De verwevenheid tussen de onder- en bovenwereld in de wildlife handel

Transcriptie

1 De verwevenheid tussen de onder- en bovenwereld in de wildlife handel Daan van Uhm 1 Cahiers Politiestudies Jaargang , nr. 38 p Maklu-Uitgevers ISBN De illegale handel in wildlife wordt tegenwoordig gezien als een serieuze vorm van criminaliteit. Naast incidenten waarbij toeristen wildlife vanuit de vakantiebestemming meenemen, is de georganiseerde misdaad in beeld gekomen. Er is echter ook sprake van een derde groep: legale actoren in de wildlife handel. In dit artikel wordt de verwevenheid tussen de onder- en bovenwereld besproken waarbij legale actoren gebruik maken van legale infrastructuren om illegale handel te faciliteren. Van steurkwekerijen die betrokken zijn bij het witwassen van zwarte kaviaar tot dierenopvangcentra die dieren verkopen via de achterdeur ; de betrokken actoren spreiden zich uit over een breed scala aan organisaties. Deze actoren weten vaak de dans te ontspringen wegens lage prioriteit en capaciteit in de handhaving, terwijl de schade veelomvattend en omvangrijk is en soorten uitsterven in een rap tempo. 1. Introductie Voorheen werd de handel in illegale wildlife 2 gezien als een activiteit gepleegd door opportunisten en toeristen. Het waren slechts een aantal dieren die vaak, onbewust, door toeristen of verzamelaars mee zouden worden genomen na een vakantie in een exotisch oord. Hoewel in de vroege jaren 1990 journalisten verwezen naar de betrokkenheid van criminele organisaties in de illegale handel, werden deze indicatoren voor een lange tijd niet serieus genomen. Zo wees de Los Angeles Times bijvoorbeeld al in 1995 op de betrokkenheid van Chinese, Japanse, Siciliaanse en Russische gangsters, en zou het Cali drugskartel regionale vissersvloten gebruiken voor het smokkelen van een combinatie van drugs en dieren via de Caraïben naar de Verenigde Staten en Europa. 3 Het Time magazine verwees al een jaar eerder naar traditionele vormen van georganiseerde criminaliteit die zouden zijn ontwaakt vanwege de hoge winsten die te behalen zijn bij het smokkelen van wildlife. Zuid-Amerikaanse drugskartels zouden de cocaïnehandel combineren met de handel in wildlife en de Yakuza zou zich bezighouden met de walvis-vleeshandel. 4 Galster ondersteunde deze claims op basis van undercover onderzoek uitgevoerd vanuit het Endangered Species Project (Søyland, 2000; Fröhlich, 2003). Hij onderstreepte de betrokkenheid van de georganiseerde misdaad, zoals de 1 Dr. D.P. van Uhm is verbonden als universitair docent en onderzoeker aan het Willem Pompe Instituut voor Strafrechtswetenschappen van de Universiteit Utrecht (d.p.vanuhm@uu.nl). 2 In dit artikel wordt gesproken over illegale wildlife handel, hiermee wordt bedoeld de illegale handel in wilde, beschermde diersoorten. 3 Los Angeles Times Animal Subtraction door Steven Ambrus, 25 juli Time Animal Genocide, Mob Style door Michael Lemonick, 14 november CPS , nr

2 Daan van Uhm Russische maffia en de Yakuza, maar ook de gecombineerde smokkel van drugs en wildlife (Søyland, 2000). Vanaf de jaren 2000 namen rapporten van de Verenigde Naties (VN) de betrokkenheid van de georganiseerde criminaliteit in de illegale wildlife handel over, deels op basis van eerdere beweringen van onderzoekers en journalisten; de georganiseerde misdaad zou sterk aanwezig en groeiende zijn (UN 2002; 2003; 2005). Ook een team van het CITES 5 secretariaat bevestigde deze beweringen gedeeltelijk: er zouden gerechtvaardigde vermoedens zijn dat de georganiseerde misdaad, met inbegrip van de Russische maffia en Chinese Triades, betrokken zou zijn bij de illegale handel in wildlife (UN, 2003). Onderzoeken van universiteiten in opdracht van dierenbeschermingsorganisaties versterkten deze claims (e.g. Cook et al., 2002). Ondanks vele indicatoren van betrokkenheid van de georganiseerde misdaad werd op het gebied van handhaving bijzonder weinig prioriteit gegeven aan deze handel. Sterker nog, er zijn verschillende voorbeelden van landen waar, om precies te zijn, maar één handhaver in het hele land de handel in de gaten hield. Tegenwoordig is het beeld van betrokkenheid van georganiseerde criminele bendes in de illegale wildlife handel behoorlijk versterkt. Aan de ene kant wordt gesproken over de betrokkenheid van de Chinese georganiseerde criminaliteit in de illegale handel in traditionele medicijnen met verboden dierproducten (Van Uhm, 2014), de Russische maffia die de kaviaarhandel domineert (Siegel & Van Uhm, 2014) en terroristische groeperingen die ivoor ruilen voor militair materieel (Wyler & Sheikh, 2013). Aan de andere kant is Europa opgeschrikt door een reeks van inbraken in musea waarbij neushoornhoorns werden gestolen door de Ierse bende de Rathkeale Rovers (Van Uhm, 2012a). De mate waarin soorten met uitsterven bedreigd worden en daarmee de schaarste en prijs op de zwarte markt toeneemt, lijkt aantrekkelijk te zijn voor criminele bendes. Mede op basis van tal van dergelijke indicatoren heeft de Commission on Crime Prevention and Criminal Justice van de Verenigde Naties in 2013 benadrukt dat de illegale handel in wildlife moet worden behandeld als zware criminaliteit (serious crime); een misdrijf dat bestraft dient te worden met een maximale vrijheidsstraf van ten minste vier jaar of meer. 6 Kortom, het perspectief op de betrokken actoren in de handel is behoorlijk veranderd in de afgelopen twee decennia: van opportunisten en toeristen die per ongeluk een dierproduct meenemen, naar georganiseerde misdaad die de hele handelsketen controleert. In dit artikel zal de illegale handel in wildlife besproken worden en in het bijzonder de verwevenheid tussen de onder- en bovenwereld. Wat maakt deze handel eigenlijk aantrekkelijk voor criminele netwerken, waar komt de vraag vandaan en wie zijn er betrokken bij deze handel? Bestaan de actoren echt uit een van de twee tegenpolen, toeristen of opportunisten versus georganiseerde misdaad, of is er ook sprake van een derde variant? En hoe schadelijk is deze vorm van criminaliteit eigenlijk? 5 CITES (the Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora) is een internationaal wettelijk raamwerk dat de handel in wilde dieren en planten reguleert door middel van CITESvergunningen. 6 CITES Secretary-General welcomes adoption of UN Commission on Crime Prevention and Criminal Justice draft resolution recognizing wildlife crime as a serious crime, CITES 26 April, CPS , nr. 38

