De zoete wraak van een verguisd econoom
|
|
- Merel de Vries
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De zoete wraak van een verguisd econoom De economische opvattingen van John Maynard Keynes maken weer opgang. In de Verenigde Staten, Europa en elders wordt teruggegrepen naar het beproefde recept van overheidsinvesteringen om de economische crisis terug te dringen. Dertig jaar lang werd Keynes verbannen naar de strafbank, maar zijn wraak is zoet. De financiële markten hebben zichzelf niet kunnen redden, de onzichtbare hand werd helemaal onzichtbaar, de staat als gids voor tewerkstelling en consumptie is onvermijdelijk terug. De invloedrijkste econoom van de 20ste eeuw maakt een opmerkelijke comeback aan het begin van de 21ste eeuw. De diepe financiële crisis heeft een hoop landen in een economische recessie geduwd. De klassieke theorie dat de markten zichzelf herstellen, werkt niet meer. Politici zoeken dan ook recepten om de pijn van het economische leed te verzachten. En die recepten werden in de jaren 30 van de vorige eeuw door een excentrieke Britse econoom al feilloos uitgeschreven. John Maynard Keynes ( ) legde de basis van wat nu 'macro-economie' heet. In de diepe recessie van de jaren 30 vond hij dat het klassieke 'laissez faire, laissez aller'- kapitalisme danig faalde en nodeloos armoede veroorzaakte. Hij koos voor een radicale omwenteling en stelde dat de overheid moest zorgen voor investeringen en dus tewerkstelling. Die overheidsuitgaven zouden dan leiden tot meer vertrouwen in de economie en meer inkomen om weer uit te geven. Op die manier werd de economische productie aangezwengeld, de economische groei hersteld en kwam het vertrouwen terug. Het recept van Keynes werd na veel aarzelen voor het eerst in de Verenigde Staten toegepast door de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt. Pas vanaf 1936 zou 'deficit spending' - een overheid die investeert zonder naar de oplopende schuld te kijken - een axioma worden. Na de Tweede Wereldoorlog zou het Keynesiaanse model de (westerse) wereld veroveren en standhouden tot Daarna moest het plaats ruimen voor het neoliberalisme, de variant op het liberalisme dat Keynes in de jaren 30 van de economische kaart had geveegd. Keynes was een typisch Brits product van de gegoede klasse. Zijn vader was een verdienstelijke professor economie en zijn moeder was actief in de kunstwereld. Hijzelf was briljant en studeerde met hoge cijfers af aan Eton College, waar hij alle mogelijke prijzen voor wiskunde wegkaapte. Keynes studeerde verder aan de universiteit van Cambridge: eerst wiskunde maar later ook economie.
2 In zijn persoonlijke leven had hij complexen. Hij beschouwde zichzelf als 'lelijk' maar hij had vele vrienden. Zijn eerste relaties waren homoseksueel, maar later zou hij trouwen met Lydia Lopokova, een Russische ballerina. Hij kleedde zich als een klassieke dandy, met zijden ondergoed en grijze, op maat gemaakte pakken. Een briljante geest met een grote honger in het leven, met weinig taboes en een grote doortastendheid. Oorlogsschade Zijn open geest was misschien wel de aanzet voor Keynes' eerste belangrijke publicatie: 'The Economic Consequences of the Peace'. Het boek verscheen in 1919 en had vooral een politieke boodschap. Keynes hekelde daarin de hoge oorlogsschade die Duitsland aan de geallieerden moest betalen. Volgens hem werd de vrede bedreigd omdat men het Duitse volk opzettelijk verpauperde en dat dat tot het volgende conflict kon leiden. Dat was toen erg vooruitziend, maar minstens even omstreden. Hij kreeg later gelijk. Het boek werd een bestseller en verkocht exemplaren tijdens het eerste jaar. De faam van Keynes was gevestigd, met een politiek boek. Keynes trok zich niet terug in het exclusieve kringetje van Bloomsbury, oud-studenten van Cambridge die een grote invloed uitoefenden op het cultureel-artistieke leven van Engeland. Hij meende dat hij politiek actief moest zijn, zij het dan via economische weg. Tijdens de Grote Depressie ontwikkelde hij, meer uit de praktijk dan in theorie, een eigen leer, die later het economische denken zou domineren. Na de crash van 1929 had Keynes veel geld verloren, maar hij won het even snel terug. Hij was een gewiekste belegger, die beleggen een sport vond, zelfs iets voor oplichters. Waartoe hij ook zichzelf rekende. Maar in de echte economie had Keynes een aparte visie, die pal indruiste tegen de dogma's van die tijd. Hij geloofde niet in de goudstandaard en de theorie van nulinflatie. Voor hem waren die enkel bedoeld om de betere bourgeoisie rijk te houden. Evenmin geloofde hij dat de markt altijd zichzelf zou herstellen. Tenminste, hij meende dat de prijs die daarvoor betaald moest worden erg hoog lag. Zonder ingrijpen van overheidswege zou een economische crisis volgens hem hoge werkloosheid, krimpende productie en verregaande armoede veroorzaken. Sociaal conservatief Keynes was geen marxist. Hij bezocht Rusland in de jaren 20 en was helemaal niet onder de indruk van de 'verwezenlijkingen' van Stalin, integendeel. Keynes kan men best nog
