Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving. 1-meting vrijwilligerswerk en 0-meting mantelzorg

Transcriptie

1 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving 1-meting vrijwilligerswerk en 0-meting mantelzorg Gemeente Utrecht Maart 2006

2 Colofon Uitgave Afdeling Bestuursinformatie Sector Bestuurszaken Gemeente Utrecht Postbus CE Utrecht in opdracht van Afdeling Welzijn Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling Gemeente Utrecht internet rapportage Marian Mazurkiewicz Jan Mentink Jos van Heijster informatie Marian Mazurkiewicz (030) drukwerk PrintPartners Ipskamp, Utrecht bronvermelding Het overnemen van gegevens uit deze publicatie is toegestaan met de bronvermelding: Bestuursinformatie, gemeente Utrecht Maart 2006

3 Samenvatting Vrijwilligersorganisaties meer tevreden over de gemeente In vergelijking met drie jaar geleden zijn de vrijwilligersorganisaties meer tevreden over de gemeente. De gemeente heeft fors geïnvesteerd in het vrijwilligerswerk. Er is een Adviesraad voor vrijwilligers ingesteld, die gevraagd en ongevraagd advies uitbrengt aan het college van B en W, onder andere over huisvesting. De gemeente heeft een nota vrijwilligerswerk uitgebracht. Ook de beeldvorming over de vrijwilligers is verbeterd, mede door het uitbrengen van de vrijwilligersgids. Verder is de waardering van de gemeente voor de vrijwilligers vergroot. Dit uit zich onder andere in het instellen van de jaarlijkse vrijwilligersprijs. Er zijn ook wensen. Zo vinden de vrijwilligersorganisaties het subsidiebeleid een onderwerp voor verbetering. De uitgebreide verantwoording verhoogt de druk op vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties. Verder is een betere aansluiting met de afdeling Sociale Zaken en Werkgelegenheid wenselijk voor wat betreft sociale activering. Vrijwilligers in het kader van sociale activering krijgen vaak te weinig begeleiding op de werkplek. De gemeentelijke nota Vrijwilligerswerk is aan actualisering toe. De toenemende druk op vrijwilligers, de komst van de WMO en de aansluiting met sociale activering zijn onderwerpen die een plek moeten krijgen in de nota, aldus de vrijwilligersorganisaties. De druk op vrijwilligers neemt toe Zowel landelijk als in Utrecht neemt de druk op vrijwilligers toe. Dit heeft onder andere te maken met de terugtredende overheid, vooral in de zorg- en welzijnsector. Naast het reguliere vrijwilligerswerk worden nieuwe eisen aan vrijwilligers gesteld met betrekking tot de verantwoording van verkregen subsidies. Ook dit verhoogt de druk op vrijwilligers. Door de komst van de Wmo zal de verschraling binnen het zorgaanbod, naar verwachting, nog groter worden. De eigen verantwoordelijkheid van de burger speelt immers een belangrijke rol binnen de Wet maatschappelijke ondersteuning. Ook mantelzorgers ondervinden een grote druk. Dit heeft te maken met het continue gevoel van verantwoordelijkheid en de eerder genoemde terugtredende overheid. Nieuwe vormen van vrijwilligerswerk In Utrecht en landelijk ontstaan nieuwe vormen van vrijwillige inzet, vooral op het gebied van Welzijn en Onderwijs. Dit komt vooral door de terugtrekkende overheid. Voorbeelden hiervan zijn: burgerinitiatieven zoals "Big sister, big brother", vrijwillige inzet op scholen na de bezuiniging op ID-banen, maatschappelijke stages door leerlingen uit het beroepsonderwijs, het zogenoemde flexwerken (vrijwilligers die zich tijdelijk en vaak voor korte periodes of eenmalige klussen inzetten) en het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen: werknemers die vrijwilligerswerk mogen doen in de tijd van de baas, zowel incidenteel als ook structureel. Het verplichte vrijwilligerswerk is een nieuwe ontwikkeling binnen het vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk kan door de overheid gestimuleerd of opgelegd worden wanneer iemand nog geen betaalde arbeid (om welke reden dan ook ) kan doen en werkervaring in het kader van de reïntegratie van belang is. Vrijwilligersorganisaties geven aan dat deze vorm van vrijwilligerswerk, naast het 3 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

4 voordeel dat de vrijwilliger werkervaring kan opdoen ook een belangrijk nadeel kent. Het verplichte karakter van deze vorm van vrijwilligerswerk gaat vaak ten koste van de inzet en sfeer op het werk. Allochtonen minder actief in vrijwilligerswerk, maar meer in mantelzorg Van de allochtonen in Utrecht doet 23 aan vrijwilligerswerk tegenover 33 van de autochtonen. In 2002 verrichtte 22 van de allochtonen aan vrijwilligerswerk. Ook landelijk is sprake van een ondervertegenwoordiging van allochtonen binnen het georganiseerde vrijwilligerswerk. Een gevolg hiervan is dat soms de doelgroep van de vrijwilligersorganisaties, vooral in de zorg- en welzijnssector, maar ook in de sport en onderwijs, moeilijker kan worden bereikt. Uit landelijk onderzoek blijkt dat allochtonen wel vaker mantelzorg of ander vrijwilligerswerk in ongeorganiseerd verband verlenen dan autochtonen. Aanbevelingen De gemeentelijke nota Vrijwilligerswerkbeleid actualiseren, met aandacht voor de toenemende druk op vrijwilligers, de komst van de WMO en de aansluiting met sociale activering. Met de komst van de WMO een nota Civil Society opstellen met aandacht voor mantelzorg in samenhang met het Vrijwilligerswerkbeleid. Inspelen op de toenemende druk op vrijwilligers en mantelzorgers. Dit kan bijvoorbeeld door uitbreiding van de adviesfunctie naar vrijwilligersorganisaties en facilitering van vrijwilligers en mantelzorgers via de WMO. In samenwerking met de afdeling Sociale Zaken en Werkgelegenheid (DMO) de aansturing verbeteren van het vrijwilligerswerk in het kader van sociale activering en inspelen op het nieuwe fenomeen verplicht vrijwilligerswerk. De vrijwilligerscentrale op de Oudegracht Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

5 Inhoudsopgave Samenvatting 3 1 Inleiding 7 2 Ontwikkelingen in het vrijwilligerswerk 9 3 Kenmerken van de vrijwilliger en de vrijwilligersorganisaties 17 4 Sociale activering 25 5 Mantelzorg 27 Bijlage 1 Tabellenboek 31 Bijlage 2 Enquête vrijwilligerswerk 51 Bijlage 3 Overzicht geïnterviewden en deelnemers groepsgesprek 71 Bijlage 4 Geraadpleegde literatuur 73 5 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

