Personeel op gemeentelijke jeugddiensten

Transcriptie

1 Personeel op gemeentelijke jeugddiensten en in het lokale particuliere jeugdwerk Een exploratief onderzoek van de Vereniging Vlaamse Jeugddiensten in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap, afdeling Jeugd en Sport November 2004

2 Colofon Kernredactie Kaï Van Nieuwenhove, Marc Ipermans (Vereniging Vlaamse Jeugddiensten) Gerda Van Roelen (afdeling Jeugd en Sport Vlaamse Gemeenschap), Stuurgroep Sep Kindt (VFJ), Eric Kastermans (Uit de marge), Marc Ipermans (VVJ), Noëlla Ottoy (afdeling Jeugd en Sport), Kurt Peeters (Jeugddienst stad Leuven), Rik Gadeyne, Pat Rooseleers (Steunpunt Jeugd) Coördinatie Kaï Van Nieuwenhove Marc Ipermans Illustratie Lien Geeroms Taalcorrectie Tini De Smedt, Anita De Wit Opdrachtgever: afdeling Jeugd en Sport van de Vlaamse Gemeenschap Markiesstraat Brussel Onderzoeksinstantie: Vereniging Vlaamse Jeugddiensten Vijverlaan Wilrijk

3 Woord vooraf Het is reeds een lange traditie dat de Vereniging Vlaamse Jeugddiensten, in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap, afdeling Jeugd en Sport, het cijferboek gemeentelijk jeugdwerkbeleid schrijft. Dit cijferboek verschijnt driejaarlijks sinds 1993, en in 2005 zal de volgende editie van de persen rollen. Een cijferboek gemeentelijk jeugdwerkbeleid bevat, zoals de naam doet vermoeden, natuurlijk veel cijfers. Deze cijfers geven een zicht op de evolutie van het lokale jeugdwerk over de jaren heen. In dit onderzoek worden reeds een aantal aspecten van het cijferboek op voorhand onder de loep genomen. De Vlaamse Gemeenschap vroeg aan VVJ om een beeld te schetsen van de evolutie en de stand van zaken van personeel op lokale jeugddiensten en in het lokale jeugdwerk. M.b.t. het gedeelte over gemeentelijke jeugddiensten wordt dan ook dankbaar gebruikt gemaakt van de expertise die werd opgebouwd door de verwezenlijking van de eerdere cijferboeken. De gebruikte analyses m.b.t. jeugddiensten werden meer uitgebreid geanalyseerd en aangevuld met kwalitatieve gegevens. Toch blijft dit onderzoek enigszins exploratief. Enerzijds omwille van het feit dat gewerkt werd met voorlopige gegevens, het cijferboek bevat immers juiste gegevens over 308 gemeenten, terwijl in dit onderzoek iets meer dan 232 gemeenten opgenomen werden (alleen al methodologisch is dit een onoverkomelijke zwakte). Anderzijds werd een aanvullende steekproef gedaan in het lokale particuliere jeugdwerk. Het is voor de allereerste keer in Vlaanderen dat lokale jeugdwerkorganisaties op vlak van personeel onder de loep werden genomen. Ondanks het feit dat de uitvoeringsperiode van dit onderzoek vrij beperkt was zijn we er van overtuigd dat dit onderzoek een duidelijk beeld schetst over het personeel dat anno 2004 werkzaam is in het lokale jeugdwerkbeleid. Dit onderzoek zou echter onmogelijk tot een goed einde gebracht zijn zonder de steun van de medewerkers van de Vereniging Vlaamse Jeugddiensten en van de afdeling Jeugd en Sport van de Vlaamse Gemeenschap. Ook de bereidwillige stuurgroepleden die dit onderzoek begeleidden waren een onmisbare bron van inspiratie en informatie. Een welgemeend woord van dank is hier dan ook op zijn plaats. Ook willen we alle jeugddiensten en lokale jeugdwerkers bedanken die bereid waren hun medewerking te verlenen aan dit onderzoek. De warme ontvangst en de overduidelijke inzet binnen het jeugdbeleid maakten het tot een plezier om lokaal af te stappen! November 2004 Kaï Van Nieuwenhove

4 Inhoudsopgave Woord vooraf 4 1. Methoden en verloop Opdrachtgever en doelstellingen Situering van de onderzoeksinstantie Open en communicatieve werkwijze Methodologische referenties Onderdelen van het onderzoek De kerngroep 9 2. Situering De jeugddienst Lokaal jeugdwerk Resultaten personeel in lokale jeugdwerkinitiatieven Taken en titels aanwezigheid van de geslachten Leeftijd van het personeel De juridische werkgever Aantal uren per week Het contract Subsidies Resultaten personeel op lokale jeugddiensten Aantal gemeenten per provincie Aantal gemeenten volgens inwonersklasse Aantal gemeenten volgens typologie Het soort jeugddienst Voltijdse equivalenten Aantal personeelsleden op jeugddiensten Functie van de personeelsleden Statuut van de personeelsleden De verhouding tussen de geslachten De leeftijd van jeugddienstmedewerkers De werkgever De dienst van tewerkstelling De weddeschaal Inhoudelijk takenpakket (uitbreiding) Functioneren op de werkvloer Beknopt Besluit 56 Bibliografie 57

5 1.1. Opdrachtgever en doelstellingen 1. Methoden en verloop Voor de verwezenlijking van dit onderzoeksrapport sloot de Vlaamse Gemeenschap, Markiesstraat 1 te 1000 Brussel, een overeenkomst af met de Vereniging Vlaamse Jeugddiensten en consulenten (VVJ). De volgende opdracht werd gegeven aan de onderzoekers: 1. Het verzamelen van objectieve gegevens over de personeelsevolutie bij de gemeentelijke jeugddiensten en de lokale particuliere en gemeentelijke jeugdwerkinitiatieven. Dit gedeelte omvat het puur kwantitatief turven van aantallen. Hoeveel personen werken er op de lokale jeugddiensten en/of in het lokale jeugdwerk. In de mate van het mogelijke doen we ook beroep op de gegevens en cijfers van vorige cijferboeken en gegevens uit het landelijke jeugdwerk. 2. Het onderzoeken en verklaren van de oorzaken en gevolgen van deze (eventueel) vastgestelde evoluties. De mate van impact van het decreet op het lokale jeugdwerkbeleid, dat in een eerste versie in 1993 gestemd werd, is weliswaar de belangrijkste vraag. Daarnaast worden natuurlijk andere oorzaken en gevolgen uitgebreid in kaart gebracht. 3. Het geven van een overzicht op de opdrachten, functies en structuren die aanwezig zijn binnen de lokale jeugddiensten en het lokale jeugdwerk. Verschillende instanties ontwikkelden reeds abstracte en/of concrete schema s m.b.t. takenpakket, structuur en functie van de lokale jeugddienst. In dit werk zoeken willen we deze zaken verklaren en toelichten vanuit de lokale jeugddienst zelf. We trachten ook, in de mate van het mogelijke, een dergelijk verhaal te ontwikkelen m.b.t de lokale jeugdwerkingen die personeel tewerkstellen Situering van de onderzoeksinstantie Op deze plaats willen we ook even ingaan op de betrokkenheid van de onderzoeksinstantie bij de onderzoeksmaterie. Deze betrokkenheid kan en mag niet ontkend worden: de VVJ is nauw betrokken bij de praktijk van de lokale jeugddiensten. Deze betrokkenheid heeft uiteraard te maken met de basisdoelstelling van de VVJ, namelijk het ondersteunen van de gemeentelijke en stedelijke jeugddiensten, maar heeft zich toch veel breder uitgestrekt. Ook op het niveau van pedagogische en organisatorische invulling speelt de VVJ immers een rol. De VVJ heeft via deelname aan verschillende overlegfora heel wat normatieve referenties mee helpen bepalen. De meeste betrokken actoren kennen de VVJ, niet enkel als actor maar ook vanuit de visie die de VVJ op verschillende aspecten van het gemeentelijk jeugd- en jeugdwerkbeleid ontwikkelde. Daarnaast speelt uiteraard de vertrouwdheid en bekendheid met de meeste dimensies van het onderzoeksonderwerp. Dit was voor de opdrachtgever de belangrijkste indicator om het onderzoek aan de VVJ toe te vertrouwen. Toch moesten en moeten onderzoekers en lezers deze betrokkenheid methodologisch hanteren. De keuze voor de open en communicatieve werkwijze werd mee bepaald door de bekommernis om correct met deze gevoeligheid om te gaan. Binnen het gedeelte situering komt deze betrokkenheid het duidelijkst op de voorgrond te staan. VVJ is enerzijds de onderzoekende instantie, maar anderzijds ook één van de belangrijkste bronnen om tot logische vooraannamen en een beschrijving van de huidige situatie op jeugddiensten te komen Open communicatieve werkwijze

