KNMI next klimaatscenario s. Bernadet Overbeek Gé Verver

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "KNMI next klimaatscenario s. Bernadet Overbeek Gé Verver"

Transcriptie

1 KNMI next klimaatscenario s Bernadet Overbeek Gé Verver

2 Inhoud 1. Totstandkoming klimaatscenario s 2. Keuzes KNMI next scenario s 3. Afstemming met gebruikers 4. Vragenronde: wensen uit beleid

3 Klimaatscenario s zijn consistente en plausibele beelden van een mogelijk toekomstig klimaat confectie: geschikt voor een zo een breed mogelijke gebruikersgroep 3

4 Waarom nieuwe klimaatscenario s? veel nieuwe resultaten van wereldwijd klimaatonderzoek talrijke vragen over klimaatverandering uit de maatschappij aantal scenariogebruikers neemt sterk toe gebruikers stellen hogere eisen 4

5 C Totstandkoming klimaatscenario s IPCC-AR4 AR5 KNMI next 06 scenario s voor Nederland Gebaseerd op IPCC, regionale modellen en waarnemingen mondiale temperatuur verandering extreme scenario s (kans<5%) W+ W +2 C scenario G+ G Temperatuur NL: +3 C Neerslag NL: +7% Tijdreeksen/Voorbeeldjaren Gecombineerde grootheden kansdichtheid temperatuurverandering IPCC Assessment Report (AR5) in 2013 concentratiepaden ipv emissies KNMI rekent met mondiaal model EC Earth 5

6 Keuzes KNMI next scenario s Welke scenario s? Alleen plausibele of ook extreme scenario s (met een kleinere kans) Mitigatiescenario's (bv. 2 C doelstelling) Welke variabelen? Tijdsresolutie / ruimteresolutie / tijdshorizon Alleen gemiddelden + enkele extremen Tijdreeksen Realistische opeenvolging van weerstoestanden (dag-op-dag en jaar-op-jaar) Realistische (extreme) events / voorbeeldjaren (zoals bv. zomer 2003) Kansuitspraken? 6

7 Voorbeeld kansverwachting UKCP09 Verandering gemiddelde neerslag kansdichtheid KNMI 06 Scenario s G G + W W+ winter Probabilistische UKCP09 projecties (East-UK) KNMI 06 Scenario s (NL) Verandering neerslag in % kansdichtheid KNMI 06 Scenario s W+ G+ G W zomer Verandering neerslag in % (Medium scenario) winter W+ W G + G KNMI 06 Scenario s W+ W G + G Verandering neerslag in % Jaar 7

8 Keuze: kansuitspraken Voordelen: Betere risicoanalyse Grotere keuzevrijheid voor gebruikers Nadelen: Hoge rekenkosten Véél informatie/ onoverzichtelijk Minder consistentie tussen gebruikers Een kansverdeling per scenario/variabele heeft weinig zin als: de grootste onzekerheden zitten in de IPCC uitgangspunten de grootste onzekerheden zitten in de mogelijke gevolgen de range aan klimaatverandering, die de scenario s weergeven, geen factor is in beleid 8

9 Keuze: kansuitspraken Per scenario Alleen voor de meest waarschijnlijke scenario s: bijvoorbeeld: scenario A 15%, B 30%, C 30%, D 15% Voor waarschijnlijke scenario s plus voor enkele extreme scenario s Per variabele Zoals nu: enkele voorgeschreven extremen: Warmste zomerdag (herhalingstijd 1 jaar) Hoeveelheid uurlijkse neerslag met een herhalingstijd van 1, 10 en 100 jaar Alleen het gemiddelde +/- standaardafwijking en/of de mediaan en het 90% percentiel Een volledige verdeling van de kansen of herhalingstijden 9

10 Afstemming met gebruikers KNMI onderzoeksteam klimaatscenario s Projectteam Wensen klimaatscenario s Gebruikers Interviews Presentaties Workshops Nieuwsbrief

11 Afstemming met gebruikers Aanvullen gebruikersnetwerk Consultatie doelgroepen: workshops

12 Workshops wensen klimaatscenario s Thema s 3 maart 2010 Stad en water (23) Landelijk gebied en water (24) Waterveiligheid (29) 1 april 2010 Gezondheid en Recreatie (16) Energie, Bouw, Verkeer (17) Landbouw en Natuur (18) 12

13 Workshops wensen klimaatscenario s Opzet: Overzicht wensen o.b.v. ervaringen & inzendingen Tijdens workshop: fine-tuning overzicht & prioritering wensen Wensen: Inhoudelijke keuzes Timing Presentatie/ communicatie Begeleiding bij het gebruik 13

14 Vragenronde: specifieke wensen uit beleid 14

15 Tot slot Wij zijn graag bereikbaar voor reactie: Gé Verver Bernadet Overbeek

16 Inleiding, deel 2 Hoe willen wij u bij KNMI next betrekken? Doel van de workshop Discussie onderwerpen 1

17 Hoe willen wij u bij KNMI next betrekken? KNMI onderzoeksteam klimaatscenario s Projectteam Wensen klimaatscenario s Gebruikers Interviews Presentaties Workshops Nieuwsbrief

18 Het doel van deze workshop Afstemmen vraag en aanbod KNMI next scenario s: Inhoudelijke discussie onderwerpen Later: Wensen over de presentatie van de KNMI next scenario s Wensen over de begeleiding bij het gebruik van de scenario s o.a. nieuwe scenario s verwerken in Klimaatwijzer van VROM, Deltaprogramma etc. 3

19 Workshops wensen klimaatscenario s Discussiegroepen 3 maart 2010 Stad en Water Landelijk gebied en Water Waterveiligheid 1 april 2010 Gezondheid en Recreatie Energie, Bouw, Verkeer Landbouw en Natuur 4

20 Discussie onderwerpen 1: Weergave van onzekerheden in klimaatverandering Vast staat: scenario s, dus niet hele kansverdeling per variabele kansdichtheid KNMI 06 Scenario s G G + W W+ winter Voordeel scenario s: consistentie tussen de variabelen Verandering neerslag in % Extra opties in KNMI next: Naast plausibele, ook extreme scenario s Per scenario een beter beeld van de natuurlijke variatie in variabelen 5