3 De verwevenheid tussen de onder- en bovenwereld in de wildlife handel 2. Van arme landen naar het rijke westen In het algemeen behoren de landen van herkomst tot arme landen met rijke natuurbronnen. Verschillende studies identificeerden Afrikaanse en Zuidoost-Aziatische landen als de belangrijkste landen van herkomst van illegale wildlife (Rosen & Smith, 2010; UNODC, 2010; World Bank, 2008; Lawson & Vines, 2014). Overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen in ontwikkelingslanden zou de vraag uit ontwikkelde landen beantwoorden (Roe, 2002; Duffy, 2010). Op basis van inbeslagnemingen in de Europese Unie (EU) blijkt dat het merendeel van de illegale handel inderdaad afkomstig is uit relatief arme Afrikaanse en Zuidoost-Aziatische landen (Van Uhm, 2016). Een uitzondering vormt de illegale handel in reptielproducten uit de Verenigde Staten. De Noord-Afrikaanse landen lijken een belangrijke rol te spelen in de handel in levende dieren zoals reptielen en apen naar de EU, mede vanwege de geografische voordelen; de Straat van Gibraltar biedt de mogelijkheid om een snelle oversteek te maken bijvoorbeeld van Tanger in Marokko naar Algeciras in Spanje. Daarnaast zijn China, Thailand en Vietnam belangrijke exporteurs van illegale (ingrediënten voor) traditionele Chinese medicijnen en reptielproducten, terwijl kaviaar voornamelijk vanuit Rusland wordt gesmokkeld naar de EU (Figuur 1). 7 Figuur 1: Herkomstlanden van inbeslagnemingen in de EU tussen Bron: Van Uhm, 2016 Het is bekend dat de georganiseerde criminaliteit goed gedijt in zwakke staten en in regio s waar de overheid er niet in slaagt om effectief het geweldsmonopolie toe te passen (Bovenkerk, 2003). Stroperij vindt veelal plaats in dergelijke, voor criminele netwerken aantrekkelijke, gebieden. Op basis van veldwerk in de herkomstgebieden van wildlife vinden bijvoorbeeld de afgelegen stroperijgebieden van de steur voor kaviaar plaats in Dagestan in de Kaukasus dat een hoge mate van werkloosheid 7 Naast de Verenigde Staten zijn Thailand, China, Rusland, Vietnam en Marokko als top exporteurs van illegale wildlife aangemerkt op basis van inbeslagnemingen. CPS , nr