6 Dit onderzoek gebeurt in nauw overleg met de opdrachtgever en de sector. Dit komt onder meer tot uiting door de werking met een stuurgroep en met een kerngroep. Deze beide groepen volgen het proces van het onderzoek van het begin tot het einde. Het nut van deze groepen is meervoudig. Ten eerste gelden zij als objectieve waarnemers die kunnen toezien op het onderzoek, zowel inhoudelijk als methodologisch. Ten tweede wordt specifiek gezocht naar mensen die een zekere betrokkenheid hebben met de doelgroep van het onderzoek, zo kunnen zij tijdig ingrijpen wanneer bepaalde interpretaties discutabel zouden zijn. Tot slot hebben ze ook een rol te vervullen m.b.t. de controle op de neutraliteit van de onderzoekende instantie Methodologische referenties Kwaliteit en kwantiteit Wetenschappelijk onderzoek van zowel sociale als beleidsonderwerpen wordt door de respectieve wetenschappen erg uiteenlopend beschreven, geapprecieerd en getheoretiseerd. Enerzijds is er de historische tendens om, geïnspireerd door de empirie van de exacte wetenschappen, sterk te kwantificeren en via analytische statistiek te streven naar een hoge score op alle eigenschappen die in deze exacte wetenschappen als strikt wetenschappelijk noodzakelijk worden geacht: betrouwbaarheid, validiteit, controle op de kwaliteit van data, interpretaties, Via deze principes lijkt het sociaal-wetenschappelijk onderzoek naar de methoden uit de natuurwetenschappen toe te groeien. Anderzijds zijn er, deels door de recente explosieve groei van methoden en technieken, vele sociale wetenschappers die gedeeltelijk afstand nemen van de sterk gekwantificeerde of statistische benadering en veeleer pleiten voor vormen van kwalitatief onderzoek. In dit pleidooi worden de wetenschappelijke normen niet afgewezen, maar op een sociaalwetenschappelijke wijze hertekend. De belangrijke doelstellingen van de klassieke empirie (bv. probabiliteit, significantie enz.) worden door deze benadering, en toegepast op een sociale context, sterk gerelativeerd. De fundamenteel wetenschappelijke benadering wordt vaak geruild voor vormen van wetenschappelijk praktijkonderzoek. Er is geen verwerping van de kwantitatieve aanpak, wel worden de kwantitatieve instrumenten (de enquêtes) aangevuld met een kwalitatieve gegevensverzameling. Het bovenstaande kadert in de huidige trend waarbij de methodenstrijd tussen kwantitatief en kwalitatief onderzoek overstegen wordt en waar men zoekt om beide manieren in het onderzoek te integreren. Vooral bij beleidsgericht onderzoek is deze aanpak wenselijk. Een historische vaststelling leidt echter niet tot een bepaalde onderzoeksmethode, de onderzoeksvragen doen dit wel. We kunnen in cijfers vaststellen hoeveel personeelsleden er vandaag en gisteren actief zijn op lokale jeugddiensten en in het lokale jeugdwerk. Wanneer we echter op zoek willen gaan naar de redenen van deze evoluties dan zijn cijfergegevens niet wenselijk. Het diepte interview en de case study zijn meer aangewezen, kwalitatieve, methoden Kwalitatief onderzoek Kwalitatief onderzoek vertrekt vanuit een bepaalde kijk op de werkelijkheid. Het handelen van mensen moet begrepen worden vanuit de zin en de betekenis die mensen er aan geven. Om een antwoord te kunnen geven op het takenpakket van de gemeentelijke jeugddiensten en stafmedewerkers binnen lokale organisaties is het kwalitatief interview een aangewezen methode. Het is een methode om data te verzamelen betrefende gezichtspunten die de onderzoeker onbekend zijn. Kenmerkend bij het kwalitatieve interview is de open vraagstelling en de mogelijkheid om flexibel om te gaan met de voorziene vragen (Driessen 1994). Op die manier kon ook voortgebouwd worden op het denkkader en de beleving van de bevraagde jeugddienstmedewerkers en stafleden zelf. In dit concrete onderzoek werd gebruik gemaakt van het half-gestructureerd interview 1. Hierbij legt de onderzoeker een aantal beginvragen vast maar blijft hij, op eigen initiatief, bijkomende vragen stellen tot wanneer hij ervan overtuigd is dat de vraag in haar volle omvang beantwoord werd (Schuylen 2001) Onderdelen van het onderzoek Het onderzoek verliep in verschillende fasen. In een eerste fase werd een beroep gedaan op bestaande literatuur en werd een analyse gemaakt van meningen en feiten die leven binnen diverse organisaties over het profiel van de jeugddienst. Een belangrijke werkgroep was in dit verband de werkgroep van de Vlaamse gemeenschap rond het profiel van de jeugddienst, een 1 Sommige auteurs hebben het in dezelfde context over het semi-gestructureerd interview.

7 werkgroep die oorspronkelijk de naam statuut van de jeugdconsulent mee kreeg en die bestond uit de Vlaamse overheid (Afdeling én kabinet), de Vlaamse Jeugdraad en het Steunpunt jeugd. In een tweede fase werd op de lokale jeugddiensten en in het particuliere jeugdwerk een enquête afgenomen die diende om de tewerkstelling in cijfers te vatten. Voor de bevraging van de gemeentelijke jeugddiensten konden we gebruik maken van de gegevens die verzameld werden via de enquête gemeentelijk jeugdbeleid. Deze gegevens dienen als basis voor het zoekboek en cijferboek gemeentelijk jeugdwerkbeleid dat in 2005 zal verschijnen. Deze gegevens werden ingewacht tegen 1 juli. De ervaring wijst uit dat de respons van deze enquête meestal zeer hoog ligt. De onderzoekers leggen zichzelf ook een respons van 70% voor de jeugddiensten en 30% voor de lokaal aangeschreven jeugdwerkers. Het inzamelen van de gegevens werd deze maal uitbesteed aan jeugdwerknet. Samen met deze organisatie werd de enquête opgesteld en on line geplaatst. De gegevens waarop dit onderzoek stoelt werden ons door jeugdwerknet aangereikt. Jeugdwerknet zamelde de gegevens in en bezorgde deze in een database aan de onderzoeksinstantie. Deze laatste heeft hierdoor enerzijds minder impact op het turven van de gegevens maar anderzijds was deze manier van werken wel de reden dat dit onderzoek op zulks een korte termijn kon uitgevoerd worden. Een derde fase omvatte het afnemen van 40 gesprekken met personeelsleden binnen het lokale jeugdwerk en op de gemeentelijke jeugddiensten. Dit waren gestructureerde diepte interviews die ongeveer één à twee uur in beslag namen De enquête op de lokale jeugddienst In april 2004 werden alle lokale jeugddiensten uitgenodigd om de enquête lokaal jeugdwerkbeleid in te vullen. Zij konden dit digitaal doen via De bevraging was veel ruimer dan enkel de personeelstoestand. De vragen die uit deze enquête werden weerhouden werden opgenomen in de bijlagen van dit onderzoek. Deze enquête verliep niet anoniem, op deze manier konden de onderzoekers niet invullers persoonlijk aanmoedigen en opvolgen op technisch vlak. De verwerking van de gegevens gebeurde natuurlijk wel anoniem de enquête in het lokale jeugdwerk Vraag is hoe we gegevens van het particulier jeugdwerk kunnen verzamelen. Binnen de enquête naar de gemeentebesturen zijn wel enkele vragen opgenomen om te weten te komen in welke gemeenten er particuliere jeugdwerkinitiatieven zijn die kunnen beschikken over beroepskrachten. Deze vraag verstrekt ons echter een cijfer, daardoor weten we nog niet wélke initiatieven dit zijn. De onderzoekers spreken hier dan ook van het meest exploratieve gedeelte van het onderzoek. Er is immers geen lijst voorhanden van lokale organisaties die personeel hebben tewerkgesteld. VVJ vroeg daarom een lijst aan de Vlaamse Gemeenschap van het landelijk jeugdwerk. Dit landelijk jeugdwerk werd dan aangespoord om de gegevens door te spelen van lokale leden (lees: verenigingen) die personeel ter hunner beschikking hebben. Op basis daarvan werden 148 organisaties, voornamelijk jeugdhuizen en doelgroepgerichte werkingen gevonden. 63 (42.57%) daarvan vulden uiteindelijk een korte enquête in, en 15 van hen werden gecontacteerd voor een diepte interview. Ook binnen de enquête op jeugddiensten werd gevraagd of er binnen de gemeente particuliere jeugdwerkorganisaties personeel tewerk stelden. Op basis daarvan vermoeden de onderzoekers dat 497 personen werken in het lokale particuliere jeugdwerk. Onze steekproef bevat 253 personen en dit impliceert dat 50.9% van de vermoede werknemers in onze enquête werd opgenomen. Dit percentage ligt op zich hoger dan het aantal jeugdwerkinitiatieven dat opgenomen werd. Op zich hoeven deze twee zaken natuurlijk niet direct met elkaar in verband gebracht te worden. De kans is immers groot dat de bereidheid en/of mogelijkheid om deze enquête in te vullen hoger ligt naarmate de organisatie groter is. Bovendien is het niet noodzakelijk zo dat jeugddiensten een perfect zicht hebben op de tewerkgestelde personen binnen de particuliere organisaties in hun gemeente. Een aantal doelgroepgerichte werkingen hebben bijvoorbeeld personeelsleden die provinciale of Vlaamse taken op zich nemen. Het kan zijn dat de jeugddienst deze toch als lokale jeugdwerkers ervaart. Het is voor de onderzoekers onmogelijk om te zeggen hoeveel lokale initiatieven er personeel in dienst hebben. In die mate is het ook niet haalbaar om te voorspellen hoe significant onze gegevens zijn. Een belangrijke vooraanname van empirisch onderzoek is dat de zaken bewezen zijn tot wanneer men het tegendeel kan bewijzen of de bewijsvoering kan ontkrachten. Ondanks dit laatste zijn de onderzoekers zich er van bewust hoe exploratief dit onderzoeksgedeelte is. Toch kan het al een aanzet zijn tot verdere analyse en zal getracht worden relevante zaken bloot te leggen.

