Dossier arbeidsongevallen:

Transcriptie

1 Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april 2012: Internationale Dag ter herdenking van de slachtoffers van arbeidsongevallen

2 Dossier arbeidsongevallen 28 april 2012 is de werelddag voor veilig en gezond werk. De vakbonden gedenken wereldwijd de slachtoffers van arbeidsongevallen. Inhoud 1. De evolutie van het totaal aantal arbeidsongevallen 1.1 Algemeen 1.2 De ontbrekende openbare sector 1.3 Onderaangifte door werkgevers van lichte ongevallen 1.4 De kans op een arbeidsongeval voor arbeiders en bedienden 1.5 De provinciale verdeling van het aantal arbeidsongevallen voor arbeiders en bedienden 1.6 Dubbel zoveel kans op een dodelijk arbeidsongeval in KMO s 2. De onderbemande Inspectiediensten voor welzijn op het werk 2.1 Het aantal inspecteurs 2.2 Gemiddeld 1 inspecteur voor weernemers 2.3 Gemiddeld één inspectiebezoek om de 21 jaar 3. Geen sanctiebeleid voor overtredingen van wetgeving 4. Weigering van arbeidsongevallen: de ene verzekeraar is de andere niet 4.1 Grote verschillen tussen verzekeraars 4.2 Zeer verschillende weigeringsmotieven 4.3 Interims weer de pineut 4.4 Wetens willens slachtoffers weigeren 4.5 Hoedt u voor vragenlijsten 4.6 Conclusies Kaderstukje 1: Wat er aan doen vanuit het comité of de vakbondsafvaardiging? Kaderstukje 2: Wat wil het ACV? Een staalkaart van de merkwaardige verschillen tussen verzekeraars In België herdenkt het ACV: de 164 slachtoffers van dodelijke arbeidsongevallen en de slachtoffers met blijvende handicap. 1 Twee werkdagen op drie sterft in België iemand door een dodelijk arbeidsongeval. Meer dan de helft daarvan, 94, op de arbeidsplaats zelf. Elke werkdag opnieuw worden 88 werknemers in België gehandicapt voor de rest van hun leven. Kille cijfers waar heel veel leed en verdriet achter schuilt. De cijfers verbazen echter niet wanneer je weet hoeveel inbreuken tegen de veiligheidswetgeving worden vastgesteld. Bij 51% van de controles in 2010 werden overtredingen van de veiligheidswetgeving vastgesteld. Toch werd in 2010 voor slechts 309 inbreuken een strafrechtelijke vervolging ingesteld, een minnelijke schikking betaald of een administratieve boete opgelegd, op een totaal van werkgevers. Het ACV herdenkt in het bijzonder 2 : 46 doden op het werk in KMO s zonder een Comité Preventie en Bescherming; 6060 blijvend gehandicapten in KMO s zonder een Comité Preventie en Bescherming; 22 doden met minder dan één jaar anciënniteit in hun onderneming; 43 doden met minder dan 5 jaar beroepservaring; 20 doden jonger dan 30 jaar; 5 dode en 754 blijvend gehandicapte uitzendkrachten; 19 bouwvakkers, verongelukt op bouwwerven. Lang niet alle arbeidsongevallen zijn toeval. Veel arbeidsongevallen zijn te voorkomen. Daarom eist het ACV: verplicht en degelijk sociaal overleg over veiligheid op het werk, ook in de KMO s. De meer dan ACV-kandidaten voor de Comités Preventie en Bescherming en de ACV-afgevaardigden zijn er klaar voor; een betere toepassing van de veiligheidswetgeving via een versterkte inspectie: meer inspecteurs op het terrein; een lik-op-stukbeleid met strenge boetes voor werkgevers bij zware veiligheidsovertredingen; burgerlijke aansprakelijkheid van werkgevers bij herhaalde zware arbeidsongevallen; een betere veiligheidswetgeving voor uitzendarbeid met onder meer een verplichte opleiding op risicoposten, die in de praktijk effectief wordt toegepast; strenger toezicht op onderaangifte van arbeidsongevallen; sancties tegen commercieel geïnspireerde weigeringen van arbeidsongevallen door verzekeraars. 1. Arbeidsongevallen privésector arbeidsongevallen openbare sector De meest recente cijfers van het Fonds voor Arbeidsongevallen: privésector arbeidsplaats Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april 2012

3 1. De evolutie van het totaal aantal arbeidsongevallen Ernstige arbeidsongevallen Aantal ongevallen op de werkplek 1.1. Algemeen Opmerking: in wat volgt beperken we ons tot de arbeidsongevallen die plaatsvonden op de werkplek. De arbeidsongevallen van en naar het werk, de arbeidsweg, bespreken we hier niet. Als we de officiële statistiek van de laatste 25 jaar bekijken in de bovenstaande grafiek, blijkt dat het totaal aantal aangegeven arbeidsongevallen op de werkplek in de privésector systematisch daalt. Bij nader inzien is er echter iets heel vreemds aan de hand: die voortdurende daling gebeurt vrijwel exclusief voor lichte arbeidsongevallen, deze met tijdelijke ongeschiktheid. Ook het aantal dodelijke ongevallen loopt terug, maar in de duizenden aangegeven ongevallen met blijvende ongeschiktheid is er al die jaren helemaal geen daling. En dat klopt niet met wat je zou verwachten van toegenomen arbeidsveiligheid: dan zouden de zwaarste ongevallen nog sterker moeten dalen dan de lichte ongevallen We meten in de officiële statistieken echter enkel de aangegeven ongevallen. Als een werkgever ervoor kiest om lichte arbeidsongevallen zelf te regelen, scheelt dat in de kosten van de verzekeringspremie, bespaar je op paperassenwerk, scoor je beter voor bepaalde attesten, en dat eerste gewaarborgd loon moet je toch betalen. Zware ongevallen niet aangeven is dan weer niet aantrekkelijk: daarvoor lopen de kosten te hoog op. Die onderaangifte blijkt ook uit vaststellingen van het Fonds voor Arbeidsongevallen: twee ongevallen op drie worden niet aangegeven. De daling in het totaal aantal arbeidsongevallen heeft dus meer te maken met een dalende aangifte door werkgevers, dan met een stijging van de effectieve veiligheid op de werkvloer. Hoedt u dus voor Belgische statistieken over arbeidsongevallen waarbij naar het totaal aantal aangegeven ongevallen gekeken wordt. Kijk zeker ook, en niet in het minst, naar wat er gebeurt met de zware ongevallen. Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april Ernstige Arbeidsongevallen: Dodelijke + Blijvende ongeschiktheid Aantal Arbeidsongevallen Linear(Ernstige Arbeidsongevallen: Dodelijke + Blijvende ongeschiktheid) Lineair (Aantal arbeidsongevallen) Totaal aantal arbeidsongevallen 1.2. De ontbrekende openbare sector Er zijn meer tekorten in de nationale Belgische cijfers over arbeidsongevallen. Dé basiscijfers voor België, die je ook terugvindt in internationale gegevens zijn deze die het Fonds voor Arbeidsongevallen inzamelt. Die cijfers zijn nochtans onvolledig. Het gaat hier enkel om arbeidsongevallen in de privésector. Ongevallen van statutaire ambtenaren in openbare diensten met inbegrip van risicovolle bedrijven als bijvoorbeeld bpost, de NMBS, het leger, openbare vuilnisophaaldiensten, zijn hierbij niet inbegrepen. In 2009 ging het hier om 26 dodelijke arbeidsongevallen, waarvan 12 op de arbeidsplaats en 3233 arbeidsongevallen met een blijvend letsel, waarvan 2492 op de arbeidsplaats. Deze cijfers worden door het Fonds voor Arbeidsongevallen opgevraagd bij alle openbare besturen en apart gepubliceerd, maar die gegevensinzameling loopt heel traag. Zo waren eind maart 2012 nog steeds niet de globale gegevens van 2010 (!) beschikbaar. Om die reden werken we in dit dossier enkel met de arbeidsongevallen in de privésector De evolutie van het totaal aantal arbeidsongevallen Rob Stevens

