar de responstijd zeer kort is (raket sturingen) Firm: combinatie van Hard & Soft = Soft waar data onbruikbaar is als er een late respons is (beademingstoestel: een paar seconden vertraging in beademing is niet erg) Een systeem k zowel harde als zachte deadlines hebben (realiteit kosten functie) 1.3 Geef de figuur voor een typisch embedded systeem en bespreek. Computer: sampling v meettoestellen op regelmatige tijdstippen real-time klok noodz Constant informeren van toestand systeem aan menselijke operator Toestandswijzigingen bijhouden in databank: voor post mortems (systeem crash) voor administratieve doeleinden 1

2 1.4 Wat zijn de kenmerken van real-time systemen? 1. Groot & Complex: Groot: grote verscheidenheid aan real-world gebeurtenissen waarop m k gereageerd w Complex: systeem m continu mee veranderen met wijzigende noden en activiteiten. Real-time talen en omgevingen complexe omgevingen opdelen in handelbare systemen. 2. Manipulatie van echte getallen: model nodig, oplossen differentiaalvergelijkingen, rekening houden met sampling en nauwkeurigheid (ADC s - DAC s) 3. Extreem betrouwbaar en veilig: Hoe meer afhankelijkheid van computers, hoe erger de gevolgen k zijn van iets dat mis loopt (economisch, milieu, mensenlevens) Minimaliseren kans op menselijke fouten Rekening houden met moeilijkheden inherent aan toepassing + bij softwareontwikkeling 4. Gelijktijdige controle van aparte systeemcomponenten Controlleren robots, sensor,... Op meerdere plaatsen nood aan meerdere processoren Nood aan programmeertalen die parallelle systemen ondersteunen 5. Real-time facilities Responstijd cruciaal systeem krachtig genoeg nemen zodat Worst Case-gedrag geen ongewenste vertraging geeft tijdens kritische periodes Nodig: Specifiëren van tijdstippen: wanneer uitvoeren (sensor uitlezen), wanneer antwoord Opgeven van deadlines Reageren wanneer niet aan alle vereisten k voldaan w (deadline(s) gemist) Reageren op situaties waar tijdseiseisen dynamisch wijzigen (noodlanding vliegtuig) Om antwoordtijden te halen voorspelbaar gedrag nodig (= probleem!) 6. Interactie met hardware interupts device-afhankelijk, interrupts vroeger: OS of Assembly code nu: real-time 2

3 tijd-kritisch directe controle betrouwbaarheid geen low-level programming 7. Efficiënt implementeren en uitvoeren high level taal, focus op oplossing abstractie implementatiedetails embedded: responstijden grootteorde µs geen taal gebruiken die dit niet aankan 2 Reeks Bespreek het Simple Proces Model (Fixed Priority Scheduling, Rate Monotonic Assignment, Schedulability Test) Simple Proces Model: vast aantal processen periodisch met gekende periodes processen zijn onafhankelijk van elkaar system-overhead, context-switching,... genegeerd (zero cost) & alle processen hebben een deadline gelijk aan hun periode (proces m voltooid zijn vooraleer het volgende keer losgelaten w) alle processen hebben een vaste worst case execution time Fixed Priority Scheduling meest gebruikt elk proces heeft een vaste statisch prioriteit (pre-runtime, voortgaand op tijdseisen) processen w uitgevoerd volgens hun prioriteit Rate Priority (Rate Monotonic Assignment) elk proces krijgt een unieke prioriteit toegewezen gebaseerd op zijn periode hoe korter de periode, hoe hoger de prioriteit (1 = laagste prioriteit) T i < T j P i > P j als een proces gescheduled k w met Fixed Priority Scheduling, k het ook gescheduled w met Rate Priority RMA = optimaal Schedulability Test: test adhv/e specifieke formule, op basis van dewelke men k bepalen of een reeks processen k gescheduled w. Richtlijnen zijn: Alle processen m schedulable zijn, gebruik makend van average execution times average arrival rates Alle hard real-time processen m schedulable zijn, gebruik makend van worst case execution times worst case average arrival rates van alle processen (ook soft realtime) 3

4 Figuur 1: Voorbeeld reeks processen Figuur 2: Prioriteit Inversie, toegepast op vb 2.2 Wat is het probleem bij scheduling als processen interageren? (priority ceiling protocols) Probleem: een hoge prioriteit die m wachten (geblokkeerd) op een bewerking of bron van een lagere prioriteit = Prioriteit Inversie, cf figuren. Priority Ceiling Protocols: hiermee w op 1 enkele processor een hogere-prioriteitsproces max 1 keer geblokkeerd door een proces v lagere prioriteit deadlocks vermeden: een taak w niet gescheduled als een resource die het zou k blokkeren, al geblokkeerd is door een andere taak. transitief blokkeren verboden: transitief blokkeren = proces van hogere prioriteit geblokkeerd processen met lagere prioriteit ook geblokkeerd wederzijdse uitsluiting gewaarborgd (= exclusieve toegang tt bronnen) 1. Original Ceiling Priority Protocol (OCCP): elk proces statisch default prioriteit elke bron statische ceiling waarde (de maximum prioriteit van de verzameling processen die de resource gebruiken) proces heeft een dynamisch prioriteitswaarde = MAX(default prioriteit, geërfde prioriteit) Priority inheritance: als proces met prioriteit 1 een belangrijker proces met prioriteit 5 blokkeert, dan krijgt het eerste proces tijdelijk prioriteit 5, zodat geen priority inversion optreedt. 4

5 een proces k enkel een bron reserveren (vergrendelen) als de dynamische prioriteit hoger is dan het plafond van eender elke andere gereserveerde (vergrendelde) bron (exclusief dat welke het proces zelf gereserveerd heeft) 2. OCCP toegepast op voorbeeld, zie figuur 3: proces a begint en voert E en Q uit static ceiling Q = 4 (prio v proces d) proces b wil beginnen uitvoeren, dus proces a w gestopt (preëmptief) proces c wil beginnen uitvoeren, dus proces b w gestopt (preëmptief). proces c voert E uit en wil V uitvoeren, maar k dit proces niet blokkeren omdat proces c met dynamische prioriteit 3 (max(eigen prio, geërfde prio) en ng niets geërfd) < static ceiling V = 4 proces c w geblokkeerd proces b w ook geblokkeerd, want wil E uitvoeren, maar dyn prio v proces b (= 2) < static ceiling v E = 4 proces a voert nogmaals Q uit, en w preëmptief onderbroken door proces d proces d voert 2x E uit, en wil resource Q maar dyn prio v proces d = 4! > static ceiling Q = 4 dus w geblokeerd proces a k nog 2x Q uitvoeren, waarna Q vrijkomt om uitgevoerd te w door proces d, die daarna ook V uitvoert en nogmaals E uitvoert. proces c w gedeblokkeerd en k V uitvoeren, waarna E nog w uitgevoerd proces b is aan de beurt en voert 2x E uit proces A k nogmaals E uitvoeren. 3. Immediate Ceiling Priority Protocol (ICCP): elk proces een statisch default prioriteit elke bron statische ceiling waarde (de maximum prioriteit van de verzameling processen die de resource gebruiken) proces heeft een dynamisch prioriteitswaarde = MAX(default prioriteit, ceiling geërfde prioriteit) als gevolg zal een proces enkel in het begin geblokkeerd zijn eens het proces start met executie m alle bronnen vrij zijn, is dit niet het geval dan is er een ander proces met dezelfde of een hogere prioriteit dat voorgang heeft 4. OCPP vs. ICPP Figuur 3: OCPP toegepast op vb Worst Case gedrag nagenoeg hetzelfde 5