21 Natuurlijke variatie in KNMI 06 de gemiddelde winterdag temperatuur de koudste winterdag temperatuur de warmste winterdag temperatuur 6 winterdag temperatuur

22 Natuurlijke variatie en onzekerheid in klimaat in KNMI 06 verandering van de gemiddelde winterdag temperatuur verandering van de koudste winterdag temperatuur verandering van de warmste winterdag temperatuur 7 winterdag temperatuur

23 Natuurlijke variatie en onzekerheid in klimaat opties KNMI next Natuurlijke variatie: Meer punten op de kansverdeling binnen een scenario Onzekerheid in klimaatverandering: Naast plausibele ook extreme scenario s? de gemiddelde winterdag temperatuur de koudste winterdag temperatuur de warmste winterdag temperatuur 8 winterdag temperatuur

24 Het nut van kansuitspraken Voordelen: Betere risicoanalyse Geschikt voor een grote gebruikersgroep Nadelen: Minder consistentie tussen gebruikers Hoge rekenkosten Véél informatie/ onoverzichtelijk Een kansuitspraak heeft weinig zin als deze geen rol speelt in beleid: de grootste onzekerheid zit in het gevolg andere factoren dan klimaat zijn belangrijker de klimaatverandering klein is (of juist heel groot) 9

25 Discussie onderwerpen (vervolg) 1: Weergave van onzekerheden in klimaatverandering 2: Mitigatiescenario's (bv. 2 C doelstelling) 3: Nieuwe klimaatvariabelen 4: Tijdsresolutie: getallen per dag, per uur, kwalitatief per minuut. Waar zit de gevoeligheid? Ander beleid als kans op extreme droogte per dag toeneemt? Of pas als deze 1 of 2 weken aanhoudt? 5: Ruimteresolutie: in ieder geval kust/zee, eventueel: zand/klei, stad/platteland (droogte, neerslag), IJsselmeer (wind) 10

26 Discussie onderwerpen (vervolg) 6: Tijdshorizon: : Nadruk in tijdreeksen op: Realistische opeenvolging dag op dag en jaar op jaar waarden (per variabele) Consistentie tussen variabelen Events (storm)/ voorbeeldjaren (de zomer van 2003) 11

27 12

28 Workshop wensen klimaatscenario s Discussiegroepen Gezondheid & Recreatie Groenzaal/Vening Meinesz-zaal Energie, Bouw, Verkeer Buys Ballotzaal (DEZE ZAAL) Landbouw & Natuur Bleekerzaal 13

29 Energie, Bouw, Verkeer Thema s: Energie: Bouw: Verkeer: Behoefte/vraag, opwekking Constructies, Locatie, Isolatie Trein, Scheepvaart, Luchtvaart, Wegvervoer, Wegconstructie Per thema Ervaringen KNMI 06 scenario s, tekortkomingen, Nieuwe toepassingen in de toekomst?. Inhoudelijke discussie onderwerpen 14

30 Ervaringen KNMI 06 scenario s Nieuwe ontwikkelingen in de sector Energie: behoefte/vraag en opwekking Energiebehoefte: verwarming & koeling -temperatuur, wind Opwekking: fossiel, biomassa, zon, elektriciteit, wind - wind (ri.+snelheid) - zonneschijn (gemiddelde per seizoen?) - temperatuur koelwater (T lucht & waterstand/waterafvoer) (link met waterkwaliteit) 15

31 Ervaringen KNMI 06 scenario s Nieuwe ontwikkelingen in de sector Bouw (Constructies, Locatie, Isolatie) Constructies: - windbelasting - sneeuwval - temperatuur - zonneschijn - luchtvochtigheid Tijdreeks: transformatie van het Test Reference Year (TRY) met uurlijkse data (T, RH, Windsnelheid, Staling(direct&diffuus)) Ruimtelijke resolutie (nu voor 3 stations een TRY) Kansverdeling/herhalingstijden:meer extreme omstandigheden? 16

32 Ervaringen KNMI 06 scenario s Nieuwe ontwikkelingen in de sector Verkeer (Trein, Scheepvaart, Luchtvaart, Wegvervoer, Wegconstructie) Trein: -? Scheepvaart: -Neerslag Stroomgebieden (vaardiepte) Luchtvaart: -mist/zicht, smog/geluidsoverlast, hagel, wind (sn.+ri), sneeuw Wegvervoer: -kans op gladheid (T, Neerslag), storm, extreme neerslag vorst/dooi overgangen, aantal droge/warme periodes Wegconstructie: idem Hoe worden klimaatscenario s gebruikt? Wat wordt gemist in de KNMI 06 scenario s? Geen tijdreeksen maar verandering van frequentie van voorkomen van extremen? 17

33 Tijdreeksen Statistiek Scenario 1 Scenario 2 Vragen Welke scenario s? Welke variabelen? Welke tijdsresolutie? Welke ruimtelijke resolutie? Welke tijdshorizon? Welke lengte vd tijdreeks?.? Voorbeeldjaar Event 18

34 Ervaringen KNMI 06 scenario s Nieuwe ontwikkelingen in de sector Energie: behoefte/vraag en opwekking Energiebehoefte: verwarming & koeling -temperatuur, wind Opwekking: fossiel, biomassa, zon, elektriciteit, wind - wind (ri.+snelheid) - zonneschijn (gemiddelde per seizoen?) - temperatuur koelwater (T lucht & waterstand/waterafvoer) (link met waterkwaliteit) 19

35 Ervaringen KNMI 06 scenario s Nieuwe ontwikkelingen in de sector Bouw (Constructies, Locatie, Isolatie) Constructies: - windbelasting - sneeuwval - temperatuur - zonneschijn - luchtvochtigheid Tijdreeks: transformatie van het Test Reference Year (TRY) met uurlijkse data (T, RH, Windsnelheid, Staling(direct&diffuus)) Ruimtelijke resolutie (nu voor 3 stations een TRY) Kansverdeling/herhalingstijden:meer extreme omstandigheden? 20