6 6 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

7 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Voor u ligt de rapportage 1-meting vrijwilligerswerk en 0-meting mantelzorg. Deze rapportage is een vervolg op de in 2002 uitgevoerde 0-meting vrijwilligerswerk. In deze uitgave is ook aandacht voor de mantelzorg in Utrecht, waarover eerder geen 0-meting is verricht. Dit onderzoek strekt zich uit over alle sectoren van vrijwilligerswerk zoals ouderenorganisaties, sportverenigingen, welzijnsorganisaties en kerkelijke of levensbeschouwelijke organisaties. U vindt in deze rapportage de belangrijkste ontwikkelingen in het vrijwilligerswerk en de mantelzorg. Zowel landelijke als Utrechtse ontwikkelingen komen aan bod. Tevens gaan we in op de aanbevelingen uit de 0-meting vrijwilligerswerk. Deze aanbevelingen hebben betrekking op: ontwikkelen van visie, verminderen van bureaucratie, ontwikkelen van sectorspecifiek beleid, investering in sociale activering, vergroten van de aantrekkelijkheid van vrijwilligerswerk, werving van vrijwilligers, verhogen van deelname van allochtonen aan vrijwilligerswerk en het verbeteren van de relatie met bedrijven. De Gemeenteraad heeft in 2003 de nota "Vrijwilligerswerk kloppend hart van de samenleving", vrijwilligerswerkbeleid gemeente Utrecht vastgesteld. Het Utrechtse vrijwilligersbeleid kent twee kerndoelen: Bevordering van maatschappelijke participatie in al zijn aspecten en Versterking van sociale samenhang tussen individuen en groepen. In deze rapportage gaan we in op de actualiteit van de gemeentelijke nota vrijwilligerswerk. De resultaten van dit onderzoek worden verwerkt in het actieplan vrijwilligerswerk Doel van het onderzoek De hoofddoelstellingen van het onderzoek zijn als volgt: A. Inzicht verkrijgen in de structuur van het vrijwilligerswerk in Utrecht. B. Inzicht verkrijgen in de ontwikkelingen van het vrijwilligerswerk in de periode C. Signaleren van knelpunten in het vrijwilligerswerk en genereren van aanbevelingen ter verbetering van het vrijwilligerswerk. D. Inzicht verkrijgen in de deelname aan mantelzorg in Utrecht. Het onderzoek naar de stand van zaken van het vrijwilligerswerk en de mantelzorg is zowel kwantitatief als kwalitatief opgezet. Naast een tweetal interviews met de Vrijwilligers Adviesraad (VAR) en de Vrijwilligerscentrale en desk-research, hebben we een enquête gehouden onder de ruim 1100 vrijwilligersorganisaties in Utrecht, waar vrijwilligers werkzaam zijn. De respons was 26. Dat betekent dat 300 vrijwilligersorganisaties de enquête hebben ingevuld. Met dit aantal kunnen we uitspraken doen over ervaringen van organisaties met vrijwilligerswerk en op onderdelen is vergelij- 7 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

8 king mogelijk met de 0-meting. Opvallend is dat de respons onder sportverenigingen bij deze 1- meting beduidend lager is dan bij de 0-meting in Dat geldt ook voor de bewonerscommissies/buurtverenigingen en scholen. De respons onder culturele organisaties is bij de 1-meting juist hoger dan bij de 0-meting. De resultaten van het onderzoek zijn vervolgens besproken in een groepsgesprek met vertegenwoordigers van verschillende vrijwilligersorganisaties. In dit groepsgesprek zijn tevens een aantal aanbevelingen geformuleerd. 1.3 Leeswijzer In hoofdstuk 2 zijn de ontwikkelingen en het beleid ten aanzien van het vrijwilligerswerk beschreven. Dit gebeurt zowel op landelijk niveau als voor de stad Utrecht. In hoofdstuk 3 beschrijven we de kenmerken van vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties, waarna we in hoofdstuk 4 de stand van zaken beschrijven van het vrijwilligerswerk in het kader van sociale activering. In hoofdstuk 5 geven we een beeld van de ontwikkelingen en het beleid op het gebied van mantelzorg. In de bijlagen treft u een tabellenboek aan met de resultaten van de enquête uitgesplitst per vraag en de vragenlijst die is gebruikt voor de enquête. Tevens vindt u een toelichting op de respons van de enquête en een overzicht van de deelnemers aan de groepsgesprekken. Tot slot treft u informatie aan over de geraadpleegde literatuur. 8 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

9 2 Ontwikkelingen in het vrijwilligerswerk De vraag naar vrijwilligers neemt toe in Utrecht. De druk op vrijwilligers neemt eveneens toe. Er ontstaan nieuwe vormen van vrijwillige inzet. Nieuw is ook het fenomeen van verplicht vrijwilligerswerk. 48 van de vrijwilligersorganisaties is (zeer) tevreden over inzet en houding van de gemeente, tegenover 34 in Actualisering van de nota Vrijwilligerswerk is gewenst om nieuwe ontwikkelingen een plek te geven in het gemeentelijke beleid. 2.1 Vrijwilligerswerkbeleid Landelijk beleid "Iedereen moet meedoen". Dat is het uitgangspunt van het kabinet. Meedoen bevordert de sociale verbanden tussen mensen en dit versterkt de civil society. Vrijwilligers zijn onmisbaar in dit concept. Het kabinet hanteert de term vrijwillige inzet in plaats van vrijwilligerswerk, omdat steeds meer mensen zich op een andere, nieuwe wijze inzetten. Vrijwillig werk slaat op alle verschillende manieren waarop burgers onbetaald activiteiten verrichten voor anderen. Het kabinet richt zich op de volgende 4 thema's om de vrijwillige inzet te steunen: weghalen van belemmeringen in wet- en regelgeving verbeteren van de kwaliteit van het lokale beleid en de lokale ondersteuning vinden van meer vrijwilligers in nieuwe doelgroepen kennis, onderzoek en deskundigheidsbevordering. Utrechts beleid In 2003 heeft de gemeenteraad de nota "Vrijwilligerswerk, kloppend hart van de samenleving" vastgesteld. In 2013 wil de gemeente de volgende doelstellingen hebben gerealiseerd: 1. Het aandeel van de Utrechtse bevolking dat vrijwilligerswerk verricht stijgt van 25 naar Het sociale netwerk van Utrechtse burgers is vergroot. De gemeente Utrecht wil het lokale vrijwilligerswerk stimuleren en motiveren vanuit een faciliterende en ondersteunende rol. Hierbij ligt de oriëntatie op de volgende 4 punten die zijn neergelegd in het actieprogramma : de werving van nieuwe vrijwilligers, bestuursleden en leden/klanten behoud van vrijwilligers, met aandacht voor begeleiding/aansturing van vrijwilligers, motivatie, verloop, hoge werkdruk, deskundigheidsbevordering e.d. faciliteiten en financiën voor exploitatie (huisvesting en personeel) en uitvoering vergroting van de erkenning en waardering van vrijwilligers zowel door de eigen organisatie als door de overheid. Het actieprogramma is uitgevoerd. De thema s waarvoor vooral aandacht is en waarbinnen projecten ontwikkeld en uitgevoerd zijn, waren: deskundigheidsbevordering, netwerkvorming, interculturalisatie, maatschappelijk verantwoord ondernemen en sociale activering. 9 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