3 omschrijven als een sociaal conservatief. Hij poogde het marktkapitalisme te behouden, maar wilde dat wel ongeremd corrigeren met overheidsingrijpen. Het langetermijndenken was niets voor hem. Hij vond dat de economie tijdig bijgestuurd moest worden. Zijn economische theorieën vormen dan ook geen groot, consequent geheel, ze zijn een zoektocht naar oplossingen die zich voordoen. 'De lange termijn is niet om de huidige problemen op te oplossen', stelde hij. 'Op lange termijn zijn we allemaal dood.' (In the long run we are all dead). Dat is het bekende citaat. Maar het gaat verder: 'Op de korte termijn leven we allemaal en geschiedenis bestaat uit kortetermijngebeurtenissen.' In zijn belangrijkste boek, 'The General Theory of Employment, Interest and Money', vatte hij zijn economische opvattingen samen. Het boek is niet altijd even verteerbaar, maar Keynes kon zijn ideeën wel aan de man brengen. Aan de bekende Britse auteur George Bernard Shaw schreef hij: 'Ik geloof dat ik een boek schrijf over de economische theorie dat erg revolutionair is, niet onmiddellijk, vermoed ik, maar wel voor de komende tien jaar, en dat het economische denken van de wereld zal veranderen...' Ook deze keer had Keynes gelijk. De Brit werd dan ook opgemerkt aan de overzijde van de Atlantische Oceaan. In 1933 solliciteerde hij openlijk als raadgever van president Franklin Roosevelt middels een open brief in The New York Times. De kernboodschap van de brief was heel eenvoudig: 'Spend, Mr. President, spend.' De boodschap bereikte Roosevelt maar moeizaam. Zeker, vanaf zijn aantreden zou Roosevelt infrastructuurwerken opzetten, boeren subsidiëren en andere instrumenten gebruiken om de economie te herstarten. Maar hij deed dat met de handrem op. Hij hield zijn begroting in de gaten en poogde toch steeds een evenwicht te bereiken, zoals de klassieke, liberale theorie dat voorschreef. In 1938, toen de crisis nog harder beet en de recessie maar niet wilde overwaaien, besloot Roosevelt toch maar de ideeën van de Britse 'wiskundige' over te nemen. Roosevelt vatte het programma samen door te stellen dat 'we consumenten- vraag missen door gebrek aan koopkracht' en dat de regering zou zorgen voor 'een economische heropleving' door 'koopkracht te geven aan de natie'. Op dat moment had Roosevelt eigenlijk geen andere keus meer. Maar toch, het Keynesmedicijn werkte onvoorstelbaar snel. De Amerikaanse productie verdubbelde in de
4 periode en de werkloosheid viel terug van 17 procent tot 1 procent. Uiteraard speelde de Tweede Wereldoorlog hier een belangrijke rol. Nooit tevoren was een economische theorie zo diepgaand op de proef gesteld en - uiteraard geholpen door de omstandigheden - bleken de voorspelling nog uit te komen ook. De Amerikaanse overheid vestigde zich als een belangrijke economische speler en ondersteunde zo de groei. Achteraf bekeken zijn de jaren 50 en 60, toen de VS onbeschaamd het keynesianisme volgden, de gouden jaren gebleken. Het is nu moeilijk voor te stellen, maar toen was de staat de manager van de economie, en de president was zo'n beetje de gedelegeerd bestuurder. Het model verspreidde zich snel over grote delen van de wereld. Wereldmunt Keynes werkte ook mee aan de akkoorden van Bretton Woods, die het financieel systeem moesten stabiliseren. Hij had ook daarvoor verregaande vernieuwende ideeën, onder meer met de creatie van een wereldmunt en instituten die de wereldhandel zouden reguleren. Op die manier zouden grote handelstekorten of -overschotten voorkomen moeten worden. Zijn revolutionaire visie haalde het niet, het werd een Amerikaans compromis, met de oprichting van de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Die twee instituten zouden de harmonie in de wereld echter niet bevorderen, maar eerder de ontwikkelingslanden nog dieper in de schulden duwen. Eind jaren 70 verloor Keynes alle aantrekkingskracht. De neoliberale scholen haalden de overhand. De Oostenrijkse school van Friedrich von Hayek en de Chicagoboys van Milton Friedman zouden het economische denken gaan domineren. Het model van Keynes was toen al afgegleden in torenhoge schuldenlasten en de overheid had bureaucratische monsters gecreëerd. De nieuwe trend luidde dan ook minder overheid, minder lasten en een strikt monetair beleid. Het oude idee dat de markten zichzelf wel zouden reguleren en herstellen was helemaal terug. Overheidsingrijpen werd een scheldwoord, het stond haast gelijk met communisme. Econoom van het jaar Tot de fatale dagen in september van dit jaar toen de financiële wereld uit elkaar spatte en daarmee ook de reële economie sterk aangevreten werd. Het receptenboekje van de neoliberalen bleek leeg en net als 80 jaar geleden grepen de staten weer in. De Verenigde
5 Staten maar ook de Europese landen pompten eerst massaal geld in de financiële instellingen en nadien ook in de bedrijfswereld. Keynes is helemaal terug. Of Keynes volledig akkoord zou gaan met de huidige wereldleiders is een andere vraag. Hij was intellectueel ongebonden en kende nauwelijks regels. Hij had weinig van doen met starre opvattingen maar keek naar mogelijke oplossingen. In die zin zou hij levend meer waard zijn dan zijn nagelaten geschriften. Maar de excentrieke Brit staat er onmiskenbaar weer, en hij mag met recht en reden de titel van econoom van dit jaar opeisen. Jean VANEMPTEN 13/12/2008 De Tijd
De economische wereldcrisis
De economische wereldcrisis (9.2) Onderzoeksvraag: Wat waren de oorzaken van de economische wereldcrisis van 1929 en waarom duurde die crisis zo lang? Kenmerkend aspect: De crisis van het wereldkapitalisme.
