PARITAIRE PARLEMENTAIRE VERGADERING ACS-EU. Zittingsdocument. over de sociale en milieugevolgen van klimaatverandering in de ACS-landen

Transcriptie

1 PARITAIRE PARLEMENTAIRE VERGADERING ACS-EU Zittingsdocument ACP-UE/AP/ /B/ VERSLAG over de sociale en milieugevolgen van klimaatverandering in de ACS-landen Commissie sociale zaken en milieu Co-rapporteurs: Netty Baldeh (Gambia) en Josep Borrell Fontelles DEEL B: TOELICHTING PR\ doc PEAP/ /B

2 TOELICHTING Inleiding De opwarming van de aarde is één van de grootste bedreigingen voor het welzijn van de mens, de ecosystemen en de economische en maatschappelijke ontwikkeling. De internationale gemeenschap heeft nog maar weinig tijd om de onomkeerbare gevolgen ervan te voorkomen. Terwijl klimaatverandering een mondiaal verschijnsel is, worden arme mensen en arme landen er het zwaarst door getroffen. Achtergrond Sinds 1750 is de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer door menselijke activiteiten gestegen, met als resultaat dat de huidige CO 2 -niveaus (384 ppm) honderd deeltjes per miljoen hoger zijn dan vóór de industrialisatie (280 ppm). Als geen maatregelen worden genomen, zal deze stijging van de CO 2 -concentratie ertoe leiden dat de temperatuur op aarde tegen ,7-2,4 C hoger zal zijn dan vóór de industrialisatie, en tussen 4 en 6 C op langere termijn, wat op zijn beurt leidt tot een stijging van de zeespiegel, het smelten van de ijskap en gletsjers, extreme weersverschijnselen en extreme verschillen in regenval. Om de temperatuurstijging te beperken tot minder dan 2 C en zo de ergste onomkeerbare gevolgen van klimaatverandering te voorkomen, moet het niveau van de mondiale broeikasgasconcentraties op minder dan 450 ppm worden gestabiliseerd een scenario dat zeker niet goedkoop is, maar wel betaalbaar. Gezien hun historische verantwoordelijkheid dienen geïndustrialiseerde landen het voortouw te nemen in het verminderen van de CO 2 -emissies, gevolgd door de opkomende economieën en de ontwikkelingslanden, waar de broeikasgasemissies pas vrij recent hoge waarden hebben bereikt. Net zo belangrijk is het investeren in het adapteren en integreren van risicovermindering en versterking van de veerkracht in ontwikkelingsprojecten. De financiering hiervan zou op de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de geïndustrialiseerde landen moeten zijn (volgens het beginsel dat de vervuiler betaalt). Wanneer adaptatie niet meer mogelijk is, zouden de geïndustrialiseerde landen moeten overwegen compensatie te betalen. Gevolgen van klimaatverandering in de ACS-landen Gevolgen voor het milieu Kustgebieden. Doordat de zeespiegel in versneld tempo stijgt, zullen veel ACS-landen steeds vaker door overstromingen worden getroffen. Meer dan 25% van de bevolking van Afrika woont binnen honderd kilometer van de kust. Een groeiend aantal van hen zal met de overstroming van kustgebieden worden geconfronteerd (één miljoen in 1990, zeventig miljoen in 2080). Naast overstromingen behoren ook kusterosie, binnendringing van PEAP/ /B 2/7 PR\ doc