6 Figuur 4: ICPP toegepast op vb ICPP is makkelijker implementeerbaar ICPP heeft minder wisselingen omdat er geblokkeerd w voor executie, blokkeringen in begin ICPP heeft meer prioriteit verschuivingen nodig OCPP verandert de prioriteit als een block zich voordoet 2.3 Leg volgende formule uit: R i = B i + C i + j hp(i) R i + J j C j T j B: Worst-case blocking time for the process (if applicable) C: Worst-case computation time of the process D: Deadline of the process I: The interference time of the process J: Release jitter of the process N: Number of processes in the system P: Priority assigned to the process (if applicable) R: Worst-case response time of the process T: Minimum time between process releases (process period) U: The utilization of each process (= C T ) a-z The name of a process D i R i = C i + I i Gedurende R, zal elke hogere-prioriteitstaak j een # keer uitvoeren. Ri = # releases v hogere-prioriteitstaak j T j Ri C j = totale interferentie door hogere prioriteitstaak j T j I i = Ri j hp(i) C j = totale interferentie op proces j van alle hogere prioriteitstaken T j R i = C i + I i = C i + Ri C j j hp(i) T j 6

7 Rekening houdend met Blocking: R i = C i + I i + B i = C i + B i + Rekening houdend met release Jitter per proces: 3 Reeks 3 R i = C i + I i + B i = C i + B i + j hp(i) j hp(i) Ri T j C j Ri + J i C j 3.1 Wat zijn de problemen bij het instellen van de delay voor een proces? delay (abs of relatief) is de minimum delay en niet de maximum delay: instellen proces 5s wachten delay = 5s na 5s zal dit proces zijn beurt afwachten om uitgevoerd te w + tijd voor proceswissel 5s = minimale delay Lokale drift = het teveel aan tijd bij relatieve en absolute delays, k niet vermeden w (proces bv uitgevoerd na 5,5s: delay = 5s & drift = 0,5s). Cumulatieve drift = over-run door cumuleren van alle lokale driften. k vermeden w als lokale driften elkaar mogen overlappen (superimpose) T j t a s k T; task body T i s begin loop Action ; delay 5. 0 ; end loop ; end T; Listing 1: met cumulatieve drift (verkeerd) t a s k T; task body T i s I n t e r v a l : c o n s t a n t Duration := 5. 0 ; Next Time : Time ; begin Next Time := Clock + I n t e r v a l ; loop Action ; delay u n t i l Next Time ; Next Time := Next Time + I n t e r v a l ; end loop ; end T; Listing 2: zonder cumulatieve drift (correct) 3.2 Hoe reageer je op het niet voorkomen van een extern event? Door het proces dat aan het draaien is, te laten wachten op de externe event. Indien deze niet binnen een opgegeven tijd plaatsvindt, dan w het proces afgebroken (timeout). In Real Time Java: 7

8 time-outs op acties voorzien subclasse van AsynchronouslyInterruptedException genaamd Timed bij het verlopen van de timer w er een AsynchronouslyInterruptedException gegenereerd die dan k opgevangen w 3.3 Welke tijdseisen k je stellen op processen? deadline: tijdstip tegen wanneer het laatst voltooid m zijn minimum delay: de minimium tijd voor het starten vh proces maximum delay: de maximum tijd voor het starten vh proces maximum execution time: maximale verstreken rekentijd maximum elapse time: maximale totale verstreken tijd tijdseisen: periodisch: vast tijdsinterval tussen elke release = periode sporadisch: er zit een minimum tijdsinterval tussen elke release (minimum interarrival time). Proces mag minder vaak opgestart w, maar niet vaker (manier om beter te k werken met aperiodische processen) aperiodisch: helemaal geen regelmaat in tijd tussen elke release moeilijk uit te drukken in scheduling deadlines: hard, soft, interactief & firm (cf vraag 2) 3.4 Hoe detecteer je het overschrijden van tijdseisen en hoe ga je erop reageren? We k bij het opstarten v/e proces met deadline een recovery procedure laten opstarten. De recovery procedure w uitgevoerd met een delay = deadline van dat proces. Indien de deadline toch gehaald is, dan w de procedure nooit uitgevoerd. Nadeel: Deze methode veronderstelt dat de taak mag w gestopt indien de deadline niet gehaald is, om het recovery proces op te starten. Oplossing: De taak met een andere prioriteit uitvoeren. Om dit te verwezelijken is het geschikter om dit door een asynchroon event te laten gebeuren. (In Real Time Java zal de virtuele machine een Asynchroon Event oproepen, die door Event Handlers w afgehandeld. Hierdoor k het proces gestopt w of verder w uitgevoerd, evt. met andere prioriteit) Opmerking: Real Time Java kent ook Sporadic Event Handlers maar die w niet uitgevoerd bij het overschrijden van een deadline en w dus enkel voor soft deadlines gebruikt. 4 Reeks Wat zijn atomische acties en wat zijn de eisen ervoor? Een actie is atomisch als het uitvoerend proces: zich niet bewust is van het bestaan van andere actieve processen tijdens de actie en vice versa niet communiceert met andere processen terwijl het een actie uitvoert 8

9 er geen toestandswijzigingen zijn, behalve die die het proces zelf veroorzaakt. Het proces zal ook zijn eigen toestandswijzigingen niet bekend maken tot de actie voltooid is (bvb: veranderen waarde van variabele) als direct (zonder vertraging uitgevoerd) en ondeelbaar k w gezien door andere processen Waarvoor nodig: parallellisme soms m 2 processen 1 communicatie uitvoeren die niet mag onderbroken w (banktransactie) de betrokken processen m een consistent (niet-tegenstrijdig) systeem staat zien interferentie met andere processen vermijden Atomische transactie zelfde als actie maar m ofwel slagen ofwel geen effect hebben (error recovery) Eigenschappen atomische acties: goed gedefinieerde grenzen (begin, einde, scheiding tussen processen betrokken bij atomische actie en deze die dat niet zijn) ondeelbaar: mogen geen informatie uitwisselen tss interne en externe processen (behalve resourcemanagers) de processen mogen de atomische actie niet verlaten vooraleer alle deelnemende processen voltooid zijn (bij slagen van de atomische actie) geen synchronisatie bij start: processen k op momenten binnenkomen waarde van gedeelde data na verschillende acties bepaald door strikte opeenvolging van acties in bepaalde volgorde mogen nesten zolang er geen overlap is met andere atomische acties meerdere atomische acties k parallel w uitgevoerd 4.2 Bespreek conversations, dialogs en colloquys. Conversations = atomische acties voor rollback (=backward error recovery). a c t i o n A with (P2, P3) do ensure <acceptance t e s t > by primary module else by a l t e r n a t i v e module else by a l t e r n a t i v e module else e r r o r end A; Listing 3: Conversations in proces P1 bij het starten van de actie w de staat van de deelnemende processen opgeslagen in een recovery point, die samen een recovery line vormen binnen de actie (zie listing) w rollback van alle processen naar het recovery point voorzien als een proces faalt 9

10 enkel communicatie toegestaan met processen in de conversation en met resource managers, overgeërfd v atomische actie want conversatie daaruit opgebouwd om de conversatie te verlaten m alle processen hun acceptance test voltooien Geslaagd Conversation beëindigd en recovery points verwijderd Niet geslaagd ALLE processen hersteld tot hun oorspronkelijke staat en overgaan tot alternatieve module enkel strikte nesting toegestaan als alle alternatieven (zie listing) falen m de recovery op een hoger niveau afhandelen deelname is niet verplicht (verlaten voor deadline te halen) zolang er niet m gecommuniceerd w met een ontbrekend proces k de conversatie voltooien als er m gecommuniceerd w met een ontbrekend proces k het proces wachten (geblokeerd) of voortdoen Voordelen: mogelijk om conversaties te specifi ren zonder verplichte deelname mogelijk dat processen met een deadline de conversatie verlaten en verder doen, eventueel met uitvoer van een alternatieve code. Kritiek op conversations: Dialogs ALLE processen w hersteld en gaan naar alternatief als er faling is Voor 2 e module k het misschien zijn dat een proces met totaal andere processen zou m communiceren. soms beter opnieuw proberen in plaats van over te gaan op alternatieve module alternatieve module meestal andere acceptance tests groep processen in atomische actie, bij fout w het recovery point hersteld en faalt de dialog (geen alternatieve modules) processen die willen deelnemen aan een backward recoverable atomic action, voeren een DI- ALOG statement uit: DIALOG name\_and\_acceptance\_test SHARES(variables) dialog statements hebben drie functies: 1. de atomic action identificeren 2. een globale acceptatie test declareren voor de atomic action 3. de variabelen die bij de atomic action zullen gebruikt w specificeren elk proces dat wil deelnemen, definieert ook een DISCUSS-statement dat onderdeel is van de atomische actie en dat de actie een naam geeft: DISCUSS dialog name BY sequence of statements TO ARRANGE boolean expression; de reeks DISCUSS-statements vormt hier de recovery line RULE: een proces mag de dialog niet verlaten vooraleer alle acieve processen succesvol hun local en global acceptance test hebben afgelegd 10

