UvA-DARE (Digital Academic Repository)

Transcriptie

1 UvA-DARE (Digital Academic Repository) Werknemerscompensatie in de steigers: Naar een nieuwe aanpak van werknemerscompensatie en preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten in arbeidsorganisaties Eshuis, W.A. Link to publication Citation for published version (APA): Eshuis, W. A. (2013). Werknemerscompensatie in de steigers: Naar een nieuwe aanpak van werknemerscompensatie en preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten in arbeidsorganisaties Utrecht: BigBusinessPublishers General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam ( Download date: 28 Aug 2017

2 143

3 144

4 Hoofdstuk 4 Onderzoeksopzet en onderzoeksmethodologie 145

5 Introductie Dit hoofdstuk zet de doelstelling en de vormgeving van het empirisch onderzoek naar de preventieve werking van vier bestaande compensatiesystemen uiteen. De vier compensatiesystemen zijn: - twee systemen van werknemerscompensatie in Nederland : o de collectieve ongevallenverzekering in de cao bouw (COV NL); o de Aansprakelijkheidsverzekering Bedrijven in Nederland (AVB NL). - twee systemen van werknemerscompensatie in België: o arbeidsongevallenverzekering (AOV BE); o fonds voor de beroepsziekten (FBZ BE). Het hoofddoel van dit empirisch onderzoek is inzicht verschaffen in de relatie tussen compensatie en preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten in arbeidsorganisaties. Wat gebeurt in werkelijkheid in de black box van de arbeidsorganisatie? Dit wordt onderzocht door na te gaan welke veranderingsprocessen in een arbeidsorganisatie optreden als een schadeclaim wordt ingediend, afgehandeld en uitgekeerd. Welke veranderingen in preventie treden dan op? Wat is daarop de invloed van het betreffende compensatiesysteem? Welke invloed gaat van de arbeidsorganisaties uit? Onder invloed van welke andere factoren treden die veranderingen op? Welke actoren zijn actief? Dit zijn de kwesties waarop onderzoeksvraag 1 (en vier daarbij behorende deelvragen 1.a t/m 1.d) betrekking heeft. Bovendien heeft dit empirisch onderzoek ten doel aanwijzingen te vinden voor de verbetering van de preventieve werking van werknemerscompensatie. Hoe kan een werknemerscompensatiesysteem zodanig worden vormgegeven dat de preventieve opbrengst ervan optimaal is? Hiernaar verwijst onderzoeksvraag 2. De onderzoeksvragen zijn hier nogmaals weergegeven. Onderzoeksvragen: 1. Wat is de relatie tussen werknemerscompensatie en preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten in arbeidsorganisaties? a. Welke verschillende systemen van werknemerscompensatie zijn er, wat zijn de kenmerken van die systemen, en wat is het gebruik ervan? b. Wat is de samenhang tussen werknemerscompensatiesystemen en preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten in arbeidsorganisaties? c. Bestaat er verschil in samenhang tussen de onderscheiden werknemerscompensatiesystemen en preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten in arbeidsorganisaties? d. Welke factoren zijn van invloed op de (mogelijk verschillende) samenhang tussen werknemerscompensatie en preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten in arbeidsorganisaties? 2. Hoe kan werknemerscompensatie zodanig worden vormgegeven dat zij bijdraagt aan een optimale preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten in arbeidsorganisaties? Ten behoeve van de beantwoording van deze onderzoeksvragen zijn drie deelonderzoeken uitgevoerd. Deelonderzoek 1 bestaat uit een analyse van de kenmerken van de vier onderscheiden compensatiesystemen, zie hoofdstuk 5. Deelonderzoek 2 is een vragenlijstonderzoek onder werknemers die een schadevergoeding hebben ontvangen (en de betrokken werkgevers), naar de preventieve veranderingen na een dergelijke uitkering van de vergoeding, zie hoofdstuk 6. Deelonderzoek 3 bestaat uit zeven casestudies naar de preventiesituatie vóór indiening van een schadeclaim en de preventieve veranderingen in die arbeidsorganisaties tijdens en na de afronding van die claim, zie hoofdstuk 7. Tabel 4.1 geeft een overzicht van de onderzoeksvragen en de deelonderzoeken. 146

6 Triangulatie In dit onderzoek is gebruik gemaakt van data-triangulatie (gebruik van meerdere databronnen) en methoden-triangulatie (gebruik van meerdere onderzoeksmethoden). De data waarvan gebruik is gemaakt zijn schriftelijke bronnen, diepte-interviews en statistische gegevens. De onderzoeksmethoden die zijn toegepast zijn kwalitatief casestudie-onderzoek, kwantitatief vragenlijstonderzoek en analyse van de compensatiesystemen. Deze vormen van triangulatie dragen bij aan de verhoging van de validiteit en betrouwbaarheid. 350 Tabel 4.1: Deelonderzoeken en onderzoeksvragen Onderzoeksvraag 1a : kenmerken systemen Onderzoeksvraag 1b : samenhang tussen compensatie en preventie Onderzoeksvraag 1c : verschil in samenhang tussen compensatie en preventie Onderzoeksvraag 1d : invloedsfactoren Onderzoeksvraag 2: optimale vormgeving Deelonderzoek 1 (systeemanalyse ) Deelonderzoek 2 (vragenlijstonderzoek) Deelonderzoek 3 (casestudies) Opzet hoofdstuk Dit hoofdstuk kent 3 paragrafen. Paragraaf 4.1 besteedt aandacht aan de positie van dit empirisch onderzoek ten opzichte van het bestaande onderzoek naar preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten, zoals uiteengezet in hoofdstuk 2, en het bestaande onderzoek naar de relatie tussen werknemerscompensatie en preventie, zoals dat beschreven is in hoofdstuk 3. In deze paragraaf wordt onderbouwd waarom gekozen is voor een exploratief onderzoek. Paragraaf 4.2 zet de opzet van de drie deelonderzoeken uiteen. Paragraaf 4.3 bestaat uit een samenvatting van dit hoofdstuk. 350 Zie hiervoor o.a.: Smaling, Adri (1987). Methodologische objectiviteit en kwalitatief onderzoek. Lisse, Swets & Zeitlinger. p ; Braster, J.F.A. (2000). De kern van casestudy s. Assen, van Gorcum. p