10 De evaluatie van dit actieprogramma wordt momenteel uitgevoerd. Op basis van deze evaluatie en de uitkomsten van de voorliggende 1-meting wordt een actieprogramma opgesteld. Actualisering van nota Vrijwilligerswerk gewenst Uit dit onderzoek blijkt dat behoefte bestaat aan een actualisering van de nota "Vrijwilligerswerk, kloppend hart van de samenleving, januari 2003". Nieuwe ontwikkelingen binnen integratie, civil society en de nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning zouden uitgewerkt moeten worden in deze herziene nota. Daarnaast wordt een betere aansluiting tussen het vrijwilligerswerk en het terrein Sociale Zaken en Werkgelegenheid als wenselijk gezien, vooral op het terrein van sociale activering. 2.2 Ontwikkelingen in het vrijwilligerswerk Blijvende vraag naar vrijwilligers Van de vrijwilligersorganisaties in Utrecht geeft meer dan eenderde (37) aan onvoldoende vrijwilligers te hebben om de noodzakelijke werkzaamheden te verrichten. Al of niet tekort aan vrijwilligers bij Utrechtse vrijwilligersorganisaties onbekend 3 voldoende 60 tekort 37 Bron: Enquête vrijwilligerswerk 2005 Volgens de Vrijwilligers Centrale blijft de vraag naar vrijwilligers toenemen, vooral in de zorgsector. Te denken valt hierbij aan de toename van steeds meer kwetsbare groepen in de stad Utrecht door onder andere de effecten van extramuralisering en de afbouw van de AWBZ, zoals in 2004 de afschaffing van de bijdrage aan transport naar sommige vormen van zorg. Verder is het zo dat klantgroepen veranderen en van organisaties meer flexibiliteit wordt gevraagd. De vraag naar vrijwilligers in de zorgsector is stijgende en er is meer maatwerk en organiserend vermogen nodig in het vrijwilligerswerk. Er zijn voldoende vrijwilligers, maar er worden hogere eisen gesteld aan de vrijwilligers. In de uitvoeringssfeer is het gemakkelijk om vrijwilligers te vinden. Voor dagbestedingprojecten, waarbij het niveau van de vrijwilliger hoger ligt, is het bijv. moeilijker om vrijwilligers te vinden. (deelnemer groepsgesprek) 10 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

11 Landelijk gezien geeft 40 van de vrijwilligersorganisaties aan vrijwilligers tekort te komen. In Utrecht is dat zoals genoemd 37. Door dit tekort kunnen zij niet alle gewenste activiteiten uitvoeren en/of groeien als organisatie. Consequentie hiervan is dat de zittende vrijwilligers overvraagd worden. Dit tekort is het sterkst bij de zorg- en hulpverleningsorganisaties. De helft van de organisaties is tevreden met het huidige vrijwilligersbestand. Landelijke organisaties in de sector zorg en hulpverlening geven aan behoefte te hebben aan zowel meer mannelijke vrijwilligers tussen de 30 en 50 jaar als aan meer allochtone vrijwilligers. In het rapport Aandacht voor Welzijn (NIZW/SCP, 2005) neemt vrijwilligerswerk in de welzijnssector een belangrijke plek in. In het rapport wordt onderstreept dat veel welzijnsorganisaties hun werk kunnen verrichten dankzij de inzet van veel vrijwilligers. Zo hebben in 2001 landelijk de ruim instellingen voor sociaal-cultureel werk bijna volledige banen tegenover vrijwilligers. De onderzoekers van het SCP en NIZW stellen dat vrijwilligers in de toekomst, nog meer dan nu, de welzijnssector draaiende moeten houden. Dit staat echter op gespannen voet met het feit dat veel organisaties steeds meer moeite hebben met het vinden van vrijwilligers. De druk op vrijwilligers neemt toe De Utrechtse vrijwilligers ervaren meer druk. Dit is ook een landelijk beeld. De terugtredende overheid is hier mede debet aan. Steeds meer taken worden op de schouders van vrijwilligers en mantelzorgers gelegd. Het willen is moeten geworden zo ervaren steeds meer vrijwilligers deze ontwikkeling. Daarnaast is de eenzaamheid onder ouderen toegenomen waardoor vrijwilligers een sociale factor worden voor veel ouderen. Vrijwilligers vullen met hun bezoek vaak de leegte in het sociale leven van ouderen. Naast het reguliere vrijwilligerswerk worden nieuwe eisen aan vrijwilligers gesteld met betrekking tot de verantwoording van verkregen subsidies. Per 1 januari 2007 treedt de nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning in werking. In de wet is geen sprake meer van vrijwilligerswerk maar van vrijwillige inzet. Dit is een verbreding van de definitie. Door vrijwilligersorganisaties wordt gevreesd dat de komst van de WMO extra druk zal leggen op het vrijwilligerswerk, waardoor overbelasting kan ontstaan bij de nu al actieve vrijwilligers. Dit geldt vooral voor de welzijns- en zorgsector. Nieuwe vormen van vrijwillige inzet In Utrecht en landelijk ontstaan nieuwe vormen van vrijwillige inzet, vooral op het gebied van Welzijn en Onderwijs. Dit komt vooral door de terugtrekkende overheid. Voorbeelden hiervan zijn: burgerinitiatieven zoals "Big sister, big brother". Met dit project probeert de PvdA een groep van enthousiaste mensen die interesse hebben in het buddywerk te helpen met de begeleiding van jongeren in hun zoektocht naar stages en vast werk. Samen met het ROC Midden Nederland, het Vader Rijn College en het Meerstroom College wordt nu gewerkt om een groep van jongeren vooruit te helpen op de arbeidsmarkt. Andere voorbeelden van nieuwe vormen van vrijwilligerswerk zijn vrijwillige inzet op scholen na de bezuiniging op ID-banen, maatschappelijke stages door leerlingen uit het beroepsonderwijs, het zogenoemde flexwerken (vrijwilligers die zich tijdelijk en vaak voor korte periodes of eenmalige klussen inzetten) en het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen: werknemers die vrijwilligerswerk mogen doen in de tijd van de baas, zowel incidenteel als ook structureel. 11 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