11 mogelijk om verschillende dialogs samen te nemen tot een dialog sequence (zie listing 4) SELECT d i a l o g 1 OR d i a l o g 2 // Als d i a l o g 1 f a a l t OR d i a l o g 3 // Als d i a l o g 2 f a a l t ELSE l a a t s t e redmiddel // Als a l l e d i a l o g s g e f a a l d hebben END SELECT Colloquys bevat groep dialogs controleert de acties Listing 4: Verschillende dialogs vormen een dialog sequence beslist welke herstelactie w gestart bij een fout van een dialog mogelijk om alternatieve dialogs te definiëren met mogelijk een andere groep processen 4.3 Bespreek atomische acties en Forward Error Recovery. Atomische acties zie 4.1. Forward Error Recovery en Exception Handling w gebruikt voor real-time applicaties waar geen roll back mogelijk is. als er een exception in een proces in een atomische actie optreedt, w de exception asynchroon opgegooid in alle processen die deelnemen aan de actie. zowel terminatie als voortzettingsmodellen zijn mogelijk voortzetting: als een proces een exception veroorzaakt k deze mogelijk door de handler w opgelost waardoor het proces k voortwerken alsof er niets is gebeurd terminatie: als een proces een exception veroorzaakt zorgt de handler ervoor dat het proces w beëindigd hybride: de handler kiest afhankelijk van de situatie of het proces w voortgezet of beëindigd als er geen handler zit in één van de processen die bij de actie w gebruikt of als een handler faalt, dan faalt de atomische actie met een standaard exception: Atomic Action Failure en deze w opgeroepen in alle betrokken processen. Resolutie van gelijktijdig voorkomende exceptions: 2 exceptions die tegelijk voorkomen in een atomic action leiden tot twee afzonderlijke exception handlers in elk proces moeilijkheid: welke v/d 2 m afgehandeld w? 3e exception gebruiken die wijst op optreden van 2 vorige tegelijk exception tree: handler gebruiken voor exception op wortel van kleinste subtree die alle opgetreden exceptions bevat. behandelen van concurrent exceptions: elk onderdeel van een atomic action k zijn eigen exception tree declareren & verscheidene processen die betrokken zijn bij een atomic action k verschillende exception trees hebben 11

12 onduidelijk hoe parameters van fouten combineren... Exceptions en interne atomische acties geneste atomische acties: een proces in atomische actie geeft een exception als andere processen betrokken zijn bij een geneste actie alle processen die betrokken zijn m deelnemen aan de recovery action.! interne actie ondeelbaar 2 oplossingen: 5 Reeks 5 1. wacht met de exception te geven tot de interne actie gedaan is. Niet zo goed idee want: De exception k iets te maken hebben met een gemiste deadline. De exception tijdelijk onderdrukken k dus een nefaste impact hebben op tijdig reageren van het systeem. De exception k gerelateerd zijn aan een deadlock in de geneste atomische actie geneste actie zal nooit voltooid w. 2. laat interne actie een voorafgedefinieerde Abortion Exception hebben. Dit geeft aan dat een exception is gegeven in een omringende actie, waardoor de geneste atomische actie m gestopt w, zodat alle processen k meedoen aan de recovery. Indien geen voorgedefinieerde Abortion Exception wachten op voltooien v/d geneste atomische actie. 5.1 Beschrijf kort het HRT HOOD proces. Hard Real-Time Hierarchical Object-Oriented Design Focus op ontwikkeling van fysische en logische architectuur (architectural design) Object-gebaseerde notatie Onderverdelen in modules met goed gedefinieerde interfaces: ofwel direct geïmplementeerd ofwel verder onderverdeeld Gestandaardiseerd formalisme: tekstueel en grafisch Regels automatisch laten checken: bvb scheduling, precondities,... Design = voortgang van alsmaar specifiekere commitments commitments = eigenschappen van ontwerp die niet gewijzigd mogen w door de ontwerpers die zich op een specifieker ontwerp-niveau bevinden. aspecten van design zonder commitment = obligations te behandelen in lagere (specifiekere) niveaus. Ontwerpverfijning (obligations omzetten naar commitments) vooral beïnvloed door beperkingen van uitvoeringsomgeving: resource constraints: CPU klokfrequentie, netwerkbandbreedte,... mechanism constraints: interrupt prioriteiten, task dispatching, data locking,... Obligations, commitments en constraints hebben belangrijke invloed op architectuur-design, wat k opgeplitst w in 2 delen: 12

13 1. logical architecture: onafhankelijk van uitvoeringsomgeving & doel = vooral voldoen aan functionele eisen 2. physical architecture: vooral niet-functionele eisen & vormt een basis om na te gaan of aan functionele eisen voldaan w, na implementatie. Verschillende soorten objecten: Actief: controle over uitvoering eigen code &in staat andere objecten op te roepen Passief: omgekeerde van actief Protected: controle over eigen operaties, niet mogelijk om code van andere objecten op te roepen, geen arbitraire synchronisatiebeperkingen & blokkeertijden die ze veroorzaken bij hun oproepers, m analyseerbaar zijn Cyclisch: vertegenwoordigen periodieke activiteiten & spontaan oproepen van code van andere objecten Sporadisch: hebben 1 operatie die sporadisch w opgeroepen & spontaan oproepen code van andere objecten Naar einde van ontwerp toe mag programma alle objecttypen bevatten, behalve actieve: actieve objecten enkel voor achtergrondtaken actieve objecten enkel gebruikt bij ontwerp m naar einde toe veranderd w naar ander type. 5.2 Beschrijf kort het ROPES proces. Rapid Object-Oriented Process for Embedded Systems ROPES Macro Cycle: 1. Analysis: identificatie van alle aspecten voor correctheid 2. Design Requirements analysis Informatie verkrijgen van klant in vorm van: use cases, state charts (= toestandsdiagrammen) & beperkingen Activiteiten: use case maken, externe events identificeren, gedragsscenarios definiëren, beperkingen & interfaces nr andere systemen Systeem in kleinere delen splitsen en gedrag uitwerken Actoren in externe omgeving identificeren (mensen, subsystemen, apparaten) ofwel apparaat gebruikt door mens OF mens zelf = afh v systeem Messages (tss systeem en actoren) = semantiek (inhoud) + structuur + parameters Protocols (die die messages gebruiken) voor communicatie verfijnen Systems analysis/engineering Object analysis Architectural Mechanistic ( mechanisms?) Detailed 3. Translation 4. Testing 13

Oplossing mogelijke theorievragen Real Time Systemen

Oplossing mogelijke theorievragen Real Time Systemen Oplossing mogelijke theorievragen Real Time Systemen Dumon Willem - 4Elicti 2009-2010 Uit elk de 5 reeksen vragen wordt 1 vraag gesteld. Er kan een oefening ivm berekenen v Schedulability gegeven worden

Nadere informatie

Oplossing Examenvragen Software-ontwerp (2007-2008)

Oplossing Examenvragen Software-ontwerp (2007-2008) 1 Oplossing Examenvragen Software-ontwerp (2007-2008) door Faysal Boukayoua 1. Geef de definitie van real-time systemen. Een real-time systeem is een informatieverwerkend systeem dat moet reageren op extern