7 4.1. Plaatsbepaling van het empirisch onderzoek De inleiding van dit boek zet de theoretische uitgangspunten van dit onderzoek uiteen. Werknemerscompensatie wordt beschouwd als een sociaal juridisch systeem. Tot een dergelijk systeem behoren zowel structuurelementen als actoren die dragers zijn van dat systeem. Ook de arbeidsorganisatie wordt beschouwd als een sociaal juridisch systeem. Binnen een arbeidsorganisatie kunnen actoren zowel vanuit het eigen belang handelen als vanuit het gezamenlijke organisatiebelang. Een arbeidsorganisatie kent verschillende juridische kenmerken, waarvan voor het onderwerp van deze studie de contractuele gezagsverhouding de belangrijkste is. De hoofdstukken 1 t/m 3 bestaan uit een verkenning van de theoretische opvattingen over werknemerscompensatie, preventie in arbeidsorganisaties en de relatie daartussen. Tevens bieden deze hoofdstukken een overzicht van de resultaten van empirisch onderzoek naar preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten en naar de relatie tussen werknemerscompensatie en preventie, en van de wijze waarop dat onderzoek is vormgegeven. Die verkenning is niet alleen uitgevoerd om de kennis over het vraagstuk van compensatie en preventie te bundelen, maar ook om suggesties te krijgen voor de wijze waarop empirisch onderzoek naar deze relatie opgezet kan worden. De verkenning leverde de volgende resultaten op: 1.Werknemerscompensatie is in hoofdstuk 1 gedefinieerd als elke specifieke formele wijze van compensatie van schade bij werknemers (of nabestaanden) die ontstaan is ten gevolge van een beroepsziekte of een arbeidsongeval. Vijf verschillende typen werknemerscompensatie zijn onderscheiden: werkgeversaansprakelijkheid, verzekering tegen werkgeversaansprakelijkheid, directe verzekering, compensatiefonds en contractuele compensatie. Als indelingscriterium is gekozen de veranderingen in de formele verhouding tussen werkgever, werknemer en de eventuele verzekeraar. In hoofdstuk 1 zijn vervolgens negen elementen beschreven die voor de uiteindelijke vormgeving van een concreet werknemerscompensatiesysteem van belang worden geacht. Die negen elementen zijn: kring van verzekerden, verzekerd risico, claimbeoordeling, voorzieningen, administratieve uitvoering, toezicht, financiering, preventietaken en preventie-instrumenten en de plaats van het compensatiesysteem ten opzichte van de sociale zekerheid. De beschrijving van de negen elementen biedt ook inzicht in de (soorten) actoren die actief kunnen zijn rond de uitvoering van een compensatiesysteem. Naast de werknemer en actoren namens de werkgever of de werkgever zelf, zijn dat claimbeoordelaars (o.a. medische experts, arbeidshygiënische experts, schadedeskundigen, juridische adviseurs), actoren die betrokken zijn bij de administratieve uitvoering en bij de uitvoering van preventie in verband met het compensatiesysteem, en toezichthouders, waartoe niet alleen private actoren maar ook publieke actoren en actoren namens de rechtelijke macht kunnen worden gerekend. De wereld van werknemerscompensatie blijkt een lappendeken van verschillende concrete compensatiesystemen, die naast elkaar kunnen bestaan en die in de werkelijkheid op veel verschillende wijzen worden vormgegeven. Voor de bestudering van de relatie tussen specifieke systemen van werknemerscompensatie en preventie binnen arbeidsorganisaties is het van belang de inhoud van die specifieke systemen werknemerscompensatie te kennen en te beschrijven. Ook is het van belang inzicht te krijgen in de preventie-instrumenten waarover een compensatiesysteem beschikt. Een werknemerscompensatiesysteem kan bovendien niet worden losgezien van de sociaal economische context. Werknemerscompensatiesystemen zijn dus geen eenvoudige standaardsystemen, maar complexe systemen die een specifieke functie hebben in een specifieke context. Wil men zicht krijgen op de preventieve werking van een compensatiesysteem dan is het dus nodig dat een precieze analyse wordt gemaakt van de inhoud van dat compensatiesystemen, 148

8 van de preventie-instrumenten waarover dat systeem beschikt en van de context waarbinnen het systeem functioneert. 2. In hoofdstuk 2 en 3 is nagegaan wat onder preventie moet worden verstaan. Naar aanleiding van die verkenning worden in dit empirisch onderzoek vier vormen van preventie onderscheiden. Drie vormen zijn afkomstig uit de gezondheidswetenschap, namelijk primaire preventie (voorkomen van ziekte of ongeval door de oorzaken ervan weg te nemen), secundaire preventie (vroegtijdig opsporen en behandelen van beginnende ziekte of letsel) en tertiaire preventie (voorkomen van verergering van reeds bestaande ziekte en letsel). De vierde vorm van preventie, quartaire preventie (beheersing kosten en schadelast) is ontleend aan de rechtseconomie en weerspiegelt de aandacht voor de kosten-baten aspecten van preventie. 3. Hoofdstuk 2 bevat een inventarisatie van het gezondheidskundig- en veiligheidskundig onderzoek naar de preventie van arbeidsongevallen en de twee beroepsziekten. In dat onderzoek ligt het accent op de evidence based benadering. Om verschillende redenen is een dergelijke aanpak in dit onderzoek weinig zinvol. In deze benadering is vooral aandacht voor onderzoek naar de effectiviteit van instrumenten, technieken en methoden die ingezet kunnen worden. Er is in dat onderzoek weinig oog voor de context van de arbeidsorganisatie, waarbinnen die instrumenten worden ingezet. Een dergelijke benadering biedt geen inzicht in de processen die zich binnen de arbeidsorganisatie voordoen. Evenmin is helder in hoeverre het preventiesysteem en het compensatiesysteem gezamenlijk of apart, positieve of negatieve invloed hebben op preventie binnen arbeidsorganisaties. Uit het wetenschappelijk onderzoek kunnen we amper opmaken onder welke voorwaarden succesvolle preventieve interventies in arbeidsorganisaties plaatsvinden. Tenslotte blijkt dat de opbrengst van het onderzoek naar evidence based oplossingen voor de preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten vooralsnog te wensen overlaat. 4. In hoofdstuk 3 is de wetenschappelijke kennis over de relatie werknemerscompensatie en preventie geïnventariseerd. Het onderzoek is sterk juridisch-economisch gekleurd en heeft geen oog voor de complexiteit van zowel het compensatiesysteem als de arbeidsorganisatie. In het empirisch onderzoek maakt men voor een deel gebruik van ruwe schattingen, omdat de juiste gegevens vaak niet beschikbaar blijken te zijn. Daarnaast wordt het preventieve effect van een systeem van werknemerscompensatie, op een enkele uitzondering na, afgemeten aan de incidentie van ernstig letsel, de duur van letsel of aan het aantal dodelijke ongevallen. De relatie met de andere activiteiten die behoren tot de drie vormen van gezondheidspreventie blijft grotendeels buiten beeld. In dit onderzoek wordt bovendien de invloed van werknemerscompensatie gereduceerd tot de werking van de financiële prikkels van een compensatiesysteem, waardoor voorbij wordt gegaan aan de invloed van andere elementen van een compensatiesysteem. Andere factoren die mogelijk van invloed zijn op de relatie compensatie en preventie, de arbeidsorganisatie (en de actoren daarbinnen), het externe preventiesysteem (preventie-experts), het individu en het sociale-zekerheidssysteem, ontbreken. Empirisch onderzoek naar de relatie tussen werknemerscompensatie en andere vormen van preventie ontbreekt eveneens. Het bestaande empirisch onderzoek bestaat met andere woorden vooral uit (economische) input- en output variabelen, maar laat de throughput, het handelen van actoren zowel in het kader van de uitvoering van het compensatiesysteem als binnen de arbeidsorganisatie grotendeels buiten beschouwing. Het bestaande onderzoek biedt daarmee slechts een beperkt en weinig betekenisvol antwoord op één van de twee hoofdvragen van dit onderzoek, namelijk wat de invloed is van verschillende systemen van werknemerscompensatie (al of niet in combinatie met invloed van andere factoren) op preventie in arbeidsorganisaties. 5. De zoektocht naar een onderzoeksmethodologie die geschikt is voor het onderzoek naar werknemerscompensatie en preventie in arbeidsorganisaties heeft dus weinig resultaat opgeleverd. De verschillende typen onderzoek die de revue zijn gepasseerd, te weten het evidence based onderzoek, dat vooral populair is in het gezondheidskundig- en veiligheidskundig onderzoek en het hypothese-toetsend onderzoek, dat vooral bij de empirisch georiënteerde rechtseconomische wetenschap in zwang is, kent niet alleen magere resultaten, 149