4 Daan van Uhm kent. Reptielen en Berberapen worden gesmokkeld via het Rifgebergte in Noord- Marokko dat traditioneel bekend staat als smokkelaarsparadijs in de context van armoede. Terwijl dieren bestemd voor Chinese medicijnen via de Gouden Driehoek in Zuidoost-Azië, een van de meest onderontwikkelde gebieden in de regio, getransporteerd worden. Het is niet vreemd dat in dergelijke gebieden overlap met andere vormen van criminaliteit plaatsvindt. Zo is de Kaukasus een belangrijke regio voor wapens, drugs en mensenhandel (e.g. Arasli, 2007), het Rifgebergte staat bekend als poort van Europa in relatie tot het smokkelen van hasj en immigranten (e.g. Lehtinen, 2008; Soddu, 2006) en de Gouden Driehoek is berucht om de bloeiende opiumhandel (e.g. Zhang & Chin, 2011). De sociaaleconomische achtergrond van deze regio s biedt een broedplaats voor criminele netwerken. In tegenstelling tot de relatief arme herkomstgebieden, bevindt de afzetmarkt van de illegale handel zich van oudsher in welvarende (Westerse) landen. Hoewel de focus van internationale handhaving zich voornamelijk richt op de herkomstlanden, is Europa een van de belangrijkste afzetmarkten (Engler & Parry-Jones, 2007). Een bekend verschijnsel doet zich voor: de illegale handel wordt aangedreven door de vraag uit het rijke Westen (Passas, 2000), terwijl de beschuldigende vinger wordt gericht op de herkomstlanden (Boekhout van Solinge, 2010). Zowel grote luchthavens in Europa (bijvoorbeeld Schiphol, Londen, Frankfurt) en grote havens (bijvoorbeeld Antwerpen, Rotterdam, Hamburg) als gevoelige grensgebieden in Zuid-Europa (zoals Spanje) en Oost-Europa (zoals Polen en Bulgarije) bieden mogelijkheden om de handel Europa binnen te smokkelen. Aangezien vrij verkeer mogelijk is zonder grenscontroles sinds het Schengenverdrag en de interne EU-handel als één markt voor wildlife wordt gezien, weten handelaren precies op welke luchthavens regelmatig wordt gecontroleerd, en op welke niet of nauwelijks. Bovendien is hen bekend in welk land de grootste kans is om een invoervergunning te verkrijgen op valse gronden (Van Uhm, 2012b). Ook blijkt de EU een belangrijke rol te spelen als handelsknooppunt; zo faciliteert de EU bijvoorbeeld doorvoer van ivoor, neushoornhoorn en schubdieren van Afrika naar Azië (voornamelijk China) en het Midden- en Verre Oosten (IFAW, 2013; Europese Commissie, 2014). Voornamelijk veel zendingen met reptielproducten, zoals krokodillenleer, traditionele Chinese medicijnen vaak op basis van tijgerbotten, musk of saiga antilopehoorns of kaviaar en beschermde koralen worden illegaal geïmporteerd. Terwijl de afzetmarkt van levende dieren in de EU voornamelijk bestaat uit reptielen zoals schildpadden, en vogels als papegaaien en zangvogels (Van Uhm, 2016). 8 Niet alleen lijkt er zo nu en dan overlap te zijn met andere illegale handelspraktijken, zoals de drugshandel, maar de smokkel van wilde dieren maakt ook gebruik van een modus operandi vergelijkbaar met die van drugshandelaren (Warchol et al., 2003;. Elliott, 2011; South & Wyatt, 2011; Van Uhm, 2012a; 2012b). Zo worden vogels en reptielen letterlijk vastgebonden aan de benen of verstopt in het ondergoed. Zo dacht in 2011 een Nederlander de douane te kunnen misleiden met een speciaal geprepareerde onderbroek waar een tiental kolibries ter waarde van duizenden euro s in werd gesmokkeld. 9 Daarnaast worden dieren ook gebruikt om drugs te verbergen of wordt de smokkelwaar gepaard gesmokkeld. Zo werd cocaïne gesmokkeld in condooms in boa constrictors, werden exotische vogels in beslag 8 Aangezien er geschat wordt dat slechts 10% van alle illegale wildlife smokkelwaar in beslag wordt genomen (Stiles et al., 2013), weerspiegelen de inbeslagnemingen slechts een fractie van de illegale handel; een groot deel van de handel wordt niet geregistreerd of ontdekt, het zogenaamde dark number (Coleman & Moynihan, 1996). 9 Kolibriesmokkelaar aangehouden op Schiphol, Algemeen Dagblad, 9 November CPS , nr. 38

5 De verwevenheid tussen de onder- en bovenwereld in de wildlife handel genomen samen met methamfetamine en smokkelde men slagtanden van olifanten samen met hasj (ECOSOC, 2002; Wyler & Sheikh, 2008). Desalniettemin lijkt de meeste handel naar de EU niet gepaard te gaan met drugs of andere illegale artikelen, maar gespecialiseerd te zijn in bepaalde diersoorten en producten daarvan. 3. Van illegaal naar legaal De betrokkenheid van illegale actoren is, naast geografische aantrekkingskrachten, te verklaren vanuit een rationeel oogpunt: terwijl de prioriteit laag is en de pakkans klein vanuit de handhaving, zijn de winsten hoog. Een kilo neushoornhoorn is momenteel meer waard dan goud en cocaïne en sinds de import van vogels, naar aanleiding van de vogelgriep, aanzienlijk bemoeilijkt is, zijn sommige vogels duizenden euro s waard op de zwarte markt (Van Uhm, 2012a; 2012b). Maar wie houden zich bezig met deze handel? Zijn dat toeristen en opportunisten of is het de georganiseerde misdaad? Uiteraard zijn er toeristen die op luchthavens gecontroleerd worden en waarbij dieren of dierproducten in beslag worden genomen. Ook zijn er inmiddels voldoende indicatoren van de betrokkenheid van criminele organisaties in de wildlife handel. Maar is er niet ook sprake van een derde variant die uit het oog wordt verloren? Bij het bestuderen van criminaliteit wordt traditioneel gekeken naar de overtreders uit lager sociaaleconomische klassen. Denk hierbij aan het plegen van straatcriminaliteit zoals diefstal en inbraak. Machtige en grote bedrijven zijn voor een lange tijd buiten schot gebleven (Sutherland, 1940; 1983; Coleman, 1997; Friedrichs, 1996). De orthodoxe criminologie, maar ook de handhaving, heeft meestal meer aandacht voor misdaden van de machtelozen en negeert misdaden van de machtige spelers. Lynch en Stretesky (2003; 2014) en Ruggiero en South (2010; 2013) wezen al op machtige bedrijven die in het bijzonder betrokken zijn bij het plegen van milieudelicten die veelal worden afgedaan met boetes of waarschuwingen. De term vuileboordencriminaliteit werd geïntroduceerd om te illustreren dat in veel Europese landen zakelijke ondernemers profiteren van de juridische structuren om hoeveelheden te veranderen of certificaten te vervalsen in de afvalindustrie (Ruggiero & South, 2010). Zou het niet zo kunnen zijn dat de derde variant in de illegale handel in wildlife bestaat uit bedrijven of legale actoren? Inderdaad, ook in de illegale handel in dieren blijken regelmatig legale bedrijven betrokken te zijn bij dergelijke praktijken (e.g. Cook et al., 2002; Lyon & Natusch, 2011). Dit beeld wordt bevestigd op basis van de statistieken: een groot deel van de geregistreerde daders in Europa (>30%) blijkt ook legaal te handelen in wildlife (Van Uhm, 2016). De daders bestaan bijvoorbeeld uit legale dierhandelaren, dierentuinen, circussen, antiquairs, mode handelsbedrijven en fokkers van exotisch dieren. Daarnaast spelen bijvoorbeeld restaurants ook een rol als afnemers van illegale wildlife, zoals zwarte kaviaar (Siegel & Van Uhm, 2014). Vergelijkbaar met de wapen-, kunst- en autohandel waar legale ondernemingen illegale activiteiten uitvoeren (e.g. Spapens, 2008; Tijhuis, 2006; Siegel, 2013), lijkt de verwevenheid in de wildlife handel eveneens prominent naar voren te komen. Op basis van twee casestudies wordt de verwevenheid tussen de onderwereld en bovenwereld in de illegale wildlife handel geïllustreerd. CPS , nr