Nadere informatie

soft: systemen waar deadlines belangrijk zijn maar waar het system nog correct blijft functioneren wanneer er een deadline gemist wordt

soft: systemen waar deadlines belangrijk zijn maar waar het system nog correct blijft functioneren wanneer er een deadline gemist wordt 1 Puntenverdeling Labo 3/20 Opdracht UML 5/20 Examen 12/20 2 Mogelijke examenvragen Op het examen zullen 3 of 4 vragen gesteld worden verdeeld over de leerstof. Er zal niets over de theorie van RT UML

Nadere informatie

Real-Time systemen samenvatting

Real-Time systemen samenvatting FACULTEIT INDUSTRIELE INGENIEURSWETENSCHAPPEN TECHNOLOGIECAMPUS GENT Real-Time systemen samenvatting Professor: dr. ir. Annemie Vorstermans Maxim DEWEIRDT Lennart VAN DAMME Gilles CALLEBAUT Stiaan UYTTERSPROT

Nadere informatie

Deel I Hoofdstuk 4: Modelleren van Toestand

Deel I Hoofdstuk 4: Modelleren van Toestand Deel I Hoofdstuk 4: Modelleren van Toestand 2005 Prof Dr. O. De Troyer Toestandsmodel pag. 1 Berichten of boodschappen OO is gebaseerd op hoe de reële wereld werkt 2005 Prof. Dr. O. De Troyer Toestandsmodel

Nadere informatie

VHDL overzicht. Digitale Systemen (ET1 410) VHDL? VHDL? Sequentieel vs. Concurrent 2/15/2011

VHDL overzicht. Digitale Systemen (ET1 410) VHDL? VHDL? Sequentieel vs. Concurrent 2/15/2011 VHDL overzicht Digitale Systemen (ET1 410) Arjan van Genderen Stephan Wong Faculteit EWI Technische Universiteit Delft Cursus 2010 2011 Wat is VHDL? Waarvoor gebruiken we het? Deze college Sequentieel

Nadere informatie

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A2.

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A2. Procesbeheer: kenmerken van moderne besturingssystemen. 1. Bespreek de (drie) meest typische kenmerken van moderne besturingssystemen. 2. In hoeverre beantwoorden UNIX, Linux en Windows NT hieraan? Geef

Nadere informatie

Vakgroep CW KAHO Sint-Lieven

Vakgroep CW KAHO Sint-Lieven Vakgroep CW KAHO Sint-Lieven Objecten Programmeren voor de Sport: Een inleiding tot JAVA objecten Wetenschapsweek 20 November 2012 Tony Wauters en Tim Vermeulen tony.wauters@kahosl.be en tim.vermeulen@kahosl.be

Nadere informatie

VAN HET PROGRAMMEREN. Inleiding

VAN HET PROGRAMMEREN. Inleiding OVERZICHT VAN HET PROGRAMMEREN Inleiding Als je leert programmeren lijkt het nogal overweldigend om die eerste stappen te doorworstelen. Er zijn dan ook heel wat programmeertalen (Java, Ruby, Python, Perl,

Nadere informatie

Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing. Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces?

Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing. Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces? Hoofdstuk 3: Processen: Beschrijving en Besturing Wat is een proces? Waarom processen? Wat moet het OS ervoor doen? Is het OS zelf een proces? 1 Wat is een proces? Een proces is een programma in uitvoering

Nadere informatie

Software Test Plan. Yannick Verschueren

Software Test Plan. Yannick Verschueren Software Test Plan Yannick Verschueren Maart 2015 Document geschiedenis Versie Datum Auteur/co-auteur Beschrijving 1 November 2014 Yannick Verschueren Eerste versie 2 December 2014 Yannick Verschueren

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Dutch summary)

Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Ditproefschriftpresenteerteen raamwerk voorhetontwikkelenvanparallellestreaming applicaties voor heterogene architecturen met meerdere rekeneenheden op een chip.

Nadere informatie

Testomgevingen beheer

Testomgevingen beheer Testomgevingen beheer Testen brengt het verwachte resultaat en de huidige toestand bij elkaar. Het geeft aanknopingspunten om de planning te maken, het product te verbeteren en om zorgen bij belanghebbenden

Nadere informatie

Deel 1: Arduino kennismaking. Wat is een microcontroller, structuur van een programma, syntax,

Deel 1: Arduino kennismaking. Wat is een microcontroller, structuur van een programma, syntax, Deel 1: Arduino kennismaking Wat is een microcontroller, structuur van een programma, syntax, Wat is een microcontroller Wat is een microcontroller? Microcontroller = kleine dedicated computer. - Beperkt

Nadere informatie

Zelftest Inleiding Programmeren

Zelftest Inleiding Programmeren Zelftest Inleiding Programmeren Document: n0824test.fm 22/01/2013 ABIS Training & Consulting P.O. Box 220 B-3000 Leuven Belgium TRAINING & CONSULTING INLEIDING BIJ DE ZELFTEST INLEIDING PROGRAMMEREN Deze

Nadere informatie

Gelijktijdigheid: Wederzijdse Uitsluiting & Synchronisatie Concurrency: Mutual Exclusion & Synchonization (5e ed: 5.1-5.2, Appendix A.

Gelijktijdigheid: Wederzijdse Uitsluiting & Synchronisatie Concurrency: Mutual Exclusion & Synchonization (5e ed: 5.1-5.2, Appendix A. Gelijktijdigheid: Wederzijdse Uitsluiting & Synchronisatie Concurrency: Mutual Exclusion & Synchonization (5e ed: 51-52, Appendix A1) Processes zijn meestal niet onafhankelijk Bijvoorbeeld: 2 processen

Nadere informatie

Voorkennis: C, basiskennis microprocessoren (bij voorkeur ARM7 processor)

Voorkennis: C, basiskennis microprocessoren (bij voorkeur ARM7 processor) Real Time Operating Systems (RTOS) Voorkennis: C, basiskennis microprocessoren (bij voorkeur ARM7 processor) Kennis nodig voor: Operating systems Niveau: inleidend Diplomavoorwaarde: bachelor, schakelprogramma

Nadere informatie

Real-Time Systems (RTSYST)

Real-Time Systems (RTSYST) Real-Time Systems (RTSYST) Week 5 Real-time faciliteiten Wat willen we met tijd in een RT systeem? Gebruikvan de tijd. Tijd(sduur) meten. (Tot een) bepaalde tijd slapen. Beperkte tijd wachten = time-outs.

Nadere informatie

Digitale Systemen (ET1 410)

Digitale Systemen (ET1 410) Digitale Systemen (ET1 410) Arjan van Genderen Stephan Wong Faculteit EWI Technische Universiteit Delft Cursus 2011 28-4-2011 EE1 410 (Stephan Wong) Pagina 1 Verschil simulatie en synthese Simulatie: functioneel

Nadere informatie

CPU scheduling : introductie

CPU scheduling : introductie CPU scheduling : introductie CPU scheduling nodig bij multiprogrammering doel: een zo hoog mogelijke CPU-bezetting, bij tevreden gebruikers proces bestaat uit afwisselend CPU-bursts en I/O-bursts lengte

Nadere informatie

ONTWERP VAN GEDISTRIBUEERDE SOFTWARE ACADEMIEJAAR 2009-2010 1 STE EXAMENPERIODE, 15 JANUARI 2010, 14U 17U30 VRAAG 1: INLEIDENDE BEGRIPPEN[20 MIN]

ONTWERP VAN GEDISTRIBUEERDE SOFTWARE ACADEMIEJAAR 2009-2010 1 STE EXAMENPERIODE, 15 JANUARI 2010, 14U 17U30 VRAAG 1: INLEIDENDE BEGRIPPEN[20 MIN] ONTWERP VAN GEDISTRIBUEERDE SOFTWARE ACADEMIEJAAR 2009-2010 1 STE EXAMENPERIODE, 15 JANUARI 2010, 14U 17U30 Naam :.. Richting :.. Opmerkingen vooraf : - werk verzorgd en duidelijk, zodat er geen dubbelzinnigheden