9 maar biedt ook geen zicht op wat er ín de arbeidsorganisatie gebeurt. De terreinverkenning naar een geschikte methodologie heeft slechts twee aanknopingspunten opgeleverd. In hoofdstuk 2 wordt verwezen naar Marx en Van Hootegem die, in verband met het onderzoek naar de relatie tussen arbeidsorganisatie en RSI, pleiten voor kleinschalig socio-technisch casestudie-onderzoek dat ook bijdraagt aan het tot stand brengen van veranderingen in arbeidsorganisaties. 351 En in hoofdstuk drie is de studie van Kralj beschreven. 352 Dat onderzoek, bestaande uit vragenlijstonderzoek onder 500 werkgevers die deelnamen aan het Neer experiment ( New Experimental Experience Rating ), gecombineerd met casestudies bij 35 grote werkgevers met werknemers van allerlei niveaus, leverde wel waardevolle informatie op over de preventieve veranderingen die optreden als wijzigingen worden aangebracht in de inhoud van werknemerscompensatie. Hieruit kan worden geconcludeerd dat een combinatie van vragenlijstonderzoek en casestudies onder verschillende soorten actoren in de arbeidsorganisatie de realisatie van het doel van dit onderzoek dichterbij kan brengen. 351 Marx, Axel, Geert van Hootegem (2005). The organisational antecedents of repetitive strain injuries. Paper 23th International Labour Process Conference Glasgow. 352 Kralj, B. (1994). Employer responses to workers' compensation insurance experience rating. Industrial relations 49. p

10 4.2 Exploratief onderzoek via drie deelonderzoeken Uit de vorige paragraaf blijkt dat het vraagstuk van compensatie en preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten in arbeidsorganisaties grotendeels onontgonnen terrein is. In een dergelijke situatie wordt wel exploratief empirisch onderzoek voorgesteld. 353 Voor een dergelijke onderzoeksbenadering wordt ook hier gekozen. Via een exploratief onderzoek wordt geprobeerd inzicht te verkrijgen in de realiteit van compensatie en preventie binnen arbeidsorganisaties, in de relatie tussen verschillende andere factoren die mogelijk van invloed zijn op die preventie, zoals het externe preventiesysteem, de sociale zekerheid, het individu en de actoren in de arbeidsorganisatie zelf. Een dergelijk onderzoek levert mogelijk ook inzichten op over de mogelijkheden en beperkingen om preventie binnen arbeidsorganisaties al dan niet door middel van werknemerscompensatie te verbeteren. Drie deelonderzoeken Hierna zal de opzet van het exploratief onderzoek uit de doeken worden gedaan. Dit onderzoek kent drie deelonderzoeken. Het eerste deelonderzoek betreft een analyse van de vier onderscheiden werknemerscompensatiesystemen. Uitgangspunt voor die analyse zijn de negen elementen, die nader omschreven zijn in hoofdstuk 1, die van invloed zijn op de vormgeving van werknemerscompensatiesystemen. In de analyse van de vier onderscheiden systemen, die in hoofdstuk 5 wordt gepresenteerd, zal extra nadruk worden gelegd op de verschillende preventie-instrumenten die elk systeem bevat, in de verwachting dat met name in het casestudie-onderzoek kan worden achterhaald welke instrumenten wel en niet verantwoordelijk zijn voor het optreden van preventieve effecten in arbeidsorganisaties. Het tweede deelonderzoek is een vragenlijstonderzoek onder werknemers en werkgevers. Dit vragenlijstonderzoek heeft als voornaamste doel na te gaan of er een, mogelijk verschillend, verband is tussen de vier (verschillende) systemen van werknemerscompensatie en preventie. Daarnaast heeft het ten doel een inventarisatie te maken van een aantal relevante variabelen, zoals de actoren die betrokken zijn bij compensatie en preventie. Het derde deelonderzoek bestaat uit casestudie-onderzoek met als doel het in detail analyseren van preventieve veranderingen in arbeidsorganisaties tijdens en na de afronding van een schadeclaim. Tevens hebben de casestudies als doel leerervaringen op te doen over de wijze waarop werknemerscompensatie en preventie op een optimale wijze met elkaar in verband kunnen worden gebracht. Met deze onderzoeksopzet wordt extensief onderzoek, dat wil zeggen een breed overzicht van de mate waarin preventieve veranderingen optreden in verband met werknemerscompensatie, gecombineerd met intensief onderzoek, dat wil zeggen dieper inzicht in de precieze kenmerken van werknemerscompensatiesystemen en de wijze waarop ze invloed hebben op de preventie in arbeidsorganisaties. Hierna worden de doelstellingen en de opzet van deze drie deelonderzoeken nader toegelicht. Hoofdstukken 5-7, waar de resultaten van de drie onderzoeken worden gepresenteerd, besteden eveneens aandacht besteed aan de vraag in hoeverre de ideeën over doelstellingen en opzet van het onderzoek zijn gerealiseerd. Uit die methodologische verantwoording achteraf zal blijken dat de oorspronkelijke methodologische opzet niet helemaal is gerealiseerd. 353 Zie hiervoor o.a. Baarda, D.B., M.P.M. de Goede (2006). Basisboek Methoden en Technieken. Groningen/Houten, Wolters-Noordhoff; Swanborn, P.G. (1996). Case- study s: wat, wanneer en hoe? Amsterdam, Boom; Hutjes, J.M., J.A. van Buuren, J.A. (1992). De gevalsstudie. Meppel/Amsterdam/Heerlen, Boom/ Open Universiteit. 151