Nadere informatieTijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.
1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.
Nadere informatieDe jaren 30: naar Wereldoorlog 2 met jaren van crisis en spanning (les 02 6des)
De jaren 30: naar Wereldoorlog 2 met jaren van crisis en spanning (les 02 6des) Geschiedenis 6MEVO-6EM-6EI-6IW --- www.degeschiedenisles.com --- VTI Kontich 1. Economie in de jaren 30: crisis en depressie
Nadere informatieKOUDE OORLOG. Opgavenblad
ARUBA SE 3 MIDDAGMAVO AVONDMAVO GESCHIEDENIS 2018-2019 Tijdvak-1 KOUDE OORLOG Opgavenblad Dit School Examen (SE) bestaat uit 42 vragen. Voor dit SE zijn maximaal 70 punten te behalen. Dit SE bestaat uit
Nadere informatieEindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II
Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Gebruik bron 1. 1p 1 De bron maakt duidelijk dat de
Nadere informatieSO 1. Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014. Historisch Overzicht
SO 1 Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014 Historisch Overzicht 1. Welke doelstelling had Wilhelm II bij zijn aantreden als Keizer van Duitsland? 2. Welk land behoorde niet tot de Centralen tijdens de Eerste
Nadere informatieIs John Maynard Keynes opnieuw onze redder in tijden van crisis?
Is John Maynard Keynes opnieuw onze redder in tijden van crisis? Samenvatting: John Maynard Keynes wordt gezien als de grootste econoom van de twintigste eeuw en verantwoordelijk voor de ideeën achter
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2
Samenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2 Samenvatting door een scholier 568 woorden 9 juni 2016 7,3 15 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Kapitalisme-Communisme: Kapitalisme: West -landen:
Nadere informatieSCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS
SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS Dit onderzoek bestaat uit 40 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad. Meerkeuze antwoorden worden
Nadere informatieLinkse gedaanteverwisselingen
Linkse gedaanteverwisselingen Amsterdam, september 2018 Beste Stephanie Mudge, Tien jaar heb jij aan jouw nieuwe boek Leftism Reinvented: Western Parties from Socialism to Neoliberalism gewerkt. Als je
Nadere informatie1 Belangrijk in deze periode
1 Belangrijk in deze periode In 1945 eindigt de Tweede Wereldoorlog (1940-1945). Duitsland wil, onder leiding van Adolf Hitler, Europa veroveren. Na vijf jaar strijd en 55 miljoen doden geeft Duitsland
Nadere informatieMichiel Verbeek, januari 2013
Michiel Verbeek, januari 2013 1 2 Eens of oneens? De bankiers zijn schuldig aan de kredietcrisis. De huidige economische crisis is het gevolg van de kredietcrisis van 2008. Als een beurshandelaar voor
Nadere informatieHoe een hippe beweging surft op de nieuwe liefde voor schulden
1 van 6 10-2-2019 14:06 tijd.be Hoe een hippe beweging surft op de nieuwe liefde voor schulden Paul De Grauwe professor aan de London School of Economics 9-12 minuten Kan de overheid zomaar geld drukken
Nadere informatieTwaalf grafieken over de ernst van de crisis
Twaalf grafieken over de ernst van de crisis 1 Frank Knopers 26-04-2012 1x aanbevolen Voeg toe aan leesplank We hebben een aantal grafieken verzameld die duidelijk maken hoe ernstig de huidige crisis is.
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje b
Bijlage VMBO-KB 2008 2 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje 800045-2-736b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Reclame voor fietsrijlessen voor vrouwen (1896). bron 2 Op de
Nadere informatieIndelen 1. Voor in het schrift komen de aantekeningen te staan en ook de uitwerkingen 2. Achterin het schrift komen de opdrachten te staan
Antwoordkernen bij Eureka 3M, Amersfoort 2014-2015 Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord moet staan. De bedoeling is, dat je
Nadere informatie7,5. Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Russische Revolutie
Samenvatting door Lisette 1239 woorden 18 april 2017 7,5 7 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Russische Revolutie Meeste mensen zijn boeren/boerinnen in Rusland Ze waren straatarm, ze wisten niks en ze gingen
Nadere informatieExamen VMBO-GL en TL 2005
Examen VMBO-GL en TL 2005 tijdvak 2 dinsdag 21 juni 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE GL EN TL Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 41 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatie'De dialoog met Rusland herstellen is broodnodig: net dat ontbrak 100 jaar geleden'
'De dialoog met Rusland herstellen is broodnodig: net dat ontbrak 100 jaar geleden' Dirk Rochtus www.knack.be 13/08/2014 Glijden we in 2014 af in een oorlog met Rusland, net zoals honderd jaar geleden?