8 De samenstelling van de interview groep We selecteerden de respondenten voor de interviews op basis van segmentatie. Op basis van een aantal criteria stellen we een zo verscheiden mogelijke steekproef samen. Aselecte steekproeftrekking is hier niet aangewezen aangezien het onderzoek de sociale werkelijkheid wil verkennen en beschrijven. De interviews hebben niet tot doel na te gaan hoeveel mensen hetzelfde zeggen maar wel het blootleggen van problemen, gezichtspunten, ervaringen De uiteindelijke steekproef werd samengesteld via territoriale spreiding en de grootte van de gemeente. De territoriale spreiding is van belang omdat we er van uitgaan dat provincies (provinciebestuur en provinciaal jeugdbeleid) een impact kunnen hebben op het lokale jeugdbeleid. Daarnaast heeft ook de grootte van de gemeente, of beter, het aantal inwoners van een gemeente impact op de grootte, de omvang en het takenpakket van de lokale jeugddienst 2. Het aantal gemeenten dat bij een interview diende betrokken te worden werd door de stuurgroep vastgelegd op 25, het aantal particuliere organisaties op 15. De indeling van gemeentebesturen wordt weergegeven in tabel 1.1., de codes met een kruisje zijn cases waarvan de oorspronkelijk geselecteerde gemeente niet kon deelnemen aan het interview. In deze gevallen betrof het drie maal een chronisch tijdsgebrek van de bevoegde ambtenaar 3, eenmaal een zwangerschapsverlof van de bevoegde ambtenaar en eenmaal een verkeerde communicatie tussen de onderzoeker en de bevoegde ambtenaar. Tabel 1.1. Indeling gemeentebesturen Antwerpen Oost Vl. West Vl Limburg Vl. Brabant < A1 A2 A3 A4* A B1 B2 B3 B4 B C1* C2* C3 C4 C D1 D2 D3 D4* D5 >50000 E1 E2 E3* E4 E5 Voor de indeling van het particuliere jeugdwerk werd geselecteerd volgens provincie en volgens soort jeugdwerkinititiatief. De speelpleinen bleken uiteindelijk te laag in aantal om volwaardig deel uit te maken van het onderzoek. Bij de landelijke koepels voor het speelpleinwerk had men geen weet van particuliere speelpleinen die een beroepskracht tewerk stellen. Om deze reden werd het aantal gereduceerd tot 11, zoals hieronder weergegeven. Tabel 1.2. Indeling particulier jeugdwerk Antwerpen Oost Vl. West Vl Limburg Vl. Brabant Jeugdhuis F1 F2 F3 F4 F5 Doelgroepgerichte werking G1 G2 G3 G4 G5 Speelplein H Afname van de interviews De interviews werden afgenomen in de periode van juli tot september De gesprekken werden direct via de pc genoteerd. De tijdsdruk gaf de onderzoekers niet de mogelijkheid om alle schriftelijke neerslagen terug te koppelen naar de respondent Databewerking Via de methode van beschrijvende analyse werden de interviews verwerkt (Smaling 1992). Bij aanvang van het onderzoek werd een lijst van thema s en subthema s gemaakt die de basis vormden van het interviewschema. De gesprekken werden bij de dataverzameling volledig genoteerd, hierna werden ze samengevat per hoofdthema. Het resultaat is een praktische datamatrix die enerzijds de informatie bevat van de verschillende respondenten en anderzijds de samengevatte informatie van alle respondenten samen m.b.t. één thema. Idealiter hadden we, volgens de Delphi methode (Faché 1989), de respondenten ook uitgebreid betrokken bij deze gegevensverwerking maar dit was niet haalbaar gezien de relatief korte onderzoekstermijn. 2 Het betreft hier een vooraanname. 3 De gesprekken werden afgenomen in de zomermaanden, een doorgaans drukke periode voor jeugddienstmedewerkers.

9 1.6. Validiteit en betrouwbaarheid Betrouwbaarheid en validiteit zijn twee eigenschappen van goed onderzoek. Onder betrouwbaarheid verstaan we de mate waarin de onderzoeksresultaten onafhankelijk zijn van de technische uitvoering. M.a.w. een onderzoek dat op dezelfde onderzoeksvragen gestoeld is maar andere methoden hanteert zou dezelfde uitkomst moeten hebben als het oorspronkelijke onderzoek. Onder validiteit verstaan we de mate waarin de onderzoeksresultaten ons een realistisch beeld weergeven van de bestudeerde werkelijkheid De kerngroep De groepen die hieronder vermeld worden zijn wenselijk omwille van de inhoudelijke bijdragen van de leden van deze groepen enerzijds maar anderzijds was de open en communicatieve werkvorm een basisregel bij de aanvang van het onderzoek. De kerngroep van dit onderzoek werd gevormd door twee afgevaardigden van de opdrachtgever, nl. de afdeling Jeugd en Sport, en door twee onderzoekers vanuit VVJ. De kerngroep volgde de methodologische én de inhoudelijke evolutie van dit onderzoek op. Alle stappen in het onderzoek werden hier besproken en uitgewerkt. Deze kerngroep kwam maandelijks samen en er was veel informeel contact tussen de leden. Samenstelling van de kerngroep: Gerda Van Roelen, AJS Noëlla Ottoy, AJS Kaï Van Nieuwenhove, VVJ Marc Ipermans, VVJ De stuurgroep De stuurgroep van het onderzoek kreeg een belangrijke taak, nl de onderzoeksopdracht verfijnen, m.a.w. welke aspecten van de personeelsevolutie zijn relevant om verder uit te zoeken? Een tweede belangrijke taak was het voeden van het onderzoek met kritische reflectie op het geleverde onderzoekswerk. Voor de stuurgroep werd dan ook gezocht naar mensen met een goede theoretische en/of praktische kennis van het werkveld. Niet enkel kennis van het jeugddienstlandschap was hierbij relevant maar ook kennis van het lokale jeugdwerk. Deze stuurgroep kwam samen op 28 april, 13 juli, 13 september en 13 oktober Samenstelling van de stuurgroep: Gerda Van Roelen, AJS Noëlla Ottoy, AJS Kaï Van Nieuwenhove, VVJ Marc Ipermans, VVJ Sep Kindt (Vlaamse Federatie Jeughuizen) Erik Castermans (Uit De Marge) Pat Rooseleers (Steunpunt Jeugdwerk), Rik Gadeyne als plaatsvervanger Kurt Peeters (Jeugddienst Leuven)