Nadere informatie

Toets In2305-ii Embedded Programming Dinsdag 28 November 2006, 15:45-16:30

Toets In2305-ii Embedded Programming Dinsdag 28 November 2006, 15:45-16:30 Toets In2305-ii Embedded Programming Dinsdag 28 November 2006, 15:45-16:30 Teneinde misverstanden over de syntactische geldigheid van code fragmenten in dit tentamen te voorkomen, zal altijd worden gesproken

Nadere informatie

Abstraheren van modellen

Abstraheren van modellen Abstraheren van modellen Geert Delanote 7 maart 2005 Geert.Delanote@cs.kuleuven.ac.be Software Development Methodology 1 Inhoudstafel Motivatie Denkpistes Software Development Methodology 2 Motivatie Verslag

Nadere informatie

Pagina 1/6. Joris Van Geet! :59 Comment: 1pt voor iteratief 1pt voor incrementeel niets voor een voorbeeldje

Pagina 1/6. Joris Van Geet! :59 Comment: 1pt voor iteratief 1pt voor incrementeel niets voor een voorbeeldje Nota: Schrijf je antwoorden kort en bondig in de daartoe voorziene velden. Elke theorie-vraag staat op 2 punten, elke oefening op 8 punten. Het geheel staat op 40 punten. Vraag 1...[.../2] Definieer de

Nadere informatie

Vraag 1... Vraag 2... Vraag 3...

Vraag 1... Vraag 2... Vraag 3... Nota: Schrijf je antwoorden kort en bondig in de daartoe voorziene velden. Elke theorie-vraag staat ofwel op 1.5 ofwel op 2 punten, en elke oefening op 10 punten. Het geheel staat op 60. Vraag 1...[.../3]

Nadere informatie

Software Processen. Ian Sommerville 2004 Software Engineering, 7th edition. Chapter 4 Slide 1. Het software proces

Software Processen. Ian Sommerville 2004 Software Engineering, 7th edition. Chapter 4 Slide 1. Het software proces Software Processen Ian Sommerville 2004 Software Engineering, 7th edition. Chapter 4 Slide 1 Het software proces Een gestructureerd set van activiteiten nodig om een software systeem te ontwikkelen Specificatie;

Nadere informatie

Software Test Plan. Yannick Verschueren

Software Test Plan. Yannick Verschueren Software Test Plan Yannick Verschueren November 2014 Document geschiedenis Versie Datum Auteur/co-auteur Beschrijving 1 November 2014 Yannick Verschueren Eerste versie 1 Inhoudstafel 1 Introductie 3 1.1

Nadere informatie

Die inputs worden op een gecontroleerde manier aangeboden door (test) stubs. De test driver zorgt voor de uiteindelijke uitvoering ervan.

Die inputs worden op een gecontroleerde manier aangeboden door (test) stubs. De test driver zorgt voor de uiteindelijke uitvoering ervan. Nota: Schrijf je antwoorden kort en bondig in de daartoe voorziene velden. De puntenverdeling is 2 punten per theorie-vraag en 8 punten per oefening. Het totaal is 40. Vraag 1. Er bestaan verschillende

Nadere informatie

ICT Infrastructuren: Processen en Threads. 18 november 2013 David N. Jansen

ICT Infrastructuren: Processen en Threads. 18 november 2013 David N. Jansen ICT Infrastructuren: Processen en Threads 18 november 2013 David N. Jansen Datum en Ajd van werkcollege na overleg met de aanwezigen: donderdag 8:45 10:30 Leerdoel voor vandaag. Stallings hoofdst 2 4 Hoofddoelen

Nadere informatie

Computervaardigheden. Universiteit Antwerpen. Computervaardigheden en Programmatie. Grafieken en Rapporten 1. Inhoud. Wat is scripting?

Computervaardigheden. Universiteit Antwerpen. Computervaardigheden en Programmatie. Grafieken en Rapporten 1. Inhoud. Wat is scripting? Inhoud Computervaardigheden Hoofdstuk 4 Scripting (Let op: dit is enkel voor studenten Biologie.) Dit hoofdstuk bekijkt heel kort de basis van scripting. - Opstellen van functies. - Conditionele code.

Nadere informatie

Temperatuur logger synchronisatie

Temperatuur logger synchronisatie Temperatuur logger synchronisatie Juni 10, 2010 1 / 7 Temperatuur logger synchronisatie Introductie Twee of meerdere ontvangers van het Multilogger systeem kunnen met de temperature logger synchronisatie

Nadere informatie

Centrale begrippen hoofdstuk 3. Waarom multiprogramming? Vandaag. processen proces state: running, ready, blocked,... Vragen??

Centrale begrippen hoofdstuk 3. Waarom multiprogramming? Vandaag. processen proces state: running, ready, blocked,... Vragen?? Vragen?? Vandaag Hoofdstuk 4: threads (tentamenstof : 4.1 t/m 4.2) Kleine Opgaven 4.1 (niet alleen ja of nee, ook waarom!) en 4.4 inleveren maandag Centrale begrippen hoofdstuk 3 processen proces state:

Nadere informatie

Inhoud. VBA Excel 2010

Inhoud. VBA Excel 2010 Inhoud VBA Excel 2010 Inhoudsopgave 0. INSTELLINGEN EXCEL 2010... 9 1. WAT IS VISUAL BASIC FOR APPLICATIONS... 16 1.1. Achtergrond... 16 1.2. VBA is meer dan een macrotaal... 16 Case 1: Macro "Walk of

Nadere informatie

VAN HET PROGRAMMEREN. Inleiding. Het spiraalmodel. De programmeertaal. vervolgens de berekening van het totale bedrag, incl. BTW:

VAN HET PROGRAMMEREN. Inleiding. Het spiraalmodel. De programmeertaal. vervolgens de berekening van het totale bedrag, incl. BTW: OVERZICHT VAN HET PROGRAMMEREN Inleiding Als je leert programmeren lijkt het nogal overweldigend om die eerste stappen te doorworstelen. Er zijn dan ook heel wat programmeertalen (Java, Ruby, Python, Perl,

Nadere informatie

Oracle Multimaster Replicatie

Oracle Multimaster Replicatie Oracle Multimaster Replicatie Gedistribueerde databasesystemen Overal om ons heen hebben we te maken met gegevens. Veel van deze gegevens worden opgeslagen in database systemen. Om vanuit verschillende

Nadere informatie

Hardware-software Co-design

Hardware-software Co-design Jan Genoe KHLim Versie: maandag 10 juli 2000 Pagina 1 Wat is HW/SW Co-design Traditioneel design: De verdeling tussen de HW en de SW gebeurt bij het begin en beiden worden onafhankelijk ontwikkeld Verweven

Nadere informatie

Het Versacom systeem is gedefinieerd in DIN 43861, deel 301 als "transfer protocol A".

Het Versacom systeem is gedefinieerd in DIN 43861, deel 301 als transfer protocol A. Versacom Het Versacom protocol (Versatile Communication) wordt gebruikt voor het op afstand programmeren van intelligente ontvangers. Dit protocol verstuurt schakelprogramma's, agenda- en vakantie periodes

Nadere informatie

Unified Modeling Language ACTIVITY DIAGRAMS

Unified Modeling Language ACTIVITY DIAGRAMS Unified Modeling Language ACTIVITY DIAGRAMS Alle Metzlar UML 19 augustus 2014 Inleiding Use case diagrammen laten zien wat het (informatie)systeem zou moeten doen. Activiteiten diagrammen laten zien hoe

Nadere informatie

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A4.