6 Daan van Uhm 3.1. Het witwassen van zwarte kaviaar Op welke wijze kan een bedrijf illegaal verkregen kaviaar witwassen? Om te beginnen is er vanwege de afname van de steurpopulatie zo goed als geen kaviaar van wilde steuren toegestaan op de markt. Daarentegen is vanaf begin jaren 2000 een groeiend aantal steurkwekerijen opgericht. Cijfers laten een duidelijke trend van afnemende hoeveelheden wilde kaviaar en toenemende aantallen legale kweekkaviaar zien (Bronzi & Rozenthal, 2012). In principe zou men kunnen stellen, vanuit een natuurbeschermingsoptiek, dat kwekerijen de wildvang tegen kunnen gaan door kweekkaviaar op de markt te introduceren. Echter, deze kwekerijen kunnen ook als witwasmachines worden gebruikt. Zo verschijnen steeds meer kwekerijen op merkwaardige plaatsen, zoals gekweekte steur uit de rivier de Volga in Rusland of de Donau in Bulgarije, waar de wilde steur ook zwemt. Verschillende incidenten hebben uitgewezen dat de verkoop van kweekkaviaar van deze kwekerijen mogelijkheden biedt om de kweekkaviaar aan te vullen met goedkopere illegale wilde kaviaar (Kecse-Nagy, 2011; Jahrl, 2013). 10 Op basis van observaties van de auteur zijn deze mogelijkheden aannemelijk: bij twee kwekerijen werden slechts enkele steuren gesignaleerd terwijl de desbetreffende bedrijven jaarlijks meer dan een halve ton aan kaviaar zouden produceren. 11 Ten tweede worden CITEScertificaten die verplicht zijn om kaviaar (of andere wildlife) te mogen verhandelen gebruikt om illegale handel af te schermen. Nadat een bekende Nederlandse importeur een partij legale kaviaar had geïmporteerd met een invoervergunning werd de helft onderhands teruggestuurd en vervolgens aangevuld met illegaal verkregen kaviaar om te exporteren (Siegel & Van Uhm, 2014). Stel een kaviaarhandelaar heeft een invoervergunning voor 500 kg kaviaar, maar gebruikt deze vergunning om 250 kg illegaal verkregen kaviaar te exporteren. Op deze wijze is een deel van de illegale kaviaar witgewassen. Op het moment dat de kaviaar toch in beslag wordt genomen, is er overigens ook nog een risico dat betrokkenen uit het criminele circuit de handel komen afdwingen: na een grote inbeslagname van kaviaar uit Rusland begin zijn de medewerkers van het CITES-bureau in Dordrecht bezocht door de Russische maffia die de kaviaar kwam opeisen. 13 In een andere gelegenheid hebben Russen in een zwarte Mercedes op wacht gestaan voor het huis van een inspecteur om hem te intimideren (AID, 2009). Ten slotte is de verwevenheid van de handel niet alleen illustratief in de context van betrokken legale kaviaarhandelaren en kwekerijen, maar ook bij de verkoop van illegaal verkregen kaviaar door restaurants en Russische winkels. Dit voorbeeld weerspiegelt de betrokkenheid van legale actoren in de illegale handel, maar ook de inbedding van criminele bendes in de legale handel Papegaaitje leef je nog? In de vogelhandel is het algemeen bekend dat de handel in ringen, die de legale herkomst van een beschermde vogel aan horen te tonen, floreert. Het ringsysteem is opgezet vanuit de achterliggende redenering dat vogels met een pootring in gevangenschap gekweekt zijn, omdat de ringen alleen bij hele jonge vogels aan zouden zijn te brengen. In de 10 Het kan soms wel 25 jaar duren voordat een steur kuit schiet in gevangenschap. 11 Persoonlijke observatie bij kwekerijen in Rusland: Ikryanoye op 17 maart 2014 en Babayurt regio op 24 september Bijna kilo kaviaar werd in beslag genomen. 13 Persoonlijk gesprek, voormalig beleidsmedewerker CITES-bureau, 23 juni 2015; inspecteur NVWA, 25 september CPS , nr. 38