10 2. Situering Jeugddiensten en lokale jeugdwerkinitiatieven zijn twee verschillende soorten van entiteiten, ook al hebben ze gemeenschappelijke raakvlakken. Beide vinden elkaar binnen het jeugdwerk, hetzij als organisator, hetzij als partner. Het is dan ook niet de bedoeling om deze twee met elkaar te vergelijken binnen het opzet van dit onderzoek. Wel staan we stil bij beide vormen afzonderlijk. Hierbij is het belangrijk dat de aandachtige lezer beseft dat we vertrekken van een belangrijke vooraanname, namelijk dat beide entiteiten geworteld zijn in een eigen structuur. Gemeentebesturen en particuliere organisaties hebben immers van elkaar verschillende wetten en regels op vlak van personeelsbeleid en functioneren van het personeel, deze worden in dit onderzoek dus niet met elkaar vergeleken. 2. De jeugddienst Vooraleer we feiten of meningen kunnen formuleren over personeel op lokale jeugddiensten of in het lokale jeugdwerk moeten we natuurlijk weten over wie of wat we het hebben. In dit hoofdstuk staan we dan ook stil bij de begrippen jeugdwerk, jeugddienst en lokaal jeugdbeleid. Deze definities en veronderstellingen halen we uit verschillende publicaties van VVJ, de Vlaamse Jeugdraad en allerhande jeugdwerkkoepels Jeugdbeleid Jeugdbeleid kan beschreven worden als een categoriale vorm van overheidsbeleid. Het begrip beleid duidt op een systematisch benadering, een geïntegreerd geheel van doelen, middelen en methodes waarbij de overheid zich, met een bepaalde timing, richt naar de categorie jeugd. De categorie jeugd wordt begrensd tussen 3 en 25 jaar: een arbitraire maar steeds meer aanvaarde afbakening binnen het jeugdbeleid. Binnen deze categorie kunnen uiteraard verdere subcategorieën aangeduid worden: kinderen (tot 12j), tieners (13 à 15j) en jongeren (vanaf 16j) is de meest gebruikte indeling. In het dagelijkse taalgebruik valt op hoe dikwijls deze begrippen onzorgvuldig door elkaar gebruikt worden, vooral de verwisseling jeugd en jongeren houdt koppig stand. Uiteraard kan men de categorie jeugd nog fijner opdelen via de levensfasen die o.a. in het onderwijs of via de genetische psychologie zijn beschreven. Categoriaal beleid is zeker geen vanzelfsprekendheid. Bij de meeste overheden blijkt de sectorale aanpak sterker vertegenwoordigd. Traditionele voorbeelden van sectoren zijn Cultuur, Sociale zaken, Sport, Het is opvallend dat dikwijls op basis van problemen gekozen wordt een categoriale aanpak: een specifieke bevolkingsgroep met een specifiek probleem: senioren, personen met een handicap, allochtonen en jeugd zijn de meest relevante voorbeelden. Ze werden dan ook vaak de doelgroep van preventiewerkers en dergelijke. De vermenging tussen een sectorale en een categoriale aanpak leidt dikwijls tot beleidsonduidelijkheid, want beide beleidsbenaderingen ontmoeten elkaar op beleidskruispunten. Het verkeer op deze kruispunten is meestal slecht geregeld. Deze visie stelt reeds duidelijk dat een jeugddienst netwerken zal moeten uitbouwen met andere diensten om het gemeentelijke jeugdbeleid te implementeren Expliciet en impliciet jeugdbeleid Een categoriale beleidsbenadering stelt nog een bijkomend probleem, want hebben niet alle overheidsmaatregelen sowieso effect op jeugd? Zo n veralgemening maakt de hanteerbaarheid onmogelijk. Vandaar het onderscheid tussen impliciet en expliciet jeugdbeleid. Met impliciet jeugdbeleid wordt dat beleid bedoeld dat weliswaar effect heeft op de jeugd, maar dat optioneel of intentioneel niet zo bedoeld was. Met expliciet jeugdbeleid worden deze maatregelen bedoeld die door de overheid bewust gericht zijn naar de jeugd of een subgroep van deze categorie. i Verder in deze tekst wordt ook het begrip jeugdwerkbeleid gebruikt. Dit begrip slaat op het geheel van beleidsmaatregelen die zich heel specifiek naar het jeugdwerk richten, in die zin is jeugdwerkbeleid een onderdeel van expliciet jeugdbeleid. Jeugdwerk staat voor het sociaal-cultureel werk met kinderen en 4 Belangrijke bronnen waren de gemeente en het jeugdwerk en de doordenkers, meer info hierover kan je vinden in de bibliografie.

11 jongeren, in de vrije tijd, groepsgericht en onder educatieve begeleiding. Historisch gezien situeert het jeugdwerk zich op het beleidskruispunt tussen jeugd en cultuur. Door de groei van de lokale jeugddiensten en door het decreet op het lokale jeugdwerkbeleid 5 schoof dit jeugdwerk meer in de richting van jeugd als exclusief beleidsdomein. Vaak wordt het jeugdbeleid gesitueerd als een vorm van welzijnsbeleid: welzijn geldt dan als finaliteit van al het overheidsbeleid. Toch wordt het begrip welzijnsbeleid ook gebruikt in een enge betekenis van zorg en bestrijding van het onwelzijn. Volledig verwarrend wordt het begrip jeugd-welzijns-beleid, waarbij de ene een heel ruime en de andere een zeer beperkte interpretatie geeft. Wij willen daarom enerzijds afstand nemen van dit begrip en anderzijds stellen we dat de enge betekenis niet voldoet. Een goed jeugdbeleid, eventueel gesitueerd binnen de vrije tijd, zal een positieve impact hebben op het welzijn van kinderen en jongeren, maar dit is geenszins een expliciet streefdoel. Goed jeugdbeleid is niet preventief of defensief maar optimistisch en offensief. Jeugdbeleid wil uiteraard integraal zijn (werkzaam in alle maatschappelijke geledingen) en tevens geïntegreerd (aansluitend op andere beleidssectoren). In deze visie horen onderwijs, justitie, arbeid en tewerkstelling, enz., heel duidelijk bij het jeugdbeleid. Dit laatste wil natuurlijk niet zeggen dat een jeugddienst al deze terreinen kan coördineren of sturen, maar wel dat hij oog moet hebben voor de evoluties binnen deze vele domeinen Evolutie van de jeugddienst in vogelvlucht Het definiëren van jeugdbeleid kan nog in vrij eenvoudige en eerder theoretische bewoordingen worden uitgelegd. Om een beeld te schetsen van de jeugddienst is het echter noodzakelijk dat we stil staan bij de evolutie van dit begrip en deze functie. De geschiedenis van de lokale jeugddienst is een vrij korte en recente geschiedenis. Dit is ook vrij logisch want pas in 1889 werd de kinderarbeid afgeschaft en in 1914 werd de schoolplicht in het leven geroepen 6. Vanaf toen kon men beginnen spreken over vrije tijd voor kinderen, over vakantie, over jeugdbeleid, Midden van de jaren zeventig maakten de eerste gemeentelijke en stedelijke jeugddiensten hun blijde intrede in het gemeentelijke leven. In tegenstelling tot de centraal gestimuleerde sport- en cultuurdiensten, startten jeugddiensten eerder schoorvoetend. De centrale overheid heeft deze diensten nooit gestimuleerd via loonsubsidie of een andere wijze van honorering. De keuze voor een jeugddienst is dus steeds het resultaat van een plaatselijk prioriteit. Deze keuze bleek dikwijls gekoppeld aan de acties van een stevige jeugdraad, een verlichte schepen of een eerder toevallig jeugdgezind college. Bij aanvang, rond 1975, werd in een tiental gemeenten een ambtenaar vrijgesteld, deze kreeg al snel de benaming jeugdconsulent opgespeld. Tal van factoren bepaalden de verdere evolutie van deze jeugddiensten. Als gemeentediensten dobberden zij zeker mee op de turbulente stroming die het functioneren van de lokale besturen de laatste decennia zo grondig veranderde. Anderzijds ontwikkelden deze jeugddiensten ook een zeer aparte taal en werkveld, wellicht schatplichtig aan hun doelgroep, de jeugd en het jeugdwerk, waarmee zij onmiskenbaar heel wat (goede) eigenschappen delen 7. In de periode van 1983 tot 1992 neemt het aantal zogenaamde agogische krachten (lees: jeugdconsulenten) op jeugddiensten toe met zo n 56%, ofte een stijging van 83 voltijdse equivalenten naar bijna130 (cijferboek 1992). In totaal bezetten zo n 327 medewerkers de lokale jeugddiensten. De grootste groep werknemers zijn anno 1992 de administratieve krachten (158). 5 Decreet van 14 februari 2003 houdende de ondersteuning en de stimulering van het gemeentelijk, het intergemeentelijk en het provinciaal jeugd- en jeugdwerkbeleid. Het eerste decreet op het lokale jeugdwerkbeleid dateert uit Zie o.a. De Gemeente en het Jeugdwerk, editie 2001, uitgegeven door de Katholieke Jeugdraad. Brussel: Katholieke Jeugdraad. 7 Op het veld zien we dan ook dat heel wat jeugdconsulenten stevige jeugdwerkers waren, en nog steeds zijn.