4 Dossier arbeidsongevallen 1.3. Onderaangifte door werkgevers van lichte ongevallen Lichte arbeidsongevallen komen heel vaak niet in de statistieken terecht. Werkgevers vermijden zo rompslomp met administratie; voorkomen dat hun verzekeringspremie wordt aangepast; en kunnen bepaalde kwaliteitsnormen behalen of behouden die een laag ongevallenpercentage vereisen. Onderzoek van het Fonds voor Arbeidsongevallen (nota 6/99/87 en 06/07/189 aan het beheerscomité FAO) toonde aan dat het aantal niet aangegeven (lichte) arbeidsongevallen het totaal aantal officieel geregistreerde arbeidsongevallen ruimschoots overtreft. Het Fonds voor Arbeidsongevallen stelde in zijn verslag over dit onderzoek aan het beheerscomité: Bijgevolg kan men Een krantenbericht over een arbeidsongeval waar heel veel leed en verdriet achter schuilt. Bouwvakker bezwijkt na arbeidsongeval op werf Gasthuisberg Een 40-jarige arbeider uit Schaarbeek die woensdagochtend op de werf van het ziekenhuis Gasthuisberg een compressor op zich kreeg is aan zijn verwondingen bezweken. Bij het verplaatsen van de compressor naar een hoger gelegen verdieping van de personeelsparking in opbouw, ging het mis. Om een nog onbekende reden brak de bevestiging waarmee het toestel aan een kraan was vastgemaakt. De 40-jarige werknemer kwam klem te zitten onder de zware machine. Het slachtoffer bezweek enkele uren later aan het zware schedeltrauma dat hij opliep. Het Leuvense parket stelde de arbeidsinspectie aan om het ongeval te onderzoeken. (Het Laatste Nieuws/SPK/ ) stellen dat er slechts maximum 32% van de ongevallen van de gecontroleerde werkgevers in de officiële schadestatistieken van het FAO geregistreerd worden. Dat blijkt ten overvloede ook uit de vaststelling dat de trendmatige daling van het totaal aantal aangegeven arbeidsongevallen vrijwel exclusief te vinden is in de categorie van arbeidsongevallen zonder gevolg of met een tijdelijke arbeidsongeschiktheid. Dat cijfer daalde met 2/3 sinds Het aantal arbeidsongevallen met blijvende werkonbekwaamheid vertoont daarentegen reeds meer dan 20 jaar een stijgende lijn. Bij de zware arbeidsongevallen hebben werkgevers ook belang om die aan te geven omwille van de grote kosten. Het is ook moeilijker om die te verdoezelen De kans op een arbeidsongeval voor arbeiders en bedienden De nationale cijfers van het Fonds voor Arbeidsongevallen geven een totale evolutie Evolutie van de kans op een zwaar arbeidsongeval bij arbeiders en bedienden Frequentiegraad zware arbeidsongevallen per 1000 arbeiders Frequentiegraad zware arbeidsongevallen per 1000 bedienden weer van het aantal aangegeven arbeidsongevallen. Vrij logisch schommelt dit cijfer omhoog en omlaag op het ritme van de tewerkstellingscijfers. In crisisjaren met dalende tewerkstelling zullen ongevallencijfers uiteraard ook dalen. Een andere factor die het aantal arbeidsongevallen beïnvloedt is het verlies van industriële tewerkstelling en een stijgende tewerkstelling in dienstensectoren. Indien er jaar na jaar minder arbeiders zijn, en meer en meer bedienden daalt uiteraard het totaal aantal arbeidsongevallen. Maar tegelijk zegt dit heel weinig over de arbeidsveiligheid voor de resterende arbeiders en bedienden. Daarom becijferden we de evolutie van de kans op een arbeidsongeval voor arbeiders en bedienden apart door hun ongevallencijfer telkens te vergelijken met het totaal aantal tewerkgestelde arbeiders en bedienden dat jaar. De wijze waarop de RSZ dat al die tijd telde, wijzigde al eens door de jaren. We telden daarom zo goed en zo kwaad als het kon met de RSZ-gegevens van de tewerkstelling op 30 juni in de privésector. Het resultaat zie je in onderstaande grafiek Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april 2012

5 Op basis van die berekening blijkt dan dat er helemaal geen sprake is van een daling van het aantal arbeidsongevallen per 1000 werknemers. In 1980 werden er per 1000 werknemers 4,75 ernstige arbeidsongevallen dodelijke of met blijvende arbeidsongeschiktheid aangegeven. In 2010 waren er 5,02 ernstige arbeidsongevallen per 1000 werknemers. Voor arbeiders is er volgens de meest recente cijfers van 2010 een hoger risico op arbeidsongevallen dan 30 jaar geleden: per 1000 arbeiders werden in ,13 zware arbeidsongevallen aangemeld, in 1980 waren er dat maar 7,22 per 1000 arbeiders. Voor de bedienden schommelde het cijfer wat op en af, maar zitten we nu terug boven het peil van 1980: 1,56 per 1000 bedienden in 2010 tegenover 1,46 per 1000 bedienden in De oorzaken zijn aanwijsbaar en blijken ook uit internationale gegevens: veel meer werknemers werken als interim of bij onderaannemers waar het vaak minder nauw wordt genomen met arbeidsveiligheid. En al helemaal niet met een voorafgaande veiligheidsopleiding. Ze komen vaak als vreemde onervaren werknemers op een heel druk moment in een onbekend bedrijf met een productiepiek. En waar niemand 1.5. De provinciale verdeling van het aantal arbeidsongevallen voor arbeiders en bedienden tijd neemt voor een afdoende veiligheidsopleiding en instructies. De crisis heeft ook het werkritme in vele ondernemingen opgedreven, er wordt vaker alleen gewerkt en aan een hoog ritme. En op investeringen in arbeidsveiligheid wordt vaak bespaard of beknibbeld. Veel meer mensen dan vroeger werken ook in KMO s. En daar is altijd al een hoger risico geweest op arbeidsongevallen. Zeker als er geen delegee is die wat toezicht kan houden op de minimale veiligheidsvoorschriften en de inspectie al helemaal niet toekomt aan een ernstig toezicht. Het resultaat zie je in de cijfers. Verdeling van de arbeidsongevallen volgens de provincie van de woonplaats en de gevolgen van het ongeval Gewest en provincie Gevolg van het ongeval Zonder gevolg Tijdelijke ongeschiktheid Blijvende ongeschiktheid Dodelijk ongeval Totaal Brussels Gewest Antwerpen Limburg Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen Vlaams gewest Waals-Brabant Henegouwen Luik Luxemburg Namen Waals Gewest Onbekend Totaal De evolutie van het totaal aantal arbeidsongevallen (Bron: Fonds voor Arbeidsongevallen, Statistisch verslag over de arbeidsongevallen van 2010) 1.6. Dubbel zoveel kans op een dodelijk arbeidsongeval in KMO s In ondernemingen met minder dan 50 werknemers (en dus meestal zonder vakbondsvertegenwoordiging) doen zich meer ongevallen voor dan in grotere ondernemingen. Volgens de gegevens van het Fonds voor Arbeidsongevallen deden zich in 2010 meer dodelijke arbeidsongevallen voor in KMO s dan in grote ondernemingen: 37,8% van de dodelijke arbeidsongevallen gebeurden in KMO s met 1 tot 19 werknemers. In KMO s met 20 tot 50 werknemers ligt dat percentage op 18,3%. In totaal betekent dit dus dat 56,1% van alle dodelijke arbeidsongevallen in ons land in KMO s gebeuren. Dit terwijl diezelfde groep van KMO s ruwweg 1 op 3 van alle werknemers telt (39,4%). KMO-werknemers hebben dus bijna dubbel zoveel kans op een dodelijk arbeidsongeval. Ook van alle ongevallen met een blijvende handicap vond 46,2% plaats in KMO s met 1 tot 49 werknemers terwijl die 39,4% van de totale tewerkstelling vertegenwoordigen. Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april