7 De verwevenheid tussen de onder- en bovenwereld in de wildlife handel realiteit kunnen de eenvoudig te verkrijgen ringen, waaraan vogelhoudersverenigingen bij de verstrekking overigens ook verdienen, worden gebruikt om illegaal gevangen vogels wit te wassen. Ringen worden bijvoorbeeld doorgezaagd en opnieuw aangebracht, de binnendiameter wordt vergroot of grotere ringen worden gebruikt zodat deze om de poot van een volwassen illegale vogel passen. De vogels kunnen vervolgens de legale handelsmarkt betreden. Zo zijn er voorbeelden van vogelhouders met slechts enkele vogels die honderden ringen aanvragen (Van Kreveld, 2007). In een gesprek met een van de grootste vogelhandelaren in Europa die onlangs schuldig is verklaard aan grootschalige illegale dierenhandel binnen een criminele organisatie, 14 benadrukte hij gebruik te maken van de regels hoewel hij zich bewust was van de illegale herkomst van de vogels. Op het moment dat de papieren origineel zijn of het ringetje om het pootje zit is de vogel legaal. Zo werkt het systeem nou eenmaal. 15 Een andere verwevenheid met de bovenwereld werd tijdens de zitting benadrukt als de dierentuinroute : de geïmporteerde dieren leken bestemd voor een dierentuin die betrokken was bij het proces, maar gingen in werkelijkheid naar andere afnemers. Maar wat gebeurt er eigenlijk als een illegaal verhandelde vogel in beslag wordt genomen? In Nederland wordt bij de inbeslagname van levende beschermde dieren over het algemeen contact opgenomen met contracthouders van het Ministerie van Economische Zaken. Desbetreffende bonafide opvangcentra krijgen dan betaald door het ministerie voor de opvang van de desbetreffende dieren. Echter, een opvangcentrum kan ook mogelijkheden voor illegale handel bieden. Een paar jaar geleden verdwenen in een opvangcentrum voor papegaaien merkwaardig genoeg hoge aantallen vogels; gemiddeld zou 60 procent van de vogels dood zijn gegaan binnen drie jaar. Het centrum zou de papegaaien via de achterdeur verkopen en de papegaaien vervolgens als overleden registreren. Om de schijndood te legaliseren werden de vogels ingewisseld voor goedkope ingevroren vogels Symbiose tussen de onder- en bovenwereld Uit de voorgaande casestudies blijkt dat ook legale actoren in de illegale handel in wildlife een belangrijke rol kunnen spelen. Enerzijds legale bedrijven die producten mengen met illegale producten, certificaten misbruiken en pootringen aanpassen om wildlife te legaliseren, en anderzijds legale actoren die illegaal soorten verhandelen onder de toonbank of via de achterdeur. Deze casussen zijn geen uitzondering in de illegale handel in wildlife: er zijn tal van situaties waarbij dieren of dierproducten worden witgewassen door legaal geregistreerde bedrijven (Van Uhm, 2012b; 2014; Siegel & Van Uhm, 2014). Vanuit dit perspectief kan een deel van de illegale handel dat in handen is van legale actoren gezien worden als vorm van witteboordencriminaliteit (Sutherland, 1940; 1983) of organisatiecriminaliteit waarbij strafbare feiten worden gepleegd door bedrijven of personen binnen het bedrijf (Sutherland, 1940; Braithwaite, 1984). Kenmerkend aan deze vormen van criminaliteit is dat de daders veelal bestuursrechtelijk en civielrechtelijk worden aangepakt, terwijl misdaden gepleegd door daders uit lagere sociale milieus veelal via het strafrecht worden vervolgd. Zodoende worden misdrijven gepleegd door desbetreffende bedrijven vaak niet beschouwd als serieuze misdrijven (Zaitch, Boekhout 14 Na een uitvoerig strafrechtelijk onderzoek is hij veroordeeld tot een gevangenisstraf van 15 maanden, waarvan 5 maanden voorwaardelijk en geldboete van 2000 euro en een eerder voorwaardelijk opgelegde boete van euro. 15 Interview 29 maart 2013 te Woerden. 16 Gesprekken met de bovenregionale milieurecherche in Nederland in 2013 en 2014, zie ook Papegaaitje leef je nog, NRC handelsblad, 31 maart CPS , nr

8 Daan van Uhm van Solinge & Müller, 2014). De aandacht gericht op grote criminele organisaties die sommige facetten van de handel in wildlife in handen zouden hebben, leidt mogelijk de aandacht af van de legale actoren die betrokkenen zijn in de illegale handel. Dit kan in de context van lage prioriteit geheel uit het zicht verdwijnen. 5. Illegale praktijken en gevaren in de handhaving Niet alleen gedijt georganiseerde misdaad goed in zwakke staten en regio s, ook zijn de handhavers of overheidsambtenaren vaak gevoelig voor corruptie. Jarenlang heeft bijvoorbeeld een Nederlander op Madagaskar zowel omkoop geld betaald aan het CITES-bureau Madagaskar voor het afgeven van certificaten voor dieren, als de douane omgekocht. 17 Op basis van veldwerk in Marokko, Rusland en China bleken wildlife handelaren vaak directe contacten te hebben met handhavers. Zo kochten handelaren in apen uit Marokko regelmatig douaniers om voor Dirham (20-50 euro), werden inbeslaggenomen neushoornhoorns door de Chinese politie doorverkocht aan handelaren van traditionele Chinese medicijnen en werkte de politie in Dagestan (Rusland) samen met de kaviaarhandelaren ten behoeve van wederzijdse voordelen. 18 Een ander belangrijk knelpunt in de handhaving is de lage prioriteit. Hoewel het in de lijn der verwachting zou liggen dat de prioriteit aanzienlijk zou toenemen naar aanleiding van de bestempeling als serieuze misdaad, is dit tot op heden niet het geval in West-Europese lidstaten zoals Nederland en België. Vergeleken met andere vormen van serieuze criminaliteit houden slechts een beperkt aantal handhavers zich bezig met illegale wildlife handel. Daarnaast kunnen niet beschermde soorten erg lijken op beschermde soorten, maar ook kan het lastig zijn om een dier dat in gevangenschap is gekweekt te onderscheiden van een dier uit het wild. Oftewel de handhaving heeft te kampen met weinig prioriteit en een vraag naar veel vereiste expertise. Bovendien blijkt in de praktijk dat de intensiteit waarmee de illegale handel wordt gehandhaafd afhankelijk is van de inzet van enkele enthousiaste individuen (Van Uhm, 2012b). Juist deze expertise kan ook een gevaar zijn, aangezien specialisten binnen de handhaving of specialisten die vergunningen verstrekken niet incidenteel liefhebbers van bepaalde diersoorten zijn. In dergelijke gevallen is het risico aanwezig dat, bewust of onbewust, andere belangen een rol kunnen spelen. Zo kunnen bijvoorbeeld actoren in de illegale handel douaniers kennen die ook zelf een functie hebben in de legale handel of kunnen relaties met opvangcentra of botanische tuinen resulteren in jarenlange illegale handelsstromen. Deze interactie tussen de boven- en onderwereld resulteert dan in complexe situaties, de illegale handelaren komen dan namelijk wel erg dichtbij: het zijn personen van hoog of respectabele status (Helmkamp et al., 1996). 6. Criminalisering en schadelijkheid Zoals aangegeven in de inleiding van dit artikel wordt de illegale handel in wildlife sinds kort beschouwd als een serieus misdrijf. Dit hoeft echter niet te betekenen dat de handhaving of betrokken actoren in de handel dat ook zo zien. Integendeel, handhavers, maar ook handelaren blijken de illegale activiteiten juist niet als serieuze vorm van 17 Zaak Rosey, 1996, pagina Op basis van veldwerk in Rusland, China, Marokko tussen CPS , nr. 38