12 1993 is een duidelijk breekpunt in de evolutie. Het cijferboek van 1996 geeft aan dat er in dat jaar zo n 139 gemeentelijke jeugddiensten zijn, die samen 589 personen tewerk stellen, verdeeld over 430 voltijdse equivalenten. Zonder een onweerlegbare significante uitspraak te willen doen is het opmerkelijk dat deze stijging zich manifesteert vanaf het geboortejaar van het decreet op het lokale jeugdwerkbeleid. Dit decreet verplicht de gemeente sinds 2001 ook om een ambtenaar aan de jeugd(raad) toe te wijzen. Dit laatste is eigenlijk al verplicht sinds 1991 via het decreet op de raden voor cultuurbeleid, maar werd in 2001 in een aanpassing van het jeugdwerkdecreet neergeschreven. Dit onderzoeksrapport wil zeker en vast nagaan wat de impact van dit decreet (in 1993) effectief was. Anno 1999 beschikken 291 gemeenten in Vlaanderen over een ambtelijk contactpunt jeugdbeleid volgens het cijferboek van 99. De omschrijving ambtelijk contactpunt bevat de jeugdconsulenten (al dan niet op een autonome jeugddienst tewerkgesteld) en de combinatieambtenaren die ook jeugd in hun pakket zitten hebben. In dat jaar merken we dat 162 gemeenten een jeugdconsulent op een jeugddienst hebben, met andere woorden, er zijn zo n 162 gemeenten die beschikken over een eigen jeugddienst. Sinds de jaren 90 zien we dat een aantal regionale overheden, en VVJ, middelen investeren in intergemeentelijke jeugdconsulenten. Het gaat dan vooral om kleinere gemeenten die nog geen echt ambtelijk aanspreekpunt voor jeugd hadden. In het cijferboek zien we dat slechts 6 van de 308 Vlaamse gemeenten niet beschikt over een ambtelijk aanspreekpunt voor jeugd. De voorgaande cijfers zijn natuurlijk een zeer beknopte situatieschets. In dit onderzoeksrapport zullen we deze cijfers verder ontleden en trachten om de vastgestelde evolutie te ontleden en te verklaren De jeugddienst, inhoudelijk takenpakket In dit gedeelte staan we stil bij het voorkomen van de gemeentelijke jeugddienst, en leggen we ook verbanden met andere tewerkgestelden in het lokale jeugdwerk. Deze beschrijving is op een theoretisch abstract niveau gemaakt. De invulling ervan op het lokale vlak zal enorm gediversifieerd zijn. er bestaat tevens geen wettelijk kader qua taakinvulling van de jeugddienst waar we kunnen op terugvallen. De enige voorziening in het decreet op het lokale jeugd- en jeugdwerkbeleid is dat de gemeente een ambtenaar moet toewijzen ter ondersteuning van de jeugdraad, in theorie hoeft dit zelfs niemand van de jeugddienst te zijn.

13 Schematisch Figuur 2.1. is geen schema van VVJ maar wel een uitbreiding van een bestaand VVJ schema. Een vierde functie werd aan het geheel toegevoegd. Deze vierde functie is het gevolg van een conclusie uit de Vlaamse werkgroep rond het profiel van de jeugddienst. Deze werkgroep bestaat uit afgevaardigden van de afdeling Jeugd en Sport, de Vlaamse Jeugdraad, het steunpunt jeugd, het kabinet van de minister van Jeugd en VVJ. In eerdere VVJ schema s werd het vierde luik niet apart opgenomen omdat dit beschouwd werd als zijnde inherent verbonden met de eerste drie luiken van hetzelfde schema. Functie 1: beleid voor de vrijetijdsbesteding van alle kinderen en jongeren Ondersteunen van het lokale jeugdwerk. Opvolgen en onderhouden JWBP Ruimtebeleid voor jeugd Financiële, materiële en agogische steun aan het jeugdwerk Eigen gemeentelijke jeugdwerkprogramma s (complementair) JWBP Vertegenwoordigen van vrijetijdsbelangen jeugd Organiseren van de inspraak en de communicatie van groepen en verenigingen, ook voor het JWBP (structureel, ook jeugdraad) Functie 2: begeleiding, ondersteuning en organisatie van de inspraak Een gepersonificeerd jeugdinformatiebeleid Ontwikkelen van communicatiesystemen t.a.v. kinderen en jongeren. Functie 3: Ontwikkeling van beleidsnetwerken en integratie van de verschillende voorzieningen Inventaris van lokale en regionale jeugdactoren Functie 4: Het ondersteunen van College van Burgemeester en schepenen bij het voeren van een jeugdbeleid Overleg en planning met actoren betrokken bij het jeugdbeleid. Dit omvat het uitbouwen van netwerken binnen verschillende diensten en sectoren Het bestuur ondersteunen bij het nemen van beslissingen binnen het impliciete Voorbereiden én expliciete jeugdbeleid. van adviezen vanuit jeugd en jeugdwerk en deze gemotiveerd aan het bestuur bezorgen Figuur 2.1. Basisschema jeugddienst, 2004

14 We zullen iets dieper ingaan op de verschillende functies zoals deze in het schema voorkomen. De ovaal die in het bovenste gedeelte werd opgenomen wijst op het gegeven dat de zaken die hieronder vallen inherent deel uitmaken van het JWBP. Met inherent bedoelen we dat deze zaken deel uitmaken van het gemeentelijke jeugdwerkbeleid. In realiteit is het wel zo dat men met het decreet op het lokale jeugdwerkbeleid ook een impuls wil geven naar het brede jeugdbeleid. Dit laatste zou dan ook impliceren dat het hele schema (alle vier de functies) onder deze ovaal zou kunnen geplaatst worden. Functie1: een vrijetijdsbeleid voor kinderen en jongeren. Vrijetijdsbesteding is, zeker sinds de invoering van het decreet voor lokaal jeugdwerkbeleid in 1993, de meest intensieve functie van de gemeentelijke jeugddienst. Vrijetijdsbesteding mag niet herleid worden als een hoop amusante uitjes voor kinderen en jongeren. Het impliceert geïntegreerd beleid naar kinderen en jongeren waarin ook heel wat andere beleidsdomeinen in het gezichtsveld komen (jongereninformatie, hulpverlening, preventie, ). Vrijetijdsbeleid plaatst zich ook niet naast welzijnsbeleid, beide zijn communicerende vaten. Door een goed vrijetijdsaanbod voor alle kinderen jongeren ontstaat er immers meer en beter wel zijn. Deze functie kunnen we opsplitsen in een drietal delen: DEEL 1. Het voorbereiden, onderhouden en uitvoeren van het jeugdwerkbeleidsplan. De jeugddienst zal doorgaans een grote rol spelen bij het uitwerken van een gemeentelijk jeugdwerkbeleidsplan. Vaak zal een medewerker van de jeugddienst de planning intensief opvolgen en de synthese van de vele vergaderingen omzetten in een gemeentelijk jeugdwerkbeleidsplan. De communicatieve planning naar kinderen en jongeren, en de vertaling van de noden en behoeften naar het college toe zal ook vaak tot zijn takenpakket behoren. Kortom, dit gedeelte omvat het coachen van de planning, het onderhouden van de documenten en het uitvoeren van het uiteindelijke beleid. Pragmatisch is dit ten eerste de ondersteuning van het particuliere jeugdwerk. Deze taak is niet enkel historisch gegroeid. Jeugdwerk is de bevoorrechte partner van de jeugddienst. Jeugdwerk is groepsvormend, idealistisch en niet-commercieel georiënteerd. Het jeugdwerk wordt ook gedragen door de jongeren zelf en vormt in die zin een noodzakelijke partner. De ondersteuning van dit jeugdwerk omvat drie luiken: Subsidiëring Het gemeentebestuur zal financiële middelen ter beschikking stellen van het jeugdwerk. Dit kan zowel ondersteuning van de werking betekenen als de ondersteuning van kadervorming, kampen en allerhande projecten. Dienstverlening Een gemeente kan materiële of logistieke ondersteuning bieden aan het jeugdwerk. De meest voorkomende zaken zijn een gemeentelijke uitleendienst voor speelmateriaal en audiovisueel materiaal alsook faciliteiten voor drukwerk en transport. Sinds de invoering van de prioriteit jeugdruimte gaat merkelijk meer aandacht naar het jeugdlokalenbeleid. Meer en meer gemeente investeren ook in administratieve ondersteuning van dit jeugdwerk. Dit kan zowel slaan op de ondersteuning van de werking als op fuiven e.d. Agogische begeleiding Jeugdverenigingen kunnen voor allerhande zaken terecht bij de jeugddienst. Dit omvat ondersteuning bij de organisatie van evenementen, bemiddeling bij problemen, huurgeschillen, ondersteuning bij de vorming, Een tweede luik binnen het gemeentelijke jeugdwerkbeleid omvat het, eventueel, opzetten van eigen programma s, complementair aan het particuliere jeugdwerk. Anno 2004 worden kinderen en jongeren bestookt met een overvloed van nieuwe aanbiedingen, denken we maar aan video en computer. Deze zorgen voor differentiatie binnen het vrijetijdsveld maar er is niet noodzakelijk een aanwezigheid van pedagogische of morele waarden, deze waarden zijn wél aanwezig in het jeugdwerk. Om deze reden kan de jeugdwerkmethodiek gebruikt worden binnen het gemeentebestuur wanneer volgende vaststellingen gelden: Buiten het aanbod van particuliere organisaties (incl. jeugdverenigingen) zijn er op lokaal niveau nog leemtes in het aanbod naar kinderen en jongeren toe.