6 Dossier arbeidsongevallen Ondernemingsgrootte Aantal zware arbeidsongevallen Tewerkstelling (%) Blijvende handicap % Dodelijke afloop % volgens RSZ 1 tot 4 werknemers ,0% 15 18,3% 9,9% 5 tot 9 werknemers ,0% 10 12,2% 7,3% 10 tot 19 werknemers ,4% 6 7,3% 8,5% 20 tot 49 werknemers ,8% 15 18,3% 13,7% 50 tot 99 werknemers ,9% 7 8,5% 9,1% 100 tot 199 werknemers ,5% 6 7,3% 9,0% 200 tot 499 werknemers ,6% 8 9,8% 11,5% 500 tot 999 werknemers 667 5,1% 6 7,3% 7,6% > 1000 werknemers ,8% 9 11,0% 23,4% Onbekend 134 1,0% 0 0,0% 0,0% TOTAAL % % 100% Tabel: Aantal zware arbeidsongevallen met blijvende arbeidsongeschiktheid en dodelijke ongevallen in 2010 (bron: Fonds voor Arbeidsongevallen, Statistisch verslag over de arbeidsongevallen van 2010) Een krantenbericht over een arbeidsongeval waar heel veel leed en verdriet achter schuilt. Dodelijk ongeval door technisch falen Een 32-jarige arbeider uit Oudenaarde is gisteren omgekomen bij een arbeidsongeval bij DAF in Desteldonk. Het ongeval zou ontstaan zijn nadat het veiligheidssysteem van een vrachtwagen gefaald had. Dat heeft het parket gisteren bekend gemaakt. De cabine van de vrachtwagen stond opengeklapt. Een arbeider die aan de motor aan het werken was, liet de motor draaien. Hierdoor reed de vrachtwagen, die in achteruit geparkeerd stond, twee tot drie meter achteruit. Net omdat de cabine openstond zou een veiligheidssysteem het in beweging zetten verhinderen. De arbeider was aan de achterlichten bezig. Hij raakte gekneld en overleed. (Het Laatste Nieuws/JEW/ ) Dat werknemers in KMO s meer kans hebben op een zwaar arbeidsongeval blijkt ook wanneer we de cijfers van de zware arbeidsongevallen vergelijken met de tewerkstelling in VTE in grote en kleine ondernemingen. In ondernemingen met minder dan 100 werknemers hebben werknemers een grotere kans op een zwaar arbeidsongeval: in 2010 werden in deze groep op 1000 werknemers gemiddeld 7 werknemers het slachtoffer van een dodelijk arbeidsongeval of liepen een blijvende handicap op! In de grotere ondernemingen is dit duidelijk minder, al worden ook daar elk jaar gemiddeld 5 werknemers op 1000 het slachtoffer van een zwaar arbeidsongeval. Michael de Lausnay ACV-actievoerders hielden vorig jaar op de stoep van Assuralia, de beroepsvereniging van verzekeraars, een symbolische collecte voor de slachtoffers van een arbeidsongeval wiens dossier geweigerd werd door hun verzekeraar. 6 Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april 2012

7 2. De onderbemande inspectiediensten voor welzijn op het werk 2.1. Het aantal inspecteurs Het schrijnend tekort aan personeel bij de Afdeling Toezicht Welzijn op het Werk (de vroegere medische en technische inspectie) blijkt andermaal uit de cijfers in het jaarverslag van In onderstaande tabel vind je een overzicht van het aantal inspecteurs in de centrale diensten en in de verschillende regionale directies. De aantallen zijn weergegeven in voltijdse equivalenten (VTE). Dit aantal is ten opzichte van 2009 met 2 VTE gedaald tot 155,1. In deze cijfers worden de personeelsleden van de afdeling toezicht op de chemische risico s niet meegenomen. Het gaat hier over de Seveso-inspectie, die toezicht houdt op 375 bedrijven met een groot risico op zware ongevallen met gevaarlijke stoffen, en op het laboratorium voor industriële toxicologie. De Seveso-inspecteurs worden apart gefinancierd met een bijdrage van de Seveso-bedrijven. Een krantenbericht over een arbeidsongeval waar heel veel leed en verdriet achter schuilt. Fruitarbeider verliest voet in snoeimachine Een arbeider is zijn voet verloren na een ongeval met een snoeimachine. De arbeider van Indische afkomst was donderdagochtend alleen aan het werk in een plantage in de Roosbeekstraat om de fruitbomen te snoeien. Tijdens die werken sukkelde de arbeider met zijn linkervoet in de snoeimachine. In het ziekenhuis werd nog geprobeerd het onderbeen te opereren. Eerst leek de wonde nog wel mee te vallen, achteraf bleek dat de schade aan het onderbeen onherstelbaar was., zegt de politie. (Het Laatste Nieuws/AVS/ ) Personeelscapaciteit inspecteurs op in VTE Niv A Niv B Niv C/D Totaal Centrale diensten West-Vlaanderen 7,8 3,8 3 14,6 Oost-Vlaanderen 5, ,5 Antwerpen 9 5,8 4 18,8 Limburg - Vlaams-Brabant 13, ,8 Brussel 7 5,6 3 15,6 Henegouwen Namen - Luxemburg - Waals-Brabant Luik 8 7,8 2 17,8 Totaal afdeling regionaal toezicht 66, ,1 Algemeen totaal 76, ,1 Bron: jaarverslag 2010, algemene directie Toezicht Welzijn op het Werk (AD TWW), uitgezonderd Afdeling Toezicht op de chemische risico s (Seveso-inspectie + Laboratorium voor industriële Toxicologie). Inspecteurs van niveau A en B zijn de vroegere arbeidsgeneesheren, burgerlijk en industriële ingenieurs. Inspecteurs van niveau C/D worden hoofdzakelijk ingezet op bouwwerven, groeven en graverijen. De inspecteurs van de inspectie Toezicht Welzijn op het werk moeten bij alle werkgevers van dit land toezien op de toepassing van de welzijnsreglementering. Hun taken en opdrachtenpakket is de laatste jaren alleen maar toegenomen. Het inspectiekader daarentegen is alleen maar afgenomen, ondanks talrijke politieke beloften van de opeenvolgende bevoegde ministers en staatssecretarissen. De negen opeenvolgende ministers hebben stuk voor stuk hun ambt verlaten met minder inspec- teurs dan bij hun aantreden als minister. En sinds Miet Smet hebben we er heel wat de revue zien passeren: Laurette Onkelinx, Frank Vandenbroucke, Anissa Temsamani, Kathleen Van Brempt, Freya Vandenbossche, Peter Van Velthoven, Josly Piette en Joëlle Milquet. Ons referentiepunt is het roemruchte Federaal Actieplan voor de Reductie van Arbeidsongevallen (FARAO) van In dit actieplan werd de belofte gedaan om in 2004 alle vertrekkende inspec- Michael de Lausnay Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april

8 Dossier arbeidsongevallen Michael de Lausnay teurs te vervangen en om daar bovenop 14 inspecteurs niveau A aan te werven. Concreet betekende dit dat het aantal inspecteurs moest stijgen tot 177. In de onderstaande grafiek kan je zien dat deze regeringsbelofte nooit gehaald werd en dat bovendien het aantal inspecteurs gedaald is tot op een historisch dieptepunt van 155 inspecteurs in Gemiddeld 1 inspecteur voor werknemers aantal inspecteurs Evolutie personeelsbestand AD TWW Aantal inspecteurs volgens de jaarverslagen van de administratie Regeringsbelofte uit het FARAO-plan van 2004 Elk aangegeven arbeidsongeval verbergt er twee andere Gemiddeld 1 inspecteur voor werknemers In 2006 kreeg de Belgische welzijnsinspectie een internationale audit van het SLIC, het Senior Labour Inspectors Committee, een officieel comité van welzijnsinspecteurs bij de Europese Commissie. Dit Comité maakt volgens beurtrol een audit van alle Europese inspectiediensten. Het officiële rapport van het auditcomité rekent België tot het op één na zwakste Europese land inzake bezetting van zijn inspectiediensten: België telde toen slechts één inspecteur welzijn op werknemers en staat hiermee helemaal onderaan in het lijstje van de Europese lidstaten. Enkele citaten uit de auditconclusies: The number of workers inspected by one inspector varies from to (Brussels). The average in Belgium is workers/inspector. It is the second lowest among the SLIC member states. The average among the SLIC member states is roughly workers/inspector The annual reports of the inspectorate show that in reality penal sanctions are seldom applied and rarely followed up by the judicial authorities. Also administrative fines in second instance are hardly ever used in reality (14 cases in all of 2004). Administrative fines in this way also do not allow for on the spot fines for instance unwilling employers or direct risks for people at work. Belgian law and legal system do not give labour inspectors appropriate instruments to penalize. Volgens het jaarverslag van de inspectie moest elke inspecteur in 2010 toezicht houden op het welzijn van werknemers, nog 3000 meer dan tijdens de audit van het SLIC. De conclusie in het jaarverslag is dan ook duidelijk: Ondanks de vele aanwervingen van nieuwe personeelsleden voor onze inspectiedienst tijdens de voorgaande jaren, blijft het objectief vooropgesteld door de Commissie in haar Communautaire strategie (1 inspecteur per werknemers) nog steeds veraf. Integendeel, in plaats van te verbeteren, gaan we verder achteruit. In het vooruitzicht van de volgende audit door het SLIC, verwacht uiterlijk eind 2012, betekent dit dat er ernstige aanwervingsinspanningen zullen moeten gebeuren om het beoogde resultaat te bereiken. Ook de experts van de International Arbeidsorganisatie (IAO) bevelen aan dat industriële ontwikkelingslanden één inspecteur veiligheid en gezondheid per werknemers zouden moeten voorzien. Dit vereist dus meer dan een verdubbeling van het aantal effectieven in België. Dat was ook de unanieme vraag van alle sociale partners in het NAR-advies 1683 van mei Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april 2012