12 Volgens de deelnemers aan het groepsgesprek vormt ook het verplichte vrijwilligerswerk oftewel de participatiebanen, een nieuwe ontwikkeling binnen het vrijwilligerswerk. Vrijwilligerswerk kan door de overheid gestimuleerd of opgelegd worden wanneer iemand nog geen betaalde arbeid (om welke reden dan ook ) kan doen en werkervaring in het kader van de reïntegratie van belang is. Gemeenten kunnen daartegenover jaarlijks een éénmalige premie geven om iemand te stimuleren of te belonen voor getoonde inzet en als tegemoetkoming in de onkosten. Deze premie heeft geen gevolgen voor de uitkering. De hoogte van de premie is maximaal 1944,= en mag slechts voor twee achtereenvolgende jaren worden gegeven. De deelnemers aan het groepsgesprek geven aan dat deze vorm van vrijwilligerswerk nadelen kent. Het verplichte karakter van deze vorm van vrijwilligerswerk gaat vaak ten koste van de sfeer en inzet op het werk. In feite gaat het hier dus om zogeheten participatiebanen. Voor de verplichte vrijwilliger (participatiebaan) wordt een contract met de organisatie afgesloten. Dat is een nieuw fenomeen. Deze mensen vragen meer aansturing dan de reguliere vrijwilliger. De stedenband heeft 3 begeleidingsplekken per jaar. Deze mensen moeten eigenlijk geen vrijwilliger worden genoemd, omdat vanuit de Wet werk en bijstand meer eisen aan deze mensen en aan de ontvangende organisatie worden gesteld. Er moet een betere koppeling komen met sociale activering. (deelnemer groepsgesprek) 2.3 Relatie tussen organisaties en de gemeente In de enquête zijn vragen gesteld over de relatie tussen de gemeente Utrecht en de vrijwilligersorganisaties. Deze vragen hebben betrekking op de houding van de gemeente, de huidige en gewenste subsidierelatie en mogelijke verbeteringen in het gemeentelijke beleid. Tevredenheid vrijwilligersorganisaties over gemeente gestegen Aan de vrijwilligersorganisaties is gevraagd in hoeverre men tevreden is over de houding van de gemeente Utrecht ten opzichte van vrijwilligerswerk. 48 van de vrijwilligersorganisaties is (zeer) tevreden over de houding van de gemeente ten aanzien van het vrijwilligerswerk. Dit percentage was in 2002 tijdens de 0-meting 34. De tevredenheid bij de huidige meting is het grootst bij bewonerscommissies/buurtverenigingen en bij organisaties in het club- en buurthuiswerk. Tevredenheid over gemeente Bron: Enquête Vrijwilligerswerk 2005 (zeer)tevreden weet niet (zeer)ontevreden 12 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

13 Nu is 14 van de organisaties (zeer) ontevreden over de houding van de gemeente. In 2002 was 19 (zeer) ontevreden over de houding van de gemeente. Er is weinig verschil in ontevredenheid tussen de verschillende typen organisaties. Scholen/onderwijsorganisaties en sportverenigingen geven vaak aan dat ze niet weten tevreden of ontevreden te zijn. Er is weinig verschil in tevredenheid/ontevredenheid tussen grote en kleine organisaties. Een blijk van waardering van de gemeente is voor vrijwilligers erg belangrijk. (deelnemer groepsgesprek) Verbeteringen door Gemeente Uit de interviews blijkt dat sinds de 0-meting veel is verbeterd ten aanzien van de positie van vrijwilligers. Introductie van de Domstad polis: Dit is een collectieve verzekering voor vrijwilligers in de gemeente Utrecht afgesloten door de gemeente. De verzekering omvat WA, ongevallen en sinds 1 juli 2005 ook werkgeversaansprakelijkheid. Adviesraad voor vrijwilligers VAR is ingesteld: Om de Adviesraad toegankelijker te maken voor de vrijwilligersorganisaties is aan de organisatie een klein bestuur gekoppeld en een breed platform waarin zo n honderdtal organisaties deelnemen. De organisatiestructuur wordt in 2006 geëvalueerd. Aandacht voor de huisvesting van vrijwilligersorganisaties: De Vrijwilligers Adviesraad (VAR) heeft de wensen met betrekking tot huisvesting geïnventariseerd bij vooral de kleine vrijwilligersorganisaties. Het gaat hier om ongeveer 200 organisaties. De raad onderzoekt verder de mogelijkheid van gezamenlijke huisvesting. De resultaten van dit onderzoek zijn begin 2006 beschikbaar. Beeldvorming over vrijwilligers is verbeterd: Het is bij veel Utrechters niet bekend wat vrijwilligerswerk inhoudt. Om hierin te voorzien heeft de gemeente, op verzoek en met de hulp van de VAR, het initiatief genomen tot het maken van een gids over vrijwilligerswerk in Utrecht. Deze Vrijwilligersgids is in 2004 huis aan huis verspreid. Waardering van de vrijwilligers: Sinds 2003 bestaat de gemeentelijke stimuleringsprijs Lokaal Vrijwilligerswerk in Utrecht. Deze prijs wordt jaarlijks uitgereikt door de wethouder Welzijnszaken aan de vrijwilligersorganisatie, wier innovatieve of inventieve manier van werken stimulerend kan zijn voor andere vrijwilligersorganisaties. Per jaar zijn er aanmeldingen en worden maximaal tien vrijwilligersorganisaties genomineerd voor de prijs. Daarnaast zijn er de uitreikingen van diverse andere vormen van waardering zoals lintjesregen, Domtorentjes, stadspenning e.d. De VAR zelf is in 2003 genomineerd voor de landelijke vrijwilligersprijs in verband met de praktische handvatten die de VAR aanreikt aan vrijwilligersorganisaties. En de gemeente Utrecht is tot nu toe jaarlijks genomineerd voor het Nationaal Compliment, uitgereikt aan de gemeente met het beste vrijwilligerswerkbeleid. In 2005 was de gemeente bovendien winnaar van de MADD-award, een prijs die uitgereikt werd ter gelegenheid van de landelijke manifestatie Make a difference Day. In de enquête is gevraagd om de houding van de gemeente ten opzichte van het vrijwilligerswerk nader toe te lichten. Er is een grote groep organisaties die geen relatie heeft met de gemeente. Dit was ook zo in Een aantal hiervan geeft aan onvoldoende op de hoogte te zijn van de rol van de gemeente, naast die van subsidieverstrekker. De vrijwilligersorganisaties die wel regelmatig contact hebben met de gemeente geven aan dat de gemeente de inzet van vrijwilligers waardeert en faciliteert. De rol van de gemeentelijke wijkbureaus wordt als stimulerend ervaren. 13 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