15 Bepaalde doelgroepen verdienen extra aandacht en hiervoor kunnen doelgroepgerichte initiatieven opgezet worden. Niet alle mogelijke types van jeugdwerk zijn aanwezig, ook het opzetten van ontbrekende types kan als complementair gezien worden. Jeugdverenigingen kunnen, grotendeels omwille van het vrijwillige engagement, maar binnen een beperkt tijdsbestek ageren. Buiten dit tijdsbestek zijn er, binnen het vrijetijdsveld, nog vele initiatieven denkbaar. De hoofdmoot van de gemeentelijke initiatieven situeert zich in de vakantieperiodes. Het gaat dan vooral over speelplein- en grabbelpaswerkingen 8. Ook zien we dat er anno 2004 relatief veel gemeentelijke jeugdcentra zijn. Een gemeentelijk jeugdcentrum is een accommodatie in eigendom of beheer van de gemeente en specifiek ter beschikking gesteld van het jeugdbeleid. Zulks een centrum bevat vele inhouden, waarvan minstens de jeugddienst en een ontmoetingsruimte. DEEL 2. Het vertegenwoordigen van de vrijetijdsbelangen van kinderen en jongeren in verschillende sectoren. Binnen elke gemeentelijke dienst en maatschappelijke sector worden beslissingen genomen die een effect hebben op kinderen en jongeren. De jeugddienst zal, verschillende van gemeente tot gemeente, netwerken (moeten) uitbouwen met milieudiensten, technische diensten, ruimtelijke ordening, DEEL 3: Het voeren van een jeugdruimtebeleid Deze functie doorkruist ook de andere functies. Sinds 2001 is dit echter een aparte prioriteit binnen het jeugdwerkbeleidsplan. De gemeente kan voor deze prioriteit meer subsidies krijgen van de hogere overheid. Binnen deze prioriteit kan het gaan om een zeer brede interpretatie van het jeugdruimtebeleid, er zijn mogelijkheden om te werken aan jeugdwerklokalen, fuifruimte, groene ruimte, openbare ruimten en vele andere invalshoeken. Ook zonder deze prioriteit is het voeren van een goed jeugdruimtebeleid een taak van de gemeente. Functie 2: Communicatie mét en informatie voor de jeugd Deze functie kunnen we opdelen in drie grote gehelen. De eerste twee hebben overigens ook hun plaats in het jeugdwerkbeleidsplan en/of in het decreet op het voeren van een gemeentelijk jeugdwerkbeleid. a. Bevordering en begeleiding van de participatie van verenigingsgroepen op structurele wijze. Traditioneel vinden jeugdverenigingen hun plaats in de gemeentelijke jeugdraad. De gemeente zal deze jeugdraad (decretaal verplicht) ondersteunen. Van de jeugddienst wordt vooral begeleiding en ondersteuning verwacht. De jeugddienst zal dan ook vaak instaan voor secretariaatsopdrachten zoals verslaggeving en verzending. Ook zal de jeugddienst informatie aanleveren over de thema s die op de jeugdraad besproken worden. Logischerwijs zal de jeugddienst een voorsprong verzamelen qua kennis en inzicht in jeugdgerelateerde onderwerpen en zal men deze ten dienste stellen van de jeugdraad en het jeugdwerk. De jeugdraad en de jeugddienst kunnen een nuttige en interessante relatie met elkaar ontwikkelen. Ze kunnen samen thema s op de agenda plaatsen en elkaars werk verlichten. Een jeugddienst kan als coach 9 fungeren voor de gemeentelijke jeugdraad, hiervoor moeten natuurlijk de nodige flexibiliteit en garanties gewaarborgd worden door het gemeentebestuur. Naast deze ondersteuning van de jeugdraad zal de jeugddienst ook andere overlegfora ondersteunen. We denken hierbij bijvoorbeeld aan overlegfora tussen speelplein en buitenschoolse opvang, over jeugdcultuurprojecten, 8 Voor exacte cijfers verwijzen we naar het cijferboek gemeentelijk jeugdwerkbeleid uit 2002, uitgegeven door VVJ, in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap, afdeling Jeugd en Sport. 9 Deze geeft informatie en advies, zowel inhoudelijk als strategisch

16 b. Ontwikkelen van communicatiesystemen voor individuele kinderen en jongeren. Sinds 2001 dient elke gemeente die aanspraak wenst te maken op Vlaamse middelen inzake het voeren van een jeugdwerkbeleid te beschikken over een erkende jeugdraad. Voorheen vielen deze jeugdraden onder het decreet op de raden voor cultuurbeleid. In het voorjaar van 2003 heeft de afdeling Jeugd en Sport de gemeentebesturen hierop gecontroleerd en indien nodig aangemaand om zich in orde te stellen. Ondertussen zouden alle gemeentebesturen die aanspraak maken op middelen voor het JWBP voldoen aan deze vereiste. Belangrijk is dat jeugdraden niet enkel meer mogen bestaan uit afgevaardigden uit het jeugdwerk, maar ook open moeten staan voor individuele jongeren. Naast de jeugdraad zien we in veel gemeenten kinderraden of kindergemeenteraden opduiken. Deze raden zullen vaak ook ondersteuning krijgen van de gemeentelijke jeugddienst. Het voorkomen van goed werkende kindergemeenteraden is momenteel nog geen verworven recht binnen een gemeente, om deze reden staan we hier niet uitgebreid bij stil. Wel is het noemenswaardig dat deze kinderraden stilaan hun vaste plaats beginnen te verwerven in verschillende gemeenten, allen volgens een eigen ritme en voorkomen en los van enige aaibaarheidsfactor. Inspraak gaat natuurlijk verder dan de gemeentelijke jeugdraad en kindergemeenteraad. Noodzakelijkerwijs zal de jeugddienst projectmatige inspraak voorzien voor kinderen en jongeren. De jeugddienst zal dit o.a. betrachten door binnen het jeugdbeleid elke fase terug te koppelen naar de betrokkenen 10. Niet enkel jeugdverenigingen, maar ook buurten en informele groepen worden in het proces van communicatieve planning betrokken. c. Gepersonifieerd Jeugdinformatiebeleid Deze expliciete taak van een jeugddienst omvat het verzorgen van informatie en communicatie naar de jeugd toe. Aangezien elk kind uniek is, is jeugdinformatie tweerichtingsverkeer. Naast het aanbod vanuit de gemeente moet de juiste informatie en kennis voorhanden zijn om individuele kinderen en jongeren van de juiste gegevens en kanalen te voorzien. In gemeentelijke JIP s bijvoorbeeld moet iedereen terechtkunnen met vragen over seksualiteit, onderwijs, kinderrechten, Functie 3: Ontwikkelen van beleidsnetwerken en integratie van voorzieningen Het jeugdbeleid is geen afgebakend beleid dat zich richt naar een bepaalde sector. Neen, het is een beleid dat zich richt naar een categorie van mensen. Het is dan ook onmogelijk een breed jeugdbeleid te voeren zonder oog te hebben voor andere diensten en organisaties buiten de jeugddienst. Deze functie is met andere woorden een noodzakelijke voorwaarde wanneer men de andere twee functies tot een goed einde wil brengen. a. Ontwikkelen van beleidsnetwerken Kinderen en jongeren zijn aanwezig in quasi alle mogelijke maatschappelijke omgevingen. Enerzijds zijn er de expliciet voor hen voorziene omgevingen, zoals de schoolomgeving, de vrijetijdsvoorzieningen, Anderzijds komen zij in aanraking met diensten en sectoren die niet exclusief voor hen gecreëerd zijn, zoals openbar vervoer, openbare domeinen, bibliotheken en culturele voorzieningen, Binnen een breed jeugdbeleid zal een jeugddienst dan ook netwerken moeten ontwikkelen met andere diensten en organisaties. Let op, de gedachte dat een jeugddienst netwerken kan uitbouwen binnen alle mogelijke terreinen waar kinderen en jongeren een rol spelen (lees: alle terreinen) is een utopisch streefdoel. Wel zal een gemeentebestuur bepaalde beleidslijnen uittekenen 11 en binnen deze beleidslijnen zal de jeugddienst, of een andere dienst, netwerken moeten uitbouwen teneinde deze beleidslijnen in concrete acties om te zetten. b. Integratie van voorzieningen Er zijn dus vele actoren die een aanbod ontwikkelen naar kinderen en jongeren toe. Een taak voor de jeugddienst kan zijn om deze actoren, en hun informatie, op de juiste plaats te krijgen en hun activiteiten en doelstellingen bekend te 10 Deze terugkoppeling moet, sinds 2001, ook expliciet opgenomen worden in het jeugdwerkbeleidsplan. 11 Bijvoorbeeld: de eventuele doelstelling mobiliteit voorzien tijdens en buiten de schooluren vergt overleg tussen jeugddienst, scholen, vervoersmaatschappijen, mobiliteitsdiensten,.