9 De verwevenheid tussen de onder- en bovenwereld in de wildlife handel criminaliteit te zien. Dit is niet vreemd aangezien activiteiten die jarenlang legaal waren van de een op de andere dag strafbaar kunnen worden. Het interview met de veroordeelde vogelhandelaar is illustrerend omdat de handel slechts om een paar vogeltjes zou gaan die niet volgens de regels geïmporteerd werden. Zijn perspectief, maar ook die van andere actoren, op de schadelijkheid van deze activiteit kan fundamenteel verschillen met de maatschappelijke normen. Precies deze schadelijkheid van menselijke activiteiten is belangrijk voor groene criminologen, aangezien criminaliteit niet een eenduidig begrip is, maar afhankelijk is van de sociale constructie. Dit betekent dat de strafbaarheid afhankelijk is van de wettelijke definities van crimineel gedrag die bepaald worden door wetgevers en politici. Deze definities kunnen in de loop der tijd veranderen in de context van de veranderende morele normen en waarden (Hulsman, 1986). Zo zijn er schadelijke activiteiten die niet door de wet strafbaar zijn gesteld, terwijl de schadelijkheid van andere strafbaar gestelde activiteiten wordt betwist (Brants, 2013). Kortom, hoewel schadelijkheid een belangrijk beginsel is van het strafrecht, is niet al het schadelijk gedrag gecriminaliseerd. Dit is ook zichtbaar in de handel in wildlife: veel natuurlijke hulpbronnen worden geëxploiteerd zonder regulering (Boekhout van Solinge, 2010; Wyatt, 2013). Kijkend naar de schadelijkheid van hoge prioriteitscriminaliteiten, zoals inbraak of diefstal, gaat het over het algemeen om producten die ongewild veranderen van eigenaar. Aangezien we gehecht zijn geraakt aan deze producten, zoals televisies en mobiele telefoons, is de gevoelsmatige schade aanzienlijk. Echter, hoe ziet de schade van de wildlife handel er dan uit? Met de opkomst van groene criminologie overstijgt de focus de grenzen van de orthodoxe criminologie met haar definities van criminaliteit (Beirne & South, 2007; White, 2008; Lynch & Stretesky, 2014). Het schadebeginsel wordt uitgebreid met soorten en ecosystemen als slachtoffers van (menselijke) activiteiten in het algemeen en de symbiose tussen mens en natuur in het bijzonder (South, 1998; White, 2008; 2011). Vanwege de kunstmatige grenzen van het strafrecht, begonnen kritische criminologen de sociale schade te bestuderen (e.g. Hillyard et al., 2004; Hillyard & Tombs 2007). Vanuit antropocentrische perspectief 19 kan de handel in wildlife zeer schadelijk zijn voor de lokale gemeenschappen. De stroperij vindt plaats in onderontwikkelde regio s in regenwouden waar de arme lokale bevolking leeft van de natuurlijke hulpbronnen (bv. Martin & Martin, 2006; Duffy, 2010; Boekhout van Solinge, 2010). Indirect zijn zij slachtoffers van een daling van economische zekerheid en een bedreiging van welzijn (Wyatt, 2013). Maar ook kunnen schadelijke activiteiten terugslaan op het Westen (Beck, 1999). Uitbraken van zoönosen (infectieziekten van dieren die voor mensen besmettelijk zijn) zoals de vogelgriep, SARS of Ebola die kunnen worden verspreid door de wildlife handel of het verdwijnen van potentiële medicijnen met de reductie in soorten, illustreren hoe gevaarlijke indirecte schade kan zijn voor de bestemmingslanden (Brooks-Moizer et al., 2008; Bell et al., 2004). Vanuit een groen criminologisch perspectief is de balans in een ecosysteem en de schade tegen dieren van belang. De symbiose of ecologische interactie van soorten laat zien dat het verdwijnen van keystone species, soorten die in het bijzonder een belangrijke rol vervullen in het ecosysteem, kan resulteren in het uitsterven van andere soorten of zelfs het ineenstorten van een ecosysteem. Ten slotte kan de schade voor diersoorten of individuele soorten aanzienlijk zijn, in het bijzonder 19 Bij het antropocentrisme wordt de mens als het hoofdzakelijke slachtoffer beschouwd. CPS , nr