14 Subsidies en contributies meest voorkomende inkomensbronnen De vrijwilligersorganisaties is gevraagd naar de huidige en de gewenste subsidierelatie met de gemeente Utrecht. 109 van de 300 (36) respondenten ontvangen geen subsidie van de gemeente. 160 van de 300 (53) organisaties ontvangen jaarlijks subsidie, 38 van de 300 (13) organisaties ontvangen alleen incidentele subsidie en 7 organisaties ontvangen een investeringssubsidie. Vooral bewonerscommissies/buurtverenigingen, club- en buurthuiswerk en algemene welzijnsorganisaties ontvangen vaak (jaarlijkse) subsidie. Geen of weinig gemeentelijke subsidie ontvangen vaak scholen/onderwijsorganisaties, sportverenigingen/-organisaties en natuur- en milieuorganisaties. Kleine organisaties ontvangen wat vaker subsidie dan grotere organisaties. De activiteiten van vrijwilligersorganisaties kunnen door interne en externe financieringsbronnen worden bekostigd. Interne inkomsten zijn contributies en deelnemersbijdragen, barinkomsten etc. Externe inkomsten zijn subsidies, inkomsten uit fondsen en sponsoring. Het meest voorkomend is een externe bron, namelijk subsidies van overheden. Tweederde van de organisaties krijgt subsidie. Ruim eenderde van de organisaties heeft inkomsten van de interne bron contributies of deelnemersbijdragen. Dan volgt overige inkomsten (34), gevolgd door de externe bronnen fondsen (23) en sponsoring van bedrijven (10). Verbeteringen gewenst in gemeentelijk beleid subsidies en vergoedingen Wensen voor verbetering in gemeentelijk beleid 46 verstrekkingen van subsidies en vergoedingen 25 waardering en promotie van vrijwilligerswerk 22 stimulering deelname jongeren en allochtonen aan vrijwilligerswerk Bron: enquête vrijwilligerswerk 2005 Om de gewenste situatie in beeld te brengen is aan de vrijwilligersorganisaties gevraagd om aan te geven op welke terreinen het gemeentelijke vrijwilligersbeleid verbeterd kan worden. De volgende terreinen worden genoemd: Het verstrekken van subsidies en vergoedingen wordt door 46 van de organisaties genoemd als onderdeel van het gemeentelijk beleid dat verbetering behoeft. Vooral sportverenigingen/- organisaties (8 van de 11) noemen het vaak. In de 0-meting vond 65 van alle responderende organisaties dat dit beleid van de gemeente kan verbeteren. 25 van de respondenten noemt de waardering en promotie van vrijwilligerswerk als terrein waar verbetering nodig is. Vooral organisaties in het club- en buurthuiswerk noemen dit vaak. Het percentage voor alle responderende organisaties was bij de 0-meting 53. Het stimuleren van deelname van bepaalde groepen (zoals jongeren en allochtonen) wordt door 22 (65 organisaties) van de respondenten genoemd als verbeterpunt voor het gemeentelijk beleid. Dit punt is tijdens de 0-meting door 82 organisaties genoemd. Tussen kleine en grote vrijwilligersorganisaties is weinig verschil in beantwoording van deze vraag. 107 organisaties (36) hebben deze vraag niet beantwoord. 14 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

15 Ten opzichte van de 0-meting hebben vrijwilligersorganisaties nu minder wensen voor verbetering van het gemeentelijk vrijwilligersbeleid. De gemeente Utrecht verstrekt jaarlijks een bedrag van 120 miljoen euro aan subsidies. Met name op de terreinen "verstrekken subsidies en vergoedingen" en "waardering en promotie" heeft de gemeente het in de ogen van de organisaties de afgelopen 2 jaar beter gedaan. Vrijwilligersorganisaties hebben meer behoefte aan ondersteuning Van de organisaties heeft meer dan de helft een ondersteuningswens. Dit is meer dan drie jaar geleden toen slechts eenderde van de organisatie meer behoefte aan ondersteuning had. Vooral het club- en buurthuiswerk, de sport, het onderwijs en organisaties voor zorg- en dienstverlening geven aan meer ondersteuning te kunnen gebruiken. Evenals drie jaar geleden is er vooral behoefte aan meer ondersteuning bij fondsenwerving (26 van de organisaties), promotie van het vrijwilligerwerk (21), vooral bij organisaties voor zorg en dienstverlening en club- en buurthuiswerk, ondersteuning bij wetten en regelingen (18) en huisvesting/ accommodatie (eveneens 18). Cursussen zijn minder in de belangstelling (13) in vergelijking met drie jaar geleden (26). De gemeente heeft hierin afgelopen jaren geïnvesteerd en het cursusaanbod verbeterd en vergroot. Op de vraag van wie men ondersteuning zou willen hebben (gemeente of advies en steunorganisaties) kijkt men vooral bij huisvesting/ accommodatie en promotie van vrijwilligerswerk naar de gemeente. Op welke terreinen meer ondersteuning gewenst? (percentage) cursussen voor vrijwilligers promotie van vrijwilligerswerk huisvesting en accommodatie wetten en regelingen voor vrijwilligers hulp bij fondsenwerving Bron: Enquête vrijwilligerswerk 2002 en Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

16 Vooral ondersteuning op het gebied van deskundigheidsbevordering De meest genoemde vormen van ondersteuning die de Utrechtse vrijwilligersorganisaties ontvangen betreffen: deskundigheidsbevordering en scholing. Ook drie jaar gelden was dit de belangrijkste categorie. Ruim de helft van de organisaties die ondersteuning ontvangen noemt dit (53). Vooral de sport, club- en buurthuisorganisaties en algemene welzijnsorganisaties. financiële steun (34), met name culturele organisaties en club- en buurthuiswerk coördinatie/ begeleiding (31), vooral organisaties voor zorg en dienstverlening begeleiding bij PR-activiteiten (24). Rond één van de tien organisaties maakt daarnaast gebruik van een telefonische help-desk (11) of ontvangt steun bij de werving van vrijwilligers (9). Dit laatste percentage is even laag als drie jaar geleden, terwijl de werving van vrijwilligers wel een probleem is gebleven. Organisaties die bij een landelijke koepel zijn aangesloten ontvangen vaak hulp bij deskundigheidsbevordering en PR-activiteiten. Meeste steun van landelijke koepels en lokaal welzijnswerk De organisaties die steun ontvangen noemen het vaakst als ondersteunende organisatie: de landelijke koepels (37), vooral de sport, organisaties voor zorg en dienstverlening. het lokale welzijnswerk (14), vooral bewonerscommissies/ buurtverenigingen en club- en buurthuiswerk. Minder vaak worden genoemd provinciale/ regionale organisaties (4) en de landelijke steunfunctie vrijwilligerswerk (2). Overigens zijn er ook diverse organisaties die de gemeente en collegaorganisaties als ondersteuners noemen. 2.3 Relatie met bedrijven is verbeterd Het bedrijfsleven vraagt de vrijwilligerscentrale gemiddeld 30 maal per jaar om te bemiddelen bij de inzet van vrijwilligers in het bedrijfsleven. Verder organiseren de Vrijwilligers Adviesraad (VAR) en het lokale bedrijfsleven een maal per twee jaar een beursvloer waar vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties in contact komen met het bedrijfsleven. Het bedrijfsleven geeft tijdens deze beursvloer aan wat men voor het vrijwilligerswerk kan betekenen. Voorbeelden hiervan zijn: Beschikbaar stellen van meubilair en/of computers, die door het bedrijf vervangen worden maar nog prima te gebruiken zijn; opzetten van een financiële administratie; advies bij arbeidsrechtelijke zaken e.d. De beurs heeft als het ware een makelaarsfunctie. De relatie tussen vrijwilligersorganisaties en het bedrijfsleven is duidelijk verbeterd, volgens de geïnterviewden. In 2002 verliep de samenwerking met bedrijven niet zo soepel als nu. 16 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

