Internethandel. keuze in beleid en vertaling in bestemmingsplannen

Transcriptie

1 Internethandel keuze in beleid en vertaling in bestemmingsplannen Maart 2013

2 Deze brochure is opgesteld door BRO in opdracht van de Kamer van Koophandel. De informatie uit deze brochure mag uitsluitend worden gereproduceerd onder bronvermelding.

3 Inhoud Inleiding 5 1. Internethandel en internetwinkel 6 2. Vormen van internetwinkels Internetwinkels zonder fysieke bezoekmogelijkheid 2.2 Internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheid Fysieke afhaalpunten Internetwinkels met bezoekmogelijkheid niet zijnde een afhaalpunt 3. Internetwinkels en ruimtelijke ordening Beleidsoverwegingen 3.2 Doorvertaling naar bestemmingsplannen Internethandel, keuze in beleid en vertaling in bestemmingsplannen 3

4 4 Internethandel ruimtelijk regelen schept duidelijkheid

5 Behoefte aan meer duidelijkheid De handel via internet neemt sterk toe. Met de komst van de internethandel ontstaat een nieuw type bedrijf met bijbehorende kenmerken, dat haar eigen plek in de ruimtelijke ordening moet krijgen. Overheden worstelen nog vaak met het fenomeen internethandel en hoe deze ruimtelijk een plek te geven. Deze brochure neemt de onduidelijkheid zoveel mogelijk weg en geeft overheden handvatten om internethandel ruimtelijk in te passen. Ondernemers krijgen duidelijkheid over welke internethandel straks mogelijk is op welke locatie, afhankelijk van de lokale keuzes in het beleid. In deze brochure richten we ons alleen op de internethandel tussen bedrijf en consument, omdat deze vorm de meeste uitdagingen geeft op het vlak van ruimtelijke ordening. Allereerst wordt duidelijk wanneer internethandel detailhandel is en wanneer niet. Daarbij moet opgemerkt worden dat de huidige algemene lijn in de jurisprudentie wordt gevolgd en incidentele afwijkende uitspraken (zoals in de casus Schijndel) buiten beschouwing worden gelaten. Een definitief juridisch standpunt is op dit moment niet te geven. Vervolgens zoomen we in op de ruimtelijke gevolgen van internethandel. Tenslotte geeft deze brochure handreikingen om de verschillende vormen van internethandel goed ruimtelijk te regelen, zowel beleidsmatig als in bestemmingsplannen. Internethandel, keuze in beleid en vertaling in bestemmingsplannen 5

6 1. Internethandel en internetwinkel Internethandel is de verzamelterm voor alle handel (goederen en diensten) die via internet bedreven wordt. Internethandel kent verschillende categorieën, afhankelijk van wie de aanbieder en de vrager is. Deze brochure richt zich op de Business to Consumer (B2C) internethandel van fysieke goederen, de internetwinkels (ook wel webwinkels genoemd). Een internetwinkel heeft niet per definitie de bestemming detailhandel, dit is afhankelijk van de ruimtelijke effecten. Op het moment bestaat vooral onduidelijkheid over de vraag wanneer een internetwinkel moet worden aangemerkt als detailhandel en zo ook moet worden bestemd. Deze vraag is juridisch nog niet uitgekristalliseerd. Op basis van de meest recente uitspraken van de rechter is wel een lijn te herkennen. Deze lijn is dat een internetwinkel detailhandel is als deze ter plaatse aan klanten de gelegenheid biedt deze locatie te bezoeken (zie figuur 1). Ter plekke betalen of niet is geen argument meer! Om te bepalen of een bedrijf detailhandel is of niet, werd in het verleden het argument of ter plekke betaling mogelijk was, gehanteerd. Dit argument is in ruimtelijke zin irrelevant, omdat tegenwoordig dankzij technologische ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld een smartphone, overal betaald kan worden. De ruimtelijke effecten van internetwinkels, afhankelijk van hun verschijningsvorm, kunnen aanzienlijk zijn. Daarom is een duidelijk onderscheid in definitie en bestemming van de verschillende vormen essentieel voor een goede ruimtelijke ordening. Door het maken van beleidskeuzes legt de gemeente vast hoe internethandel onderdeel uit kan maken van de lokale voorzieningenstructuur. Dit geeft ondernemers duidelijkheid over de kansen die internethandel binnen een gemeente krijgt en op welke plek. In de volgende paragraaf wordt ingegaan op de verschillende verschijningsvormen van internetwinkels, de ruimtelijke effecten en de mogelijkheden om dit in een bestemmingsplan te regelen. 6