Nadere informatie1. WAT VOORAFGING...1 2. HET CONGRES VAN WENEN...2 2.1. BESLISSINGEN...3 2.2. GEVOLGEN...6 2.3. BELANG VAN HET CONGRES VAN WENEN...
HET CONGRES VAN WENEN 1. WAT VOORAFGING...1 2. HET CONGRES VAN WENEN...2 2.1. BESLISSINGEN...3 2.2. GEVOLGEN...6 2.3. BELANG VAN HET CONGRES VAN WENEN...7 3.1. Het Congres van Wenen en de restauratie Het
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis De Tweede Wereldoorlog
Samenvatting Geschiedenis De Tweede Wereldoorlog Samenvatting door Cas 1253 woorden 2 april 2018 0 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding. Waarom ik voor dit onderwerp heb gekozen. Ik heb voor dit
Nadere informatieArgentinië. Geografisch en historisch Economisch, politiek en ideologisch (aan de hand van filmfragmenten) INTAL vorming 02/2013 René
Argentinië Geografisch en historisch Economisch, politiek en ideologisch (aan de hand van filmfragmenten) INTAL vorming 02/2013 René Don t cry for me, Argentina (1 22 ) Bekend uit film en musical Evita
Nadere informatieHoofdstuk 14 Conjunctuur
Hoofdstuk 14 Conjunctuur Open vragen 14.1 CPB: groei Nederlandse economie valt terug naar 1% in 2005 In 2005 zal de economische groei in Nederland licht terugvallen naar 1% ten opzichte van een groei van
Nadere informatieDe kloof wordt breder. Boekverslag door H woorden 15 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Boekverslag door H. 1034 woorden 15 februari 2007 6.6 80 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Hoofdstuk 2 het Noorden tegenover het Zuiden 2 Noord- Zuidverhoudingen 2.1 De kloof wordt
Nadere informatieSamenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties
Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De
Nadere informatieMacro Update jaareinde 2017: Kijken onder de motorkap van de groeimachine.
Macro Update jaareinde 2017: Kijken onder de motorkap van de groeimachine. Het macro-economische beeld ziet er aantrekkelijk uit. De markten voor zakelijke waarden hebben hier al ruimschoots op geanticipeerd:
Nadere informatiePraktische opdracht Economie De economische groei in Nederland in jaren-90
Praktische opdracht Economie De economische groei in Nederland in jaren-90 Praktische-opdracht door een scholier 3697 woorden 29 juni 2004 4,7 54 keer beoordeeld Vak Economie Inleiding Deze praktische
Nadere informatieEindexamen geschiedenis vwo 2009 - I
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In de landen die Napoleon veroverde, voerde hij een beleid dat: enerzijds paste binnen het gelijkheidsideaal van de Franse Revolutie
Nadere informatieHET HISTORISCH REFERENTIEKADER
HET HISTORISCH REFERENTIEKADER 1. DE TIJD... 3 1.1. PERIODISERING...3 1.2. DE PERIODISERING VAN DE WESTERSE GESCHIEDENIS...4 1.3. GEBEURTENISSEN SITUEREN IN DE TIJD...5 1.4. DE HISTORISCHE PERIODES IN
Nadere informatie14.1. De dolle jaren 20 en de Grote Depressie. p
14.1. De dolle jaren 20 en de Grote Depressie p. 236-247 Instap/actualiteit Kinderarmoede vandaag in België In België leeft bijna ⅕ kinderen in armoede 'In een welvarend land als België zijn dergelijke
Nadere informatieEindexamen geschiedenis havo 2009 - II
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In 1792 begon de eerste Coalitieoorlog. 1p 1 Welk politiek doel streefde Oostenrijk met de strijd tegen Frankrijk na? Gebruik
Nadere informatieHoofdstuk 24 Valutamarkt
Hoofdstuk 24 Valutamarkt Open vragen 24.1 Een valutahandelaar van een bank die in dollars handelt, krijgt op een gegeven moment de volgende gegevens op zijn beeldscherm (we gaan ervan uit dat het verschil
Nadere informatie6,4. Samenvatting door Anna 961 woorden 23 november keer beoordeeld. Geschiedenis GESCHIEDENIS 3 VWO HOOFDSTUK 1: OORLOG EN CRISIS
Samenvatting door Anna 961 woorden 23 november 2016 6,4 21 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo GESCHIEDENIS 3 VWO HOOFDSTUK 1: OORLOG EN CRISIS Paragraaf 1: DE EERSTE WERELDOORLOG De Eerste Wereldoorlog
Nadere informatieEconomische prognose IMF voor het GOS
Economische prognose IMF voor het GOS Jan Limbeek Twee keer per jaar, in april en september of oktober, publiceert het IMF zijn World Economic Outlook, waarin het zijn economische verwachtingen voor de
Nadere informatieSamenvatting Economie H 6
Samenvatting Economie H 6 Samenvatting door een scholier 977 woorden 10 mei 2002 5,8 40 keer beoordeeld Vak Economie Hfst. 6 6.1 - Ideaaltypische omschrijving: omschrijving van het volmaakte model * Vrije
Nadere informatieCarla du Pree. Johan Huizinga en de bezeten wereld. De rol van publieke intellectueel tussen twee wereldoorlogen ISVW UITGEVERS
Carla du Pree Johan Huizinga en de bezeten wereld De rol van publieke intellectueel tussen twee wereldoorlogen ISVW UITGEVERS 4 Ik ben ik en mijn omstandigheden. Als ik die omstandigheden niet red, red
Nadere informatie1. WAT VOORAFGING...1 2. HET CONGRES VAN WENEN...2 2.1. BESLISSINGEN...3 2.2. GEVOLGEN...6 2.3. BELANG VAN HET CONGRES VAN WENEN...