3 zeewater in binnenlandse zoetwatervoorraden en zelfs het onderlopen van enkele laaggelegen eilanden tot de waarschijnlijke gevolgen van de stijging van de zeespiegel. Watervoorraden. Door de klimaatverandering zullen verschuivingen optreden in de regenpatronen, waardoor sommige gebieden te kampen zullen hebben met overmatige regenval en andere juist met langere droogteperioden. Halverwege de eeuw zal op veel kleine eilanden het watertekort zo groot zijn dat in perioden met weinig regen niet aan de vraag kan worden voldaan. Bij een temperatuurstijging van 1 C zullen in Afrika tussen 75 en 250 miljoen mensen worden geconfronteerd met een grotere waterschaarste (bij 2 C ligt dit aantal tussen 350 en 600 miljoen en bij 3 C tot 1,8 miljard). Landbouw en visserij. Voor de meeste inwoners van de ACS-landen zijn dit de belangrijkste bestaansbronnen. In de nu al aride en semi-aride gebieden van het Afrikaanse continent zal de klimaatverandering de woestijnvorming nog versnellen en de bodemdegradatie nog verergeren, waardoor de landbouwproductie nog verder achteruitgaat en honger en ondervoeding toenemen. Biodiversiteit en ecosystemen. Toenemende woestijnvorming in veel gebieden in Afrika, vooral de Sahel en Zuid-Afrika, zal zeer grote gevolgen hebben voor mensen die rechtstreeks afhankelijk zijn van producten uit de getroffen ecosystemen. Sociale gevolgen Gezondheid. De verwachte toename van via vectoren en water overgedragen ziekten zal in combinatie met de huidige slechte en beperkt toegankelijke gezondheidszorg het groeien ontwikkelingspotentieel ernstig ondermijnen. Migratie en verhuizing. Milieugevolgen zullen in combinatie met bevolkingsgroei en voedselonzekerheid massale migratiestromen en gedwongen verhuizing op gang brengen, zowel binnen het land als grensoverschrijdend. Daarbij zal het de komende twintig jaar om tientallen miljoenen en de komende vijftig jaar om honderden miljoenen mensen gaan. Voor iedere centimeter dat de zeespiegel stijgt, zal het aantal ontheemden met een miljoen toenemen, waarbij de meeste milieumigranten naar stedelijke centra in hun eigen land zullen verhuizen ( Zuid-Zuid-migratie ). Een kleiner deel zal naar de geïndustrialiseerde landen migreren en zo bijdragen aan de 'braindrain' van geschoolde migranten. De last van deze migratie valt zodoende in overweldigende mate op de ACS-landen. Toch zal ook Europa te maken krijgen met een toegenomen migratiedruk, die men vergeefs met dwangmaatregelen zal proberen te beheersen. Conflict. Slinkende voorraden en toenemende spanningen door de komst van ontheemde bevolkingsgroepen zullen conflicten veroorzaken. Armoede en millenniumontwikkelingsdoelstellingen. De grote afhankelijkheid van de ACS-landen van toerisme (eilanden) en landbouw (Afrika) maakt hun bevolking extreem kwetsbaar. Klimaatverandering leidt mogelijk tot een vermindering van de economische groei en vertraging misschien zelfs achteruitgang in het bereiken van de millenniumdoelstellingen. Klimaatverandering is daarom niet alleen een probleem voor de PR\ doc 3/7 PEAP/ /B

4 economische groei, maar ook een obstakel voor de ontwikkeling en een verschijnsel dat raakt aan mondiale veiligheid en zelfs het voortbestaan van de mensheid. Maatregelen tegen klimaatverandering Mondiaal partnerschap voor het bestrijden van klimaatverandering De enige oplossing is dat alle partijen en belanghebbenden van de internationale gemeenschap hun krachten bundelen om zo de opwarming van de aarde een halt toe te roepen. Aangezien de opkomende economieën een steeds groter aandeel hebben in de uitstoot van broeikasgasemissies, is voor hen, net zoals voor de geïndustrialiseerde landen, een sleutelrol weggelegd. Adaptatie en mitigatie even belangrijk In het kader van de routekaart van Bali is enige beperkte vooruitgang geboekt in het gelijkstellen van adaptatie en mitigatie. Toch is de koppeling tussen adaptatie- en mitigatieonderhandelingen nog steeds onvoldoende. Mitigatie Verbeteren van de systemen en mechanismen voor de handel in emissierechten Tot dusver zijn de belangrijkste mitigatiemechanismen het Protocol van Kyoto dat de geïndustrialiseerde landen die partij zijn bij het Protocol verbindt tot het verlagen van hun broeikasgasemissies en het marktgestuurde mechanisme voor schone ontwikkeling (CDM) waarin het Protocol voorziet, dat die landen de mogelijkheid biedt om in projecten voor emissiereductie in ontwikkelingslanden te investeren. Helaas lopen er maar heel weinig van deze projecten in ACS-landen. Bovendien moeten maatregelen worden genomen om er zeker van te zijn dat die projecten in overeenstemming zijn met het additionaliteitsbeginsel en tot duurzame ontwikkeling leiden. Mitigatie in geïndustrialiseerde landen: eco-innovatie in de energie- en transportsector Investeringen in eco-innovatie verbeteren niet alleen de milieuprestatie, maar vergroten ook de economische productiviteit en het concurrentievermogen. Daarnaast moeten echter methoden worden ontwikkeld om op middellange tot lange termijn de consumptiepatronen in de geïndustrialiseerde landen te veranderen. Mitigatie in ACS-landen: concentreren op energie, bosbouw en landbouw De EU en andere donoren zouden de ACS-landen moeten helpen om te streven naar een koolstofarme en klimaatbestendige toekomst en om tegelijkertijd hun toegang tot duurzame energie te vergroten, in het bijzonder energie afkomstig van de zon en energie die is opgewekt door de kracht van water en wind, die in de meeste ACS-landen alle drie in overvloed aanwezig zijn. Landgebruik, in het bijzonder voor land- en bosbouw, leidt tot meer dan 47% van de CO 2 - PEAP/ /B 4/7 PR\ doc