11 Letselschadeproces Omdat het exploratief onderzoek als doel heeft na te gaan wat in concrete arbeidssituaties gebeurt nadat een schadeclaim is ingediend en afgerond, is ervoor gekozen de verschillende fasen van het letselschadeproces als kader te nemen voor de uitvoering van het empirisch onderzoek. In dat proces kunnen zeven verschillende fasen worden onderscheiden. Die zeven fasen zijn: 1. de pre-claim fase, de situatie van de getroffen werknemer en van de arbeidsorganisatie voorafgaand aan een claim; 2. de fase van naming, waarin het letsel ontstaat; 3. de fase van blaming, waarin de getroffen werknemer de oorzaak van letsel toeschrijft aan de arbeidsorganisatie of actoren daarbinnen; 4. de claimfase, waarin de arbeidsorganisatie (en/of diens verzekeraar) wordt geconfronteerd met een schadeclaim; 5. de dispuutfase, waarin werknemer, werkgever, verzekeraar en/of juridisch belangenbehartigers overleggen, onderhandelen of strijden over de rechtmatigheid van de claim en de hoogte ervan; 6. de afhandeling van een claim; 7. de post-claim fase, de situatie na een afgeronde schadeclaim. Fase 7 gaat vervolgens weer over in fase 1, de pre-claimfase. Het ideale design voor empirisch onderzoek naar de relatie tussen werknemerscompensatie en preventie bestaat uit een meting van de preventie in alle zeven fasen, aangezien het niet uitgesloten is dat in elk van de zeven fasen de relatie tussen compensatie en preventie anders is. Dit ideaal is geprobeerd te benaderen door zowel in het vragenlijstonderzoek als in het casestudie-onderzoek in fase 7 verschillende respondenten te bevragen over de veranderingen na fase twee. In het casestudieonderzoek is bovendien een analyse gemaakt van de pre-claimfase Deelonderzoek 1: analyse van de kenmerken van vier compensatiesystemen Het primaire doel van dit eerste deelonderzoek is het vinden van een antwoord op onderzoeksvraag 1.a: Welke verschillende systemen van werknemerscompensatie zijn er, wat zijn de onderscheiden kenmerken van die systemen, en wat is het gebruik van de compensatiesystemen? Daarnaast draagt de uitkomst van dit deelonderzoek bij aan het antwoord op onderzoeksvraag 1.d (welke factoren hebben invloed?) en onderzoeksvraag 2 (toekomstige vormgeving van werknemerscompensatie). Ten behoeve van de beantwoording van onderzoeksvraag 1.a is nagegaan welke de specifieke kenmerken zijn van de vier verschillende compensatiesystemen. Dat is conform de opvatting uit hoofdstuk 1 (werknemerscompensatie) dat elk reëel bestaand compensatiesysteem een specifieke configuratie is van de negen onderscheiden elementen. Ten behoeve van de beschrijving van de vier specifieke compensatiesystemen is voornamelijk gebruik gemaakt van literatuurstudie, interviews en studie van vier letselschadedossiers in Nederland en België (één dossier per compensatiesysteem). In dit onderzoek is extra aandacht besteed aan de inventarisatie van preventie-instrumenten: welke typen instrumenten zijn beschikbaar, wat is het gebruik ervan door de verzekeraars? Omdat over de preventie-instrumenten van de twee Nederlandse compensatiesystemen weinig openbare informatie beschikbaar was, is daarvan een inventarisatie uitgevoerd in samenwerking met een zestal sleutelfiguren in de Nederlandse verzekeringswereld. 354 Betrokkenen zijn geïnterviewd aan de hand van een gestructureerde checklist. 355 Ten behoeve van de inventarisatie van het gebruik van de AVB NL zijn de uitkomsten van twee andere onderzoeken betrokken: een vragenlijstonderzoek naar de financiële situatie van slachtoffers van OPS 356, en een onderzoek naar werkgeverskosten bij arbeidsgerelateerde schade Het contact met deze sleutelfiguren is tot stand gekomen na bemiddeling door het Verbond van Verzekeraars. 355 Zie verder paragraaf Eshuis, W.A. (2010). Financiële schade door OPS? Amsterdam, Hugo Sinzheimer Instituut. 152

12 waarin onder andere een schatting is gemaakt van het aantal schadeclaims in Nederland. Ten behoeve van het gebruik van de contractuele compensatie in Nederland is eveneens van dit laatste onderzoek gebruik gemaakt. Over de Belgische compensatiesystemen bestaat meer literatuur en andere vormen van schriftelijke documentatie, zodat een inventarisatie niet nodig werd geacht. Wel zijn aanvullende interviews gehouden met verzekeraars, werknemers en werkgevers. De inventarisatie van het gebruik van de compensatiesystemen in België is gebaseerd op de statistische gegevens van de betrokken verzekeraar, het Fonds voor de Arbeidsongevallen en het Fonds voor de Beroepsziekten Deelonderzoek 2: vragenlijstonderzoek Het tweede deelonderzoek is een vragenlijstonderzoek onder werknemers en werkgevers. Dit vragenlijstonderzoek had oorspronkelijk ten doel om, samen met de casestudies, via een representatief onderzoek bij te dragen aan een antwoord op onderzoeksvragen 1 b. en 1 c. betreffende de, mogelijk verschillende, samenhang tussen (verschillende) systemen van werknemerscompensatie en preventie in arbeidsorganisaties. Ook zou het mede antwoord moeten geven op onderzoeksvraag 1 d. (factoren die van invloed zijn op dat verband). Tenslotte had dit deelonderzoek ten doel een inventarisatie te maken van een aantal relevante achtergrondvariabelen zoals de actoren die betrokken zijn bij compensatie en preventie. In deze paragraaf wordt kort uiteengezet welke de positie is van het vragenlijstonderzoek en welke intenties ten grondslag lagen aan het ontwerp ervan. In hoofdstuk 6. 2 wordt verslag gedaan van het uiteindelijke onderzoeksproces en worden methodologische kanttekeningen geplaatst bij dat onderzoeksproces en de resultaten van het onderzoek. Daar zal blijken dat de oorspronkelijke doelstellingen niet volledig zijn gerealiseerd. Vragenlijsten Ten behoeve van het vragenlijstonderzoek zijn twaalf vragenlijsten 358 ontwikkeld. Deze vragenlijsten hebben grotendeels dezelfde inhoud. De vragenlijsten zijn tot stand gekomen na een vooronderzoek dat bestond uit de volgende elementen: - raadpleging van ongevallen- en beroepsziektenstatistieken in Nederland en België; - raadplegen van literatuur over sociale zekerheid, werknemerscompensatie en preventie; - gesprekken met experts op onderhavig gebied in Nederland en België; - gesprekken met zes werknemers (drie uit België, drie uit Nederland) met letsel door een arbeidsongeval of beroepsziekte. Aan betrokken werknemers is tevens een concept vragenlijst ter commentaar voorgelegd; - gesprekken met drie Belgische preventieadviseurs. Aan betrokken adviseurs is ook een concept vragenlijst ter commentaar voorgelegd; - gesprekken met acht medewerkers van drie Belgische arbeidsongevallenverzekeraars, drie medewerkers van het Fonds voor Arbeidsongevallen en vier medewerkers van het Fonds voor de Beroepsziekten (FBZ) over inhoud en vorm van de vragenlijst; - gesprekken met vier Nederlandse arbo-coördinatoren. Aan betrokken coördinatoren is eveneens een concept vragenlijst ter commentaar voorgelegd. 357 Eshuis, W.A., J.M. Gaarthuis, R. Knegt, M.H. Schaapman (2011). Werkgeverskosten in verband met arbeidsgerelateerde schade: bestuurlijke boetes en civielrechtelijke aansprakelijkheid. Den Haag, Ministerie van SZW vragenlijst arbeidsongevallen België werknemer; 2. vragenlijst arbeidsongevallen België werkgever; 3. vragenlijst arbeidsongevallen Nederland werknemer; 4. vragenlijst arbeidsongevallen Nederland werkgever; 5. vragenlijst OPS België werkgever; 6. vragenlijst OPS België werknemer; 7. vragenlijst RSI België werkgever ; 8. vragenlijst RSI België werknemer; 9. vragenlijst OPS Nederland werkgever; 10. vragenlijst OPS Nederland werknemer; 11. vragenlijst RSI Nederland werkgever; 12. vragenlijst RSI Nederland werknemer. Voor de globale inhoud van deze vragenlijsten wordt verwezen naar tabel 4.2. In bijlage 1 is een van de vragenlijsten, de vragenlijst arbeidsongevallen werknemer België, opgenomen als voorbeeld van de opzet en inhoud van de vragenlijsten. 153