HET CONGRES VAN WENEN 1. WAT VOORAFGING...1 2. HET CONGRES VAN WENEN...2 2.1. BESLISSINGEN...3 2.2. GEVOLGEN...6 2.3. BELANG VAN HET CONGRES VAN WENEN...7 3.1. Het Congres van Wenen en de restauratie Het
Nadere informatieDe Koude Oorlog: het begin (les 10 6des) Geschiedenis 6MEVO-6EM-6EI-6IW VTI Kontich
(les 10 6des) Geschiedenis 6MEVO-6EM-6EI-6IW --- www.degeschiedenisles.com --- VTI Kontich 1. Samenwerking slaat om in wantrouwen in 1945 => Tijdens WO 2: USSR en VSA werken samen tegen Duitsland => In
Nadere informatieHoofdstuk 5: Koude Oorlog en Dekolonisatie
Hoofdstuk 5: Koude Oorlog en Dekolonisatie Geschiedenis VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Nieuwe ontwikkelingen na de Tweede Wereldoorlog Nieuwe machtsverhoudingen: Verenigde Staten en de Sovjet-Unie nieuwe supermachten
Nadere informatieEindexamen geschiedenis havo 2009 - I
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In de Coalitieoorlogen voerde de Franse regering de dienstplicht in. 2p 1 Leg uit dat zij hiermee de betrokkenheid van Franse
Nadere informatieDe kleine Economie voor Dummies. Sean Masaki Flynn, PhD
De kleine Economie voor Dummies Sean Masaki Flynn, PhD Amersfoort, 2016 Inhoud Inleiding.............................................................. 9 Hoofdstuk 1: Wat is economie, en wat heb jij ermee
Nadere informatieSchoolonderzoek II Geschiedenis Staat en Natie Tijdvak I 2014-2015
Schoolonderzoek II Geschiedenis Staat en Natie Tijdvak I 2014-2015 Dit schoolexamen bestaat uit 33 vragen. In totaal kun je hiervoor 54 punten halen. Als bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd
Nadere informatieGESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB
Examen VMBO-KB 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 35 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatiegeschiedenis en staatsinrichting CSE KB
Examen VMBO-KB 2008 1 tijdvak 1 donderdag 22 mei 9.00-11.00 uur geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 39 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 55 punten
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-13-2-b
Bijlage VMBO-KB 2013 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-13-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een prentbriefkaart uit 1908 Dit is Kenau, die in 1573 in Haarlem
Nadere informatieWerkblad Introductie. 1. WAT GEBEURT HIER? Hieronder staan beelden uit de film. Maak er zelf korte bijschriften bij.
Werkblad Introductie 1. WAT GEBEURT HIER? Hieronder staan beelden uit de film. Maak er zelf korte bijschriften bij. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 2. PETJE OP, PETJE AF: WAAR OF NIET? Zijn de volgende zinnen
Nadere informatieDINGEN DIE JE MOET WETEN
50 Maar wat gebeurde er precies? Welke landen en mensen waren belangrijk? Dit boek staat vol met weetjes, landkaarten en foto s over een tragische periode in de wereldgeschiedenis. JIM ELDRIDGE ISBN 978
Nadere informatieauteursrechtelijk beschermd materiaal OPLOSSINGEN OEFENINGEN Hoofdstuk 14
OPLOSSINGEN OEFENINGEN Hoofdstuk 14 Open vragen OEFENING 1 1) Op de markten van individuele goederen en diensten (inbegrepen de diensten van arbeid en kapitaal) wordt de vraag naar individuele goederen
Nadere informatieHitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler?
Hitler op weg naar de macht Wie was Adolf Hitler? Iedereen heeft wel eens van Adolf Hitler gehoord. Hij was de leider van Duitsland. Bij zijn naam denk je meteen aan de Tweede Wereldoorlog. Een verschrikkelijke
Nadere informatieTijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie.