9 2.3 Gemiddeld 1 inspectiebezoek om de 21 jaar Eind 2009 telde de RSZ privébedrijven en overheidsinstellingen met in totaal werknemers. Het toezicht hierop moest in 2010 uitgevoerd worden door 145,1 ambtenaren (in VTE). De inspecteurs van de centrale diensten werden hier niet meegeteld omdat ze geen inspectiebezoeken doen. Elke ambtenaar staat daarmee in voor 1884 ondernemingen en voor het toezicht op de werksituatie van werknemers. Zelfs al zou elke ambtenaar 4 bedrijfsbezoeken per dag doen (en nooit ziek zijn, nooit opleiding volgen, nooit arbeidsongevallen onderzoeken, nooit verslagen maken, ) dan nog zou elke onderneming slechts om de 2 jaar bezocht kunnen worden. In de praktijk is dat heel wat minder. In 2010 realiseerde elke inspecteur gemiddeld 315 inspectiebezoeken. Aan dit tempo worden ondernemingen gemiddeld 1 keer om de 6 (5,94) jaar bezocht. Maar het is nog erger dan dat. Een deel van de ondernemingen werd meerdere malen bezocht. Het jaarverslag meldt in 2010 inspectiebezoeken bij slechts verschillende werkgevers (7653 ondernemingen en 4953 bouwwerven), ofwel gemiddeld 87 verschillende werkgevers per inspecteur. Zo komen we tot het onthutsende cijfer van gemiddeld 1 inspectiebezoek van elke onderneming om de 21,7 jaar! Een werkgever in België mag vrij ge- rust zijn: met de huidige personeelsbezetting moet hij tot 2033 slechts één bezoek van de inspectie verwachten. In de tabel hieronder wordt deze berekening gemaakt per regionale directie. Opnieuw werd gebruik gemaakt van het gemiddelde van 87 verschillende werkgevers die per inspecteur bezocht werden. Met dit soort omkadering van de inspectie scoort België internationaal op het niveau van de ontwikkelingslanden. De internationale conventies van de IAO die België mee ondertekende gaan uit van aanbevelingen om elke onderneming minstens één keer per jaar te bezoeken. Het is onmogelijk deze doelstelling zelfs maar te benaderen met het huidig aantal inspecteurs. 3. Gemiddeld één inspectiebezoek om de 7 jaar Regionale directie Aantal inspecteurs niveau A+B Werkgevers Werknemers Aantal ondernemingen en instellingen per inspecteur Een bedrijfsbezoek om de x jaar West-Vlaanderen 14, ,45 Oost-Vlaanderen 11, ,98 Antwerpen 18, ,90 Limburg - Vlaams-Brabant 28, ,53 Brussel 15, ,37 Henegouwen ,97 Namen - Luxemburg - Waals-Brabant ,71 Luik 17, ,51 TOTAAL 145, ,66 Bron: jaarverslag 2010, algemene directie Toezicht Welzijn op het Werk (AD TWW), uitgezonderd Afdeling Toezicht op de chemische risico s (Seveso-inspectie + Laboratorium voor industriële Toxicologie) Rob Stevens Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april

10 Dossier arbeidsongevallen 3. Geen sanctiebeleid voor overtredingen van wetgeving De wetgeving voorziet in de mogelijkheid van een strafrechtelijke vervolging of het uitschrijven van administratieve boetes. Probleem is dat er lange wachttijden zijn voor er uitspraken volgen vanuit de arbeidsrechtbanken, en dat er enkel administratieve boetes worden opgelegd als er geen strafvervolging wordt ingesteld door de arbeidsrechtbank. Tussen het opstellen van een pro-justitia en een definitieve uitspraak over het gegeven gevolg door hetzij de rechtbanken of de studiedienst van de FOD WASO (dienst administratieve geld- boeten) verloopt dus een grote tijdspanne. De inspectiediensten moeten een lik op stuk -beleid kunnen voeren. Een lijst met zware overtredingen moet net als in het verkeer gekoppeld worden aan een efficiënt boetesysteem. Zo kunnen heel wat ziektes en ongevallen worden vermeden. De basisverplichting voor werkgevers in de wet welzijn is het maken van een risicoevaluatie in hun onderneming. Dat is de wettelijke basis voor het nemen van allerlei specifieke veiligheidsmaatregelen. Er is echter een groot juridisch probleem met het sanctioneren van werkgevers die niet aan deze basisverplichting voldoen: de rechtspraak is van oordeel dat de omschrijving van deze verplichting in de wetgeving te weinig precies is. Bijgevolg worden vaststellingen van dergelijke overtredingen systematisch geseponeerd. En haakt ook de inspectie af om hierover nog proces-verbaal op te stellen: het leidt toch tot niets. Daarmee ontbreekt een basispijler in het handhavingsbeleid. Een krantenbericht over een arbeidsongeval waar heel veel leed en verdriet achter schuilt. Vijftiger kritiek na val van stelling Michael de Lausnay Een 53-jarige aannemer uit Lier is dinsdagochtend rond 11 uur langs de Naamsesteenweg in Heverlee van een hoge stelling gevallen. De man kwam zo n zeven meter lager tegen de grond terecht en werd in levensbedreigende toestand naar het ziekenhuis afgevoerd. Het parket stelde een deskundige van de dienst arbeidsinspectie aan om de omstandigheden waarin het arbeidsongeval gebeurde te onderzoeken. De deskundige stelde vast dat de werf van een privéwoning niet aan de nodige veiligheidsvoorschriften voldeed. (Het Laatste Nieuws/SPK/ ) 10 Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april 2012

11 4. Weigering van arbeidsongevallen: de ene verzekeraar is de andere niet Belgische werkgevers moeten zich verplicht aansluiten bij een erkende arbeidsongevallenverzekeraar. Alle arbeidsongevallen moeten binnen de 8 dagen aan de verzekering worden gemeld. De verzekering en niet de werkgever beslist over het aanvaarden van een arbeidsongeval. Wanneer ze een ongeval weigeren te erkennen, en weigeren te vergoeden, moeten de verzekeraars dat niet enkel schriftelijk melden aan het slachtoffer, ze moeten dat ook laten weten aan het Fonds voor Arbeidsongevallen. Dat houdt toezicht op de weigeringen en kan tussenkomen bij verzekeraars als een weigering niet terecht was. De afgelopen jaren merkt het Fonds voor Arbeidsongevallen een heel forse stijging van het aantal geweigerde arbeidsongevallen. In 1985 werd slechts 2,2% van alle aangiften geweigerd, in 2010 was dat al ruim 4 keer hoger en opgelopen tot een historisch recordcijfer van 9,8% van alle aangiften. Meer dan aangiften van een arbeidsongeval werden het afgelopen jaar door een verzekeraar afgewezen, omdat het volgens hen geen arbeidsongeval was volgens de wettelijke normen. Het FAO onderzoekt als toezichthouder dossiers waarover klacht werd ingediend en onderzoekt daarnaast ook een eigen beperkte steekproef van weigeringen. Daarbij merken ze praktijken op die de verzekeringsondernemingen niet steeds ten gronde kunnen verantwoorden, of die eerder zijn ingegeven door een soort van commercieel geïnspireerd weigeringsbeleid. Het Fonds onderzocht een steekproef van 1200 geweigerde arbeidsongevallen en 278 dossiers waar één of andere klacht voor binnenkwam. In meer dan 1 op 3 van alle onderzochte gevallen (36,7%) was het Fonds van oordeel dat de verzekeraar te streng was. In driekwart van die betwiste gevallen behield de verzekeraar zijn afwijzend standpunt en bleef de weigering behouden tenzij het slachtoffer de zaak voor de arbeidsrechtbank zou betwisten. In 26% van de gecontroleerde gevallen paste de verzekeraar zijn standpunt spontaan aan ingevolge de tussenkomst van het Fonds. Controle loont dus voor de rechten van de slachtoffers, maar gebeurt slechts in een fractie van de dossiers. Toegepast op het totaal aantal geweigerde arbeidsongevallen van 2010 hebben naar het oordeel van de inspectiediensten van het Fonds 7115 slachtoffers van arbeidsongevallen ten onrechte een weigering gekregen van de verzekeraar om tussen te komen in de kosten van het arbeidsongeval. Er loopt dus aardig wat mis bij de verzekeringsmaatschappijen. 4.1 Grote verschillen tussen verzekeraars Er zijn heel grote verschillen tussen de verzekeringen met betrekking tot het weigeren van arbeidsongevallen. En dat leidt tot een stuitend ongelijke behandeling van slachtoffers van arbeidsongevallen naargelang de verzekering van hun werkgever. Marktleider AXA is al jaren nationaal kampioen in het weigeren van arbeidsongevallen: liefst 11,8% van alle aangiften van een arbeidsongeval worden door AXA geweigerd (dienstjaar 2010). Dit jaar geniet P&V-verzekeringen de twijfelachtige eer om het nationale record te vestigen met 12,8% weigeringen. P&V verdubbelde zijn aantal weigeringen sinds 2008: ongetwijfeld het gevolg van een zeer bewuste maar weinig sociale beleidscorrectie. Ook Mensura, Federale, Securex, Ethias, AG, Generali en Dexia weigeren meer dan 9% van de gevallen. Onderaan het klassement halen Mercator, KBC, Fidea en Vivium meer klantvriendelijke weigeringspercentages van om en bij de 5%. Geweigerde arbeidsongevallen per verzekeraar ( ) Verzekeraar Mensura 5,8% 6,5% 8,3% 8,9% 9,3% Federale 7,3% 8,7% 9,0% 8,5% 9,1% P&V 6,3% 5,6% 4,5% 11,4% 12,8% Securex 7,0% 5,4% 6,9% 8,5% 9,0% Ethias 8,3% 8,7% 8,2% 10,0% 11,3% AG 6,1% 7,4% 8,8% 8,4% 9,4% Mercator 3,8% 3,4% 4,1% 4,1% 3,9% Generali 7,9% 7,7% 10,6% 10,6% 10,0% KBC 4,0% 4,1% 3,8% 4,1% 4,1% ING 5,7% 6,8% 7,3% 7,0% AXA 13,7% 12,6% 12,4% 11,8% 11,8% Fidea 4,0% 3,4% 3,4% 2,9% 5,7% Dexia 6,8% 7,8% 7,6% 9,1% 9,2% Vivium 4,9% 4,3% 5,0% 6,8% 5,8% PV Verzekeringen ,7% Totaal 8,5% 8,7% 9,2% 9,4% 9,8% 5. Weigering van arbeidsongevallen: de ene verzekeraar is de andere niet Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april