10 Daan van Uhm voor dieren in kleine populaties in de context van genetische variëteit, maar ook voor individuele dieren (Van Uhm, 2015). In vergelijking tot traditionele vermogensdelicten, zoals diefstal of inbraak, kan de prioriteit vanuit dit perspectief disproportioneel zijn. Zeker in de context waarin criminele bendes en bedrijven op grote schaal betrokken zijn in de exploitatie van natuurlijke hulbronnen die in een rap tempo van de aarde verdwijnen: soorten per jaar sterven uit als gevolg van menselijke activiteiten (e.g. Leakey & Lewin, 1995). 7. Conclusie De illegale handel in wildlife betreft tegenwoordig een serieuze vorm van criminaliteit waar diverse directe en indirecte schadelijke activiteiten mee gepaard gaan. De geografische en economische aantrekkelijke herkomstgebieden worden belaagd door een tal van actoren: van toeristen of opportunisten tot georganiseerde criminaliteit en legale actoren die betrokken zijn bij illegale handelspraktijken. In dit artikel ligt de nadruk op de laatste categorie waarbij de verstrengeling van de onder- en bovenwereld is vormgegeven op basis van voorbeelden uit zowel de legale, als de illegale handel. Zo maken legale actoren, zoals wildlife handelaren, dierentuinen, opvangcentra, kwekerijen en restaurants gebruik van de mogelijkheden om illegale handel wit te wassen of onder de toonbank te verkopen. Terwijl de legaal geregistreerde handelaren vaak de mazen in de wet benutten om illegale handel te importeren zonder dat dit wordt opgemerkt. Hoewel Europa bekend staat als een van de belangrijkste afzetmarkten en de schade veelomvattend en omvangrijk is, weten deze actoren vaak de dans te ontspringen. De aanpak in Europese landen, zoals Nederland en België, heeft namelijk te kampen met lage prioriteit, capaciteit en expertise in vergelijking tot andere serieuze vormen van criminaliteit. In de context van soorten die in een rap tempo uitsterven en daarmee gepaard gaande exorbitant hoge prijzen op de zwarte markt, is de verwevenheid tussen de onder- en bovenwereld niet verwonderlijk. Bibliografie Algemene Inspectie Dienst (2009). Tactische analyse kaviaar. Dienst Opsporing Informatie & Analyse. Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Arasli, J. (2007). The Rising Wind: Is the Caucasus Emerging as a Hub for Terrorism, Smuggling, and Trafficking? Connections: The Quarterly Journal, 6, Beck, U. (1999). World Risk Society. Cambridge, Polity Press. Beirne, P. & South, N. (eds.) (2007). Issues in green criminology: Confronting Harms Against Environments, Humanity and Other Animals. Cullompton: Willan. Bell, D., Robertson, S. & Hunter, P.R. (2004). Animal origins of SARS coronavirus: possible links with the international trade in small carnivores. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 359, Boekhout van Solinge, T. (2010). Deforestation crimes and conflicts in the Amazon. Critical Criminology, 18(4), Boekhout van Solinge, T. (2012). Ontbossing en criminologie. Justitiële Verkenningen, 28(2), CPS , nr. 38

11 De verwevenheid tussen de onder- en bovenwereld in de wildlife handel Bovenkerk, F. (2003). Misdaadprofielen. Amsterdam: Meulenhoff. Braithwaite, J. (1984). Corporate Crime in the pharmaceutical Industry. London: Routledge & Kegan Paul. Brants, C. (2013). De sociale constructie van criminaliteit. In M. Boone & C. Brants (eds.), Criminologie en strafrecht. Den Haag: Boom Lemma uitgevers. Bronzi, P. & Rosenthal, H. (2014). Present and future sturgeon and caviar production and marketing: A global market overview. Journal of Applied Ichthyology, 30(6), Brooks-Moizer, F., Roberton, S.I., Edmunds, K. & Bell, D. (2008). Avian influenza H5N1 and the wild bird trade in Hanoi, Vietnam. Ecology and Society, 14(1), 28. Coleman, J.W. (1997). The Criminal Elite: Understanding White-Collar Crime. New York: MacMillan. Cook, D., Roberts, M. & Lowther, J. (2002). The International Wildlife Trade and Organised Crime: A Review of the Evidence and the Role of the UK. Wolverhampton, University of Wolverhampton. Duffy, R. (2010). Nature Crime: How we re getting conservation wrong. New Haven: Yale University Press. Economic and Social Council United Nations (2002). Progress made in the implementation of Economic and Social Council resolution 2001/12 on illicit trafficking in protected species of wild flora and fauna. Economic and Social Council United Nations (2003). Illicit trafficking in protected species of wild flora and fauna and illicit access to genetic resources, report of the Secretary-General, 4 March 2003 (E/CN.15/2003/8). Economic and Social Council United Nations (2005). Illicit trafficking in protected species of wild flora and fauna. Report of the Secretary-General, 17 March 2005 (E/ CN.15/2005/1). Elliott, L. (2011). Transnational environmental crime: applying network theory to an investigation of illegal trade, criminal activity and law enforcement responses. Canberra: The Australian National University. Engler, M. & Parry-Jones, R. (2007). Opportunity or threat: The role of the European Union in global wildlife trade, Brussel. Traffic Europe. Friedrichs, D. (1996). Trusted criminals: White collar crime in contemporary society. Wadsworth: Cengage Learning. Fro hlich, T. (2003). Organised environmental crime in the EU Member States. Freiburg, Max-Planck-Institute for Foreign and International Criminal Law. Helmkamp, J., Ball, R. & Townsend, K. (1996). Definitional dilemma: Can and should there be a universal definition of white collar crime. Morgantown: National White Collar Crime Center. Hillyard, P. & Tombs, S. (2007). From crime to social harm? Crime, law and social change, 48(1-2), Hillyard, P., Pantazis, C., Tombs, S. & Gordon, D. (eds.) (2004). Beyond Criminology. Taking Harm Seriously. London: Pluto Press. CPS , nr

