Strategisch samenwerken in het bouwproces

Transcriptie

1 Strategisch samenwerken in het bouwproces stichting bouwresearch

2 Do

3 BOUWPROJECTMANAGEMENT- BUREAUS KIJK EN NAAR HUN TOEKOMST november 1997 Stichting Bouwresearch

4 kijken naar hun toekomst " 2

5 Inhoudsopgave Woord vooraf 4 Inleiding 6 1. Het bouwprojectmanagementbureau 1.1. Inleiding 1.2. Omzet 1.3. Aard van de werkzaamheden 1.4. Opdrachtgevers en de aard van de projecten 1.5. Garanties 2. Van projectmanagement naar procesmanagement; een vergelijkende beschouwing 2.1. Inleiding 2.2. Macro-ontwikkelingen Van bouwen naar huisvesten Van projectmanagement naar procesmanagement Van kwantiteit naar kwaliteit Internationalisatie 2.3. Micro-ontwikkelingen Schaalvergroting Veranderende rol van de opdrachtgever Positie van de architect Andere concurrenten Stijl en werkwijze Garanties 2.4. Conclusies Interviews 19 Bijlage: De bouw in de toekomst 71 Stichting Bouwresearch 3

6 Bouwprojectmanagementbureaus kijken naar hun toekomst Woord vooraf De vraag van opdrachtgevers naar integrale kwaliteit vormt een belangrijke stimulans om de traditionele segmentatie in het bouwproces te doorbreken, zo is te lezen in 'Toekomst-scenario's voor het bouwproces' (SBR B.95). Het bouwen zal daarom steeds meer gecoördineerd of geïntegreerd worden in één bedrijf, door een beperkt aantal partners of door een consortia van bedrijven. Een vorm van bouwprocesmanagement is daarvoor een vereiste. Het is een misverstand te denken dat alleen grote bouwbedrijven hiervoor in aanmerking komen. Ook andere partijen zoals architectenbureaus, installatiebedrijven of bouwprojectmanagementbureaus kunnen deze rol op zich nemen. Vanouds werd het bouwprocesmanagement ingevuld door het architectenbureau. Daar is in de loop van de tachtiger jaren verandering in gekomen. Gespecialiseerde bureaus, gericht op bouwprojectmanagement, hebben deze taak overgenomen. Reden is dat architecten door opdrachtgevers worden gezien als kunstenaars die onvoldoende belangstelling hebben voor kosten en planning, zo zeggen architecten zelf in 'Visies op kansen en bedreigingen voor het zelfstandige architectenbureau' (SBR ). Zij wijzen er daarbij overigens direct op dat de deskundigheid van projectmanagementbureaus door opdrachtgevers schromelijk wordt overschat. Zij vinden ook dat opdrachten meestal niet zo specifiek zijn dat andere adviseurs nodig zijn voor het opstellen van een Programma van Eisen (PvE) en is dat wel het geval dan weet het projectmanagementbureau er even veel of weinig van als de architect. Hierbij moet wel worden aangetekend dat grotere architectenbureaus er anders tegen aan kijken. Dat de inschakeling door opdrachtgevers van bureaus gericht op bouwprojectmanagement een grote vlucht heeft genomen, blijkt wel uit een totale jaaromzet van inmiddels ca. 500 miljoen gulden. Reden voor SBR om bij bouwprojectmanagentbureaus het oor te luisteren te leggen hoe zij zelf hun toekomst tegemoet zien en in het bijzonder of zij inderdaad een substantiële bedreiging vormen voor de zelfstan- dige architectenbureaus. Er is voor de interviews niet alleen onderscheid gemaakt naar bureaugrootte, maar er is ook gekozen voor categorieën bureaus, zoals traditioneel bouwprojectmanagement, huisvestingsmanagement, 'vastgoedontwikkeling en gebiedsontwikkeling. Wat opvalt is dat bouwprojectmanagers hun toekomst zonnig tegemoet zien. Door het verschuiven van hun betrokkenheid van het bouwen naar het huisvesten vormt traditioneel bouwprojectmanagement bij de grotere bureaus nog maar een klein deel van hun activiteiten. Het accent ligt nu meer op organisatieadvies, strategisch huisvestingsadvies, haalbaarheidsonderzoek en het opstellen van PvE's. Tegelijk breiden organisatieadviesbureaus en bureaus op het gebied van accountancy en belastingadvies hun werkzaamheden uit naar huisvestings- en vastgoedontwikkeling. Van meer recente aard zijn verschuivingen naar procesmanagement en projectmanagement van gebiedsontwikkeling. Sleutelwoorden hierbij zijn visieontwikkeling, kennis en kunde van bedrijfseconomische en maatschappelijke processen, het ontwikkelen van financieelorganisatorische arrangementen tussen partijen en tot slot strategische advisering. Mede door deze voorwaartse integratie ziet de bouwprojectmanager zich als een belangrijke partij om als totale coördinator van het bouwproces op te treden. Daaraan zal door opdrachtgevers wel verbonden worden dat zij ook garanties gaan afgeven. Vooralsnog is er dienaangaande sprake van een defensieve opstelling, wat een grote belemmering lijkt richting opdrachtgevers om hun keuze te laten vallen op het bouwprojectmanagementbureau. De kritiek van de zijde van de architectenbureaus wordt weersproken. Geconstateerd wordt dat architecten op dit terrein steken hebben laten vallen. Daarnaast bestaat er een spanningsveld tussen ontwerpen enerzijds en kostenbewaking en directievoering anderzijds. Per definitie kan dit niet door één en dezelfde persoon worden ingevuld. Wel wordt overigens aangetekend dat met betrekking tot dit item er een duidelijk onderscheid is te maken tussen de kleinere en de grote bureaus. 4