Onderzoeksvraag: Waardoor ontstonden het liberalisme en het socialisme, en hoe dachten liberalen en socialisten over de sociale kwestie? Kenmerkende aspect: De opkomst van de politiek maatschappelijke
Nadere informatieAls bij een vraag een verklaring of uitleg gevraagd wordt, worden aan het antwoord geen punten toegekend als deze verklaring of uitleg ontbreekt.
Examen VWO 2009 tijdvak 1 woensdag 20 mei 9.00-12.00 uur geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 27 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 77 punten te behalen. Voor elk vraagnummer
Nadere informatieEconomische situatie 2010
Economische situatie 2010 Nederland en Drenthe Frits Oevering Kennis en Economisch Onderzoek Rabobank Nederland 1 Agenda Nederlandse economie: herstel, maar allesbehalve overtuigend Regionaal karakter
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Vlaams Waals conflict
Werkstuk Geschiedenis Vlaams Waals conflict Werkstuk door een scholier 1470 woorden 25 oktober 2003 6,8 41 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Memo-dossier Vlaams nationalisme. Hoofdvraag: Hoe ontwikkelde
Nadere informatieDe Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson
De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas
Nadere informatieOpdracht: De Eerste Wereldoorlog
Opdracht: De Eerste Wereldoorlog Rollenspel: Het Verdrag van Versailles ROL Vittorio Orlando Doel van de opdracht: De klas wordt verdeeld in groepjes van vier leerlingen. Elk groepslid speelt de rol van
Nadere informatiegeschiedenis geschiedenis
Examen HAVO 2009 tijdvak 2 woensdag 24 juni 9.00-12.00 uur tevens oud programma geschiedenis geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 29 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatieHoofdstuk 2: Het Taylor-Romer model
Hoofdstuk 2: Het Taylor-Romer model 1. Opbouw van de AV-lijn A. Relatie tussen reële bbp en rente Fragment: Belgische glansprestatie (Tijd, 31/12/2004) Bestedingen De consumptie van de gezinnen groeide
Nadere informatieKoopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn.
Koopkrachtpariteit en Gini-coëfficiënt in China: hoe je tegelijkertijd arm én rijk kunt zijn. 1. De Wereldbank berichtte onlangs dat de Chinese economie binnen afzienbare tijd de grootste economie van
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-12-2-b
Bijlage VMBO-KB 2012 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-12-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een beschrijving van een politieke stroming (rond 1870): Zij
Nadere informatieT4 Oefen SED Geschiedenis Module 6
T4 Oefen SED Geschiedenis Module 6 1. Bekijk bron 1. De titel van de onderstaande Russische cartoon is: De Amerikaanse stemmachine. De Verenigde Staten drukken op het knopje voor, dat naast het knopje
Nadere informatieAntwoordkernen bij Eureka 3MAVO De tijd van Wereldoorlogen H. 4 t/m 14
Antwoordkernen bij Eureka 3MAVO De tijd van Wereldoorlogen H. 4 t/m 14 Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord moet staan. De
Nadere informatieMacromodellen: Hoe verder?
Macromodellen: Hoe verder? Free Huizinga KNAW, Amsterdam 20 juni 2011 Economische crisis Vertrouwen in (macro-) economen gedaald Vertrouwen van (macro-) economen in eigen kunnen gedaald Hoe verder? Vul
Nadere informatieGeografische economie
Geografische economie Een van de meest opmerkelijke aspecten van het economisch systeem is de ongelijkmatige spreiding van bewoning en economische activiteit over de aardbol. Miljoenen mensen wonen hutje-mutje
Nadere informatie7. Het ontstaan van het nationalisme
7. Het ontstaan van het nationalisme Artikel 3 uit de Verklaring van de rechten van de mens en de burger, 1789. De oorsprong van iedere soevereiniteit ligt wezenlijk bij het volk/de natie. Geen instantie,
Nadere informatieINVINCO BENELUX. Hoe ver gaat de Euro nog zakken?
Hoe ver gaat de Euro nog zakken? 2 Soms zijn signalen zo duidelijk dat de uitkomst haast voorspelbaar is. Dat is wat de beleggers willen zien: goed tips! Wij hebben een zeer interessante optiestrategie
Nadere informatiePraktische opdracht Geschiedenis Korea Oorlog
Praktische opdracht Geschiedenis Korea Oorlog Praktische-opdracht door een scholier 1407 woorden 1 februari 2003 4,5 118 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Opdracht 1: Wat zijn volgens jouw de oorzaken van
Nadere informatie'Wat is de oorzaak van de bizarre daling van deze belangrijke wereldmunt? '
Profielwerkstuk door een scholier 2962 woorden 12 april 2010 6,7 26 keer beoordeeld Vak Economie De Dollar, val van een wereldmunt Economie profielwerkstuk Voorwoord Jan van middelkoop schrijver van het
Nadere informatie35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1
35 Oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1. De Tweede Wereldoorlog dankt zijn naam aan: a. Het aantal landen dat erbij betrokken was b. Het feit dat de oorlog in meerdere werelddelen werd uitgevochten
Nadere informatieSO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013. Staat en Natie. Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen.