13 Het vooronderzoek leverde commentaar op over de lengte van de oorspronkelijke vragenlijst, de items, de antwoordcategorieën en het taalgebruik. Dit commentaar is verwerkt in de verschillende versies van de vragenlijst. In het vooronderzoek werd door verschillende geïnterviewden gewezen op de kansen op een lage respons als gevolg van negatieve ervaringen met het letselschadeproces en als gevolg van angst van werknemers voor de negatieve gevolgen van deelname aan onderzoek voor de eigen arbeidspositie. Ook wezen ze erop dat een lange en ingewikkelde vragenlijst zou kunnen leiden tot een lagere respons. Zowel werknemers als preventieadviseurs en arbo-coördinatoren wezen op het belang van anonimiteit als middel om de respons te vergroten. Op basis van dat vooronderzoek zijn de volgende besluiten genomen: - Gezien de samenstelling van de onderzoekspopulatie (de individuele slachtoffers zijn doorgaans oudere laaggeschoolden die in meerdere of mindere mate gezondheidsproblemen kennen), is gekozen voor vragen met voorgestructureerde antwoorden, in de hoop dat dit de respons zou vergroten. - Ook is vastgesteld aan wie de werkgeversvragenlijst moest worden geadresseerd. Op advies van de informanten is in Nederland gekozen voor de directie/arbocoördinator en in België voor de directie/preventieadviseur. De andere alternatieven (uitsluitend directie, personeelszaken, administratieve afdeling, verzekeringsafdeling, uitsluitend preventieadviseur, uitsluitend arbo-coördinator) vielen daarmee af. - In de begeleidende brief aan zowel werkgevers als werknemers is benadrukt dat de informatie uit de vragenlijsten alleen ter inzage was aan de onderzoeker en zou worden geanonimiseerd. Inhoud vragenlijst De vragenlijsten bestonden in de definitieve versie uit 47 items bij de werknemers in Nederland en België, 46 items voor werkgevers in Nederland en 54 items voor werkgevers in België. Niet alle vragen zijn identiek. Dat heeft te maken met de verschillen in de compensatieregelingen, de verschillen in de publieke sociale zekerheid, en het verschil in inhoud van het arbeidsomstandighedenbeleid in Nederland en België. Daarnaast zijn aan werkgevers en werknemers niet altijd dezelfde vragen gesteld, omdat uit het vooronderzoek bleek dat werkgevers en werknemers niet over dezelfde informatiebronnen beschikken. De opbouw van de vragenlijsten is wel uniform. Elke vragenlijst bevat vragen die betrekking hebben op het meten van het veranderingen in preventie binnen de arbeidsorganisatie (hier verder preventie-indicatoren genoemd) en vragen die betrekking hebben op een aantal gegevens van de respondent en de oorzaak van de beroepsziekte of het ongeval (hier achtergrondvariabelen genoemd). Bovendien is in de vragenlijsten nagegaan welke actoren betrokken waren bij preventieve veranderingen. De twaalf vragenlijsten zijn voor een belangrijk deel vergelijkbaar voor wat betreft de preventie-indicatoren (zie hiervoor tabel 4.2), de achtergrondfactoren en de inventarisatie van de actoren. Een van de vragenlijsten, de vragenlijst arbeidsongevallen werknemer België, is ter illustratie opgenomen in bijlage 1. In dezelfde bijlage is tevens opgenomen met welke personen contact is geweest ten behoeve van de ontwikkeling van deze vragenlijsten. Meting preventieve effecten: preventie-indicatoren en meetmoment Voor de inhoud van de vragenlijst is relevant op welke wijze preventieve effecten gemeten worden en op welk moment gemeten wordt. Voor de meting van preventie in het vragenlijstonderzoek zijn acht preventie-indicatoren (zie tabel 4.2) ontwikkeld. Deze (acht) indicatoren zijn zowel gebruikt in de werknemersvragenlijst als in de werkgeversvragenlijst. De volgende vijf indicatoren zijn van toepassing op primaire preventie: herhaling arbeidsongeval of beroepsziekte, maatregelen, houding werknemer, houding collega s, arbeidsomstandigheden. Twee indicatoren hebben betrekking op tertiaire preventie: de werksituatie na afronding van de claim, en het herstel van het letsel. De 8 e indicator is de preventiestructuur. Deze indicator heeft betrekking op de veranderingen in de preventiestructuur na de afhandeling van de claim ten opzichte van de situatie voor de claim. 154