7 Wat vindt de rechter? Rechtspraak over internethandel De rechtspraak is nog niet geheel eenduidig over de vraag wat er nu wel en niet onder de noemer internethandel valt en wanneer het detailhandel is. Toch is er een lijn in de rechtspraak die richting geeft. Het onderscheidende aspect is de toegankelijkheid voor het publiek. Al in 2006 oordeelde de Rechtbank Roermond dat het verkopen van goederen via internet niet is toegestaan op bestemmingen anders dan detailhandel, als dit leidt tot verkoop in de zin van een fysieke winkel. In dit geval ging het om een brouwerij die gehuisvest was in een pand met een woonbestemming 1. In latere uitspraken over internethandel bekeek de rechter met name of de ruimtelijke gevolgen van de concrete internethandel goed onderzocht zijn 2. Een belangrijk ruimtelijk gevolg is de eventuele consument aantrekkende werking. Als een webwinkel fysiek toegankelijk is voor de consument dan is het detailhandel. Is de webwinkel niet toegankelijk voor de consument, dan is het een andere bestemming (afhankelijk van de activiteit, bijvoorbeeld bedrijfs-, kantoor- of woonbestemming). Ook opslag van goederen die via internet verkocht worden, zijn volgens de rechter niet in overeenstemming met een woonbestemming 3 vanwege het bedrijfsmatige karakter. Bij het ruimtelijk regelen van internethandel, zowel beleidsmatig en in bestemmingsplannen, moet dus gekeken worden naar de ruimtelijke gevolgen van de internethandel. Hierbij speelt de vraag of de internethandel consumenten aantrekt, een grote rol. In december 2011 is door de Rechtbank s-hertogenbosch een uitspraak gedaan die tot veel beroering heeft geleid 4. Het betrof een webwinkel in drank die gevestigd was op een bedrijventerrein in Schijndel. De gemeente zei tijdens de zitting dat uit niets was op te maken dat ter plaatse een webwinkel haar bedrijf voert. Er was geen sprake van fysiek contact tussen klant en verkoper, geen uitstallingen, geen etalages en geen verkeersbewegingen van klanten. Toch is de rechter van mening dat, nu orders ter plaatse verzameld worden en voor verzending gereedgemaakt en de betalingen aldaar gecontroleerd worden, er sprake is van detailhandel. Omdat er op het betreffende pand een bedrijfsbestemming lag, was er strijd met het bestemmingsplan. Deze uitspraak past geheel niet in de vaste lijn in de jurisprudentie van de Raad van State dat de ruimtelijke effecten bepalend zijn voor de vraag of er sprake is van detailhandel. Omdat de de producten alleen per post werden verzonden, zijn er geen ruimtelijke effecten anders dan opslag. En opslag is een bedrijfsmatige activiteit. Vooralsnog gaan we er dan ook vanuit dat deze uitspraak een incident is en geen nieuwe lijn in de jurisprudentie. 1 Rechtbank Roermond, uitspraak van 3 oktober 2006, vindplaats LJN AY O.a. uitspraak door de Voorzitter van de Rechtbank Leeuwarden op 4 oktober 2006, vindplaats LJN AY Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State, uitspraak van 25 mei 2007, vindplaats LJN BA Rechtbank s-hertogenbosch, LJN BV0158, AWB 11/1288 en AWB 11/1290. Internethandel, keuze in beleid en vertaling in bestemmingsplannen 7