17 maken. Meer verregaand kan het afstemmen van de verschillende activiteiten van deze actoren op elkaar een taak zijn van de lokale jeugddienst. Dit laatste kan kaderen in verschillende beleidsopties, bijvoorbeeld in een geïntegreerd opvangbeleid 12. Functie 4: Het ondersteunen van het college van burgemeester en schepenen en van het gemeentebestuur bij het voeren van een jeugdbeleid 13 Deze functie kan gezien worden als aparte functie, maar dat ze even goed kan gezien worden als inherent onderdeel van de eerder genoemde functies. Ze illustreert wel de zogenaamde dubbele binding van deze dienst. Enerzijds werkt hij voor het gemeentebestuur en voert hij gemeentelijke jeugdbeleid uit, anderzijds is hij gebonden aan de jeugd en constant op zoek naar vaststellingen binnen het jeugd(werk)veld. Het is niet ondenkbaar dat deze beide bindingen nu en dan met elkaar in conflict komen. a. Het bestuur ondersteunen bij het nemen van beslissingen binnen het expliciete en impliciete jeugdbeleid. De jeugddienst zal voelsprieten hebben binnen het jeugd(werk)veld. Door de eerste drie functies weet hij waarover hij spreekt en kan hij de impact van beslissingen goed inschatten. Het college kan op hem beroep doen om bepaalde beslissingen te toetsen aan de eerder genoemde functies. De jeugddienst is een onderdeel van de gemeentelijke diensten en in die zin werkt hij rechtstreeks voor de gemeente. Hij slaat hierdoor de brug tussen de gemeente en het werkveld. b. Voorbereiden van adviezen vanuit jeugd en jeugdwerk De adviezen vanuit de jeugdraad dienen door het college steeds gemotiveerd beantwoord te worden. Opdat de adviezen van de jeugdraad op een objectieve manier tot bij het college geraken biedt de jeugddienst zijn helpende hand aan. Anderzijds zal de jeugddienst ook vaak betrokken worden bij het gemotiveerde antwoord vanuit het college (zie a.) Een aantal termen Om verwarring te voorkomen definiëren we vooraf enkele begrippen. Een fout of vaag gebruik van deze begrippen leverde in het verleden immers vele discussies op. De voorgaande vogelvlucht had het over ambtelijke contactpunten, agogische krachten, jeugdconsulenten en jeugddiensten. In wat volgt trachten we de verschillende jeugddienst benamingen in een hedendaagse context van elkaar te onderscheiden. De jeugddienst: Hieronder verstaan we anno 2004 de cel binnen het gemeentebestuur die hoofdzakelijk belast is met het gemeentelijk jeugdbeleid. Binnen het organogram van de gemeente wordt deze dienst niet noodzakelijk als dienst beschouwd. Naar de bevolking toe profileert deze dienst zich doorgaans wel als autonoom en zelfstandig. Jeugddienst is overigens de enige term die bruikbaar is voor vrijwel alle Vlaamse gemeenten 14. De term kan zowel voor grote steden met vijftig werknemers, als voor kleine gemeenten met slechts een deeltijdse bevoegdheid voor jeugd, gebruikt worden. Binnen deze dienst ressorteren mogelijks jeugdconsulenten, medewerkers met een programmatorische opdracht, inspraakverzorgers, specialisten, In kleine gemeenten kunnen al deze verschillende titels dan weer op één en dezelfde persoon geplakt worden. De jeugdconsulent: In de praktijk zal men in de kleinere gemeenten (met een beperkt aantal medewerkers) over een jeugdconsulent spreken in plaats van over een jeugddienst. De term heeft echter niets te maken met hiërarchische niveaus e.d. 12 Bvb een opvangbeleid waar speelplein, IBO, sportkampen, elkaar optimaal aanvullen. 13 VVJ hanteert dit schema zonder de vierde functie op te nemen omdat deze vierde functie volgens hen inherent verbonden is aan de andere drie functies. 14 Behalve voor die enkele, kleine, gemeenten die niet beschikken over een ambtenaar of contactpunt voor jeugdzaken

18 In grotere entiteiten zal men de term jeugdconsulent gebruiken wanneer men het heeft over een gespecialiseerd ambtenaar die zich binnen een jeugd-, cultuur- of andere dienst toelegt op het gemeentelijk jeugdbeleid. In kleinere gemeenten zal deze persoon vaak een beleidsvoorbereidende en tegelijk een uitvoerende (vaak programmatorische) taak hebben. De combinatie ambtenaar: deze is vooral nog in een aantal zeer kleine gemeenten terug te vinden (lees: minder dan 9000 inwoners), hij zal meerdere diensten (vb. cultuur-, sport- en jeugddienst) in een en dezelfde persoon herbergen. Wanneer we het hebben over een jeugddienstmedewerker kan het gaan over verschillende personen die op de jeugddienst werken. We maken hierbij geen onderscheid volgens taakinhoud. Het kan dus zowel jeugdconsulenten, medewerkers met een programmatorische opdracht, technische medewerkers of nog andere medewerkers gaan. Naast de hierboven opgesomde functies zijn er natuurlijk nog vele andere functies denkbaar. We denken o.a. aan de jeugddienstmedewerkers met een programmatorische opdracht, of aan de administratieve medewerkers. De onderzoekers gaan hier niet dieper op in omdat dit vrij eenduidige begrippen zijn die minder kans maken op verwarring.