14 Tabel 4.2: Omschrijving acht indicatoren Indicator 1: herhaling Deze indicator moet antwoord geven of er sprake is van herhaling van een soortgelijk arbeidsongeval of deze beroepsziekte. Vraagstelling werknemers - en werkgeversvragenlijst: -heeft zich na dit ongeval nog één of meerdere keren een soortgelijk ongeval voorgedaan in het bedrijf?; -heeft deze beroepsziekte zich nog één of meerdere keren voorgedaan in het bedrijf? Antwoordmogelijkheden: a. ja, b. nee, c. weet niet. 359 Indicator 2: maatregelen Deze indicator moet antwoord geven op de vraag of er maatregelen zijn genomen na het ongeval of de beroepsziekte. Vraagstelling werknemers - en werkgeversvragenlijst: -zijn binnen het bedrijf maatregelen genomen om te voorkomen dat hetzelfde ongeval weer kan plaatsvinden? -zijn binnen het bedrijf maatregelen genomen om te voorkomen dat deze beroepsziekte weer kan optreden? Antwoordmogelijkheden: a. ja, b. nee, c. weet niet. Indicator 3: houding collega s Deze indicator moet antwoord geven op de vraag of collega s veiliger of gezonder zijn gaan werken. Vraagstelling werknemers - en werkgeversvragenlijst: -zijn uw (werkgevers: de) collega s veiliger gaan werken nadat u een ongeval hebt opgelopen? -letten uw (werkgevers: de) collega s beter op hun eigen gezondheid sinds zij weten dat u (respectievelijk de werknemer-s) een beroepsziekte hebt? Antwoordmogelijkheden: a. ja, b. nee, c. weet niet. Indicator 4: houding werknemer Deze indicator moet antwoord geven op de vraag of de werknemer zèlf veiliger of gezonder is gaan werken. Vraagstelling werknemersvragenlijst: -bent u zelf veiliger gaan werken nadat u een ongeval hebt opgelopen? -bent u zelf gezonder gaan werken na de vaststelling van de beroepsziekte? Vraagstelling werkgeversvragenlijst: -is de werknemer veiliger gaan werken na het ongeval? -is de werknemer gezonder gaan werken na de beroepsziekte? Antwoordmogelijkheden: a. ja, b. nee, c. weet niet. Indicator 5: herstel Deze indicator moet antwoord geven op de vraag of sprake is van volledig herstel van de werknemer? Vraagstelling werknemersvragenlijst: -hoe omschrijft u uw huidige gezondheid? Antwoordmogelijkheden: a. ik ben geheel hersteld, b. ik heb nog steeds gezondheidsklachten als gevolg van het ongeval/de beroepsziekte, c. ik heb nieuwe gezondheidsklachten Vraagstelling werkgeversvragenlijst: -hoe omschrijft u de gezondheid van de werknemer? Antwoordmogelijkheden: a.de werknemer is geheel hersteld, b.de werknemer heeft nog steeds gezondheidsklachten als gevolg van het ongeval/de beroepsziekte, c. de werknemer heeft nieuwe gezondheidsklachten. Indicator 6: werk Deze indicator moet antwoord geven op de vraag of de werknemer werk heeft of werkloos is. Vraagstelling werknemersvragenlijst: -wat is uw huidige (werk) situatie? Antwoordmogelijkheden : a. ik werk bij dezelfde werkgever, b. ik werk bij een andere werkgever, c. ik heb een arbeidsongeschiktheidsuitkering, d. ik heb een werkloosheidsuitkering, e. ik heb pensioen of vervroegd pensioen Vraagstelling werkgeversvragenlijst: -wat is de huidige (werk) situatie van de betrokken werknemer? Antwoordmogelijkheden: a. de werknemer is nog steeds in ons bedrijf werkzaam, b. de werknemer is werkzaam bij een ander bedrijf, c.de werknemer heeft een arbeidsongeschiktheidsuitkering, d. de werknemer heeft een werkloosheidsuitkering, e. de werknemer heeft pensioen of vervroegd pensioen, f. weet niet. Indicator 7: arbeidsomstandigheden Deze indicator moet antwoord geven op de vraag of de arbeidsomstandigheden zijn verbeterd, verslechterd of gelijk zijn gebleven. Vraagstelling werknemers - en werkgevers vragenlijst: -Bent u van mening dat de arbeidsomstandigheden in het bedrijf na afhandeling van de aangifte (nl: schadeclaim) zijn verbeterd of verslechterd? Antwoordmogelijkheden: a. de arbeidsomstandigheden zijn verbeterd, b. de arbeidsomstandigheden zijn verslechterd, c. de arbeidsomstandigheden zijn niet veranderd, d. weet niet, geen mening. Indicator 8: preventiestructuur. Deze indicator moet antwoord geven op de vraag of er veranderingen zijn opgetreden in de preventiestructuur. Daartoe is de respondenten (werkgevers en werknemers) gevraagd om de preventiestructuur (dwz: aanwezigheid van preventieadviseur/arbo-coördinator, commissie PBW/VGWM commissie, ondernemingsraad, betrokkenheid vakbond, bedrijfsarts/arbeidsgeneesheer) weer te geven voor de beroepsziekte/arbeidsongeval en na afronding van de schadeclaim. 359 In de verkorte werkgeversvragenlijst is omwille van de vragenlijstopbouw een enigszins andere vraagstelling gehanteerd: zie hiervoor hoofdstuk