8 2. Vormen van internetwinkels Deze paragraaf beschrijft aan de hand van figuur 1 de verschillende vormen van internetwinkels en de ruimtelijke effecten hiervan. Het begrip internetwinkel wordt onderverdeeld in twee vormen: internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheid en internetwinkels zonder fysieke bezoekmogelijkheid. 2.1 Internetwinkels zonder fysieke bezoekmogelijkheid Hierbij gaat het om internetwinkels waarbij de klant op geen enkele manier fysiek in contact staat met de internetwinkel. Alle klantcontacten en verzending van goederen gebeurt uitsluitend digitaal of per post. Van enige consument aantrekkende werking is geen sprake. De internetwinkels zonder fysiek klantcontact worden in ruimtelijke zin niet aangemerkt als detailhandel. Zij passen afhankelijk van de omvang van de activiteiten prima als onderschikte functie in een reguliere bestemming als woon-, kantoor-, bedrijfs- of agrarische bestemming 1. Als de opslag, logistiek en/of administratie de hoofdfunctie is, is een bestemming als bedrijf of kantoor van toepassing. 2.2 Internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheid Hierbij gaat het om internetwinkels waarbij de klant de gelegenheid wordt geboden de internetwinkel te bezoeken. Dit kan zijn om bestelde goederen alleen af te halen en/of te retourneren, de zogenaamde afhaalpunten. Daarnaast zijn er ook internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheid waar ook andere zaken mogelijk zijn, zoals het presenteren, kopen, bestellen, en omruilen van artikelen. Beide vormen worden hieronder toegelicht Afhaalpunten Afhaalpunten zijn specifiek en uitsluitend bedoeld om goederen af te halen en/of terug te brengen (zie begripsbepaling 3.2). Ter plaatse worden geen goederen geproduceerd, (langdurig) opgeslagen, gerepareerd of tentoongesteld en kunnen ook geen andere zaken geregeld worden. Alleen door consumenten bestelde goederen worden hier korte tijd opgeslagen, met als doel afgehaald te worden. Afhaalpunten zijn een nieuwe vorm van bedrijvigheid met eigen ruimtelijke effecten. Afhaalpunten kunnen als hoofdactiviteit en als ondergeschikte activiteit voorkomen. Afhaalpunt als hoofdactiviteit houdt in dat op de betreffende locatie alleen een afhaalpunt gevestigd is. Zelfstandige afhaalpunten kunnen alleen of geclusterd gevestigd worden. Door te clusteren kan men verkeersstromen consumenten en bevoorrading) beter concentreren. Bij voorkeur worden deze afhaalpunten op goed bereikbare locaties geconcentreerd, zoals in de periferie, op zogenaamde trafficlocaties (bijvoorbeeld bij tankstations, wegrestaurants of bedrijventerreinen) of in winkelgebieden met een goede bereikbaarheid. Het is heel belangrijk dat de keuze voor het toestaan van afhaalpunten gebeurt op basis van de beleidsmatige keuzes in de voorzieningenstructuur, zoals vastgelegd in gemeentelijk beleid (zie ook beleidsafwegingen in 3.1). Bijvoorbeeld: de keuze voor het al dan niet clusteren en de voorkeurslocaties moet worden gemaakt binnen het te formuleren detailhandelsbeleid en is afhankelijk van de wensen en behoeften binnen de gemeente, de opbouw van de voorzieningenstructuur en de impact op de infrastructuur. Voorbeelden van zelfstandige afhaalpunten zijn vestigingen van de Buren (onbemande afhaalcentra en 8 1 Zie voor de toebedeling van bestemmingen de landelijke RO-Standaarden. 2 Meer informatie over dit onderwerp is beschikbaar op de website van de Kamer van Koophandel en BRO.