Tim Mallezie Architectuur van besturingssystemen: Vraag A4. Procesbeheer: creatie en wisselen van processen. a) Verduidelijk het begrip PCB. b) Uit welke opeenvolgende stappen bestaat de creatie van een nieuw proces? c) Hoe worden in UNIX en Linux nieuwe processen

Nadere informatie

Inhoud vandaag. Interrupts. Algemeen ARM7 AIC

Inhoud vandaag. Interrupts. Algemeen ARM7 AIC Inhoud vandaag Interrupts Algemeen ARM7 AIC Interrupts Wat is een interrupt? Een interrupt is een onderbreking van de huidige bezigheden ten gevolge van een externe gebeurtenis, zodanig dat de bezigheden

Nadere informatie

Programmeren in Access met VBA

Programmeren in Access met VBA Programmeren in Access met VBA Kosten: 750,- excl. BTW per deelnemer Duur: 2 dagen Max Deelnemers: 8 U leert tijdens deze training alle concepten van de programmeertaal VBA (Visual Basic for Applications)

Nadere informatie

KNX INTEGRATIE MODULE int-knx-2_nl 03/15

KNX INTEGRATIE MODULE int-knx-2_nl 03/15 INT-KNX-2 KNX INTEGRATIE MODULE int-knx-2_nl 03/15 De INT-KNX-2 module integreert de INTEGRA / INTEGRA Plus alarmsystemen met het KNX systeem. Met gebruik van de module kan het alarmsysteem de actoren

Nadere informatie

Programmeren in Access 2016 met VBA

Programmeren in Access 2016 met VBA Programmeren in Access 2016 met VBA Kosten: 750,- excl. BTW per deelnemer Duur: 2 dagen Max Deelnemers: 8 Je leert tijdens deze training alle concepten van de programmeertaal VBA (Visual Basic for Applications)

Nadere informatie

Programmeren (1) Examen NAAM:

Programmeren (1) Examen NAAM: Schrijf al je antwoorden op deze vragenbladen (op de plaats die daarvoor is voorzien) en geef zowel klad als net af. Bij heel wat vragen moet je zelf Java-code schrijven. Hou dit kort en bondig. Je hoeft

Nadere informatie

case: toestandsdiagrammen

case: toestandsdiagrammen Hoofdstuk 13 case: toestandsdiagrammen In dit hoofdstuk wordt het maken van de eerste versie van de toestandsdiagrammen voor het boodschappensysteem van Hans en Jacqueline uitgewerkt. 13.1 Vind klassen

Nadere informatie

Variabelen en statements in ActionScript

Variabelen en statements in ActionScript Ontwikkelen van Apps voor ios en Android Variabelen en statements in ActionScript 6.1 Inleiding Als we het in de informatica over variabelen hebben, bedoelen we een stukje in het geheugen van de computer

Nadere informatie

Computerarchitectuur en netwerken Toets 1 4 okt

Computerarchitectuur en netwerken Toets 1 4 okt 11.00 13.00 De open vragen moet je beantwoorden op tentamenpapier. De multiple-choice antwoorden moet je op het vragenblad invullen in de rechtervakjes en dat blad inleveren. Schrijf je naam, studentnummer

Nadere informatie

Waarmaken van Leibniz s droom

Waarmaken van Leibniz s droom Waarmaken van Leibniz s droom Artificiële intelligentie Communicatie & internet Operating system Economie Computatietheorie & Software Efficiënt productieproces Hardware architectuur Electronica: relais

Nadere informatie

Infosessie Datastream Handleiding

Infosessie Datastream Handleiding Infosessie Datastream Handleiding In onderstaande handleiding worden enkele basisprincipes van het zoeken naar gegevens in Datastream geïllustreerd. Voor meer achtergrond informatie over de software wordt

Nadere informatie

II. ZELFGEDEFINIEERDE FUNCTIES

II. ZELFGEDEFINIEERDE FUNCTIES II. ZELFGEDEFINIEERDE FUNCTIES In Excel bestaat reeds een uitgebreide reeks van functies zoals SOM, GEMIDDELDE, AFRONDEN, NU enz. Het is de bedoeling om functies aan deze lijst toe te voegen door in Visual

Nadere informatie

PYTHON REEKS 1: BASICS. Mathias Polfliet

PYTHON REEKS 1: BASICS. Mathias Polfliet PYTHON REEKS 1: BASICS Mathias Polfliet mpolflie@etrovub.be EENVOUDIGE REKENMACHINE 2 soorten getallen Getallen Z -> integers (gehele getallen) Getallen R -> floating points (reële getallen) Door beperkte

Nadere informatie

Tentamen Object Georiënteerd Programmeren TI1206 29 oktober 2014, 9.00-11.00 Afdeling SCT, Faculteit EWI, TU Delft

Tentamen Object Georiënteerd Programmeren TI1206 29 oktober 2014, 9.00-11.00 Afdeling SCT, Faculteit EWI, TU Delft Tentamen Object Georiënteerd Programmeren TI1206 29 oktober 2014, 9.00-11.00 Afdeling SCT, Faculteit EWI, TU Delft Bij dit tentamen mag je geen gebruik maken van hulpmiddelen zoals boek of slides. Digitale

Nadere informatie

2de bach HIB. Systeemanalyse. Volledige samenvatting. uickprinter Koningstraat Antwerpen ,70

2de bach HIB. Systeemanalyse. Volledige samenvatting. uickprinter Koningstraat Antwerpen ,70 2de bach HIB Systeemanalyse Volledige samenvatting Q www.quickprinter.be uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen 152 8,70 Online samenvattingen kopen via www.quickprintershop.be Systeemanalyse Deel

Nadere informatie

Take-home Tentamen Protocolvericatie. Universiteit van Amsterdam. 27 Maart 1994

Take-home Tentamen Protocolvericatie. Universiteit van Amsterdam. 27 Maart 1994 Take-home Tentamen Protocolvericatie Vakgroep Programmatuur Universiteit van Amsterdam 27 Maart 1994 Algemene Opmerkingen Dit tentamen omvat zes reguliere opgaven plus een bonusopgave. Opgaves 1, 2, 5

Nadere informatie

Business Process Management

Business Process Management Business Process Management Prof. dr. Manu De Backer Universiteit Antwerpen Katholieke Universiteit Leuven Hogeschool Gent Wat is een bedrijfsproces? Een verzameling van (logisch) gerelateerde taken die

Nadere informatie

Stacks and queues. Introductie 45. Leerkern 45. Terugkoppeling 49. Uitwerking van de opgaven 49

Stacks and queues. Introductie 45. Leerkern 45. Terugkoppeling 49. Uitwerking van de opgaven 49 Stacks and queues Introductie 45 Leerkern 45 6.1 Stacks 45 6.2 Queues 47 6.3 Double-ended queues 48 Terugkoppeling 49 Uitwerking van de opgaven 49 Bijlage: Diagrammen belangrijkste interfaces en klassen

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN FACULTEIT DER TECHNISCHE NATUURKUNDE

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN FACULTEIT DER TECHNISCHE NATUURKUNDE @! TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN FACULTEIT DER TECHNISCHE NATUURKUNDE Tentamen Computers bij fysische experimenten (3BB0) op donderdag 3 november 006, 10:30-1:00 Het tentamen duurt 90 minuten en wordt

Nadere informatie

Python. Vraag 1: Expressies en types. Vraag 1 b: Types -Ingebouwde functies- Vraag 1 a 3/10/14

Python. Vraag 1: Expressies en types. Vraag 1 b: Types -Ingebouwde functies- Vraag 1 a 3/10/14 Python Vraag 1: Expressies en types Integrated Development Environment (IDE): Ø Wing 101 (gratis te downloaden op www.wingware.com) Oefeningen in de shell >> noemen we de prompt Python commando s = expressies

Nadere informatie

Computerarchitectuur. Terugblik / discussie / oefenopgaven

Computerarchitectuur. Terugblik / discussie / oefenopgaven Computerarchitectuur Terugblik / discussie / oefenopgaven Kristian Rietveld http://ca.liacs.nl/ Trends & Performance Voorkennis We bouwden een 4-bit microprocessor bij Digitale Technieken. Bij computerarchitectuur

Nadere informatie

Tentamen Systeemontwikkeling 1 (I00100)

Tentamen Systeemontwikkeling 1 (I00100) Tentamen Systeemontwikkeling 1 (I00100) 26 januari 2004, 10:30 12:30 Naam: Studentnummer: Noteer op dit tentamen als eerste je naam en studentnummer Er mogen geen boeken, aantekeningen, etc. worden geraadpleegd

Nadere informatie

Opgaven Registers Concurrency, 29 nov 2018, Werkgroep.