12 Dossier arbeidsongevallen Naargelang het soort ongevallen zijn er nog sterkere verschillen tussen verzekeraars. De Federale Verzekeringen weigerde liefst 24,8% van alle aangiften van arbeidsongevallen op de weg van en naar het werk: een kwart van alle aangiften! Ook Mensura (14,1%), AXA (13,3%), P&V (13,1%) Generali (12,9%) scoren meer dan 10%. Daarentegen weigerde Mercator amper 1,9%, KBC 4,8% en Fidea 5,2%. Wie een arbeidsongeval heeft op de weg van en naar het werk kan dus maar beter een werkgever hebben die zich verzekert bij Mercator, KBC of Fidea. De basisreflex bij de Federale is dus blijkbaar slachtoffers van arbeidsongevallen als fraudeurs en bedriegers te beschouwen, tenzij ze het tegendeel bewijzen. Wat ongevallen op de arbeidsplaats betreft zijn de verschillen eveneens erg groot, al ontbreekt daar gelukkig wel een problematische uitschieter zoals de Federale bij de arbeidswegongevallen. Drie verzekeringsmaatschappijen weigeren meer dan 10% van alle aangiften: P&V haalt Een krantenbericht over een arbeidsongeval waar heel veel leed en verdriet achter schuilt. Man sterft bij arbeidsongeval 14,8%, Ethias 11,8%, AXA 11,5%. Bij Mercator (4,3%), KBC (4,0%), Fidea (5,8%) en Vivium (5,4%) liggen de weigeringspercentages ruim de helft lager. Ook hier ben je als slachtoffer - en als werkgever - beter af met een verzekeraar als Mercator, KBC en Fidea. De Federale bakt het hier minder bruin dan bij de arbeidswegongevallen en scoort een gemodereerde 7,8% weigeringen. 4.2 Zeer verschillende weigeringsmotieven Het FAO graaft wat dieper naar deze verschillen en ging na met welke reden bepaalde verzekeringen hun weigeringen motiveren. Het meest gebruikte motief in de sector om een slachtoffer af te wijzen is dat er geen bewijs is van de aangevoerde feiten. Slachtoffers slaken dus best een luide gil als hen wat overkomt, zorgen best ook voor getuigen, fotomateriaal of bloedsporen De slachtoffers moeten bewijzen dat hen een arbeidsongeval is overkomen, niet de verzekeraar dat er fraude is. En dat maakt het moeilijk voor slachtoffers als er geen getuigen zijn die dat allemaal willen bevestigen. Heb je geen getuigen, dan beter niet bij de Federale en P&V Bij de Federale onderzocht het Fonds voor Arbeidsongevallen de weigeringen van arbeidswegongevallen van een jaar. Op de helft van deze weigeringen had het Fonds opmerkingen over de wijze waarop de verzekering handelde. Heel vaak weigert de Federale omdat het slachtoffer niet tijdig reageert op vragen van de verzekering op bijkomende inlichtingen. Ongevallen op de weg zonder rechtstreekse getuigen werden vaak geweigerd wegens gebrek aan bewijs, ondanks het voorhanden zijn van feitelijke elementen die de verklaring van de getroffene ondersteunen. noteert het Fonds over de Federale Verzekeringen. Die ongelijke behandeling van slachtoffers is stuitend wanneer de motieven tot weigering bekeken worden per verzekeraar. De Federale en P&V weigeren 6,7% van alle aangegeven arbeidsongevallen omdat er geen bewijs is (en ze dus fraude vermoeden). Bij KBC ligt dat percentage op 0,5%, dus dertien keer lager. Ook AXA en Mensura weigeren veel meer arbeidsongevallen dan gemiddeld. Door meer dan dubbel zoveel als gemiddeld arbeidsongevallen te weigeren omdat er geen getuigen waren of geen bewijzen halen de Federale en P&V een commercieel voordeel ten koste van slachtoffers. De 52-jarige Carlos Musschoot uit Sint- Laureins kwam maandag om het leven bij een arbeidsongeval in de buurt van Chimay in de provincie Luik. Hij werkte al bijna dertig jaar voor de Maldegemse houtzagerij Verstringe. Maandag was hij met zijn baas aan het werk in het bos van Lompret toen het noodlot toesloeg. Volgens de politie zou een collega van Carlos een manoeuvre hebben uitgevoerd met een tractor, waarbij de aanhangwagen losschoot en op het slachtoffer terecht kwam. Carlos Musschoot overleed ter plaatse aan zijn verwondingen. (Het Nieuwsblad/MYE/ ) Betwistbaar letsel: beter niet bij Securex, Ethias en Generali Securex, Ethias en Generali houden blijkbaar meer van doktertje spelen. Toch als het erop aankomt om slachtoffers af te schepen. Strenge dokters dan wel, want Securex en Generali weigeren drie keer meer arbeidsongevallen omdat er geen bewijs is van een letsel dan het gemiddelde. AXA, de kampioen in weigeringen, maakt daar geen commerciële strategie van: bij AXA loop je 16 keer minder kans daarop 12 Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april 2012