9 STROOMSCHEMA BESTEMMINGEN INTERNETWINKELS Is er voor de consument gelegenheid om de internetwinkel fysiek te bezoeken? JA Internetwinkel met fysieke bezoekmogelijkheid NEE Internetwinkel zonder fysieke bezoekmogelijkheid Is er enkel de mogelijkheid tot afhalen en/of retourneren? Is er opslag en/of logistiek? JA Afhaalpunt NEE JA NEE Is het een ondergeschikte functie bij een andere hoofdbestemming? Is het een ondergeschikte functie bij een andere hoofdbestemming? Is het een ondergeschikte functie bij een andere hoofdbestemming? Is het een ondergeschikte functie bij een andere hoofdbestemming? LET OP! De keuze voor een bepaalde vorm en bestemming moet altijd gebeuren op basis van beleidskeuzes voor een gewenste voorzieningenstructuur. JA NEE JA NEE JA NEE JA NEE BESTEMMING Alle bestemmingen mogelijk BESTEMMING Hoofdbestemming + aanduiding afhaalpunt BESTEMMING Alle bestemmingen mogelijk BESTEMMING Detailhandel BESTEMMING Alle bestemmingen mogelijk BESTEMMING Bedrijf BESTEMMING Alle bestemmingen mogelijk BESTEMMING Kantoor Figuur 1: Stroomschema bestemmingen internetwinkels -punten voor online aankopen). Ondergeschikte afhaalpunten kunnen bij bedrijven, kantoren en aan huis voorkomen. Servicepunten als PostNL en Kialapunten zijn ook afhaalpunten die men vaak ziet in winkelcentra. Meestal zijn deze bij een supermarkt, videotheek of boekhandel gevestigd. Dergelijke servicepunten zijn een goede aanvulling op voornamelijk wijken buurtwinkelcentra. Doordat ze worden ondergebracht in bestaande winkels bieden ze kansen voor gevestigde ondernemers. Afhaalpunten die niet worden ondergebracht in bestaande winkels kunnen, afhankelijk van de omvang van de activiteiten, een sterke verkeersaantrekkende werking hebben en daardoor een behoorlijke ruimtelijke impact. Het is belangrijk dat aan de locatiekeuze beleidsmatige keuzes ten grondslag liggen. Bij niet actuele bestemmingsplannen loopt men het risico dat her en der afhaalpunten ontstaan. De wil tot handhaven is essentieel om te voorkomen dat deze punten niet uitgroeien naar ongewenste bedrijfsvormen, zoals een (fysieke) winkel. Vaak passen zij namelijk binnen een bedrijfsbestemming. Het is dan ook zaak om hier nadrukkelijk aandacht aan te besteden in beleid en bestemmingsplannen. Verderop in deze brochure wordt een voorbeeld gegeven van de wijze waarop men met afhaalpunten om kan gaan Internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheid niet zijnde een afhaalpunt Internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheid, waar naast het afhalen en/ of inleveren van via het internet bestelde artikelen ook andere zaken (kopen, bestellen, omruilen, presenteren) geregeld kunnen worden, zijn in feite reguliere winkels die ook producten via internet verkopen. Qua ruimtelijke effecten zijn ze immers vergelijkbaar. Ook vallen deze internetwinkels onder de werking van de Europese Dienstenrichtlijn 2. Tussenvormen van internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheden, zoals ondergeschikte showroomfunctie, zijn mogelijk maar moeten wel worden gehandhaafd. Om handhaving goed mogelijk te maken is het opstellen van eenduidige criteria en regels van belang. Wil tot handhaven! Het mogelijk maken van internetwinkels in welke vorm dan ook is geen probleem. De crux zit hem in een goede beleidsmatige onderbouwing van de gewenste voorzieningen structuur en de wil om deze te behouden. Hiervoor moet een gemeente bereid zijn om te handhaven. Is deze bereidheid er niet, dan bestaat er kans dat tussenvormen als ondergeschikte internetwinkels uitgroeien tot detailhandel. En daarmee komt de visie op de voorzieningenstructuur op losse schoeven te staan. Internethandel, keuze in beleid en vertaling in bestemmingsplannen 9

10 3 Internetwinkels en ruimtelijke ordening Bij het inpassen van internetwinkels in het gemeentelijk ruimtelijke beleid zijn twee aspecten van belang. Ten eerste de beleidsafwegingen voor het al dan niet toestaan van vormen van internetwinkels op een bepaalde locatie en ten tweede de juridisch planologische vertaling van dat beleid in bestemmingsplannen. Beiden worden in dit hoofdstuk behandeld. 3.1 Beleidsoverwegingen Voordat verzoeken tot het mogen vestigen van internetwinkels behandeld worden, is het raadzaam om een ruimtelijke detailhandelsvisie te formuleren, inclusief beleid voor internetwinkels. Dit geeft richting en duidelijkheid voor gemeente en ondernemers wat wel en niet kan en welke gedachte daarachter zit. Zo worden ad hoc beslissingen voorkomen en mogelijke precedentwerkingen met ongewenste ontwikkelingen beperkt. In goed detailhandelsbeleid wordt een keuze gemaakt voor een gewenste voorzieningenstructuur, waarin alle typen detailhandel een plek krijgen. De keuzes die worden gemaakt in het beleid moeten gebaseerd zijn op ruimtelijke argumenten (Europese Dienstenrichtlijn) en de structuur moet aansluiten bij de wensen vanuit consumentenverzorging. Hieronder staan de vragen die ten grondslag liggen aan een goed detailhandelsbeleid met betrekking tot internetwinkels. Daarbij worden ook de gevolgen van de keuzes kort aangestipt. Deze lijst is niet uitputtend, maar geeft wel aan waar aan gedacht moet worden en begint met de belangrijkste vraag: Wat is de visie op de voorzieningenstructuur en de inpassing van internetwinkels hierin? De eerste vraag die gesteld moet worden is welke visie een gemeente heeft op de voorzieningenstructuur. Sluit de huidige structuur aan bij de wensen van de consument? Is er behoefte aan internetwinkels als aanvulling op het voorzieningenniveau en welke plek in de voorzieningenstructuur, rekening houdend met de ruimtelijke effecten, moeten internetwinkels krijgen. Ben ik bereid internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheid ten koste van andere functies toe te staan? Locaties die u beschikbaar stelt voor internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheid, kunnen logischerwijs niet meer gebruikt worden voor andere functies. En andere functies kunnen door de vestiging van een internetwinkel met fysieke bezoekmogelijkheid ook belemmerd worden in hun ontwikkeling. Is de ruimte voor (uitbreiding van) bedrijvigheid binnen uw gemeente beperkt, dan moet u deze beslissing weloverwogen nemen. Wil de gemeente internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheid als ondergeschikte functie toestaan? Uitgangspunt is opnieuw het gemeentelijk beleid waarin een optimale voorzieningenstructuur is vastgelegd. Het toestaan van ondergeschikte functies geeft ondernemingen extra mogelijkheden om hun bedrijfsvoering aan te passen aan de wensen van de consument. De keerzijde is dat in de praktijk ondergeschikte functies vaak uitgroeien tot hoofdfunctie, waarbij de ruimtelijke effecten niet meer passen in de oorspronkelijke bestemming. De wil tot handhaving is hierbij cruciaal (zie kader Wil tot handhaven ). Een voorbeeld is een productiebedrijf op een bedrijventer- 10