Opgaven Registers Concurrency, 29 nov 2018, Werkgroep. Opgaven Registers Concurrency, 29 nov 2018, Werkgroep. Gebruik deze opgaven om de stof te oefenen op het werkcollege. Cijfer: Op een toets krijg je meestal zes tot acht opgaven. 1. Safe Integer: Van een

Nadere informatie

Zelftest OOAD/UML. Document: N0767Test.fm 30/08/2010. ABIS Training & Consulting P.O. Box 220 B-3000 Leuven Belgium

Zelftest OOAD/UML. Document: N0767Test.fm 30/08/2010. ABIS Training & Consulting P.O. Box 220 B-3000 Leuven Belgium Zelftest OOAD/UML Document: N0767Test.fm 30/08/2010 ABIS Training & Consulting P.O. Box 220 B-3000 Leuven Belgium TRAINING & CONSULTING INTRODUCTIE Deze test is gebaseerd op de inhoud van onze cursus OO

Nadere informatie

TI-2720 Operating System Concepten. 6 november 2012, uur. docent: H.J. Sips. Dit is een tentamen met 9 open vragen

TI-2720 Operating System Concepten. 6 november 2012, uur. docent: H.J. Sips. Dit is een tentamen met 9 open vragen TECHNISCHE UNIVERSITEIT DELFT Faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica Sectie Parallelle en Gedistribueerde Systemen TUDelft TI-2720 Operating System Concepten 6 november 2012, 14.00-17.00 uur.

Nadere informatie

6. Project management

6. Project management 6. Project management Studentenversie Inleiding 1. Het proces van project management 2. Risico management "Project management gaat over het stellen van duidelijke doelen en het managen van tijd, materiaal,

Nadere informatie

E-Basic. E-Studio. E-Run Real-Time Experiment Generator. E-Merge. E-DataAid Spreadsheet Application for E-Prime Data Files

E-Basic. E-Studio. E-Run Real-Time Experiment Generator. E-Merge. E-DataAid Spreadsheet Application for E-Prime Data Files E-Studio Graphical Design Environment E-Basic Full Scripting Language E-Run Real-Time Experiment Generator E-Merge Data Merging Utility E-DataAid Spreadsheet Application for E-Prime Data Files E-Studio

Nadere informatie

In Vlaanderen bestaat er nog geen leerlijn programmeren! Hierdoor baseren wij ons op de leerlijn die men in Nederland toepast voor basisscholen.

In Vlaanderen bestaat er nog geen leerlijn programmeren! Hierdoor baseren wij ons op de leerlijn die men in Nederland toepast voor basisscholen. Leerlijn programmeren In Vlaanderen bestaat er nog geen leerlijn programmeren! Hierdoor baseren wij ons op de leerlijn die men in Nederland toepast voor basisscholen. Deze leerlijn is opgebouwd aan de

Nadere informatie

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren 2 december 2013

Geheugenbeheer. ICT Infrastructuren 2 december 2013 Geheugenbeheer ICT Infrastructuren 2 december 2013 Doelen van geheugenbeheer Reloca>e (flexibel gebruik van geheugen) Bescherming Gedeeld/gemeenschappelijk geheugen Logische indeling van procesonderdelen

Nadere informatie

Les F-02 UML. 2013, David Lans

Les F-02 UML. 2013, David Lans Les F-02 UML In deze lesbrief wordt globaal beschreven wat Unified Modeling Language (UML) inhoudt. UML is een modelleertaal. Dat wil zeggen dat je daarmee de objecten binnen een (informatie)systeem modelmatig

Nadere informatie

VBA voor Doe het Zelvers deel 5

VBA voor Doe het Zelvers deel 5 VBA voor Doe het Zelvers deel 5 Handleiding van Auteur: leofact April 2014 handleiding: VBA voor Doe het Zelvers deel 5 VBA voor Doe het Zelvers is een reeks artikelen, bedoelt voor mensen die met VBA

Nadere informatie

Serieel Protocol voor Robotica v1.3. David Vollmar <d.vollmar@fontys.nl> 13 augustus 2013

Serieel Protocol voor Robotica v1.3. David Vollmar <d.vollmar@fontys.nl> 13 augustus 2013 Serieel Protocol voor Robotica v1.3 David Vollmar 13 augustus 2013 1 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Controle van het platform 3 2.1 Standaard voorgeschreven...................... 3

Nadere informatie

Constanten. Variabelen. Expressies. Variabelen. Constanten. Voorbeeld : varid.py. een symbolische naam voor een object.

Constanten. Variabelen. Expressies. Variabelen. Constanten. Voorbeeld : varid.py. een symbolische naam voor een object. een symbolische naam voor een object. Variabelen Constanten Variabelen Expressies naam : geeft de plaats in het geheugen aan waarde : de inhoud van het object identifier : een rij van letters en/of cijfers

Nadere informatie

AFO 139 Automatische export

AFO 139 Automatische export AFO 139 Automatische export 139.1 Inleiding Vubis Smart beschikt over de mogelijkheid om volledig automatisch beschrijvingen te exporteren naar bestanden op de server. Andere bibliotheken (ongeacht of

Nadere informatie

VBA voor Doe het Zelvers deel 9

VBA voor Doe het Zelvers deel 9 VBA voor Doe het Zelvers deel 9 Handleiding van Auteur: leofact Augustus 2014 VBA voor Doe het Zelvers is een reeks artikelen, bedoelt voor mensen die met VBA in Excel aan de slag willen om taken te automatiseren

Nadere informatie

Verslag. Projectteam: 107 Datum: 16 oktober 2008 Project leden: Lennard Fonteijn Harish Marhe Nicoletta Saba Turgay Saruhan Robin Tummers

Verslag. Projectteam: 107 Datum: 16 oktober 2008 Project leden: Lennard Fonteijn Harish Marhe Nicoletta Saba Turgay Saruhan Robin Tummers Verslag SE Projectteam: 107 Datum: 16 oktober 2008 Project leden: Lennard Fonteijn Harish Marhe Nicoletta Saba Turgay Saruhan Robin Tummers In dit verslag zullen wij een beschrijving geven, over welke

Nadere informatie

Software Quality Assurance Plan

Software Quality Assurance Plan Software Quality Assurance Plan GameTrac Versie Datum Auteur(s) Opmerking 1.0 10-12-2010 Bram Bruyninckx Eerste iteratie 1 Door hieronder te tekenen verklaart u akkoord te zijn met dit document en zijn

Nadere informatie

De IT en infrastructuur direct weer up-and-running na een incident

De IT en infrastructuur direct weer up-and-running na een incident Alles bij 5W staat in het teken van het veiligstellen van uw data. Of dat nu gaat over de veilige opslag van data, de (mobiele) communicatie van data, of het veiligstellen van uw data in noodsituaties:

Nadere informatie

Data en Applicatie Migratie naar de Cloud

Data en Applicatie Migratie naar de Cloud Data en Applicatie Migratie naar de Cloud Iris Pinkster Professional Testing 1 Agenda - Introductie - De Cloud een introductie - Keuze van geschikte applicaties - Migratie strategieën - Test strategieën

Nadere informatie

Socio-technisch systemen. Ian Sommerville 2004 Software Engineering, 7th edition. Chapter 2 Slide 1

Socio-technisch systemen. Ian Sommerville 2004 Software Engineering, 7th edition. Chapter 2 Slide 1 Socio-technisch systemen Ian Sommerville 2004 Software Engineering, 7th edition. Chapter 2 Slide 1 Systeem categoriën Technische op computer gesteunde systemen Systemen die HW en SW bevatten, maar waar