13 afgewezen te worden dan bij Securex of Generali. Twijfels over de plotse gebeurtenis: beter niet als je bij Dexia, AXA of Generali zit Een populair twistpunt bij rechtbanken over de erkenning van arbeidsongevallen is de vraag of er wel een ongeval was: een plotse gebeurtenis die het letsel veroorzaakte. Als iemand een letsel opliep tijdens het werk doordat hij zich voorover boog of van een voertuig, een ladder of een trap was gestapt, zware lasten had getild, of zich oprichtte na het uitvoeren van een arbeidstaak werd dat door AXA aangegrepen om te betwisten dat het om een ongeval ging. Nochtans is er voldoende rechtspraak die dit soort van gebeurtenissen als een arbeidsongeval na een plotse gebeurtenis erkent. Door dit soort ongevallen te weigeren heeft het slachtoffer de keuze tussen afhaken, of doorgaan en een gerechtelijke procedure beginnen tegen een ter zake ervaren arbeidsongevallenverzekeraar, een marktleider met gespecialiseerde juristen in dat soort betwistingen. Wie dan niet kan terugvallen op een vakbond en een gestoffeerd dossier heeft, laat het er allicht bij. Waarna de kassa bij AXA weer eens rinkelt. AXA weigerde 1701 arbeidsongevallen om die reden, de helft meer dan de gemiddelde verzekeraar. Dexia is topscorer met dit weigeringsmotief en haalt meer dan het dubbele van de gemiddelde score. Generali scoort tussen beiden in. standigheden (vaak slechts een telefoontje) en de moeilijkheden van een interim om bewijselementen of getuigenverklaringen te verzamelen. Ook in dit onderzoek bleek AXA de kampioen. AXA weigerde liefst 19,98% van alle ongevalsaangiften door interims. Ook schoonmaakactiviteiten bleken in eerder onderzoek van het FAO erg hoog te scoren in weigeringen (14%), net als ongevallen bij kantoorwerk en commerciële werkzaamheden. Ongevallen die te maken hebben met tillen, dragen of opstaan scoorden in % van de weigeringen en zijn dus weinig geliefd bij verzekeraars. Net als ongevallen ten gevolge van een verkeerde beweging (zoals het uitwringen van een dweil) of het zich plots omdraaien. De grote verschillen in gebruikte weigeringsmotieven zijn volgens het FAO niet direct verklaarbaar door eventuele verschillen in verzekerde populaties en derhalve wellicht in overwegende mate toe te schrijven aan de weigeringspolitiek van de verzekeringsondernemingen. Hoge weigeringspercentages vloeien vaak voort uit de strenge opstelling van bepaalde verzekeringsmaatschappijen die een zeer strikte interpretatie van de bewijsregels hanteren. Met zo een grote verschillen is er geen gelijke behandeling meer van slachtoffers stelt het Fonds Wetens willens slachtoffers weigeren Vrij stuitend zijn de gesignaleerde praktijken waarbij verzekeraars slachtoffers afwijzen om motieven en in situaties die in cassatierechtspraak wel degelijk aanvaard worden: zoals het weigeren van een arbeidswegongeval omdat iemand te vroeg (Ethias in twee dossiers) of later (AG) het werk heeft verlaten, of omdat zijn arbeidswegtraject begon vanuit de vaste verblijfplaats van zijn vriendin (AG), of omdat ie- 4.3 Interims weer de pineut Uit eerder onderzoek van het FAO in 2008 bleek dat aan interims veel vaker (14%) dan aan andere werknemers (8,7%) de erkenning van een arbeidsongeval wordt geweigerd. Het gebrek aan bewijs komt ook omdat naar de mening van het FAO teveel dossiers worden geweigerd na een zeer summier onderzoek naar de ongevalsommand op weg was naar zijn werkgever om zijn ziektebriefje af te geven (AG), of omdat iemand een omweg had gemaakt op de arbeidsweg voor kinderopvang bij de schoonouders (Federale). AG viel in 2009 op door arbeidsongevallen te weigeren die buiten de arbeidsactiviteit maar wel in ondergeschikt verband gebeurden of door systematisch wespensteken te weigeren (ook bij bagagepersoneel van luchthavens). AXA op zijn beurt valt dan weer op door zonder verder onderzoek schade te weigeren aan niet gedragen prothesen (brillen). AXA doet ook moeilijk over het erkennen van ongevallen ten gevolge van het afstappen van een verhoog (trapladder, trede vrachtwagen,...). Volgens AXA gaat het om een alledaagse beweging en niet om een plotse gebeurtenis zoals de wet arbeidsongevallen voorschrijft. Dat gaat in tegen constante cassatierechtspraak die stelt dat de normale uitoefening van een job de plotselinge gebeurtenis kan zijn die in de wet wordt gevraagd om het te hebben over een arbeidsongeval. Af en toe is er echter ook (lagere) rechtspraak die dat principe niet dwingend toepast. AXA en anderen speculeren daarop om zo een ongevallen te weigeren: een goeie kans dat het Michael de Lausnay 5. Weigering van arbeidsongevallen: de ene verzekeraar is de andere niet Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april

14 Dossier arbeidsongevallen keer in Het is vaak een beetje David tegen Goliath: een afgewezen slachtoffer moet het opnemen tegen de verzekeraar met al zijn ervaring, knowhow, kennis van wetgeving en rechtspraak en dure gespecialiseerde advocaten. Niet te verwonderen dat veel slachtoffers het erbij laten, niet de moeite doen om contact op te nemen met hun vakbond. Nochtans loont het de moeite om het er niet bij te laslachtoffer het erbij laat (kassa kassa) en een zwakke kans dat een lagere rechtbank het standpunt van de verzekeraar volgt. In zes gevallen stootte het Fonds in 2009 bij zijn onderzoek op de weigering van verzekeraars om de schade aan een prothese (bril) te betalen omdat die niet werd gedragen of slecht gepositioneerd was op het moment van het ongeval. Het Hof van Cassatie heeft dat soort argumenten eerder al verworpen als niet relevant. ten: in 10% van alle dossiers die door het FAO werden onderzocht (na klachten of na steekproef) herzag de verzekeraar zijn standpunt zonder dat het tot een rechtszaak moest komen. In nog 26% andere gevallen vond het Fonds dat de verzekeraar beter zijn houding zou herzien, maar weigerde de verzekeraar. Enkel wanneer het slachtoffer naar de arbeidsrechtbank gaat kan hij dan gelijk krijgen. 4.5 Hoedt u voor vragenlijsten Vanuit onze rechtskundige diensten werd al eerder gewezen op praktijken waarbij verzekeringsmaatschappijen een vriendelijke sociaal assistent langs sturen bij het slachtoffer en hem of haar helpen bij het invullen van een vragenlijst om de afhandeling van het ongeval te bespoedigen. Wee het slachtoffer dat daarbij te kennen geeft al eerder last gehad te hebben van een bepaalde kwetsuur: meteen al een reden tot weigeren. Het Fonds stipt ook vragenlijsten aan waarbij mensen die hun voet kwetsten bij het afdalen van een trap nadien allerlei vragen moesten beantwoorden. Bijvoorbeeld of ze een trede hadden gemist, of ze over een oneffenheid waren gevallen, of nog of de vloerbekleding in slechte staat was. Bevestigende antwoorden gaven aanleiding tot weigering. Maar ook wie verklaarde een trap te zijn afgegaan zonder een trede te missen, of positief aanstreepte dat de verstuiking heel spontaan gebeurde leverde argumenten aan voor een weigering. Nochtans moet er alweer volgens constante cassatierechtspraak geen abnormaal feit zijn, maar slechts een aanwijsbaar plots feit voor de erkenning van een arbeidsongeval. 4.6 Conclusies Voor de verzekeraars is het weigeren van arbeidsongevallen een lucratieve praktijk: als het slachtoffer afgescheept wordt en het daarbij laat, rinkelt de kassa bij de verzekeraar. Wel een premie incasseren, geen schade moeten betalen. De kassa rinkelde Een weigering uit het leven gegrepen 28 april Een groep ACV-militanten en ACV-beroepskrachten rijdt per fiets en in groep naar de minister, naar het Fonds voor Arbeidsongevallen en Assuralia. Om maatregelen te vragen tegen het oplopende aantal weigeringen van arbeidsongevallen. B, een ACV-beroepskracht komt in een tramspoor terecht en komt erg ongelukkig ten val. Tientallen mensen zijn getuigen, politie inbegrepen. In het ziekenhuis wordt een zware kneuzing van pols en knie en een hinderlijke bloeduitstorting vastgesteld met werkonbekwaamheid tot gevolg. Het arbeidsongeval wordt aangegeven. Met wat behelpen komt ze na enkele weken toch weer wat werken op kantoor en een vergadering bijwonen. Na enkele dagen - er zit een verlengd weekend tussen - komt ze bij de arbeidsgeneesheer. Die haar prompt weer naar huis stuurt en het onverantwoord vindt dat ze met dat letsel komt werken. Het letsel zou door te komen werken enkel maar verergeren. Rusten is de boodschap. Opnieuw weken ziekteverlof. Dexia weigert de periode na de eerste werkhervatting, vanaf 10 juni, te erkennen als arbeidsongeval. Dat laten ze pas weten met een brief op 28 november, vijf maanden later, met als enige motivatie op basis van de medische gegevens waarover we beschikken. Da s alles. De arbeidsongeschiktheid blijft aanslepen. Er is een operatie nodig, zowel aan haar pols als aan haar knie. De dokters vinden het beter dat te spreiden in de tijd: eerst de pols, nadien de knie. Want je polsen heb je nodig om met krukken te lopen. Dexia vraagt haar langs te gaan bij een geneesheer een paar dagen vóór de operatie. Die dokter vindt een operatie voor mensen van haar leeftijd, een veulen van 60, overbodig. Pas nà de operatie laat Dexia weten dat ze niet tussenkomt in de kosten van die behandeling. De medische kosten stapelen zich op. De dokters stellen nog een tweede operatie in het vooruitzicht. Via het ACV wordt Dexia in gebreke gesteld. Een procedure via de rechtbank wordt gestart. Daar wordt beslist een deskundige aan te stellen. We zijn nu ruim een jaar later. Er is nog steeds geen uitspraak. Dexia komt niet tussen in de kosten. We zijn heel wat procedures en formaliteiten verder. Je moet als slachtoffer wel van veel doorzettingsvermogen getuigen om daarmee door te gaan. En liefst bij een vakbond aangesloten zijn die naar de rechtbank stapt. Minder mondige slachtoffers lieten het al lang afweten. En gingen allicht niet op eigen kosten bij een advocaat langs. Die het dan moet opnemen tegen een ervaren advocaat van de verzekeraar die dit soort zaken al tientallen keren heeft gevoerd. 14 Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april 2012