36 Ervaringen KNMI 06 scenario s Nieuwe ontwikkelingen in de sector Verkeer (Trein, Scheepvaart, Luchtvaart, Wegvervoer, Wegconstructie) Trein: -? Scheepvaart: -Neerslag Stroomgebieden (vaardiepte) Luchtvaart: -mist/zicht, smog/geluidsoverlast, hagel, wind (sn.+ri), sneeuw Wegvervoer: -kans op gladheid (T, Neerslag), storm, extreme neerslag vorst/dooi overgangen, aantal droge/warme periodes Wegconstructie: idem Hoe worden klimaatscenario s gebruikt? Wat wordt gemist in de KNMI 06 scenario s? Geen tijdreeksen maar verandering van frequentie van voorkomen van extremen? 21

37 Tijdreeksen Statistiek Scenario 1 Scenario 2 Vragen Welke scenario s? Welke variabelen? Welke tijdsresolutie? Welke ruimtelijke resolutie? Welke tijdshorizon? Welke lengte vd tijdreeks?.? Voorbeeldjaar Event 22

38 Programma : Inleiding : Discussie : Pauze : Terugkoppeling : Afsluiting : Borrel 23

39 Wat wordt er met uw inbreng van vandaag gedaan? KNMI rapport over Gebruikers Wensen: eind van het jaar, gebaseerd op deze workshops en eerdere ervaringen Directe terugkoppeling naar onderzoeksteam klimaatscenario s Terugkoppeling tot 2013 Nieuwsbrief / Workshops In een later stadium wensen voor presentatie/communicatie Wensen? Nuttige KNMI-contactpersonen zijn de portefeuillehouders: Gezondheid: Rob Sluijter (sluijter@knmi.nl) Water: Theo van Stijn (stijnv@knmi.nl) Verkeer: Marcel Molendijk (molendij@knmi.nl) 24

40 Programma : Inleiding : Discussie : Pauze : Terugkoppeling : Afsluiting : Borrel 25

KNMI next klimaatscenario s. Bernadet Overbeek Gé Verver

KNMI next klimaatscenario s. Bernadet Overbeek Gé Verver KNMI next klimaatscenario s Bernadet Overbeek Gé Verver Inhoud 1. Totstandkoming klimaatscenario s 2. Keuzes KNMI next scenario s 3. Afstemming met gebruikers 4. Vragenronde: wensen uit beleid Klimaatscenario

Nadere informatie

Inventarisatie van wensen voor klimaatscenario s. Bernadet Overbeek Gé Verver

Inventarisatie van wensen voor klimaatscenario s. Bernadet Overbeek Gé Verver Inventarisatie van wensen voor klimaatscenario s Bernadet Overbeek Gé Verver Inhoud 1. Aanleiding 2. Doel 3. Toelichting op scenario s 4. Onze vragen Aanleiding voor inventarisatie van wensen Nieuwe KNMI

Nadere informatie

tijdreeksen voor de toekomst

tijdreeksen voor de toekomst Klimaatverandering, klimaatscenario s en tijdreeksen voor de toekomst J. Bessembinder J. Beersma, KNMI Opzet presentatie Definitie klimaat en klimaatscenario s Mondiale en regionale klimaatscenario s Relatie

Nadere informatie

Klimaatscenario s, bandbreedtes en gebruik daarvan. Janette Bessembinder e.v.a.

Klimaatscenario s, bandbreedtes en gebruik daarvan. Janette Bessembinder e.v.a. Klimaatscenario s, bandbreedtes en gebruik daarvan Janette Bessembinder e.v.a. Opzet Waarom klimaatscenario s Bandbreedte extreme neerslag Transformatie Gebruik klimaatscenario s Klimaatscenario s Klimaatscenario

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Wat kunnen we in Nederland verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering) en het broeikaseffect? Waargenomen klimaatverandering KNMI 06 klimaatscenario

Nadere informatie

KNMI 06 klimaatscenario s

KNMI 06 klimaatscenario s KNMI 06 klimaatscenario s Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario s Mogelijke

Nadere informatie

Op weg naar de volgende generatie KNMI klimaatscenario s Albert Klein Tank et al.

Op weg naar de volgende generatie KNMI klimaatscenario s Albert Klein Tank et al. Op weg naar de volgende generatie KNMI klimaatscenario s Albert Klein Tank et al. Agenda waarom klimaatscenario s voor NL? hoe komen ze tot stand? wat veroorzaakt de spreiding in de klimaatprojecties?

Nadere informatie

Klimaatinformatie op maat. De juiste data voor elke sector

Klimaatinformatie op maat. De juiste data voor elke sector Klimaatinformatie op maat De juiste data voor elke sector Klimaatinformatie voor adaptatie De Nederlandse overheid, kennisinstellingen en bedrijven werken hard aan klimaatadaptatie: het aanpassen aan de

Nadere informatie

Klimaat Services. Opzet presentatie

Klimaat Services. Opzet presentatie Klimaat Services J. Bessembinder Opzet presentatie Basis voor klimaat-services Voorbeelden confectie Voorbeelden maatwerk Basis confectie en maatwerk : tijdreeksen voor de toekomst Activiteiten binnen

Nadere informatie

Klimaat in de 21 e eeuw

Klimaat in de 21 e eeuw Klimaat in de 21 e eeuw Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd en voor Nederland Mogelijke

Nadere informatie

KNMI 06 klimaatscenario s

KNMI 06 klimaatscenario s KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1

Nadere informatie

Klimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger

Klimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger Klimaatveranderingstand van de wetenschap Prof Wilco Hazeleger Achtergrond Wetenschap kan nooit absolute zekerheden bieden Het klimaatsysteem is complex Beperkingen in kennis en waarnemingen Beleid wil

Nadere informatie

Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI

Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI Klimaatverandering in Nederland Aanvullingen op de KNMI 06 scenario s Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI De KNMI klimaatscenario s voor Nederland uit 2006

Nadere informatie

Nieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a.

Nieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a. Nieuwe KNMI klimaatscenario s Nieuwe KNMIklimaatscenario s 2006 2006 Janette Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Klimaatverandering Waargenomen veranderingen Wat zijn klimaatscenario s? Huidige en nieuwe

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa

Nadere informatie

Klimaatscenario s. Bart van den Hurk (KNMI/IMAU) HOVO klimaatscenario s

Klimaatscenario s. Bart van den Hurk (KNMI/IMAU) HOVO klimaatscenario s Klimaatscenario s Bart van den Hurk (KNMI/IMAU) Kijken in de toekomst? Een greep uit de onzekerheden Het klimaatsysteem is te complex om te bevatten waarnemingen van alle relevante processen en feedbacks

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Welke extremen kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Wat kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in

Nadere informatie

Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten?

Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en

Nadere informatie

klimaatscenarios klimaatscenarios De KNMI 06

klimaatscenarios klimaatscenarios De KNMI 06 De KNMI 06 klimaatscenarios klimaatscenarios wat zijn ze? hoe worden ze gemaakt? waarin verschillen ze van de vorige? Bart van den Hurk, Geert Lenderink, Aad van Ulden, Janette Bessembinder, Franziska

Nadere informatie

De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden

De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden Bart van den Hurk KNMI 2006 2009 2011 2014 KNMI 06 8 jaar verder IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007 IPCC, 2013 IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007

Nadere informatie

Van klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh

Van klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh Van klimaatscenario's naar klimaatverwachtingen: hoe betrouwbaar zijn klimaatmodellen? Geert Jan van Oldenborgh Inhoud Scenario's versus verwachtingen Betrouwbaarheid Seizoensverwachtingen Klimaatmodellen

Nadere informatie

Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland

Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering

Nadere informatie

ENQUETE. Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering. Retourneer deze enquête a.u.b. aan:

ENQUETE. Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering. Retourneer deze enquête a.u.b. aan: ENQUETE Inventarisatie van wensen m.b.t. gegevens over klimaatverandering Binnen het BSIK-programma "Klimaat voor Ruimte" (website: http://www.klimaatvoorruimte.nl/) wordt veel aandacht besteed aan de

Nadere informatie

Klimaat, -verandering en -scenario s

Klimaat, -verandering en -scenario s Klimaat, -verandering en -scenario s Janette Bessembinder et al. Opzet presentatie Wat is klimaat en klimaatverandering Waargenomen veranderingen Klimaatscenario s Klimaatdienstverlening 1 Wat is klimaat?

Nadere informatie

Klimaatverandering in internationaal perspectief

Klimaatverandering in internationaal perspectief Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens

Nadere informatie

De KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen

De KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen De KNMI 14 klimaatscenario s Neerslag en neerslagextremen Geert Lenderink KNMI 26 mei 2014: presentatie KNMI14 scenario s De Basis: het 5de IPCC rapport van WG1 (2013) 1. Kennis m.b.t. globale klimaatverandering

Nadere informatie

klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk

klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen

Nadere informatie

9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s. neerslag en potentiele verdamping. Aad van Ulden en Geert Lenderink

9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s. neerslag en potentiele verdamping. Aad van Ulden en Geert Lenderink 9:30 Inleiding ochtendvoorzitter Gerbrand Komen 9:45 Overzicht van de KNMI 06 klimaatscenario s Bart van den Hurk 10:15 Constructie van scenario s voor temperatuur, neerslag en potentiele verdamping Aad

Nadere informatie

Nationaal Water Model Wat is dat en waarom willen we het? Jeroen Ligtenberg en Edwin Snippen

Nationaal Water Model Wat is dat en waarom willen we het? Jeroen Ligtenberg en Edwin Snippen Nationaal Water Model Wat is dat en waarom willen we het? Jeroen Ligtenberg en Edwin Snippen 14-juni-2016 Programma Waarom Nationaal Water Model? Historie Basisprognoses Wat is het Nationaal Water Model?

Nadere informatie

Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014

Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject

Nadere informatie

KNVWS Delft. Overzicht

KNVWS Delft. Overzicht Het klimaat in de afgelopen en komende 100 jaar KNVWS Delft 17 oktober 2017 Peter Siegmund KNMI Overzicht Het klimaat van de afgelopen 100 jaar: temperatuur, neerslag, diversen Het broeikaseffect Klimaatmodellen

Nadere informatie

Klimaatscenario s voor Vlaanderen, en impact op de waterhuishouding

Klimaatscenario s voor Vlaanderen, en impact op de waterhuishouding Vlaamse Klimaatconferentie: Adaptatie, 26.5.2011, Antwerpen Klimaatscenario s voor Vlaanderen, en impact op de waterhuishouding Johan Brouwers Dienst Milieurapportering - MIRA, Vlaamse Milieumaatschappij

Nadere informatie

-Klimaatverandering, klimaatscenario s en gevolgen voor beleid en beheer-

-Klimaatverandering, klimaatscenario s en gevolgen voor beleid en beheer- Klimaatverandering; wat komt er op ons af? -Klimaatverandering, klimaatscenario s en gevolgen voor beleid en beheer- Het klimaat in Nederland gaat veranderen. Op dit moment is dat nog niet te merken. De

Nadere informatie

RISICOSIGNALERING Extreme kou

RISICOSIGNALERING Extreme kou RISICOSIGNALERING Extreme kou Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut INLEIDING Extreme kou De temperatuur volgt een jaarlijkse cyclus die samenhangt met de zonnestand. Deze jaarlijkse cyclus is

Nadere informatie

KNMI: weer, klimaat en wateroverlast in bebouwd gebied

KNMI: weer, klimaat en wateroverlast in bebouwd gebied KNMI: weer, klimaat en wateroverlast in bebouwd gebied Janette Bessembinder et al. Opzet presentatie Wat is en doet het KNMI? Oorzaken wateroverlast in bebouwd gebied Waarnemen: hoe doen we dat? Waargenomen

Nadere informatie

3 november 2014. Inleiding

3 november 2014. Inleiding 3 november 2014 Inleiding In 2006 publiceerde het KNMI vier mogelijke scenario s voor toekomstige veranderingen in het klimaat. Het Verbond van Verzekeraars heeft vervolgens doorgerekend wat de verwachte