5 emissies in de ACS-landen. De mitigatie-inspanningen zouden daarom op deze twee sectoren moeten worden gericht. Beleidsinitiatieven voor het tegengaan van ontbossing en verbeteringen in de agrobosbouw, het beheer van natuurlijke hulpbronnen en landbouwgrond en de controle op het gebruik van meststoffen, kunnen eveneens bijdragen tot vermindering van broeikasgassen. Mede door de landbouwsubsidies in de geïndustrialiseerde landen zijn initiatieven voor gemechaniseerde en duurzame landbouw in de ACS-landen mislukt. Adaptatie Integreren van adaptatie in planning en besluitvorming inzake ontwikkelingssamenwerking Het is nodig om de ontwikkelingssamenwerking een andere vorm te geven zodat ontwikkelingsprojecten bestand zijn voor de gevolgen van klimaatverandering en een koolstofarme ontwikkeling ondersteunen. Hoewel veel minst ontwikkelde landen (MOL s) al nationale actieplannen hebben opgesteld voor het aanpakken van lokale adaptatiebehoeften (NAPA s), stuit de uitvoering van die plannen op tal van obstakels, zoals ontoereikende financiering, bureaucratie en oneerlijke regels en praktijken. Het is nodig dat in de ACS-landen zowel op lokaal als regionaal niveau strategieën en beleidsplannen beter worden gecoördineerd. Verhoging en beter beheer van de financiële middelen voor adaptatie Helaas gebeurt het financieren van adaptatieprojecten via het Wereldmilieufonds dat in het kader van het Klimaatverdrag is ingesteld, op basis van vrijwilligheid en beschikt het fonds maar over zeer beperkte middelen. Het toekomstige Adaptatiefonds in het kader van het Protocol van Kyoto biedt in potentie meer mogelijkheden, omdat het ruimer bij kas zal zijn het wordt gefinancierd door een heffing van twee procent op projecten inzake het mechanisme voor schone ontwikkeling (CDM) en uitsluitend concrete adaptatieprojecten in ontwikkelingslanden zal financieren. Internationale financiële instellingen zoals de Wereldbank, alsook EU-lidstaten, spelen eveneens een belangrijke rol, omdat ze verscheidene fondsen voor het bestrijden van de klimaatverandering hebben opgericht. Huidige financieringsmechanismen en toegezegde middelen voor adaptatiemaatregelen in ontwikkelingslanden zijn aantoonbaar onvoldoende, onvoorspelbaar en vaak niet beschikbaar. Schattingen over de financiële middelen die nodig zijn voor de adaptatie van ontwikkelingslanden lopen uiteen van tien tot honderd miljard US-dollar per jaar, terwijl op dit moment maar tussen honderdvijftig en driehonderd miljoen US-dollar per jaar wordt verstrekt. De financiering van adaptatiemaatregelen zou niet mogen gebeuren door een vorm van medefinanciering waarmee de schulden van ontwikkelingslanden verder worden verhoogd. Ook moeten toezeggingen voor de financiering van zulke projecten wettelijk verbindend worden en als zodanig in toekomstige internationale overeenkomsten worden geregeld. De PR\ doc 5/7 PEAP/ /B