15 Wat er aan doen vanuit het comité of de vakbondsafvaardiging? Met het Comité Preventie en Bescherming op het werk (en met de vakbondsafvaardiging bij gebrek aan comité) beschik je over aardig wat bevoegdheden om toe te zien op wat een verzekeraar uitspookt met weigeringen van arbeidsongevallen in je onderneming of instelling. Artikel 3 van hoofdstuk IV van de codex geeft het comité een voorafgaande adviesbevoegdheid bij de keuze of verandering van arbeidsongevallenverzekeraar. En volgens artikel 14 moet het comité of de vakbondsafvaardiging van de werkgever alle informatie krijgen om met kennis van zaken advies te kunnen uitbrengen. Met de grote verschillen tussen verzekeraars inzake weigeringen van arbeidsongevallen loont het dus meer dan de moeite om na te vragen hoeveel en welke arbeidsongevallen in je onderneming werden geweigerd door de verzekering. Zeker als je verzekeraar P&V, Axa, Ethias, Generali of Mensura is: de top vijf in het weigeren van arbeidsongevallen. Of De Federale met zijn trieste eenzame record in het weigeren van arbeidswegongevallen. Ga na om welke motieven dat ongeval werd geweigerd en of het niet de moeite loont het slachtoffer te adviseren om in beroep te gaan, zeker als het een van de dubieus hoge weigeringsmotieven was. En misschien kan je je werkgever ook adviseren om die verzekeringsmaatschappij aan de kant te schuiven. En te kiezen voor een verzekeringsmaatschappij onderaan het klassement: eentje die geen maximale winst poogt te halen uit het afschepen van slachtoffers. Mercator, KBC en Fidea zijn daarbij de betere maatschappijen. Wat wil het ACV? De huidige situatie inzake geweigerde arbeidsongevallen is uit de hand aan het lopen. Steeds vaker worden slachtoffers afgescheept door verzekeraars op grond van een weigeringsbeleid: daardoor komt de gelijke behandeling van slachtoffers in het gedrang. Het kan niet zijn dat we verder naar een situatie toegroeien waarbij steeds meer slachtoffers naar de rechtbank moeten om hun gelijk te krijgen. Van het Fonds Arbeidsongevallen verwacht het ACV dat het zijn toezicht en zijn tussenkomsten inzake geweigerde arbeidsongevallen opvoert. Nu worden een duizendtal gevallen per steekproef onderzocht. Dat moet sterk opgevoerd worden, in eerste instantie bij verzekeringsmaatschappijen met een verdacht afwijkende profilering inzake weigeringen. Het FAO dient ook strenger op te treden met administratieve boetes tegen verzekeringen die het toezicht belemmeren en niet voldoende gevolg geven aan de instructies van het FAO met betrekking tot weigeringen van arbeidsongevallen. 5. Weigering van arbeidsongevallen: de ene verzekeraar is de andere niet Van de wetgever en de minister verwacht het ACV een versterking van de middelen die het Fonds voor Arbeidsongevallen tegen onwillige verzekeraars kan inzetten. Dat kan door een versterking van de inspectiediensten van het Fonds zoals vorig jaar al werd beloofd door de minister, maar niet werd uitgevoerd. Zodat alle geweigerde arbeidsongevallen kunnen worden geverifieerd door het Fonds. En vooral door te voorzien dat het Fonds de verzekeraars eenvoudig kan verplichten om bepaalde arbeidsongevallen te aanvaarden na ingebrekestelling. Waarna de verzekeraar dit nog altijd zou kunnen aanvechten bij de arbeidsrechtbank. Het zou alvast de last om een gerechtelijke procedure te beginnen naar de sterkste schouders verschuiven: van het slachtoffer naar de verzekeraar. De extra kosten van zo een controlemechanisme mogen wat ons betreft gefinancierd worden door een heffing op verzekeraars in functie van de geweigerde ongevallen: de vervuiler betaalt. Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april

16 Dossier arbeidsongevallen Een staalkaart van de merkwaardige verschillen tussen verzekeraars In de dossiers van het Fonds voor Arbeidsongevallen (FAO) blijken er per verzekeraar markante verschillen inzake het weigeren van arbeidsongevallen. We presenteren de belangrijkste hiernaast per verzekeraar. Ook melden we voor elke verzekeraar wat de belangrijkste bemerkingen waren van het Fonds in het jaarverslag over de technische controle bij de verzekeraar. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om typische klachten als fouten in de berekening van het basisloon waarop de vergoeding wordt berekend, niet systematische terugbetaling van reiskosten als het slachtoffer naar een adviserend geneesheer moet gaan, zwakke of laattijdige informatie aan slachtoffers. DEXIA VERZEKERINGEN scoort met 9,2% dicht onder het nationale gemiddelde van 9,8% inzake het weigeren van arbeidsongevallen; weigert vooral wegens het ontbreken van bewijzen omdat ze tegenstrijdige elementen ziet die de ongevalsversie twijfelachtig maakt: bij Dexia is dat goed voor de helft van alle weigeringen, een nationale topscore. Gemiddeld worden elders slechts 2,3% van de ongevallen geweigerd om dit motief. Zit er een overijverige en achterdochtige amateurdetective op hun afdeling? Nazicht van het Fonds wees eerder op een foutieve codering van weigeringsbeslissingen; ook het weigeren van arbeidsongevallen omdat er volgens hen geen plotse gebeurtenis was is een vaak voorkomend motief: verbale agressie, het vallen van een trap (!), het tillen van lasten, het zich voorover buigen of het zich oprichten, het uitwringen van een dweil werden door Dexia niet aanvaard als plotse gebeurtenis om dit als een ongeval te kunnen aanvaarden; de samenwerking met het Fonds bij controle op geweigerde dossiers liep vrij moeizaam; verplaatsingen van slachtoffers naar raadsgeneesheren worden niet altijd systematisch en automatisch terugbetaald. Michael de Lausnay ACV-actievoerders bij Assuralia tijdens de actie op 28 april Assuralia erkent de verschillen in behandeling tussen de verzekeraars, maar verschuilt zich achter de vrijheid van de markt. 16 Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april 2012

17 ETHIAS derde hoogste score (11,3%) in het weigeren van arbeidsongevallen; komt in 2010 voor in de top twee van de meest frequente weigeraars van ongevallen op de arbeidsplaats (11,8% van alle aangiftes); verhoogde de laatste twee jaar nogal uitgesproken zijn percentage weigeringen, allicht een bewuste beleidskeuze; weigert arbeidsongevallen omdat ze een letsel bij agressie op rijdend personeel van het openbaar vervoer niet als een plotse gebeurtenis, een ongeval, beschouwen. Dat deden ze evenmin voor het op- of uitstappen van een voertuig, het zich voorover buigen, zich bruusk omdraaien of het uitwringen van een dweil. Ethias negeert bij die weigeringen cassatierechtspraak waarbij dit soort gebeurtenissen wel aanvaard wordt als plotse gebeurtenis om van een ongeval te kunnen spreken; de samenwerking met het Fonds was vrij gebrekkig, onder meer door het niet tijdig toesturen van opgevraagde documenten. Een euvel dat ook in het verleden bij Ethias al voorkwam; kreeg van het Fonds negatieve bemerkingen over het laattijdig betalen van eerste voorschotten of renten bij dodelijke arbeidsongevallen; valt bij de inspecties door het Fonds arbeidsongevallen ook op door pas zeer laattijdig verbeteringen aan te brengen aan de berekening van het basisloon waarop de uitkeringen zijn gebaseerd; verplaatsingen van slachtoffers naar raadsgeneesheren worden niet altijd systematisch en automatisch terugbetaald; kreeg in 2010 bemerkingen van het Fonds omdat verwijlinteresten aan slachtoffers niet altijd systematisch werden betaald. MENSURA scoort met 9,3% geweigerde arbeidsongevallen dicht onder het nationale gemiddelde van 9,8%; tweede hoogste score van alle verzekeraars in het weigeren van arbeidswegongevallen met 14,9% van alle aangegeven ongevallen; in 35 van de 49 onderzochte dossiers vond het Fonds redenen om de weigering opnieuw te onderzoeken. Mensura erkende daarop 8 arbeidsongevallen. Volgens het Fonds werden ongevallen op de weg geweigerd terwijl er in het dossier voldoende elementen zaten om de verklaring van het slachtoffer te staven of om minstens nader onderzoek van de ongevalsfeiten te verrichten. FEDERALE weigert 24% van alle aangegeven arbeidswegongevallen, torent daarmee extreem hoog uit boven alle concurrentie; scoort met 7,8% onder het nationale gemiddelde van 9,6% inzake weigering van arbeidsongevallen op de arbeidsplaats; tal van weigeringen hebben te maken met het uitblijven van een tijdige reactie van het slachtoffer op een vraag tot inlichtingen; weigert vaak arbeidswegongevallen zonder rechtstreekse getuigen, ook al zijn er volgens het Fonds feitelijke elementen die de verklaring van getroffenen ondersteunen; het Fonds voor Arbeidsongevallen stelde vast dat de Federale voor de berekening van de uitkering aan slachtoffers ofwel de eindejaarspremie systematisch niet opnam in het basisloon of het basisloon verminderde met 2%; verplaatsingen van slachtoffers naar raadsgeneesheren worden niet altijd systematisch en automatisch terugbetaald; kreeg in 2010 bemerkingen van het Fonds over zijn beheer omdat het basisloon waarop de uitkeringen van slachtoffers berekend wordt niet systematisch alle premies en voordelen bevat waarop het slachtoffer recht heeft. AXA dé marktleider op de arbeidsongevallenmarkt. Helaas is AXA ook al jaren de trendsetter inzake het weigeren van arbeidsongevallen, met nationale recordscores in 2006, 2007, 2008 en Werd nipt voorbijgestoken door leerling-tovenaar P&V in Weigert 11,8% van alle aangegeven arbeidsongevallen bij zijn klanten als arbeidsongeval te vergoeden; weigert beduidend meer dan andere verzekeraars ongevallen op de arbeidsplaats te erkennen als er geen getuigen zijn of bij gebrek aan ernstige nauwkeurige en overeenstemmende vermoedens. Bij 41% van alle weigeringen wordt dit motief ingeroepen; werkte maar zeer moeizaam samen met het Fonds bij controle Een staalkaart van de merkwaardige verschillen tussen verzekeraars Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april