Nadere informatie

Conferentie Kennis voor Klimaat. WORKSHOP Afwegingskader voor het klimaatbestendig inrichten van Nederland

Conferentie Kennis voor Klimaat. WORKSHOP Afwegingskader voor het klimaatbestendig inrichten van Nederland Conferentie Kennis voor Klimaat WORKSHOP Afwegingskader voor het klimaatbestendig inrichten van Nederland Vz: Cees Moons Organisatie: Aad Sedee & Aalt Leusink 27 november 2008 Context Adaptatieprogramma

Nadere informatie

Schaling neerslagstatistiek korte duren obv Stowa (2015) en KNMI 14

Schaling neerslagstatistiek korte duren obv Stowa (2015) en KNMI 14 Schaling neerslagstatistiek korte duren obv Stowa (2015) en KNMI 14 Van: Jules Beersma (KNMI) (mmv Geert Lenderink en Adri Buishand) Aan: Paul Fortuin (RWS-WVL) 20161214 (definitief) Inleiding RWS-WVL

Nadere informatie

Nederlandse droogteperiodes vanaf 1906 in beeld Bart Vreeken, Logboekweer.nl

Nederlandse droogteperiodes vanaf 1906 in beeld Bart Vreeken, Logboekweer.nl Nederlandse droogteperiodes vanaf 1906 in beeld Bart Vreeken, Logboekweer.nl 6 augustus 2018 Dit is een voorlopige versie. De methode kan nog verbeterd en de droogte van 2018 is nog niet ten einde. Commentaar

Nadere informatie

Factsheet KNMI waarschuwingen temperatuur

Factsheet KNMI waarschuwingen temperatuur Factsheet KNMI waarschuwingen temperatuur Factsheet Temperatuur figuur 1 Schematisch overzicht van hoogste maximum- en minimumtemperaturen in De Bilt, gebaseerd op metingen over het tijdvak 1901- Risicosignalering

Nadere informatie

Klimaatverandering & schadelast. April 2015

Klimaatverandering & schadelast. April 2015 Klimaatverandering & schadelast April 2015 Samenvatting Het Centrum voor Verzekeringsstatistiek, onderdeel van het Verbond, heeft berekend in hoeverre de klimaatscenario s van het KNMI (2014) voor klimaatverandering

Nadere informatie

RISICOSIGNALERING Storm

RISICOSIGNALERING Storm RISICOSIGNALERING Storm Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut INLEIDING Storm Er is sprake van storm (9 Beaufort) bij een gemiddelde wind van 75-88 km/uur (21m/s), van zware storm (10 Beaufort)

Nadere informatie

Veranderend weer en klimaatverandering

Veranderend weer en klimaatverandering Veranderend weer en klimaatverandering Mensen reageren op het weer. Trek je een T-shirt aan of wordt het een trui? Ga je met de tram omdat het regent, of neem je de fiets omdat het toch droog blijft? Is

Nadere informatie

Deltascenario s. Deltaprogramma

Deltascenario s. Deltaprogramma Deltaprogramma Deltascenario s Verkenning van mogelijke fysieke en sociaaleconomische ontwikkelingen in de 21 ste eeuw op basis van KNMI 06- en WLO-scenario s, voor gebruik in het Deltaprogramma 2011-2012

Nadere informatie

RISICOSIGNALERING Hitte

RISICOSIGNALERING Hitte RISICOSIGNALERING Hitte Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut INLEIDING Hitte De temperatuur volgt een jaarlijkse cyclus die samenhangt met de zonnestand. Deze jaarlijkse cyclus is duidelijk zichtbaar

Nadere informatie

Klimaat in de 21 e eeuw vier scenario s voor Nederland

Klimaat in de 21 e eeuw vier scenario s voor Nederland Postadres: Postbus 21, 373 AE De Bilt Bezoekadres: ilhelminalaan 1 Telefoon 3-22 6 911, Telefax 3-22 1 47 www.knmi.nl Meer informatie? Voor meer informatie over de nieuwe klimaatscenario s voor Nederland,

Nadere informatie

Klimaatadaptatie. Charles Aangenendt

Klimaatadaptatie. Charles Aangenendt Klimaatadaptatie Charles Aangenendt Adaptatie Ruimte en Klimaat 2006: start Nationaal Programma Adaptatie Ruimte en Klimaat (ARK) Doel: klimaatbestendig maken van ruimtelijke inrichting lange termijn:

Nadere informatie

Welkom bij TAHMO! In deze les maken de leerlingen kennis met het TAHMO-project. Weerstation, TAHMO, zusterschool, weer, klimaat

Welkom bij TAHMO! In deze les maken de leerlingen kennis met het TAHMO-project. Weerstation, TAHMO, zusterschool, weer, klimaat Welkom bij TAHMO! In deze les maken de leerlingen kennis met het TAHMO-project. Weerstation, TAHMO, zusterschool, weer, klimaat 12-16 jaar Aardrijkskunde, Wiskunde, Economie, Natuurkunde 1 uur In deze

Nadere informatie

Inventarisatie van gebruikerswensen voor klimaatinformatie

Inventarisatie van gebruikerswensen voor klimaatinformatie Inventarisatie van gebruikerswensen voor klimaatinformatie J. Bessembinder, B. Overbeek, G. Verver De Bilt, 2011 Technical report; TR-317 Inventarisatie van gebruikerswensen voor klimaatinformatie Versie

Nadere informatie

Het klimaat verandert, wat nu?

Het klimaat verandert, wat nu? Het klimaat verandert, wat nu? Lesley De Cruz, Rozemien De Troch Koninklijk Meteorologisch Instituut De Limburgse Klimaattop, 18 september 2017 De Cruz et al. (KMI) Klimaatverandering 20170918 1 / 23 1

Nadere informatie

Wind en regen in de toekomst - wat zeggen de KNMI'14 scenario's?