17 3 Kenmerken van de vrijwilliger en de vrijwilligersorganisaties Bijna een op de drie Utrechters is vrijwilliger. Bewoners van de wijk Utrecht Oost zijn vaker actief als vrijwilliger. Vrijwilligers zijn vaker 40-plussers, hoger opgeleiden en autochtoon. Participatie is de belangrijkste motivatie voor vrijwilligerswerk. PR en imago is belangrijkste onderwerp voor vrijwilligersorganisaties. Organisaties wensen meer aandacht voor begeleiding bij sociale activering. Het werken met allochtone vrijwilligers blijft aandachtspunt. 3.1 Kenmerken van de (Utrechtse) vrijwilliger Definitie vrijwilligerswerk Werk dat in enig georganiseerd verband, onverplicht en onbetaald, wordt verricht ten behoeve van andere mensen of de samenleving, zonder dat degene die het verricht daar voor zijn of haar onderhoud van afhankelijk is. Bijna een op de drie Utrechters is vrijwilliger Uit de Utrechtse inwonersenquête 2004 blijkt dat 31 van de Utrechters op de één of andere manier actief als vrijwilliger. Dit betekent een stijging ten opzichte van Toen waren 22 Utrechters actief als vrijwilliger. Hiermee is de gemeentelijke doelstelling (van 25 tot 35 van de Utrechtse bevolking doet vrijwilligerswerk) in zicht. Wanneer we kijken met welke vormen van vrijwilligerswerk Utrechters zich bezighouden, zien we dat zij vooral actief zijn bij een sportvereniging of sportclub. Ook de kerk of moskee scoort relatief goed. Van de Utrechtse vrijwilligers is een derde (33) enkele keren per week bezig met haar of zijn vrijwilligerswerk, 45 doet dit eens per week tot enkele keren per maand en bij een vijfde (22) ligt deze frequentie op één keer per maand of minder. Waar en onder welke groepen in Utrecht vinden we vooral vrijwilligers? Kijken we naar de wijken, dan zien we de vrijwilligers vooral in Oost. Op subwijkniveau zijn het de volgende subwijken die 35 of hoger scoren: Pijlsweerd, Tuindorp/ Voordorp, Wilhelminapark/ Rijnsweerd, Binnenstad Woongebied, Oud-Hoograven, Tolsteeg en Vleuten-Haarzuilens. In deze opsomming van overwegend subwijken met een hoge sociaal economische status, vallen de gebieden Pijlsweerd en Oud- Hoograven- Tolsteeg (beide met een iets lagere sociaal economische status) op een positieve manier op. Veertig-plussers het meest actief in het Vrijwilligerswerk In Utrecht is het de leeftijdgroep van jarigen die het meest actief is als vrijwilliger (34), op de voet gevolgd door de 65-plussers (33). In 2002 was eveneens de groep van jaar het meest actief. Uit landelijk onderzoek is duidelijk dat leeftijd een belangrijke factor is bij vrijwilligerswerk. Jongeren, zowel allochtonen als autochtonen, verrichten minder vaak vrijwilligerswerk dan ouderen. Jongeren zijn vooral actief als vrijwilliger bij sport en recreatieve organisaties. Met het ouder wor- 17 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

18 den, gaan meer mensen uiteindelijk vrijwilligerswerk verrichten. Dit aandeel neemt vanaf het 65 ste jaar weer af. Ook dit geldt voor zowel allochtonen als autochtonen. Deelname vrijwilligerswerk naar leeftijdsgroep (.percentage) Bron: Inwoners enquête 2004 Allochtonen verrichten minder georganiseerd vrijwilligerswerk dan autochtonen Van de allochtonen in Utrecht doet 23 aan vrijwilligerswerk tegenover 33 van de autochtonen. In 2002 deed 22 van de allochtonen vrijwilligerswerk. Van de personen uit de overige B-landen doet 29 vrijwilligerswerk, Turken 24, Surinamers/ Antillianen 19 en Marokkanen doen van de grootste allochtone groepen in Utrecht het minst aan vrijwilligerswerk (17). Uit landelijk onderzoek blijkt dat allochtonen in Nederland minder deelnemen aan het georganiseerde vrijwilligerswerk dan autochtone Nederlanders. Bovendien verrichten allochtonen over het algemeen vrijwilligerswerk bij andersoortige instellingen dan autochtonen. Allochtonen zijn vaak actief binnen religieuze instellingen, autochtonen voornamelijk binnen sportverenigingen. Daarnaast blijven de vrijwillige activiteiten die allochtonen doen binnen eigen kring vaak on- of onderbelicht. Soms wordt de beoogde doelgroep van de vrijwilligersorganisatie, bijvoorbeeld in de welzijnsector, niet bereikt doordat er te weinig allochtone vrijwilligers zijn. Hoger opgeleiden doen vaker vrijwilligerswerk dan laag opgeleiden Van de Utrechters met een hoge opleiding doet 36 aan vrijwilligerswerk, met een middelbare opleiding 32 en met een lagere opleiding 23. Ook landelijk gezien zijn hoger opgeleiden vaker actief als vrijwilliger dan lager opgeleiden. Dit geldt zowel voor autochtonen als voor allochtonen. Bij allochtonen geldt dat hoger opgeleiden op alle fronten actiever zijn dan lager opgeleiden; zij verrichten vaker vrijwilligerswerk, verlenen meer mantelzorg en participeren vaker in het verenigingsleven. Bij autochtonen geldt dat hoger opgeleiden weliswaar meer participeren in georganiseerde verbanden (als vrijwilliger en bezoeker) dan lager opgeleiden, maar minder vaak mantelzorg verlenen. 18 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