11 Het is raadzaam een ruimtelijke detailhandelvisie te formuleren rein waar ook producten kunnen worden afgehaald. Om te kunnen waarborgen dat op dergelijke locaties de afhaalfunctie slechts een ondergeschikte functie blijft, is handhaving noodzakelijk. Op welke locaties zijn extra verkeersbewegingen acceptabel? Als u locaties overweegt voor consumentaantrekkende internetwinkels, al dan niet in bestaande winkelgebieden, dient u zich te realiseren dat dit extra verkeersbewegingen met zich mee kan brengen en mogelijke gevolgen heeft voor de bestaande voorzieningenstructuur. Belangrijk is om te bepalen of deze extra verkeersbewegingen acceptabel zijn voor de omgeving en de consument en of de bestaande infrastructuur hierop ingericht is. Bij de keuze van een locatie moet goed gekeken worden naar de bereikbaarheid voor de doelgroep die men wil bedienen. Voor internetwinkels zonder fysieke bezoekmogelijkheid geldt dat deze hoofdzakelijk op werklocaties zijn gevestigd en afhankelijk van de schaal is deze vorm ook aan huis mogelijk. De volgende overweging die u kunt maken is of u deze extra verkeersbewegingen al dan niet wilt concentreren in een bepaald gebied. Hiermee bepaalt u of u internetwinkels al dan niet wilt clusteren. 3.2 Doorvertaling naar bestemmingsplannen Eerder in deze brochure hebben we vastgesteld wat internetwinkels zijn en in welke vormen ze voorkomen. Daarna is het belang van het opstellen van beleid toegelicht. De volgende stap is het beleid vertalen in bestemmingsplannen. Die stap wordt op de volgende pagina s toegelicht. Internethandel, keuze in beleid en vertaling in bestemmingsplannen 11

12 Meer aandacht nodig voor internethandel in bestemmingsplannen Alleen door een juiste vertaling van de detailhandelsstructuurvisie kunnen initiatieven mogelijk gemaakt of tegengehouden worden. Aan de hand van figuur 1 is te herleiden welke bestemming aan de verschillende vormen van internetwinkels toegekend kan worden. Zoals eerder aangegeven heeft een internetwinkel niet per definitie de bestemming detailhandel. Dit hangt af van de activiteiten en het type internetwinkel. Op pagina 12 en 13 wordt dit per categorie internetwinkel verder toegelicht. Internetwinkel zonder fysieke bezoekmogelijkheid Internetwinkels zonder fysieke bezoekmogelijkheid passen als ondergeschikte functie over het algemeen binnen de reguliere bestemmingen, zoals beschreven in de wettelijke Ruimtelijke Ordening standaarden. Hierbij is het van belang dat de activiteiten van de internetwinkel vergelijkbare ruimtelijke effecten hebben als de hoofdbestemming. Wijken deze effecten af, dan is een ondergeschikte functie alleen mogelijk te maken door een afwijkingsbevoegdheid (mits opgenomen in het bestemmingsplan), zodat deze effecten vooraf kunnen worden beoordeeld op hun impact. Als het om een hoofdfunctie gaat, dan hangt het af van de hoofdactiviteit (administratie of opslag/ logistiek) en de omvang daarvan in welke bestemming de internetwinkel past. Afhaalpunt Om een afhaalpunt goed planologisch te regelen is het een eerste vereiste om een begripsomschrijving op te nemen in het bestemmingsplan. Deze begripsomschrijving luidt: Een locatie waar de consument uitsluitend via internethandel bestelde goederen kan afhalen of retourneren, waar uitsluitend logistiek en opslag van bestelde goederen gedurende een korte periode plaatsvindt en waarbij geen sprake is van uitstalling ten verkoop en/of overige activiteiten. Afhaalpunten kunnen op diverse manieren planologisch worden geregeld, afhankelijk van de hoeveelheid sturingsmogelijkheden en flexibiliteit die een gemeente wil hebben. 12