Wind en regen in de toekomst - wat zeggen de KNMI'14 scenario's? Wind en regen in de toekomst - wat zeggen de KNMI'14 scenario's? Andreas Sterl (KNMI) wind hurricanes (orkanen) regen zicht + mist weer van de toekomst Achtergrond: CO 2 en temperatuurstijging Stijging

Nadere informatie

Overzicht en karakteristieken klimaatrisico s Nederland. Willem Ligtvoet

Overzicht en karakteristieken klimaatrisico s Nederland. Willem Ligtvoet Overzicht en karakteristieken klimaatrisico s Nederland Willem Ligtvoet Kader: Nationale Adaptatiestrategie (begin 2016) Gevraagd: breed overzicht klimaateffecten en aangrijpingspunten voor beleid Aanvulling

Nadere informatie

Delta Scenario s. Sneakpreview: Storylines and the next generation scenario's, Free Huizinga en Arnout Feijt, KNMI

Delta Scenario s. Sneakpreview: Storylines and the next generation scenario's, Free Huizinga en Arnout Feijt, KNMI Prometheus stole fire, the symbol of knowledge, from Mount Olympus and gave it to mankind Delta Scenario s Planbureau voor de Leefomgeving, Centraal Planbureau, Deltares, KNMI, WUR-LEI Overzicht Deltascenario's

Nadere informatie

Een academisch perspectief op de droogte van de zomer 2018

Een academisch perspectief op de droogte van de zomer 2018 Een academisch perspectief op de droogte van de zomer 2018 Imme Benedict Bron: Jannes Wiersema Meteorologie en Luchtkwaliteit Vakgroep Wie ben ik? 2010 2013 BSc Bodem, water en atmosfeer 2013 2015 MSc

Nadere informatie

Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries,

Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries, Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries, 28-09-2017 Opbouw 1. Context KNMI scenario s kosten en risico s 2. Effecten hittestress, droogtestress, wateroverlast

Nadere informatie

RISICOSIGNALERING Droogte

RISICOSIGNALERING Droogte RISICOSIGNALERING Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut IEIDING heeft invloed op de groei van planten en gewassen, op de grondwaterstanden en daarmee indirect op bijvoorbeeld energiebedrijven

Nadere informatie

MaxXfan Klimaatsontwikkelingen van de afgelopen decennia

MaxXfan Klimaatsontwikkelingen van de afgelopen decennia Klimaatsontwikkelingen van de afgelopen decennia Geschreven door: Raymond van Benthem In opdracht van: Inleiding De jaren 1990, 1999 en 2000 voeren de lijst aan van warme jaren sinds 1901. Direct daarna

Nadere informatie

Factsheet KNMI waarschuwingen windstoten

Factsheet KNMI waarschuwingen windstoten Factsheet KNMI waarschuwingen windstoten Factsheet Windstoten figuur 1 In de winter waait het gemiddeld harder dan in de zomer. Een aantal zware stormen staat vermeld Bron: Bosatlas van het klimaat Risicosignalering

Nadere informatie

JAARRAPPORT WAARNEMINGEN ZEEBRUGGE METEOPARK 2014

JAARRAPPORT WAARNEMINGEN ZEEBRUGGE METEOPARK 2014 JAARRAPPORT WAARNEMINGEN ZEEBRUGGE METEOPARK 2014 Het Oceanografisch Meteorologisch Station (OMS) is sinds 2013 gehuisvest in het MRCC-gebouw aan het Maritiem Plein op Oostende Oosteroever. De waarnemingen

Nadere informatie

Zeespiegelmonitor 2018

Zeespiegelmonitor 2018 Zeespiegelmonitor 2018 Wat is de aanleiding van dit rapport? Jaarlijks rapporteren Deltares en HKV met de Zeespiegelmonitor over de zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust. De zeespiegel en het getij

Nadere informatie

Effecten van klimaatscenario s 2014 op de zoetwatervoorziening van Nederland Resultaten NWM basisprognoseberekeningen in 2016

Effecten van klimaatscenario s 2014 op de zoetwatervoorziening van Nederland Resultaten NWM basisprognoseberekeningen in 2016 Effecten van klimaatscenario s 2014 op de zoetwatervoorziening van Nederland Resultaten NWM basisprognoseberekeningen in 2016 Judith ter Maat, Joachim Hunink, Marjolein Mens, Edwin Snippen Kennisdag Zoetwater

Nadere informatie

Impact van klimaatverandering op hydrologie en de gevolgen voor overstromingen en watertekorten

Impact van klimaatverandering op hydrologie en de gevolgen voor overstromingen en watertekorten Impact van klimaatverandering op hydrologie en de gevolgen voor overstromingen en watertekorten Katrijn Holvoet, Thomas Vansteenkiste, Wouter Vanneuville, Patrick Willems 09-03-2010 Gent Inhoud Situering

Nadere informatie

Weer en water in de 21 e eeuw

Weer en water in de 21 e eeuw Weer en water in de 21 e eeuw Een samenvatting van het derde ipcc klimaatrapport voor het Nederlandse waterbeheer Het derde klimaatrapport van het ipcc 1 Waargenomen veranderingen in de 2 e eeuw t De mondiale

Nadere informatie

Kunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien?

Kunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien? Kunnen we variaties in het klimaatsysteem begrijpen en voorzien? Gerbrand Komen ex-knmi, IMAU 20 juni 2011 KNAW themabijeenkomst Wetenschappelijke modellen, wat kun je ermee? Met dank aan Wilco Hazeleger

Nadere informatie

Nieuwe statistieken: extreme neerslag neemt toe en komt vaker voor

Nieuwe statistieken: extreme neerslag neemt toe en komt vaker voor Nieuwe statistieken: extreme neerslag neemt toe en komt vaker voor Hans Hakvoort (HKV), Jules Beersma (KNMI), Theo Brandsma (KNMI), Rudolf Versteeg (HKV), Kees Peerdeman (Waterschap Brabantse Delta/STOWA)

Nadere informatie

Factsheet KNMI waarschuwingen regen

Factsheet KNMI waarschuwingen regen Factsheet KNMI waarschuwingen regen Factsheet Regen figuur 1 Maandgemiddelde neerslagsom en -duur De Bilt (1981-2010) Bron: Bosatlas van het klimaat Risicosignalering regen Wanneer het weer om extra oplettendheid