18 Dossier arbeidsongevallen op weigeringen, toonde zich zeer weerbarstig om weigeringsbeslissingen op vraag van het Fonds terug te herzien; Het Fonds noteerde betwistbare of onterechte weigeringen van arbeidsongevallen overkomen aan slachtoffers bij activiteiten georganiseerd door de werkgever buiten het werk. Net als voor ongevallen overkomen aan mensen die zich voorover bogen tijdens hun arbeidstaak, die zich oprichtten na het uitvoeren van een arbeidstaak, die zware lasten hadden getild, die van een voertuig of ladder waren gestapt; AXA weigerde ook vaak ongevallen te erkennen omdat het slachtoffer niet reageerde op vragen van AXA om inlichtingen; kreeg van het Fonds negatieve bemerkingen over het laattijdig betalen van eerste voorschotten of renten bij dodelijke arbeidsongevallen; Het Fonds stelde vast dat AXA, behalve voor interims, bij de berekening van de uitkering aan slachtoffers de eindejaarspremie systematisch niet opneemt in het basisloon tenzij dit uitdrukkelijk wordt vermeld op de aangifte; kreeg in 2010 bemerkingen van het Fonds over tekorten als het niet systematisch opnemen van eindejaarspremies in het basisloon waarop uitkeringen worden berekend en voor het niet altijd betalen van verplaatsingskosten van slachtoffers naar geneesheren. VIVIUM een lage klantvriendelijke score inzake weigeringen van arbeidsongevallen (5,4%); kreeg van het Fonds negatieve bemerkingen over het laattijdig betalen van eerste voorschotten of renten bij dodelijke arbeidsongevallen; verplaatsingen van slachtoffers naar raadsgeneesheren worden niet altijd systematisch en automatisch terugbetaald. P&V werd op twee jaar tijd van een van de minst weigerende verzekeraars nationaal landskampioen in het weigeren van arbeidsongevallen (12,8% van alle aangiften); absolute nationale topscore (12,8%) in het weigeren van arbeidsongevallen op de arbeidsplaats, top vier met 13,1% bij het weigeren van arbeidswegongevallen; het Fonds stelde vast dat de weigeringsbrieven aan de slachtoffers niet steeds een motivering van de beslissing bevatten; weigert arbeidsongevallen omdat ze een letsel bij het uitstappen uit een voertuig niet als een plotse gebeurtenis, een ongeval, beschouwen. Dat deden ze evenmin voor een draaibeweging bij het tillen van lasten of een plots letsel bij het uitwringen van een dweil. Dit hoewel het Fonds van oordeel was dat in die gevallen wel een plots feit kon worden aanvaard; verplaatsingen van slachtoffers naar raadsgeneesheren worden niet altijd systematisch en automatisch terugbetaald. AG scoort met 9,4% dicht onder het nationaal gemiddelde inzake weigeren van arbeidsongevallen; scoort het hoogst in het weigeren van letsels omdat die volgens haar niet het gevolg zijn van het ongeval; moeizame samenwerking met het Fonds bij controle van weigeringen; erg kort gemotiveerde weigeringsbrieven, vaak slechts een standaardcode in de brief aan de slachtoffers; interimwerknemers die tewerkgesteld worden met contracten van korte duur maar met een vergelijkbaar aantal uren als voltijdsen werden in tegenstelling tot de instructies als deeltijdsen beschouwd en kregen slechts uitkeringen op deeltijdse basis na arbeidsongeval. GENERALI scoort nationaal in de top vier bij het weigeren van arbeidsongevallen; verplaatsingen van slachtoffers naar raadsgeneesheren worden niet altijd systematisch en automatisch terugbetaald. Een krantenbericht over een arbeidsongeval waar heel veel leed en verdriet achter schuilt. Arbeider meer dan een uur geklemd in machine Een Poolse arbeider is vrijdag zwaargewond geraakt bij een arbeidsongeval in het bedrijf Van Riel in de Hoogkamerstraat in Temse. De firma is gespecialiseerd in de veredeling en verwerking van textiel. Omstreeks 17 uur kwam de arbeider tijdens onderhoudswerken aan een sorteermachine voor wol vast te zitten aan een transportband. De transportband sleurde de man nog een eind mee, waardoor hij geklemd raakte in een tweede machine. Er wordt onderzocht of de machine voldeed aan de veiligheidsvoorschriften dan wel of het ongeval te wijten is aan een menselijke fout. (Het Nieuwsblad/DBS/ ) 18 Dossier arbeidsongevallen: de Belgische cijfers en verzekeraars doorgelicht 28 april 2012

19 elk jaar * sterven 164 werknemers door een arbeidsongeval elke werkdag worden 88 werknemers gehandicapt voor de rest van hun leven hoe veilig is uw werk? * arbeidsongevallen privésector openbare sector april 2012 Werelddag voor veilig en gezond werk Redactie: Herman Fonck Eindredactie: Patrick Van Looveren en Donatienne Coppieters Vormgeving: Gevaert Graphics Druk: Gevaert Printing Verantwoordelijke uitgever: Dominique Leyon pers@acv-csc.be Website:

20 Dossier arbeidsongevallen De pijnpunten û û û û û û û û û De economische crisis doet het totaal aantal arbeidsongevallen dalen. Dit is echter vooral een gevolg van een lagere tewerkstelling en minder van een veiligere werkomgeving. Merkwaardig genoeg dalen sinds jaren enkel de aangegeven lichte arbeidsongevallen (tijdelijke ongeschiktheid). Bij de ernstige arbeidsongevallen (blijvende ongeschiktheid) is er helemaal geen dalende trend. De kans op een ernstig arbeidsongeval is sinds 1980 nog gestegen voor arbeiders. Per 1000 arbeiders worden er jaarlijks 9 ernstige arbeidsongevallen aangegeven: het stijgende aantal interims, toenemend werk in onderaanneming en het stijgend aantal KMO-werknemers laat zich voelen. In KMO s gebeuren nog steeds meer ernstige arbeidsongevallen dan in grotere ondernemingen met vakbondsvertegenwoordigers. Het Fonds Arbeidsongevallen raamt dat voor elk aangegeven arbeidsongeval er twee ongevallen niet worden aangegeven. Verzekeraars weigeren sinds 1980 vier keer meer arbeidsongevallen te erkennen: er zijn zeer ongelijke praktijken naargelang de verzekeraar. Ongevallen overkomen aan ambtenaren (met inbegrip van bpost, NMBS, en leger) blijven jaren achterop in de nationale cijfers. Inspectiediensten blijven onderbemand zodat een Belgische onderneming gemiddeld maar om de 21 jaar een inspectie mag verwachten. Vakbonden en werkgevers (!) vroegen samen in de Nationale Arbeidsraad om een verdubbeling van het aantal inspecteurs en een lik-op-stukbeleid met effectieve sancties. in 2010 werd slechts voor 309 inbreuken tegen de veiligheidswetgeving een strafrechtelijk vervolging ingesteld, een minnelijke schikking betaald of een administratieve boete opgelegd. Er waren in 2010 in de privésector 138 dodelijke arbeidsongevallen en slachtoffers met een blijvende handicap (respectievelijk 82 en op de arbeidsplaats zelf).