15 Als meetmoment is fase 7 (de post-claim fase) van het letselschadeproces gekozen. Aan deze keuze liggen de volgende verwachtingen ten grondslag. - De eerste verwachting is dat na afronding van de claim de (meeste) actoren consensus hebben over de causaliteit, de ernst van het letsel en de schade. - Daarnaast bestaat de verwachting dat in deze fase, vaak mede op basis van onderzoek in het kader van de claimbeoordeling, informatie beschikbaar is over de mogelijkheden tot preventie van het ongeval of de beroepsziekte. - Ook bestaat de verwachting dat aan het eind van het letselschadeproces de kans het grootst is op een beeld van de duurzame, lange-termijn, preventieve veranderingen naar aanleiding van het ongeval of de beroepsziekte. - Tenslotte is de verwachting dat door de keuze van dit meetmoment het onderzoek geen invloed heeft op het claimbeoordeling-en onderhandelingsproces en op het preventief handelen van actoren. De inschatting is dat daardoor de betrokken actoren eerder bereid zijn tot deelname aan het onderzoek. Achtergrondvariabelen: kenmerken arbeidsorganisatie en individu Een aantal vragen heeft betrekking op: - kenmerken van de getroffen werknemer die een letsel heeft opgelopen (geboortedatum, geslacht, burgerlijke staat, laatste beroep, type arbeidscontract, duur laatste dienstverband); - kenmerken van de arbeidsorganisatie waar het letsel is opgetreden (aantal werknemers, sector); - kenmerken van de respondent die namens de arbeidsorganisatie de vragenlijst heeft ingevuld (functie binnen het bedrijf, duur dienstverband, geboortedatum, geslacht). Tevens is in alle vragenlijsten de vraag gesteld of betrokkenen aan vervolgonderzoek zouden willen deelnemen. Paragraaf 6.1 doet verslag van het uiteindelijke onderzoeksproces en plaatst kanttekeningen bij de gekozen methodologie en bij de resultaten van het onderzoek Deelonderzoek 3: casestudie-onderzoek Het casestudie-onderzoek draagt bij aan de beantwoording van vier onderzoeksvragen. Het geeft een antwoord op onderzoeksvraag 1.d (Welke factoren zijn van invloed op de-mogelijk verschillende- samenhang tussen werknemerscompensatie en preventie van arbeidsongevallen en beroepsziekten in arbeidsorganisaties?). Daarnaast draagt het samen met het vragenlijstonderzoek bij aan de beantwoording van onderzoeksvragen 1.b en 1.c, die betrekking hebben op de -verschillende- samenhang tussen werknemerscompensatie en preventie. Tevens geven de casestudies een antwoord op onderzoeksvraag twee, die betrekking heeft op de wijze waarop werknemerscompensatie en preventie op een optimale wijze met elkaar in verband kunnen worden gebracht. Deze paragraaf zet kort uiteen wat welke doelstellingen dit casestudie-onderzoek heeft, welke de basis is van de caseselectie en wat gemeten is via het casestudie-onderzoek. Paragraaf 7. 1 doet verslag van het uiteindelijke onderzoeksproces en plaatst methodologische kanttekeningen bij het onderzoeksproces en de resultaten van het onderzoek. Doelstellingen casestudies Casestudies kunnen verschillende doelstellingen hebben: een gedetailleerde beschrijving van een sociaal verschijnsel, verschillende interpretaties van een fenomeen door diverse participanten in een sociaal systeem, het verklaren van sociale processen, de evaluatie van beleidsmaatregelen of ontwerpproblemen in organisaties. 360 Dit casestudie-onderzoek sluit aan bij de eerste twee doelen. De bedoeling is om een zo waarheidsgetrouw mogelijk beeld te schetsen van (het eventueel brede en veelkleurige pallet 360 Braster, J.F.A.(2004). De kern van case study s. Assen, van Gorcum. p

16 van) de verschillende preventieve veranderingen, de factoren die invloed hebben op die preventieve veranderingen en de (mogelijk verschillende) waardering van die veranderingen. Via dit casestudie- onderzoek wordt gepoogd de verschillende sleutelpersonen (stakeholders) aan het woord te laten en na te gaan welke overeenkomsten en verschillen van mening men heeft. Op deze wijze kan zicht worden gekregen op de (mogelijk verschillende) perspectieven van de verschillende actoren. Deze benadering sluit aan bij opvattingen van Yin 361, die stelt dat een casestudie een goede onderzoekaanpak is voor de volgende situaties: - de onderzoeker kan de gebeurtenissen niet controleren; - de focus ligt op een hedendaags verschijnsel binnen een real life context ; - de onderzoeker wil de contextuele voorwaarden onderzoeken omdat hij het vermoeden heeft dat die relevant zijn voor het onderwerp van onderzoek. Op die manier kan dus worden nagegaan welke eigenschappen van die context van belang zijn; - er zijn meerdere variabelen in beeld. De keuze voor casestudie als onderzoeksmethode sluit grotendeels aan bij de opvatting zoals die onder andere door Swanborn (1996) 362 is geformuleerd. Hij beschouwt een casestudie als de bestudering van een sociaal verschijnsel in de natuurlijke omgeving bij een of enkele dragers van dat verschijnsel, waarbij de onderzoeker gericht is op gedetailleerde beschrijving van stabiliteit en verandering van tal van variabelen. Swanborn ziet casestudie-onderzoek ook als middel om verklaringen van de onderzochte processen op het spoor te komen. In onderhavig onderzoek staat echter niet zozeer het verklaren van verschijnselen voorop als wel de verkenning van de sociale werkelijkheid in arbeidsorganisaties. Praktijk- en theoriegericht Dit casestudie-onderzoek is zowel praktijkgericht als theoriegericht. Met de praktijkgerichte dimensie wil het onderzoek nieuwe inzichten, ervaringen en aanwijzingen opdoen die kunnen bijdragen aan de verbetering van de preventie door, onder andere, verbetering van compensatiesystemen zelf of verbetering van de inbedding van die systemen. In theoriegericht onderzoek 363 dient de verzamelde kennis primair om wetenschappelijke theorieën te ontwikkelen, te illustreren of te toetsen. Conform de opvattingen van onder andere Yin 364 moet theorieontwikkeling een onderdeel zijn van de ontwerpfase van case studies. De in de voorgaande hoofdstukken verzamelde inzichten vormen die theoretische basis voor de opzet van de casestudies. Tijdens het onderzoeksproces is geprobeerd een maximale openheid voor onbekende verschijnselen ( serendipity ) 365 te betrachten, zodat ook ruimte blijft voor eventuele andere verschijnselen. Dit casestudie-onderzoek is daarmee voornamelijk inductief van karakter, dat wil zeggen dat het vooral bedoeld is om zoveel mogelijk nieuwe empirische kennis over dit vraagstuk te verkrijgen. Dit neemt overigens niet weg dat met behulp van die empirische kennis nieuwe (theoretische) inzichten kunnen worden opgedaan. Selectie van cases Volgens Swanborn zijn drie hoofdvragen relevant in verband met selectie van cases: - hoe gaan we praktisch te werk bij het selecteren, - hoeveel cases moeten gekozen worden, - op basis van welke criteria wordt geselecteerd? De tweede en de derde vraag worden in deze paragraaf beantwoord. 361 Yin, R. K. (2003). Case Study Research. Design and Methods. London, Sage Publications. p Swanborn, P.G. (1996). Case- study s: wat, wanneer en hoe? Amsterdam, Boom. p Swanborn, P.G. (1996). Case- study s: wat, wanneer en hoe? Amsterdam, Boom. p Yin, R. K. (2003). Case Study Research. Design and Methods. London, Sage Publications. p