Nadere informatie

KNMI 14. klimaatscenario s. voor Nederland

KNMI 14. klimaatscenario s. voor Nederland KNMI 14 klimaatscenario s voor Nederland 2 Inhoudsopgave Kerncijfers 6 KNMI 14-klimaatscenario s samengevat 7 Inleiding 8 KNMI 14-klimaatscenario s 8 Waarom nu nieuwe scenario s? 8 Scenario s plus natuurlijke

Nadere informatie

Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019

Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019 Zoet is goed maar een beetje zout smaakt beter door Pier Vellinga *) Spaarwater eindsymposium Schouwburg de Harmonie, Leeuwarden, 12 maart 2019 Presentatie in drie delen: 1. Het klimaat verandert; wat

Nadere informatie

Meteorologische gegevens,

Meteorologische gegevens, Bron: KNMI (2010, 2011). Indicator 30 november 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Voor

Nadere informatie

KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK. Tabel 2.1 Schematisch overzicht van de trends in klimaatvariabelen, behandeld in dit hoofdstuk 16A

KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK. Tabel 2.1 Schematisch overzicht van de trends in klimaatvariabelen, behandeld in dit hoofdstuk 16A KLIMAATEFFECTSCHETSBOEK Tabel 2.1 Schematisch overzicht van de trends in klimaatvariabelen, behandeld in dit hoofdstuk 16A Hoofdstuk 2 Primaire klimaateffecten 2 PRIMAIRE KLIMAATEFFECTEN Tabel 2.1 geeft

Nadere informatie

De effecten van verdroging als gevolg van de klimaatwijziging en urbanisatie op oppervlaktewater

De effecten van verdroging als gevolg van de klimaatwijziging en urbanisatie op oppervlaktewater De effecten van verdroging als gevolg van de klimaatwijziging en urbanisatie op oppervlaktewater Prof. dr. ir. Patrick Willems KU Leuven Dept. Burgerlijke Bouwkunde Afdeling Hydraulica Vroegere klimaatscenario

Nadere informatie

Daniël Duwaer Frans Slaats Iris Verboven Sanne Verhagen

Daniël Duwaer Frans Slaats Iris Verboven Sanne Verhagen Daniël Duwaer Frans Slaats Iris Verboven Sanne Verhagen Wat zijn zonnevlekken? Iris Verboven Website Zonnevlekken Zonnevlekken en het klimaat Het Maunder Minimum Zonnvlekken vs. temperatuurverandering

Nadere informatie

Klimaatverandering in Nederland

Klimaatverandering in Nederland Klimaatverandering in Nederland Aanvullingen op de KNMI o6 scenario s Klimaatverandering in Nederland 1 Inhoud Samenvatting 1 Introductie 1.1 Doel en inhoud 1.2 KNMI 06 klimaatscenario s Voorspelbaarheid

Nadere informatie

KNMI 14. klimaatscenario s. voor Nederland

KNMI 14. klimaatscenario s. voor Nederland KNMI 14 klimaatscenario s voor Nederland 2 Inhoudsopgave Kerncijfers 6 KNMI 14-klimaatscenario s samengevat 7 Inleiding 8 KNMI 14-klimaatscenario s 8 Waarom nu nieuwe scenario s? 8 Scenario s plus natuurlijke

Nadere informatie

Klimaatadaptatie. Programmaplan duurzame en gezonde stad

Klimaatadaptatie. Programmaplan duurzame en gezonde stad Klimaatadaptatie Programmaplan duurzame en gezonde stad Inhoud Ons klimaat verandert Wat betekent het voor Nederland? De uitdagingen voor onze regio Wat doen we al in Helmond en waar dragen we aan bij?

Nadere informatie

KNMI'14 Toelichting transformatie tijdreeksen (versie )

KNMI'14 Toelichting transformatie tijdreeksen (versie ) KNMI'14 Toelichting transformatie tijdreeksen (versie 6-10-2015) Dit document geeft een beknopte toelichting op het transformatie-programma voor tijdreeksen en enkele aanwijzingen voor het gebruik. Wilt

Nadere informatie

Meteorologische gegevens,

Meteorologische gegevens, Bron: KNMI (2003, 2009). Indicator 2 februari 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De

Nadere informatie

Klimaatverandering, waterhuishouding en adaptatienoden in Vlaanderen

Klimaatverandering, waterhuishouding en adaptatienoden in Vlaanderen Klimaatverandering, waterhuishouding en adaptatienoden in Vlaanderen enkele aanvullende beschouwingen prof. dr. ir. Patrick Willems K.U.Leuven Afdeling Hydraulica Toekomstig klimaat? huidig klimaat: gematigd

Nadere informatie

De klimaatverandering: fabel of pure ernst?

De klimaatverandering: fabel of pure ernst? De klimaatverandering: fabel of pure ernst? Rozemien De Troch 1,2 1 Koninklijk Meteorologisch Instituut; 2 Departement Fysica en Astronomie, UGent Praatcafé Beweging.net, 20 maart 2015, Drongen R. De Troch

Nadere informatie

Memo. GASUNIE en NAM. Beste lezer,

Memo. GASUNIE en NAM. Beste lezer, Postadres: Postbus 201, 3730 AE De Bilt Bezoekadres: Wilhelminalaan 10 Telefoon 030-220 69 11, telefax 030-221 04 07 Memo GASUNIE en NAM Onderwerp Klimaatverandering en planning van capaciteit en volume

Nadere informatie

Gevolgen van klimaatverandering voor Nederland

Gevolgen van klimaatverandering voor Nederland Gastcollege door Sander Brinkman Haagse Hogeschool Climate & Environment 4 september 2008 Introductie Studie Bodem, Water en Atmosfeer, Wageningen Universiteit Beroepsvoorbereidendblok UNFCCC CoP 6, Den

Nadere informatie

Windbelasting op constructies

Windbelasting op constructies Windbelasting op constructies Onzekerheden verkleinen voor grotere veiligheid Chris Geurts, Raphael Steenbergen, Carine van Bentum, Nadieh Meinen Eerst even voorstellen TU Eindhoven; PhD (1997) Wind induced

Nadere informatie

NO, NO2 en NOx in de buitenlucht. Michiel Roemer

NO, NO2 en NOx in de buitenlucht. Michiel Roemer NO, NO2 en NOx in de buitenlucht Michiel Roemer Inhoudsopgave Wat zijn NO, NO2 en NOx? Waar komt het vandaan? Welke bronnen dragen bij? Wat zijn de concentraties in de buitenlucht? Maatregelen Wat is NO2?