6 benodigde middelen moeten worden mechanismen. verkregen via heffingen of marktgestuurde Bovendien moeten nieuwe prikkels en partnerschappen worden ontwikkeld voor het aantrekken van extra middelen uit de particuliere sector voor het financieren van adaptatiemaatregelen en voor het financieren van microkredieten voor private adaptatie. Wat het beheer van de financiële middelen betreft, moeten donoren hun activiteiten beter coördineren en moet met de ontwikkelingslanden worden samengewerkt op het terrein van klimaatbeleid, adaptatiemechanismen en de financiering van adaptatie, conform de Beginselen van Parijs en de Agenda voor actie 2008 van Accra. Verbetering van toegang tot informatie, capaciteitsopbouw en bestuur in de ACS-landen Het invoeren van klimaatgegevens van hoge kwaliteit in besluitvormingsprocessen, het verspreiden van kennis en informatie over klimaatverandering binnen de ACS-landen, en het vergroten van het aanpassingsvermogen van instellingen, lokale gemeenschappen en individuele personen in de ACS-landen, zijn stuk voor stuk cruciaal voor adaptatie. Investeren in rampenrisicovermindering en weerstand Middelen voor rampenrisicovermindering moeten gaan naar het ontwikkelen van lokale observatietechnologieën en monitoringinstrumenten voor het maken van meteorologische waarnemingen, het gebruik van satellietgegevens, het bewaren en analyseren van historische klimaatgegevens, het ontwikkelen van betere systemen voor vroegtijdige waarschuwing en risicobeheer, en het bouwen van klimaatbestendige publieke infrastructuur en van infrastructuur ter bescherming tegen extreme weersverschijnselen. In de meeste ACS-landen is speciaal hiervoor een wetgeving inzake nationale rampenbestrijding en nationale opsporings- en reddingscommissies vastgesteld. Bevorderen en overdragen van geschikte technologie voor adaptatie in sleutelsectoren van de ACS-landen Er moet worden geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling van de noodzakelijke adaptatietechnologie in sleutelsectoren als de land- en bosbouw, visserij en gezondheidszorg en in de snelle en uitgebreide overdracht van die technologie. Mogelijkheden zijn onder meer: onderzoek, ontwikkeling en introductie van gewasvariëteiten die beter bestand zijn tegen droogte en hitte; technieken om bodemdegradatie en woestijnvorming tegen te gaan; efficiëntere irrigatiesystemen; integraal en verstandig waterbeheer; wegnemen van handelsbelemmeringen voor gerelateerde technologie en zo nodig het vrijgeven van intellectuele-eigendomsrechten (bijv. dwanglicenties). Verbeteren van het beheer van milieumigratie PEAP/ /B 6/7 PR\ doc

7 Voor de veiligheid van mensen is het absoluut noodzakelijk dat milieumigratie naar behoren wordt gepland en beheerd. Daarbij moet naar het volgende worden gekeken: eventuele beschermingslacunes voor klimaatvluchtelingen in de bestaande wetgeving; met betrekking tot de eilandstaten, met name de kleine insulaire ontwikkelingslanden die het gevaar lopen om permanent onder te lopen: asielregelingen of -overeenkomsten op regionaal of international niveau; instrumenten ter bescherming van de identiteit, cultuur en tradities van milieuvluchtelingen. Wanneer niet snel ambitieuze en bindende emissiereducties worden afgesproken en uitgevoerd, zullen veel kwetsbare gemeenschappen hun aanpassingscapaciteit overschrijden, met mogelijk rampzalige gevolgen voor armoede, menselijk welzijn en ecosystemen. De internationale gemeenschap kan niet riskeren om met betrekking tot het klimaat een punt te bereiken waarop veranderingen onomkeerbaar zijn geworden. Hoe sneller we ingrijpen, hoe beter... en hoe voordeliger. PR\ doc 7/7 PEAP/ /B