19 Participatie belangrijkste motivatie voor vrijwilligerswerk Motieven voor vrijwilligerswerk van de organisaties Totaal > 100 Betrokken zijn bij maatschappelijk gebeuren 43 Andere mensen helpen 24 Capaciteiten benutten 23 Iets voor eigen groepering kunnen doen 18 Een rol spelen in het sociale leven 17 Kunnen werken aan maatschappelijke veranderingen 16 Iets voor achtergestelde groepen doen 10 Met mensen in aanraking komen 9 Overige motieven 17 Bron: Enquête vrijwilligerswerk 2005 Maatschappelijke betrokkenheid en sociale contacten zijn veruit de belangrijkste redenen om vrijwilligerswerk te doen. Dit geldt voor zowel autochtone als allochtone vrijwilligers. Voor allochtonen zijn daarnaast zelfontplooiing en het opdoen van werkervaring belangrijke redenen. Bij autochtonen zijn deze redenen veel minder van belang. Tussen leeftijdsgroepen zijn wel accentverschillen aanwezig. Voor jongeren tot 24 jaar zijn sociale contacten/gezelligheid een belangrijker motivatie dan maatschappelijke betrokkenheid. Voor alle oudere leeftijdsgroepen (zowel autochtoon als allochtoon) is het betrokken willen zijn bij de maatschappij, de belangrijkste reden om actief te worden als vrijwilliger. 3.2 Kenmerken van Utrechtse vrijwilligersorganisaties 1100 vrijwilligersorganisaties in Utrecht De stad Utrecht kent ruim 1100 organisaties waarin vrijwilligers actief zijn. Het gaat hierbij om een scala van organisaties. Van organisaties die vaak bijna geheel drijven op vrijwilligers, zoals sportverenigingen, culturele verenigingen en buurtverenigingen tot organisatie waar vrijwilligers een bijdrage leveren naast beroepskrachten zoals scholen, vakverenigingen, kerkelijke of levensbeschouwelijke organisaties, organisaties voor zorg en dienstverlening en doelgroeporganisaties voor vrouwen, migranten, jongeren en ouderen. Dan zijn er nog de actiegroepen en belangengroepen, natuur- en milieuorganisaties, de kinderopvang en politieke organisaties. Contouren van de Utrechtse vrijwilligersorganisaties Zowel veel nieuwe als al langer bestaande organisaties Een derde van de organisaties bestaat al langer dan 25 jaar, iets minder dan eenderde is in de laatste 10 jaar opgericht en de overblijvende ruim eenderde is tussen de 10 en 25 jaar oud. Ruim de helft van de organisaties heeft beroepskrachten in dienst Een meerderheid van de organisaties (58) werkt met beroepskrachten. Vooral de zorg en dienstverlening en het onderwijs werkt vaak met beroepskrachten. De helft daarvan heeft minder dan 5 mensen in dienst, een zevende 6 tot 10 mensen en ruim eenderde meer dan 10 mensen. 19 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

20 De beroepskrachten houden zich bezig met alle soorten werkzaamheden, maar het meest met leidinggevende, coördinerende, directietaken en met organiserend en uitvoerend werk, maar ook met ondersteunend werk en deskundigheidsbevordering. De vrijwilligers zetten zich in op organiserend en uitvoerend vlak, ondersteund werk maar ze doen ook leidinggevend en coördinerend werk. Ruim 40 van de vrijwilligersorganisaties werkt alleen met vrijwilligers. Vooral buurtverenigingen/bewonerscommissies en sportverenigingen doen het vaak alleen met vrijwilligers. Meer kleine dan grote aantallen vrijwilligers bij organisaties Het accent ligt op organisaties met relatief kleine aantallen vrijwilligers. Bij eenderde deel van de organisaties werken maximaal 10 vrijwilligers en bij ruim een kwart 11 t/m 20. Bij eenderde van de organisaties zijn meer dan 50 vrijwilligers actief. Hieronder zijn enkele organisaties met rond de duizend vrijwilligers die in of vanuit Utrecht werken (Landschapsbeheer Utrecht met 1550 vrijwilligers en het Nederlandse Rode Kruis Utrecht Midden met 850 vrijwilligers). Aantal vrijwilligers bij de organisaties Aantal vrijwilligers > procenten Bron: Enquête vrijwilligerswerk 2005 Van de vrijwilligers (bij alle organisaties totaal) komen er twee van de drie uit Utrecht, één van de drie komt van buiten de stad. Ruim de helft van de vrijwilligersorganisaties zijn lidorganisaties Een belangrijk onderscheid bij vrijwilligersorganisaties is dat tussen verenigingen met leden en dienstverlenende organisaties met deelnemers. De organisaties met leden hebben meestal een meer intern gericht karakter en die met deelnemers zijn meer extern gericht. Ruim de helft (57) van de Utrechtse organisaties heeft leden. Vooral doelgroeporganisaties en sportverenigingen/-organisaties hebben leden. Er zijn zowel veel kleine organisaties met maximaal 50 leden (41) als grote organisaties met meer dan 100 leden (38). 20 heeft tussen de 50 en 100 leden. De meeste organisaties (80) richten zich op de stad Utrecht. Van deze organisaties richt meer dan de helft (60) zich op de eigen wijk. Het meest op de eigen wijk gericht zijn bewonerscommissies/ buurtverenigingen, scholen en club- en buurthuiswerk. Een minderheid van de organisaties is internationaal (7) of nationaal (18) gericht. Op de eigen provincie richt zich 12 en op de regio 16. Vooral culturele organisaties en in iets mindere mate 20 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

21 ook algemene welzijnsorganisaties, natuur- en milieuorganisaties en actiegroepen/ belangengroepen zijn (ook) buiten Utrecht gericht. Belangrijke onderwerpen voor vrijwilligersorganisaties In de enquête is aan de vrijwilligersorganisaties gevraagd aan te geven welke onderwerpen belangrijk zijn in de organisatie. Belangrijke actuele onderwerpen voor Utrechtse vrijwilligersorganisaties percentage PR en imago van de organisatie sfeer en samenwerking in de organisatie motiveren van vrijwilligers sponsoring en fondsenwerving begeleiding vrijwilligers samenwerking met andere organisaties beheer van de administratie en financiën financiële middelen voor de exploitatie werven van leden en/of klanten leden en klanten bij organisatie betrekken hoeveelheid werk tov hoeveelheid menskracht faciliteiten voor de uitvoering Bron: Enquête vrijwilligerswerk 2005 Op 1 van de lijst met belangrijke onderwerpen voor vrijwilligersorganisaties staat PR en imago (76). Sfeer en samenwerking wordt door 73 van de respondenten een belangrijk onderwerp in de organisatie genoemd. Het motiveren van vrijwilligers is voor 72 van de respondenten een belangrijk aandachtspunt. 71 van de vrijwilligersorganisaties noemt sponsoring en fondswerving een belangrijk issue. De aansturing en begeleiding van vrijwilligers is voor 69 van de respondenten een belangrijk onderwerp. Samenwerking met andere organisaties vormt voor 65 van de respondenten een aandachtspunt, evenals het beheer van de administratie en financiën en de financiële middelen voor de exploitatie. 62 van de respondenten geeft aan dat het werven van leden en of klanten en het betrekken van leden en klanten bij de organisatie belangrijke kwesties zijn voor de organisatie. Ook 62 van de respondenten geeft aan dat de hoeveelheid werk ten opzichte van de beschikbare menskracht frictie oplevert. Faciliteiten voor de uitvoering, zoals vervoer en een computer wordt door 57 van de respondenten als belangrijk onderwerp genoemd. 21 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