SO 2 Tijdvak I AVONDMAVO 2012-2013 Staat en Natie Dit SO bestaat uit 37 vragen. 29 openvragen en 8 meerkeuze vragen. In de 17 e en de 18 e eeuw ontstond er in Europa een politieke en filosofische stroming,
Nadere informatieKarel van België: Brussel, 10 oktober Oostende, 1 juni 1983
Karel van België: Brussel, 10 oktober 1903 - Oostende, 1 juni 1983 Karel Theodoor Hendrik Anton Meinrad, graaf van Vlaanderen, prins van België, was regent van België van 1944 tot 1950. Graaf van Vlaanderen
Nadere informatieGeld en Alternatieven. 21 juni 2012 Driebergen Martijn Jeroen van der Linden
Geld en Alternatieven 21 juni 2012 Driebergen Martijn Jeroen van der Linden Agenda Achtergrond Kenmerken van het huidige geldsysteem Gevolgen / Tekortkomingen Alternatieven Achtergrond 'mjvdl' Verleden:
Nadere informatieExamenopgaven VMBO-KB 2004
Examenopgaven VMBO-KB 2004 tijdvak 1 dinsdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING VBO-MAVO-C Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit
Nadere informatieWAT ALS... 5,95 DE GESCHIEDENIS ANDERS WAS GELOPEN? De wat als - zomerthrillers van Knack: een alternatieve. historische reeks. vanaf.
5,95 per boek* WAT ALS... DE GESCHIEDENIS ANDERS WAS GELOPEN? De wat als - zomerthrillers van Knack: een alternatieve historische reeks ROBERT HARRIS - C.J. SANSOM - BRENDAN DUBOIS - MICHAEL CHABON - PHILIP
Nadere informatie8 6 Samenwerking in de wereld. Lees het verhaal Bijna de derde Wereldoorlog.
Lees het verhaal Bijna de derde Wereldoorlog. Dirk komt thuis. Dirk heeft gewonnen met voetballen. Hij is heel blij. Maar dan ziet hij zijn moeder. Zijn moeder kijkt niet blij. De moeder van Dirk denkt
Nadere informatieIn het thema 'de eerste leermeester' wil ik iets meer vertellen over mijn achtergrond, mijn weg in verkoop en verkoop management en de stelling dat u
Woord Vooraf Toen ik in 2016 mijn consultancy-bedrijf Inventi verkocht, besloot ik, na dertig jaar consulting in verkoop en verkoopmanagement, een sabbatperiode in te lassen. Niet dat ik afscheid wilde
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk : Koude Oorlog
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 5.1-5.3: Koude Oorlog Samenvatting door een scholier 1708 woorden 19 juni 2008 6,9 143 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Samenvatting geschiedenis klas 3
Nadere informatieGESCHIEDENIS VOOR VMBO BOVENBOUW 3 VMBO KGT-EDITIE WERKBOEK
GESCHIEDENIS VOOR VMBO BOVENBOUW 3 VMBO KGT-EDITIE WERKBOEK Inhoudsopgave 8 Nederland 1900-191 Module 1 Nederland en Indonesië HET CULTUURSTELSEL NEDERLAND BREIDT ZIJN INVLOED UIT HET NATIONALISME 6 50
Nadere informatieGeld (r)evolutie. De strijd om de wereldmacht. Marco Knulst RBA Eemnes, 28 mei 2019
Geld (r)evolutie De strijd om de wereldmacht Marco Knulst RBA Eemnes, 28 mei 2019 Oprichter Ford Motor Company 30 juli 1863 t/m 7 april 1947 De aandelenhausse van 1720 Het Groote Tafereel der Dwaasheid,
Nadere informatiegeschiedenis geschiedenis
Examen HAVO 2009 tijdvak 1 woensdag 20 mei 9.00-12.00 uur tevens oud programma geschiedenis geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 30 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatieOver het Murray Rothbard Instituut
Over het Murray Rothbard Instituut Bezielers We zijn een team van jonge mensen met stuk voor stuk een lange ervaring in maatschappelijk engagement. We vonden dat er in debatten rond actuele problemen een
Nadere informatieDe Pretentie van Kennis Vrij Bankieren versus Centraal Bankieren
De Pretentie van Kennis Vrij Bankieren versus Centraal Bankieren Artikel van Lode Cossaer In een recent opiniestuk in De Morgen ( Het is niet al goud wat blinkt, 27/08/12) beschrijft professor De Grauwe
Nadere informatieSpreekbeurt Geschiedenis tweede wereldoorlog
Spreekbeurt Geschiedenis tweede wereldoorlog Spreekbeurt door een scholier 1325 woorden 15 mei 2009 5,3 43 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 1. Begin van de tweede wereldoorlog De tweede wereldoorlog duurde
Nadere informatieHet Congres van Wenen hertekent Europa (1815) (les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW VTI Kontich
(les 03 5des) Geschiedenis 5MEVO-5EM-5EI-5IW --- www.degeschiedenisles.com --- VTI Kontich 1. Voor het Congres van Wenen a. Rond 1750: het Ancien Regime komt ten einde => Enkele kenmerken van het Ancien
Nadere informatieVioliste Antoinette Lohmann speelt stikmoeilijke vioolsonates van Pieter Hellendaal ( )
Welkom bij de meestbekroonde krant van Nederland - nu ook online de mooiste ABONNEREN KLASSIEKE MUZIEK ANTOINETTE LOHMANN Violiste Antoinette Lohmann speelt stikmoeilijke vioolsonates van Pieter Hellendaal
Nadere informatieWat is de aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog? De moord op Frans-Ferdinand van Oostenrijk.