12 Daan van Uhm Hulsman, L.H.C. (1986). Critical criminology and the concept of crime. Crime, Law and Social Change, 10(1), IFAW (2013). Criminal nature: The Global Security Implications of the Illegal Wildlife Trade. International Fund for Animal Welfare. Jahrl, J. (2013). Illegal Caviar Trade in Bulgaria and Romania Results of a Market Survey on Trade in Caviar from Sturgeons (Acipenseridae). Vienna: WWF Austria & Traffic. Kecse-Nagy, K. (2011). Trade in Sturgeon Caviar in Bulgaria and Romania overview of reported trade in caviar, Budapest: Traffic. Lawson, K. & Vines, A. (2014). Global Impacts of the Illegal Wildlife Trade: The costs of crime, insecurity and institutional erosion. Chatham house. Leakey, R., & Lewin, R. (1995). The Sixth Extinction. London: Weidenfeld and Nicolson. Lehtinen, T. (2008). At the Gates of El Dorado: Micro-dynamics in the Transnational Border Area Between Northern Morocco and Europe. Afro-Regions, nr Lynch, J.M. & Stretsky, B.P. (2003). The Meaning of Green: Contrasting Criminological Perspectives. Theoretical Criminology, 7(2). Lynch, M.J. & Stretesky, P.B. (2014). Exploring green criminology: Toward a green criminological revolution. Farnham: Ashgate Publishing. Lyons, J.A. & Natusch, D. J. (2011). Wildlife laundering through breeding farms: illegal harvest, population declines and a means of regulating the trade of green pythons (Morelia viridis) from Indonesia. Biological Conservation, 144(12), Martin, E.B. & Martin, C. (2006). Insurgency and poverty: recipe for rhino poaching in Nepal. Pachyderm, 41, Passas, N. (2000). Global anomie, dysnomie, and economic crime: Hidden consequences of neoliberalism and globalization in Russia and around the World. Social Justice, Roe, D. (2002). Making a killing or making a living: wildlife trade, trade controls, and rural livelihoods (No. 6). IIED. Rosen, G.E. & Smith, K.F. (2010). Summarizing the evidence on the international trade in illegal wildlife. EcoHealth, 7(1), Ruggiero, V. & South, N. (2010). Green criminology and dirty collar crime. Critical criminology, 18(4), Ruggiero, V. & South, N. (2013). Green criminology and crimes of the economy: Theory, research and praxis. Critical Criminology, 21(3), Siegel, D. (2013). Mobile Banditry: East and Central European Itinerant Criminal Groups in the Netherlands. Eleven International Publishing. Siegel, D. & Van Uhm, D.P. (2014). Zwarte kaviaar. Criminele netwerken, illegale handel en de bedreiging van de steur. Justitiële verkenningen, 30(2), Soddu, P. (2006). Ceuta and Melilla: Security, Human Rights and Frontier Control. Institut Europeu de la Mediterrània (eds.), IEMED Mediterranean Yearbook Med, South, N. (1998). A Green field for criminology? A proposal for a perspective. Theoretical Criminology, 2(2), CPS , nr. 38

13 De verwevenheid tussen de onder- en bovenwereld in de wildlife handel South, N. & Wyatt, T. (2011). Comparing illicit trades in wildlife and drugs: an exploratory study. Deviant Behavior, 32, Søyland, S. (2000). Criminal Organisations and Crimes against the Environment-a desktop study. Turin: United Nations Interregional Crime and Justice Research Institute. Spapens, A.C.M. (2008). De logistiek en aanpak van illegale vuurwapenhandel binnen de EU-landen. Justitiële verkenningen, 4(8), Sutherland, E. (1940). White-Collar Criminality. American Sociological Review, 5, Sutherland, E. (1983). White Collar Crime: The Uncut Version. New Haven: Yale University. Tijhuis, A.J.G. (2006). Transnational crime and the interface between legal and illegal actors: The case of the illicit art and antiquities trade. Nijmegen: Wolf Legal Publishers. United Nations Office on Drugs and Crime (2010). The Globalization of Crime: A Transnational Organized Crime Threat Assessment. Vienna, United Nations Office on Drugs and Crime. Van Kreveld, A.R. (2007). Gekweekt met de vangkooi. Verkenning naar illegale praktijken in de handel in wilde Europese vogels in Nederland. Vogelbescherming Nederland en Stroming. Van Uhm, D.P. (2012a). Organised Crime in the Wildlife Trade. Centre for Information and Research on Organised Crime Newsletter, 10(2), 2-4. Van Uhm, D.P. (2012b). De illegale handel in beschermde diersoorten. Justitiële verkenningen, 28(2), Van Uhm, D.P. (2014). Criminaliteit en traditionele Chinese medicijnen. Proces, 93(2), Van Uhm, D.P. (2015). Towards moral principles regarding non-human animals: a green criminological perspective. In J.A.E. Vervaele et al. (eds.), Overarching views of crime and deviancy. Rethinking the legacy of the Utrecht School. Den Haag: Eleven International Publishing. Van Uhm, D.P. (2016). Illegal trade in wildlife and harms to the World. In A.C.M. Spapens, R. White & W. Huisman (eds.), Environmental Crime in Transnational Context. Farnham: Ashgate Publishing. Warchol, G.L. (2004). The transnational illegal wildlife trade. Criminal justice studies, 17(1), White, R. (2008). Crimes against nature: Environmental criminology and ecological justice. Devon: Willan Publishing. White, R. (2011). Transnational environmental crime: Toward an eco-global criminology. Londen: Routledge. World Bank (2008). What s Driving the Wildlife Trade? A Review of Expert Opinion on Economic and Social Drivers of the Wildlife Trade and Trade Control Efforts in Cambodia, Indonesia, Lao PDR, and Vietnam. Washington DC: The World Bank. Wyatt, T. (2013). Wildlife trafficking: A deconstruction of the crime, the victims, and the offenders. Basingstoke: Palgrave Macmillan. CPS , nr

14 Daan van Uhm Wyler, L.S. & Sheikh, P.A. (2008). International illegal trade in wildlife: threats and US policy. Congressional Research Service report for Congress. Wyler, L.S. & Sheikh, P.A. (2013). International illegal trade in wildlife: threats and US policy. Congressional Research Service report for Congress. Zaitch, D., Boekhout van Solinge, T. & Müller, G. (2014). Harms, crimes and natural resource exploitation: A green criminological and human rights perspective on land-use change. Conflicts over Natural Resources in the Global South. CRC Press. Zhang, S. & Chin, K. (2011). Ants moving houses. Cross-border drug trafficking in the Golden Triangle. Routledge handbook of international criminology. Londen: Routledge. 54 CPS , nr. 38