22 3.3 Allochtone vrijwilligers Werken met allochtone vrijwilliger blijft aandachtspunt Bij 38 van de organisaties zijn allochtone vrijwilligers werkzaam. Dit percentage is gelijk gebleven ten opzichte van Van de respondenten geeft 44 aan geen knelpunten te ondervinden bij het werken met allochtone vrijwilligers. 10 heeft geen mening, terwijl 46 van de organisaties aangeeft wel knelpunten te ervaren. Organisaties die problemen ondervinden met allochtone vrijwilligers noemen taalproblemen (19) een belangrijke factor hierbij; 16 van de organisaties noemt verschillen in manier van werken en omgaan met elkaar een knelpunt en 9 noemt religieuze en culturele gebruiken en taboes als knelpunt bij het werken met allochtonen. Van de 50 vrijwilligers binnen onze welzijnsorganisatie zijn er 2 allochtoon. Dit is in Hoograven wel een probleem, omdat dit ten koste gaat van het bereik van de doelgroep. (deelnemer groepsgesprek) Ondersteuning gewenst bij allochtone vrijwilligers Gewenste ondersteuning bij het werken met allochtone vrijwilligers percentage werving allochtone vrijwilligers 58 samenwerking tussen autochtone en allochtone vrijwilligers 24 algemene communicatie met allochtone vrijwilligers 18 taalproblemen (tolk, taalles, etc.) Bron: Enquête vrijwilligerswerk 2005 Als het om de werving van allochtone vrijwilligers gaat, vindt 21 van de Utrechtse organisaties ondersteuning gewenst. 9 van de organisaties vindt ondersteuning gewenst bij de samenwerking tussen autochtone en allochtone vrijwilligers. 17 van de respondenten vindt dat de gemeente deze ondersteuning dient te geven, maar 42 vindt dat juist niet. Oorzaken beperkte instroom van allochtonen Voor de beperkte instroom van allochtonen in het reguliere vrijwilligerswerk worden in de literatuur verschillende verklaringen aangedragen, die enerzijds te maken hebben met de allochtone populatie en anderzijds met de kenmerken van de vrijwilligersorganisaties. 22 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

23 In zijn algemeenheid geldt voor de allochtone populatie dat een slechtere sociaal-economische positie, het lagere opleidingsniveau, de minder goede beheersing van de Nederlandse taal en de relatieve onbekendheid met het fenomeen vrijwilligerswerk, de belangrijkste belemmeringen vormen om actief te worden als vrijwilliger. Daarnaast is de organisatiecultuur van veel reguliere vrijwilligersorganisaties weinig uitnodigend voor allochtonen. De werk- en omgangsvormen binnen een organisatie sluiten vaak niet aan bij de achtergrond van de allochtonen. Organisaties zijn lang niet altijd bereid hierin concessies te doen: allochtonen zijn welkom, maar ze moeten zich wel aanpassen. Sommige organisaties zijn huiverig om allochtonen te werven omdat zij bang zijn dat dit het karakter van de organisatie zal aantasten. Organisaties ervaren belemmeringen bij het werven en behouden van allochtone vrijwilligers. Veelal zijn het belemmeringen die zowel bij de werving als bij het feitelijk functioneren terugkomen. Het gaat bijvoorbeeld om cultuurverschillen tussen de westerse vrijwilligersorganisaties en de niet-westerse allochtone vrijwilliger. Het niet voldoende beheersen van de Nederlandse taal van veel potentiële vrijwilligers vormt ook een belemmering. Daarnaast spelen belemmeringen vanuit de vrijwilligersorganisaties zelf een rol. Veel organisaties hebben geen allochtoon netwerk waardoor zij allochtonen moeilijk kunnen bereiken. Tevens hebben sommige organisaties te hoge verwachtingen van allochtone vrijwilligers binnen hun vrijwilligersbestand waardoor deze overbelast kunnen raken. 23 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

24 24 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht

25 4 Sociale activering Sociale activering is bedoeld voor mensen die al langere tijd niet hebben gewerkt en mede daardoor in een sociaal isolement dreigen te raken. Het moet hun kansen op deelname aan de samenleving bevorderen en daarmee hun kansen op betaald werk. Sociale activering omvat activiteiten zoals vrijwilligerswerk, cursussen en stageachtige activiteiten. Sommige mensen vergroten via sociale activering hun kansen op werk, maar dat hoeft niet altijd het belangrijkste doel te zijn. De kern van sociale activering is het verhogen van de maatschappelijke participatie en het doorbreken en/of voorkomen van sociaal isolement van langdurig werklozen. Deelname aan maatschappelijk zinvolle activiteiten kan een eerste stap naar betaald werk betekenen, maar het vinden van betaalde arbeid is geen doel op zich. Uitgangspunt van sociale activering is de inventarisatie van de mogelijkheden en kwaliteiten van mensen in plaats van de concentratie op onmogelijkheden en belemmeringen. Sociale activering richt zich op personen die een uitkering ontvangen via de gemeente op grond van de Abw, Ioaw en Ioaz. Het gaat met name om personen die door het centrum voor werk en inkomen (CWI) in fase 4 zijn ingedeeld, dus mensen die een grote afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Meestal zijn deze mensen langdurig werkloos. Motieven om plek te bieden voor sociale activeringsvrijwilliger percentage past bij doelstellingbeleid 60 openstaande vacature 47 geen specifieke motivatie Bron: Enquête vrijwilligerswerk 2005 Bij kwart organisaties vrijwilligers in kader van sociale activering Bij nagenoeg een kwart (24) van de organisaties zijn vrijwilligers actief in het kader van de sociale activering. In totaal gaat het om 3 van de vrijwilligers. Gemiddeld hebben de organisaties die sociale activeringsvrijwilligers in dienst hebben er 6 in dienst (mediaan 3). Deze vrijwilligers werken vooral bij algemene welzijnsorganisaties, organisaties voor zorg en dienstverlening, bij scholen, bij natuur- en milieuorganisaties en in het club- en buurthuiswerk. 25 Vrijwilligerswerk: kloppend hart van de samenleving, Gemeente Utrecht