17 Drie criteria In dit onderzoek is het belangrijkste criterium voor selectie de heterogeniteit op de onafhankelijke variabele, het compensatiesysteem. Immers, het casestudie-onderzoek moet niet alleen bijdragen aan een antwoord op onderzoeksvraag 1.b, die betrekking heeft op de samenhang tussen de werknemerscompensatiesystemen en preventie in arbeidsorganisaties, maar ook op onderzoeksvraag 1.c, die betrekking heeft op de vraag of er een verschillende samenhang bestaat tussen de afzonderlijke compensatiesystemen en preventie, en onderzoeksvraag 1.d over de factoren die invloed hebben op die samenhang. Voor een antwoord op de tweede vraag van dit onderzoek ( Hoe kan werknemerscompensatie zodanig worden vormgegeven dat het gepaard gaat met optimale preventie in arbeidsorganisaties? ) is heterogeniteit op de onafhankelijke variabele eveneens zinvol. Voor het antwoord op onderzoeksvraag 1.d, de vraag welke factoren van invloed zijn op de samenhang tussen compensatie en preventie binnen arbeidsorganisaties, is het zinvol na te gaan of de omvang van arbeidsorganisatie ertoe doet. Daarom is dat ook als selectiecriterium gehanteerd. Uitgangspunt was om in beide landen casestudie-onderzoek te doen in zowel grote, kleine als middelgrote arbeidsorganisaties. Gezien de verschillen in aard van het letsel dat gepaard gaat met een arbeidsongeval, respectievelijk de beroepsziekten OPS en RSI, en de daarmee samenhangende preventieactiviteiten, ligt het ook voor de hand dit als selectiecriterium te hanteren. Idealiter zou de toepassing van deze drie criteria (vier compensatiesystemen, drie verschillende dimensies van omvang van arbeidsorganisaties, drie verschillende typen letsel: OPS, RSI en letsel in verband met een arbeidsongeval) leiden tot een selectie van 36 cases. Praktische motieven Praktische motieven, waarvan de beperkte tijd van de onderzoeker de belangrijkste is, geven echter aanleiding tot het stellen van een ondergrens aan het aantal cases. Ten behoeve daarvan is als criterium gehanteerd dat elk van de vier compensatiesystemen aan bod moet komen en dat daarnaast minimaal elk verschillend letsel en elke grootteklasse arbeidsorganisatie in minstens één case studie onderzocht moet worden. Dit is weergegeven in tabel 4.3. Op basis van deze pragmatisch criteria is een ondergrens vastgesteld van minimaal zes cases: - ten behoeve van AVB NL één case studie naar OPS en één naar RSI; - ten behoeve van COV NL één case studie; - ten behoeve van AOV BE één case studie; - ten behoeve van FBZ BE één case studie naar OPS en één naar RSI. Tabel 4.3: Overzicht van criteria voor selectie zes case studies Kenmerken Compensatie systeem Arbeids ongeval Beroeps ziekte RSI Beroeps ziekte OPS arbeidsorgani satie, >100 (zeer groot ) arbeidsorgani satie, (middelgroot) Case 1 AVB NL X X Case 2 AVB NL X X Case 3 COV NL X X Case 4 AOV BE X X Case 5 FBZ BE X X Case 6 FBZ BE X X arbeidsorgani satie, 0-24 (klein) Hoofdstuk 7 doet verslag van de definitieve selectie en de wijze waarop die selectie tot stand is gekomen. Checklijst preventieve veranderingen Ten behoeve van het vragenlijstonderzoek zijn acht preventie-indicatoren ontwikkeld die veranderingen in de primaire en tertiaire preventie meten. Om in de casestudies een analyse te 158

18 kunnen maken van de preventieve veranderingen naar aanleiding van een schadeclaim is een checklijst preventieve veranderingen ontworpen. Zoals ook in kader 1 t/m 4 is weergegeven maakt deze checklijst onderscheid in veranderingen in de primaire-, secundaire-, tertiaire- en quartaire preventie. De checklijst gaat uit van actoren als dragers van deze vier vormen van preventie. Die actoren handelen al of niet preventief, dat wil zeggen ze hebben bepaalde intenties, plegen interventies (dat wil zeggen ze stellen doelen, zetten middelen in om die doelen te bereiken en te realiseren), en hebben een bepaald effect met hun handelen. Dat effect (of output) kan onder andere bestaan uit maatregelen, handelen van actoren, incidentie van arbeidsongevallen en beroepsziekten, en kosten van ziekte en arbeidsongeschiktheid. Deze veranderingen kunnen optreden binnen de arbeidsorganisatie, respectievelijk de actoren binnen die arbeidsorganisatie. Tot die actoren binnen de arbeidsorganisatie behoort ook het betreffende individu dat een schadeclaim heeft ingediend en een schadevergoeding heeft ontvangen. Veranderingen op het vlak van primaire preventie zijn verbonden met het reduceren of wegnemen van specifieke risicofactoren die ten grondslag liggen aan het ontstaan van een bepaalde beroepsziekte of een arbeidsongeval. De veranderingen in primaire preventie kunnen ook bestaan uit veranderingen in gezond en veilig gedrag van individuele actoren en uit het afwegen van risico s teneinde slechte of gevaarlijke risico s te vermijden en aldus de bestaande toestand te verbeteren. In kader 4.1 is het begrip veranderingen in primaire preventie geoperationaliseerd. Kader 4.1: Checklijst veranderingen in de primaire preventie Veranderingen in primaire preventie individueel - zijn activiteiten ondernomen om een of meerdere risicofactoren in de werksituatie van de betreffende werknemer te kennen of te beïnvloeden, dan wel de werknemer ertegen te beschermen? - is de werknemer gezonder of veiliger gaan werken? - heeft de werknemer te maken gehad met herhaling van arbeidsongeval? - heeft werknemer opnieuw een andere beroepsziekte opgelopen? Veranderingen in primaire preventie arbeidsorganisatie - zijn in de arbeidsorganisatie activiteiten ondernomen om een of meerdere risicofactoren in de arbeid te kennen of te beïnvloeden? Of heeft men activiteiten ondernomen om werknemers tegen die risicofactoren te beschermen? - heeft neemt specifieke risicofactoren weggenomen? Heeft men de bescherming ertegen verbeterd? - is sprake van verbetering/verandering van arbeidsplaatsen? - is sprake van herhaling van het arbeidsongeval of de beroepsziekte? - zijn maatregelen genomen na het arbeidsongeval of de beroepsziekte om hetzelfde ongeval of beroepsziekte te voorkomen of heeft men plannen daarvoor? - zijn overige werknemers (collega s) veiliger en/of gezonder gaan werken? - zijn de overige arbeidsomstandigheden veranderd? Kader 4.2 vermeldt de aandachtspunten die betrekking hebben op veranderingen in de secundaire preventie. Bij veranderingen op het gebied van secundaire preventie gaat het om (nieuwe) activiteiten om in een vroeg stadium beginnende klachten, potentiële veiligheids- en gezondheidsproblemen op te sporen en te behandelen, voordat deze tot ernstige gezondheidsproblemen leiden. Er kunnen ook veranderingen optreden in de secundaire preventie ten behoeve van het betreffend individu. Denk aan het extra monitoren van een werknemer die met RSI is uitgevallen en, geheel of gedeeltelijk hersteld, het werk hervat. In verband met arbeidsongevallen kan secundaire preventie worden gerelateerd aan registratie van bijna-ongevallen en van communicatie daarover. Bij dit onderdeel van preventie wordt er ook vanuit gegaan dat de betreffende werknemer bij kan dragen aan preventie door bijvoorbeeld zelf vroegtijdig klachten te signaleren. 159