Nadere informatie

Inleiding Applicatie Software - Statgraphics

Inleiding Applicatie Software - Statgraphics Inleiding Applicatie Software - Statgraphics Beschrijvende Statistiek /k 1/35 OPDRACHT OVER BESCHRIJVENDE STATISTIEK Beleggen Door een erfenis heeft een vriend van u onverwacht de beschikking over een

Nadere informatie

Ruimtelijke klimaatscenario s voor Vlaanderen. & Impact op overstromingen en droogte

Ruimtelijke klimaatscenario s voor Vlaanderen. & Impact op overstromingen en droogte Ruimtelijke klimaatscenario s voor Vlaanderen & Impact op overstromingen en droogte Prof. dr. ir. Patrick WILLEMS KU Leuven - Afdeling Hydraulica Klimaateffecten & -impacten Klimaateffecten & -impacten

Nadere informatie

Klimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers

Klimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers Klimaatverandering, kansen voor agrarische ondernemers Nationale Najaarsconferentie POP 3 Workshop Klimaatverandering en Landbouw Utrecht, 17 Nov. 2016 door Pier Vellinga Wetenschappelijk directeur Kennis

Nadere informatie

De effecten van verdroging als gevolg van de klimaatwijziging en urbanisatie op oppervlaktewater

De effecten van verdroging als gevolg van de klimaatwijziging en urbanisatie op oppervlaktewater De effecten van verdroging als gevolg van de klimaatwijziging en urbanisatie op oppervlaktewater Prof. dr. ir. Patrick Willems KU Leuven Dept. Burgerlijke Bouwkunde Afdeling Hydraulica Vroegere klimaatscenario

Nadere informatie

JAARRAPPORT WAARNEMINGEN ZEEBRUGGE METEOPARK 2004

JAARRAPPORT WAARNEMINGEN ZEEBRUGGE METEOPARK 2004 JAARRAPPRT AAREMIGE EEBRUGGE METEPARK 24 1) onneschijn onneschijn 2. 3 3 2. onneschijn in uren en minuten. 1. 2 2 1 Aantal dagen met zon.. januari februari maart april mei juni juli augustus september

Nadere informatie

Modelleren van turbulente warmte en vocht stromingen in de atmosfeer met behulp van warmtebeelden van het aardoppervlak.

Modelleren van turbulente warmte en vocht stromingen in de atmosfeer met behulp van warmtebeelden van het aardoppervlak. Modelleren van turbulente warmte en vocht stromingen in de atmosfeer met behulp van warmtebeelden van het aardoppervlak Wim Timmermans Modelleren van stroming in de lucht: wat Dit gaat over: Het vinden

Nadere informatie

Samenvatting 203 Klimaatverandering leidt volgens de voorspellingen tot een toename van de mondiale temperatuur en tot veranderingen in de mondiale waterkringloop. Deze veranderingen in de waterkringloop

Nadere informatie

Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces

Inleiding. Waarom Ruimtelijke adaptatie? Doel en afbakening van het klimaatatelier. Proces Betreft Verslag klimaatatelier Goirle Project Klimaatateliers Hart van Brabant Van ORG-ID / HydroLogic Aan Gemeente Goirle Datum 7 juni 2016 Inleiding In opdracht van de werkgroep Afvalwaterketen van de

Nadere informatie

Extreem weer en verkeer

Extreem weer en verkeer Overzicht wat is de aanleiding, waar wil je naartoe wat is je (beoogd) eindresultaat, en wat zijn tussenresultaten wat kun je straks wel wat je nu nog niet kan welke fase van je project zit je vervolgstappen

Nadere informatie

Gebruikersdag Waterwijzers. Rob Ruijtenberg 27 juni 2018

Gebruikersdag Waterwijzers. Rob Ruijtenberg 27 juni 2018 Gebruikersdag Waterwijzers Rob Ruijtenberg 27 juni 2018 Programma 10.00 Introductie Waterwijzers (Rob Ruijtenberg) 10.15 Achtergrond waterwijzer Natuur (Flip Witte) 11.00 Pauze 11.15 Achtergrond Waterwijzer

Nadere informatie

RISICOSIGNALERING Winterse neerslag

RISICOSIGNALERING Winterse neerslag RISICOSIGNALERING Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut INLEIDING Onder winterse neerslag verstaan we droge en natte sneeuw, hagel, en ijzel. Winterse neerslag kan in de herfst, winter en lente

Nadere informatie

NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik

NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit

Nadere informatie

Inleiding Applicatie Software - Statgraphics. Beschrijvende Statistiek

Inleiding Applicatie Software - Statgraphics. Beschrijvende Statistiek Inleiding Applicatie Software - Statgraphics Beschrijvende Statistiek OPDRACHT OVER BESCHRIJVENDE STATISTIEK Beleggen Door een erfenis heeft een vriend van u onverwacht de beschikking over een klein kapitaaltje

Nadere informatie

Hiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen?

Hiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen? Hiatus: is de mondiale opwarming aan het vertragen? In de periode 1998-2012 is de mondiale temperatuurtrend beduidend kleiner dan in de decennia ervoor. Deze trendbreuk wordt ook wel hiatus genoemd. De

Nadere informatie

Invloed van de klimaatverandering op hydrologische extremen in Vlaanderen

Invloed van de klimaatverandering op hydrologische extremen in Vlaanderen Invloed van de klimaatverandering op hydrologische extremen in Vlaanderen Patrick Willems K.U.Leuven - Afdeling Hydraulica i.s.m. Koninklijk Meteorologisch Instituut van België Lopend onderzoek CCI-HYDR

Nadere informatie