19 2.2. Lokaal Jeugdwerk definitie en beknopte historiek Het decreet van 14 februari 2003 omschrijft jeugdwerk als volgt: Groepsgericht sociaal-cultureel werk op basis van niet-commerciële doeleinden voor of door de jeugd, die daaraan deelneemt op vrijwillige basis, in de sfeer van vrije tijd, onder educatieve begeleiding en georganiseerd door particuliere jeugdverenigingen, of door gemeentelijke of provinciale openbare besturen. Deze definitie is anno 2004 de meest gangbare omschrijving. Het begrip jeugdwerk legde echter een hele weg af alvorens tot deze hedendaagse invulling te komen. Sinds de uitvinding van het woord schoolvakantie in 1914 wekken kinderen en jongeren die op straat spelen de onrust van vele beleidsvoerders. De eerste kindgerichte initiatieven waren dan ook preventief en beschermend van inslag. Er ontstaat belangstelling voor het spelen van kinderen als typische gedragsvorm. Sportverenigingen, vakantiekampen, jeugdbewegingen en speelpleinen doen hun intrede in Vlaanderen. Kameraadschap, samenhang en solidariteit staan centraal in de manier van werken (Toye 1998 p.3). Tijdens het interbellum zien we dat socialistische en katholieke initiatieven lijnrecht tegenover elkaar staan. De reden waarom deze groeperingen overgingen tot de oprichting van jeugdbewegingen, speelpleinen en andere initiatieven was omdat men kinderen ten allen tijde moest opvoeden tot gemeenschap (Mennicke 1930). Na de oorlog zien we dat preventie en pedagogie aangevuld worden met gezondheid. De door oorlog en ontbering verzwakte kinderen moeten de mogelijkheid krijgen om zich via gezonde activiteiten in de buitenlucht en door gezonde voeding kunnen ontspannen. In deze naoorlogse periode ontstond ook het Nationaal Werk voor Kinderwelzijn, de voorloper van het huidige Kind en Gezin. Vanuit de Belgische overheid werden in 1937 vakantiekolonies en speelpleinen gesubsidieerd. Vanaf 1961 werden deze werkingen gesubsidieerd door het NILOS (nu BLOSO). Vanaf de jaren 60 raken sport en gezondheid iets meer op de achtergrond. Creativiteit en vrije expressie zijn geen toevallige uitvloeisels van de jaren 60. Kort hierna was er dan ook een heuse groei van subsidiemogelijkheden voor het lokale jeugdwerk. In 1971 kwam er een subsidieregeling voor jongerencentra voor maatschappijvernieuwing. Het experimenteel jeugdwerk kreeg een regeling in 1972 en de jongereninformatie en adviescentra volgden in Daarna werden subsidieregelingen voor kansarme jeugd, opvangcentra voor jongeren en speel-o-theken voor zieke kinderen en kinderen met een handicap in het leven geroepen. Er werden ook regelingen voor jeugdhuizen, jeugdateliers en werkingen voor maatschappelijk achtergestelde jongeren in het leven geroepen. In 1984 krijgen de verenigingen voor vakantiespeelpleinwerk hun eigen decreet met daaraan gekoppelde subsidies. Ook de kampen van de jeugdbewegingen worden via dit decreet gesubsidieerd. In een aantal regio s (vb. provincie Antwerpen) werden kampen van jeugdbewegingen nog extra betoelaagd. Ook verschillende gemeentebesturen gaven in die periode reeds subsidies aan de lokale jeugdbewegingen. Vanaf de jaren 80 zien we dat de lokale groeperingen zich terugtrekken uit de grote ideologische discussies. Er is sindsdien geen echte strijd meer te bespeuren tussen de verschillende ideologische koepels op lokaal niveau. Sinds 1993 stelt Vlaanderen de lokale overheid verantwoordelijk voor het voeren van een jeugdwerkbeleid, er is geen middelenstroom meer tussen de lokale initiatieven en de hogere overheden. De middelen die Vlaanderen voorziet worden doorgestort aan de gemeente, die de middelen moet aanwenden voor het lokale jeugdwerk. Investeringen in personeel (i.c. in een jeugdconsulent) of in eigen infrastructuur zijn hierbij niet subsidieerbaar. De lokale jeugddiensten hebben, sinds de invoering van het decreet op het lokale jeugdwerkbeleid als belangrijke taak natuurlijk het ondersteunen van het jeugdwerk. De jeugddienst zal dan ook minimaal bezig zijn met financiële, logistieke en administratieve ondersteuning van deze jeugdwerkorganisaties 15. Een volledig overzicht geven van de geschiedenis van dit jeugdwerk zou ons te ver leiden. We verwijzen hiervoor graag naar de cijferboeken van VVJ en naar naslagwerken zoals de gemeente en het jeugdwerk, uitgegeven door de Katholieke Jeugdraad in Wel willen we, in het kader van dit onderzoek stil staan bij de tewerkstelling van personeel in dit lokale jeugdwerk. Binnen het jeugdwerk kan men immers een aantal, arbitraire, onderverdelingen maken. Bepaalde jeugdwerksoorten lenen zich blijkbaar 15 We bedoelen niet enkel de jeugdbewegingen, maar ook de andere vormen.

20 gemakkelijker tot het werken met vast personeel dan andere. We lichten de soorten die we in dit onderzoek onderscheiden even toe: De jeugdbeweging Hiermee bedoelen we de initiatieven zoals de lokale Chiro, scouts of vksj/ksa. Het zijn werkingen die doorgaans gedurende een vast moment per week activiteiten aanbieden aan hun leden. Jaarlijks gaan zij ook op kamp in de zomervakantie en vaak wordt er op weekend gegaan met een gedeelte van de ledengroep tijdens het werkjaar. Vanuit de landelijk erkende jeugdwerkkoepels werden geen gegevens doorgegeven van personeelskrachten binnen deze jeugdwerkvorm. De meeste koepels gaven aan dat zij geen weet hadden van personeelsleden binnen deze organisaties op lokaal niveau. Alle jeugdbewegingen werken met vrijwilligers. Deze situeren zich niet enkel binnen de begeleidingsploeg, er zijn vaak ook oud-leiders die een handje toesteken, volwassen begeleiders, klusjesdiensten, De nationale koepels stellen geen nood vast aan personeelsleden voor jeugdbewegingen, tenzij in grote steden, daar zijn er de stadsgroepenwerkers (Antwerpen, Brussel, Gent) die het werken met moeilijke doelgroepen ondersteunen Het jeugdhuis Een jeugdhuis is een combinatie van een plaats (het jeugd-huis) en een inhoudelijke werking. Tijdens verschillende momenten, doorgaans avonden, kunnen jongeren in het jeugdhuis terecht. Enerzijds om met hun vrienden samen te komen en iets te drinken, anderzijds om deel te nemen aan een brede waaier van activiteiten. De Vlaamse Federatie Jeugdhuizen omschrijft de jeugdhuismethodiek als volgt: De jeugdhuismethodiek is het geheel van handelingen door en voor jongeren, georganiseerd vanuit een laagdrempelige ruimte. Alle handelingen vertrekken vanuit de vrije tijd en zijn proces en / of productgericht. In een jeugdhuis ontmoeten jongeren elkaar waardoor ze kansen creëren om hun vrije tijd met activiteiten in te vullen die hun eigenheid weerspiegelen. De aandacht voor permanente vorming van de jongeren is dan een logisch gevolg. Jeugdhuiswerk heeft een belangrijke pedagogische opdracht. Jeugdhuiswerk is groepswerk. Jongeren leren er samenwerken, samen beslissingen nemen en verantwoordelijkheid dragen; het is een oefenterrein voor democratische besluitvorming. Ze verkennen andere smaken, culturen, andere meningen. Ze komen op voor zichzelf en verleggen hun eigen grenzen. De werkvorm biedt jongeren ruimte om te experimenteren, te slagen en te mislukken. Het geeft hen de mogelijkheid om aan eigen cultuurbeleving te doen. Hierdoor kan jeugdhuiswerk de ontplooiing van jongeren positief beïnvloeden. 16 (VFJ 2003) De basis van het jeugdhuis zijn de vele vrijwilligers. Een jeugdhuis kan niet draaien op beroepskrachten alleen. Wel leent deze jeugdwerkvorm tot het werken met vast personeel. Deze personeelsleden zorgen dan meestal voor de administratie en de ondersteuning van de vrijwilligerswerking. Vaak zijn de werkgevers ook vrijwilligers. Niet alle jeugdhuizen werken met beroepskrachten. Vanuit de koepels van de jeugdhuizen (VFJ en JGM 17 ) kregen wij 66 werkingen door die beschikken over beroepskrachten. Op een totaal van 436 jeugdhuizen geeft dit slechts 15,14% De doelgroepgerichte werking Bij deze werkingen tracht men bepaalde groepen 18, die in onze samenleving niet dezelfde kansen hebben als de gemiddelde Vlaming, in het vizier te krijgen. Vaak gaat het om mensen van allochtone afkomst, personen met een handicap, Voor de beschrijving van dit soort werkingen doen we een beroep op de visietekst van Uit De Marge 19. Er bestaan nogal wat theoretische benamingen voor de jongeren en kinderen waar deze werkingen zich op richten, gaande van kansarmen, achtergestelden tot maatschappelijk kwetsbaren. Elk van deze termen legt eigen accenten. De benaming "kansarme jongeren " benadrukt het multi-aspectuele karakter: armoede als een probleem dat zich manifesteert op meerdere, onderling vaak en sterk samenhangende terreinen. 16 Deze defintie plukten we van de website van de VFJ: 17 JeF gaf ons geen gegevens over de jeugdhuizen die bij hen aangesloten waren 18 Met groepen bedoelen we niet noodzakelijk mensen die als groep ageren, het gaat evenzeer over personen die dezelfde eigenschap met elkaar delen. 19 terug te vinden op De tekst is gebaseerd op de theoretische achtergronden zoals prof dr. Walgrave, KU Leuven, deze ontwikkelde.