13 De eerste vraag is, of bij het afhaalpunt sprake is van een ondergeschikte functie/ activiteit of een hoofdfunctie/activiteit. Als het afhaalpunt een ondergeschikte functie is zijn er twee opties. De eerste optie is dat bij een bestaande hoofdbestemming ondergeschikte afhaalpunten rechtstreeks toegestaan worden binnen bepaalde bestemmingen (bijvoorbeeld detailhandel, centrum of gemengd) vanwege de beperkte ruimtelijke effecten. De tweede optie is om een beperking te stellen aan de omvang (maximaal aantal m2 en/of %), of een afwijkingsbevoegdheid op te nemen. Als het afhaalpunt de hoofdactiviteit is zijn er drie opties om dit te regelen in het bestemmingsplan: De eerste optie is een nieuwe bestemming afhaalpunt toe te voegen aan het bestemmingsplan. Hiermee bestem je percelen specifiek als afhaalpunt. Het nadeel hiervan is dat er weinig flexibiliteit is, mocht de markt hierom vragen. Een bestemmingsplanwijziging is dan nodig om de bestemming aan te passen en dit kost tijd en geld. De tweede optie is om in bestaande bestemmingen (bijvoorbeeld wonen, bedrijven, kantoor) een nadere aanduiding voor de functie afhaalpunt op te nemen. Hiermee geef je de mogelijkheid om naast de hoofdfunctie ook het perceel te gebruiken als afhaalpunt. Het voordeel is dat de hoofdfunctie niet gewijzigd wordt en daarmee altijd beschikbaar blijft voor het betreffende perceel. De derde optie is om in bestemmingen de afwijkingsbevoegdheid op te nemen waarmee het college de mogelijkheid heeft om het gebruik toe te staan. Hierbij heeft de gemeente vooraf sturing per aanvraag op het al dan niet toestaan van afhaalpunten in verband met mogelijke ruimtelijke effecten (met name verkeersmatig). Internetwinkel met fysieke bezoekmogelijkheid niet zijnde afhaalpunt Internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheid niet zijnde afhaalpunt worden beschouwd als detailhandel. Op dit type internetwinkels is het vestigingsbeleid met betrekking tot detailhandel van toepassing. Een eventuele afhaalfunctie kan aanvullend toegestaan worden, rechtstreeks of via afwijkingsbevoegdheid. Indien daartoe in de detailhandelsstructuurvisie besloten wordt, kan men een ondergeschikte internetwinkel met fysieke bezoekmogelijkheid als ondergeschikte functie toestaan bij een hoofdbestemming. Dit kan met een afwijkingsbevoegdheid of rechtstreeks, met beperkingen aan de omvang in maximale m2 en/of %. Voor de bestemming wonen is er de mogelijkheid om door een afwijkingsbevoegdheid bedrijf aan huis een internetwinkel met fysieke bezoekmogelijkheid mogelijk te maken. Let hierbij wel op mogelijke precedentwerking en de handhavingsmogelijkheden! Indien u deze uitzondering toelaat, is het belangrijk dat handhaving goed georganiseerd is, omdat de praktijk uitwijst dat deze vorm al snel overgaat in internetwinkel met fysieke bezoekmogelijkheid niet zijnde afhaalpunt als hoofdfunctie en dus detailhandel is. Hierdoor ontstaat detailhandel op daar niet voor bestemde plekken met alle ruimtelijke gevolgen van dien. Tot slot Wat ons betreft moet er meer aandacht komen voor internethandel in bestemmingsplannen. Deze brochure heeft hier een voorzet voor gedaan. Als hulpmiddel voor hoe men ruimtelijk kan sturen op internethandel, is op de volgende pagina een tabel opgenomen. In deze tabel is aan de hand van het onderscheid tussen diverse vormen van internethandel een aanzet gedaan voor ruimtelijke beleidsoverwegingen en de manier waarop men dit in een bestemmingsplan kan regelen. Internethandel, keuze in beleid en vertaling in bestemmingsplannen 13