Werkblad 7 Ω Oorlog en crisis Ω Les : De Eerste Wereldoorlog Het begin van de Eerste Wereldoorlog Rond 900 zijn er twee kampen in Europa. Rusland, Frankrijk en Groot- Brittannië aan de ene kant. Oostenrijk-
Nadere informatieJagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten
Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat
Nadere informatieCentraal Planbureau 1 Europa in crisis
1 Europa in crisis Waarom dit boek? Vergelijkbaar met De Grote Recessie van 2 jaar geleden qua vorm en stijl qua beoogde doelgroep Euro-crisis ingrijpend voor ons dagelijkse leven / welvaart oplossing
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Module 5
Samenvatting Geschiedenis Module 5 Samenvatting door een scholier 1332 woorden 26 maart 2006 10 1 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis module 5 Hoofdstuk 1 1918, Troelstra wilde een revolutie
Nadere informatieKoude Oorlog. SE 3 Tijdvak 1 AVONDMAVO MIDDAGMAVO GESCHIEDENIS Deze toets bestaat uit 38 vragen
SE 3 Tijdvak 1 AVONDMAVO MIDDAGMAVO GESCHIEDENIS 017-018 Koude Oorlog Deze toets bestaat uit 38 vragen Voor deze SE zijn maximaal 76 punten te behalen Deze SE bestaat uit 7 aantal bladzijden 1 1 Wat wilden
Nadere informatieEindexamen geschiedenis nieuwe stijl havo 2008-I
Door de tijd heen De volgende gebeurtenissen hebben met verschillende godsdiensten te maken en staan in willekeurige volgorde: 1 Jezus Christus wordt geboren. 2 De profeet Mohammed trekt van Mekka naar
Nadere informatieWaarom loopt de economie nog steeds niet echt lekker? Michiel Verbeek, 2 december 2015
Waarom loopt de economie nog steeds niet echt lekker? Michiel Verbeek, 2 december 2015 4 Onderwerpen: 1. De financiële crisis van 2008 2. Geldschepping 3. Hoe staan de landen er economisch voor? 4. De
Nadere informatieWEBQUEST L6-02 oorlog & vrede
WEBQUEST L6-02 oorlog & vrede 2.3.1. Wereldoorlog I INHOUD OEFENBOEK De Eerste Wereldoorlog 02-03 2.3.2. Wereldoorlog II De Tweede Wereldoorlog 04-05 La Vita è Bella 06-07 3.1. Geweldige personen Jezus
Nadere informatieDe Ezel en de Spiegel: over disjunctie van de reële economie en financiële markten
De Ezel en de Spiegel: over disjunctie van de reële economie en financiële markten 1. Toen Ben Bernanke op 19 juni in een optimistische noot over de vooruitzichten van de VS economie de mogelijkheid opperde
Nadere informatieOpdracht Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring
Opdracht Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring Inleiding De Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring was een invloedrijk document in de geschiedenis. Een veel besproken document ook! Daarom ga je tijdens
Nadere informatieF r a n c i s c u s. v a n. Leven met aandacht. w e g D e. Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot
Leven met aandacht Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot w e g D e v a n F r a n c i s c u s 2 Leven met aandacht Inhoud 1 De weg van Franciscus 9 2 De oprichting van de congregatie
Nadere informatieOutlook 2016. Figuur 1: Invloed van Chinese groei op wereldwijde groei. (bron: Capital Economics) december 2015 Pagina 2 van 7
Outlook 2016 Inleiding 2016 is in China het jaar van de aap. Apen zijn de genieën van de Chinese dierenriem. Ze leven in groepen, zijn intelligent en geestig. Niets is voor hen te moeilijk. Als het wel
Nadere informatieEindexamen geschiedenis vwo II
Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen Vanaf de zomer van 1789 trokken veel Franse vluchtelingen naar Oostenrijk. 1p 1 Waarom vormde dit voor het Franse revolutionaire
Nadere informatieHoe kijken mensen uit verschillende delen van de wereld en verschillende geloofsovertuigingen naar de Dalai Lama?
Biografie Geschiedenis De Dalai Lama Biografie door R. 2253 woorden 10 juni 2013 6,3 33 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Bronnen De Dalai Lama van de 20e eeuw Door Rick Hulsebos 3A1 Comenius College
Nadere informatieExamen HAVO. Economie 1
Economie 1 Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 21 juni 13.30 16.00 uur 20 00 Dit examen bestaat uit 31 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed
Nadere informatie