Nadere informatie

BACK-UP & DISASTER RECOVERY Een geoptimaliseerd end-to-end verhaal in onze Enterprise cloud

BACK-UP & DISASTER RECOVERY Een geoptimaliseerd end-to-end verhaal in onze Enterprise cloud BACK-UP & DISASTER RECOVERY Een geoptimaliseerd end-to-end verhaal in onze Enterprise cloud stel uw data veilig De data van uw bedrijf zijn heilig. Daar is elke ondernemer het over eens. Een bedrijf zonder

Nadere informatie

Visual Basic.NET. Visual Basic.NET. M. den Besten 0.3 VB. NET

Visual Basic.NET. Visual Basic.NET. M. den Besten 0.3 VB. NET Visual Basic.NET M. den Besten 0.3 VB. NET Inhoud Voorwoord Deel 1 Visual Basic.NET 1.1 Inleiding...13 1.2 De programmeertaal Visual Basic.NET...14 1.3 Microsoft Visual Basic 2010 Express Edition...15

Nadere informatie

Workflow Management MIS 3TI 2010-2011

Workflow Management MIS 3TI 2010-2011 Workflow Management MIS 3TI 2010-2011 Een scenario CREATE ORDER PRE-PROCESSINGORDER PROCESSING PRODUCTION SHIPPING Work Collection of tasks that have to be executed sequentially or in parallel, by at least

Nadere informatie

Stacks and queues. Hoofdstuk 6

Stacks and queues. Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 6 Stacks and queues I N T R O D U C T I E In dit hoofdstuk worden drie datastructuren stack, queue en deque behandeld. Om deze datastructuren te implementeren, worden onder andere arrays en linked

Nadere informatie

De stuurgroep sturen

De stuurgroep sturen De stuurgroep sturen Sessie overzicht (voorstel) Wie is wie? 5 min. Programma versus verwachtingen. 5 min. Stuurgroep: rol en verantwoordelijkheden. 10 min. Stellingen: Projectbeheer betekent vooral plannen

Nadere informatie

WiFi is een shared medium. Hogere snelheid -> meer clients

WiFi is een shared medium. Hogere snelheid -> meer clients Inhoudsopgave Algemene uitleg over de technieken van WiFi De troef van Ruckus De toekomst van WiFi Ruckus Management Ruckus Access Points Authenticatie en encryptie mogelijkheden WiFi is een shared medium

Nadere informatie

Beschrijving toolset Netwerk/Protocol/Applicatie test Datum 11 januari 2012 Auteur Louis de Wolff Versie 1.0

Beschrijving toolset Netwerk/Protocol/Applicatie test Datum 11 januari 2012 Auteur Louis de Wolff Versie 1.0 Beschrijving toolset Netwerk/Protocol/Applicatie test Datum 11 januari 2012 Auteur Louis de Wolff Versie 1.0 Netwerk evaluatie tools Inleiding In een pakket geschakelde netwerk gebeurt de communicatie

Nadere informatie

Ontwerp van Informatiesystemen

Ontwerp van Informatiesystemen 1ste bach HIB Ontwerp van Informatiesystemen Prof. Verelst Q www.quickprinter.be uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen 112 2,50 Online samenvattingen kopen via www.quickprintershop.be Table of Contents

Nadere informatie

College 4 Experimenteel Onderzoek en Experimentele Controle

College 4 Experimenteel Onderzoek en Experimentele Controle College 4 Experimenteel Onderzoek en Experimentele Controle - Leary: Hoofdstuk 9 en 10 - MM&C: Hoofdstuk 2.4 (p.129-130), 2.6 en 3.1 - Aanvullende tekst 4 Jolien Pas ECO 2012-2013 Doel experimenteel onderzoek:

Nadere informatie

in1671 - Operating System Concepten

in1671 - Operating System Concepten in1671 - Operating System Concepten drs J.W.J. Heijnsdijk Faculteit EWI, kamer 09.280 (Mekelweg 4) tel. 85804 email: Heijnsdijk@ewi.tudelft.nl 2005 1-1 Doel van een Operating System Wat is een Operating

Nadere informatie

Herhaling. Herhaling. Klasseniveaumethodes. Overerving

Herhaling. Herhaling. Klasseniveaumethodes. Overerving Herhaling Nood aan methodes Waarom? Code overzichtelijker maken Wat? Opeenvolging van instructies die logischerwijze samenhoren Opsplitsen in logische eenheden ->stapsgewijs verfijnen Wereldniveau-methodes

Nadere informatie

Modelleren en Programmeren

Modelleren en Programmeren Modelleren en Programmeren Jeroen Bransen 11 december 2015 Ingebouwde datastructuren Meer boomstructuren Access specifiers Gebruikersinvoer Codestijl Packages SAT-solver Ingebouwde datastructuren Ingebouwde

Nadere informatie

in1671 - Operating System Concepten Doel van een Operating System Interrupts 3-Lagen model spooling (Simultaneous Peripheral Operation On Line)

in1671 - Operating System Concepten Doel van een Operating System Interrupts 3-Lagen model spooling (Simultaneous Peripheral Operation On Line) in1671 - Operating System Concepten Doel van een Operating System drs J.W.J. Heijnsdijk Faculteit EWI, kamer 09.280 (Mekelweg 4) tel. 85804 email: Heijnsdijk@ewi.tudelft.nl Wat is een Operating System?

Nadere informatie

Application interface. service. Application function / interaction

Application interface. service. Application function / interaction Les 5 Het belangrijkste structurele concept in de applicatielaag is de applicatiecomponent. Dit concept wordt gebruikt om elke structurele entiteit in de applicatielaag te modelleren: softwarecomponenten

Nadere informatie

n-queens Local Search met Conflict Minimalizatie

n-queens Local Search met Conflict Minimalizatie n-queens Local Search met Conflict Minimalizatie Efficient Local Search with Conflict Minimalization: A Case Study of the n-queens Problem, door Rok Sosič en Jun Gu. Sjoerd van Egmond svegmond@liacs.nl

Nadere informatie

Windows applicaties met VB.NET VB Express 2010

Windows applicaties met VB.NET VB Express 2010 Windows applicaties met VB.NET VB Express 2010 HA 2258 01 Informaticabeheer(nieuw leerplan D/2010/7841/004) Marc De Wandel, Gerry Everaert, Nicole Legroe Christel Valkeners, Ria Van Eysendeyk Werkgroep

Nadere informatie

On-line beheer van lekken op drinkwaternetten Leakex. Daniel Van Damme

On-line beheer van lekken op drinkwaternetten Leakex. Daniel Van Damme On-line beheer van lekken op drinkwaternetten Leakex Daniel Van Damme www.hydroscan.be Geen theorie: bewezen technologie Beproefd op het terrein bij FARYS Op vandaag 60 DMA s volledig operationeel Lopend

Nadere informatie

SQL Aantekeningen 3. Maarten de Rijke mdr@science.uva.nl. 22 mei 2003

SQL Aantekeningen 3. Maarten de Rijke mdr@science.uva.nl. 22 mei 2003 SQL Aantekeningen 3 Maarten de Rijke mdr@science.uva.nl 22 mei 2003 Samenvatting In deze aflevering: het selecteren van tuples, operaties op strings, en aggregatie functies. Verder kijken we naar iets

Nadere informatie

Syntax- (compile), runtime- en logische fouten Binaire operatoren

Syntax- (compile), runtime- en logische fouten Binaire operatoren Inhoud Syntax- (compile), runtime- en logische fouten Binaire operatoren Operaties op numerieke datatypen Evaluatie van expressies, bindingssterkte Assignment operaties en short-cut operatoren Controle

Nadere informatie

Memory Management. Virtual Memory. Eisen Memory Management. Verdelen geheugen over meerdere processen

Memory Management. Virtual Memory. Eisen Memory Management. Verdelen geheugen over meerdere processen Memory Management Process control information Entry point to program Process Control Block Verdelen geheugen over meerdere processen Program Branch instruction Virtual Memory Data Reference to data Processen

Nadere informatie