14 Tabel 1 Overzicht internetwinkels en doorvertaling in bestemmingsplannen Internetwinkels zonder fysieke bezoekmogelijkheid Type Classificatie Beleidsoverwegingen Doorvertaling in nieuw bestemmingsplan 1. Internetwinkels zonder fysieke bezoekmogelijkheid. Internetwinkels waarmee de klant op geen enkele manier fysiek in contact staat. Alle klantcontacten en transacties verlopen digitaal en verzending van goederen gebeurt uitsluitend per post. Internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheid Deze vorm van internetwinkels heeft weinig ruimtelijke impact door het ontbreken van consument aantrekkende werking. Als hoofdfunctie past deze vorm in bestemmingen die al rekening houden met bedrijfsmatig verkeer. Als het een ondergeschikte functie is, dan is het in een woonbestemming wel zaak om naar de hoeveelheid bedrijfsmatig verkeer te kijken en naar mogelijke aantasting van het woonmilieu. Als de internetwinkel zonder fysieke bezoekmogelijkheden de hoofdactiviteit is, dan is het afhankelijk van de activiteit een bestemming als kantoor of bedrijf. Is er sprake van opslag en logistiek dan is de bestemming bedrijf van toepassing. Als er sprake is van administratie dan is een kantoor van toepassing. Is de internetwinkel zonder fysieke bezoekmogelijkheden een ondergeschikte functie, dan past het binnen alle bestemmingen, mits de ruimtelijke effecten gelijk zijn aan die van de hoofdbestemming, mits dit in de hoofdbestemming als ondergeschikte functie is opgenomen. Type Classificatie Beleidsoverwegingen Doorvertaling in nieuw bestemmingsplan 2. Afhaalpunt. Een locatie waar de consument uitsluitend via internethandel bestelde goederen kan afhalen of retourneren, waar uitsluitend logistiek en opslag van bestelde goederen gedurende een korte periode plaatsvindt en waarbij geen sprake is van uitstalling ten behoeve van verkoop en/of overige activiteiten. 3. Internetwinkel met fysieke bezoekmogelijkheid niet zijnde een afhaalpunt. Een detailhandelsbedrijf dat producten verhandelt, fysiek en via internet, met de daarbij behorende opslag en logistiek. De consument aantrekkende werking zorgt voor veel verkeersbewegingen. Om deze te minimaliseren is een goede locatiekeuze essentieel. Hierbij kan men denken aan punten langs uitvalswegen of winkelcentra. Clustering, bereikbaarheid en verkeerskundige inpassing vormen de belangrijkste afweging. Afwegingen zijn de meerwaarde voor de gewenste detailhandelsstructuur (aanvullend op), ruimtelijke uitstraling, effecten op de detailhandelsstructuur en consumentenverzorging. Internetwinkels zijn van grote toegevoegde waarde voor de reguliere winkelcentra door mogelijk combinatiebezoek, met name voor kleinere winkelcentra die hun functie dreigen te verliezen. De essentie is dat van tevoren een keuze is gemaakt voor een detailhandelsstructuur en deze in beleid is vastgelegd. Allereerst moet een nieuwe begripsomschrijving afhaalpunt worden opgenomen in het bestemmingsplan. Daarna kunnen afhaalpunten op verschillende manieren planologisch worden geregeld, afhankelijk van de hoeveelheid sturing die gewenst is en of het afhaalpunt ondergeschikt is of niet. Ondergeschikte afhaalpunten kunnen rechtstreeks toegestaan worden binnen bepaalde bestemmingen (bijvoorbeeld detailhandel, centrum of gemengd) vanwege de beperkte ruimtelijke effecten. Eventueel kan men een beperking stellen aan de omvang (maximaal aantal m2 en/of %), of een afwijkingsbevoegdheid opnemen. Zelfstandige afhaalpunten zijn door een nieuwe bestemming Afhaalpunt, het opnemen van een nadere bepaling of door een afwijkingsbevoegdheid mogelijk te maken. Internetwinkels met fysieke bezoekmogelijkheid als hoofdfunctie zijn detailhandel en kunnen dus alleen in panden met een detailhandelsbestemming gevestigd worden. Indien in de detailhandelsvisie daartoe besloten wordt, kan men een internetwinkel met fysieke bezoekmogelijkheid als ondergeschikte functie toestaan bij een andere hoofdbestemming, met beperkingen aan de omvang in maximale m2 en/of %. Let hierbij wel op mogelijke precedentwerking en een goed onderbouwd en uitgevoerd handhavingsbeleid! 14

15 Voorbeelden uit de praktijk Distributiecentrum internethandel Een internethandel dient een aanvraag in bij een gemeente om op een bedrijventerreinlocatie een distributiecentrum met showroom en afhaalpunt te openen. De gemeente staat hier zeer welwillend tegenover, omdat dit positief is voor de economie en de werkgelegenheid. Om al dan niet in te stemmen met dit initiatief, dient de gemeente de internethandel zorgvuldig te classificeren en te bepalen wat de mogelijke ruimtelijke gevolgen zijn. Wanneer het bedrijf zowel een afhaalpunt als showroom wenst (internetwinkel + fysiek consumentencontact = detailhandel), dan is vestiging op een bedrijventerrein wellicht niet mogelijk omdat het detailhandelsbeleid dit niet toelaat. Een gemeente stelt detailhandelsbeleid op om te kunnen sturen op ruimtelijke detailhandelsontwikkelingen. Door een dergelijk beleid op te stellen, laat een gemeente zien dat zij geen ongerechtvaardigde inbreuk maakt op het recht van vrijheid van vestiging. Deze vrijheid wordt op Europees niveau beschermd door de Europese Dienstenrichtlijn. Bij het opstellen van haar detailhandelsbeleid moet de gemeente rekening houden met het beleid van Rijk en provincie. Alleen wanneer er in het detailhandelsbeleid is vastgelegd dat een ondergeschikte showroomfunctie toegestaan wordt bij een hoofdbestemming (in m2 of %) zou dit mogelijk zijn, mits de locatie zich hiervoor leent. Hierbij dienen ruimtelijke aspecten (zoals bereikbaarheid en milieu) en effecten op de detailhandelsstructuur zorgvuldig te worden afgewogen. Wanneer het detailhandelsbeleid geen ondergeschikte showroomfunctie toestaat op bedrijventerreinen, is mogelijk het creëren van enkel een afhaalpunt een optie. Hierbij valt het afhaalpunt onder de classificering ondergeschikt afhaalpunt, omdat het afhaalpunt bij een distributiecentrum gesitueerd wordt. Het al dan niet toelaten van ondergeschikte afhaalpunten op bedrijventerreinen is wederom een beleidsafweging. Ook hiervoor dienen effecten op de detailhandelsstructuur en ruimtelijke effecten (o.a. verkeers- en milieutechnisch) in overweging genomen te worden. Naar verwachting zullen de effecten op de detailhandelsstructuur gering zijn, door de beperking tot afhaalfunctie. Afhaalpunt van een supermarkt Een grote supermarktketen wil een pick-up-point in een gemeente gaan vestigen, waarbij klanten online bestelde boodschappen kunnen afhalen. Binnen de classificering van internethandel gaat het om een afhaalpunt, dat solitair of geclusterd gevestigd kan worden. De gemeente beslist waar dergelijke afhaalpunten worden toegestaan. Bepalend voor de locatiekeuze zijn verkeerskundige inpasbaarheid door consumentenstromen en logistiek, waarbinnen gekozen kan worden voor: Alleen aansluiten bij winkelconcentratiegebieden. Enkel goed bereikbare gebieden zijn vanuit consumentenoogpunt hiervoor interessant. Het is een beleidsmatige afweging of er aangesloten moet worden bij de heersende branchebeperkingen, wat tot uitdrukking komt in het detailhandelsbeleid en het bestemmingsplan. Het aanwijzen van nieuwe zones waarbinnen (geclusterde) afhaalpunten zijn toegestaan, zoals knooppunten langs invalswegen en randen van bedrijventerreinen. Wanneer hiervoor wordt gekozen, dient geregeld te worden dat door een aanduiding op de verbeelding zones worden aangegeven. Tevens kan er gekozen worden voor een afwijkingsbevoegdheid. Het toestaan van solitaire afhaalpunten, via een afwijkingsbevoegdheid. Internethandel, keuze in beleid en vertaling in bestemmingsplannen 15

16 Uitgever Kamer van Koophandel Ontwerp en opmaak Kamer van Koophandel Den Haag, Egbert van Zanten Jaar van uitgave 2013 Meer informatie Kamer van Koophandel Gooi-, Eem- en Flevoland, Hidde van Heide, t , e hidde.vander.heide@kvk.nl Meer weten? Ga naar