7 Hoewel het hier om de mening van ca. 15 bureaus gaat, is toch vast te stellen dat bouwprojectmanagementbureaus de voorkeur van opdrachtgevers hebben weten te winnen ten opzichte van architectenbureaus en bouwondernemingen. Zij redeneren, zo lijkt het, ook meer vanuit de behoefte van de klant, bedenken strategieën en ideeën en kunnen die uitstekend beargumenteren. Die positie zullen zij zich voorlopig niet laten ontnemen. Bouwondernemingen en architectenbureaus zullen dan ook hard moeten vechten om in het bouwproces een vergelijkbare positie in te kunnen nemen om in de toekomst bezien de partner van de opdrachtgever te worden voor het bereiken van integrale kwaliteit. Hans de Jonge, voorzitter begeleidingscommissie Stichting Bouwresearch 5

8 Bouwprojectmanagementbureaus kijken naar hun toekomst Inleiding Achtergrond Het naderen van het jaar 2000 is voor Stichting Bouwresearch (SBR) aanleiding geweest om onderzoek te doen naar de toekomstige ontwikkeling van het bouwproces en de rollen daarin van betrokken partijen. Dit onderzoek sluit aan bij een studie die in 1991 werd gestart op initiatief van het Conseil International du Bàtiment (CIB) in tien Westerse landen. Medio 1995 heeft SBR de resultaten van dit onderzoek uitgebracht in een rapport met als titel 'Toekomstscenario's voor het bouwproces' (SBR B.95). Dit scenario, waarvan een samenvatting is opgenomen in de bijlage, is nog steeds actueel. Centrale thema in dat rapport is de toenemende integratie en coördinatie van de verschillende disciplines in het bouwproces. De traditionele scheiding tussen initiatief, ontwerp en uitvoering zal verdwijnen onder druk van de markt. Met name professionele opdrachtgevers hebben behoefte aan één aanspreekpunt en aan een 'integraal product.' Daarbij zijn zaken als ontwerp, uitvoering, financiering en garanties in één totaalpakket opgenomen. Voor een bouwproject betekent dit dat het ontwikkelings- en bouwproces in toenemende mate centraal wordt aangestuurd en gecoördineerd. Dit kan gebeuren op verschillende manieren: door verregaande integratie van de bouwkolom, partijen binnen één onderneming of door een toenemende versterking van het bouwprocesmanagement. Het onderzoek 'Toekomstscenario's' heeft een algemeen karakter en is gericht op de hele bedrijfstak bouw. Om de resultaten voor verschillende partijen in het bouwproces meer handen en voeten te geven, heeft SBR besloten deze partijen te confronteren met de conclusies van het rapport en hun visie daarop te vragen. De eerste publicatie in deze sfeer was 'Visies op kansen en bedreigingen voor het zelfstandige architectenbureau.' Het tweede onderzoek, waarvan de resultaten in deze BeleidsStudie verwerkt zijn, betreft de positie van de projectrnanagementbureaus. Doel en opzet De projectmanagementfunctie wordt de komende jaren steeds belangrijker. Deze BeleidsStudie wil antwoord geven op de vraag welke trends en ontwikkelingen in de komende jaren op dit vlak te verwachten zijn, en wat dit betekent voor de taak en positie van projectmanagementbureaus op middellange termijn. Wat zijn kortom de kansen en bedreigingen voor het projectmanagementbureau? Om deze vraag te beantwoorden zijn 14 adviesbureaus en twee opdrachtgevers die hun eigen projectmanagement verzorgen, geïnterviewd. Hierdoor ontstaat een breed palet aan opvattingen dat voor alle geïnteresseerden toegankelijk en inspirerend is. Door projectmanagers een spiegel voor te houden die aantoont hoe collega' s over het vak denken, kan bovendien het denken over het eigen functioneren in de toekomst worden gestimuleerd. De BeleidsStudie is verdeeld in drie hoofdstukken. Het eerste bevat een korte samenvatting van de visies uit het EIB-rapport 'De rol van de bouwmanagementbureaus in het bouwproces.' Dit rapport is sterk kwantitatief van karakter. Het beeld dat wordt geschetst is echter interessant voor de plaatsbepaling van de bureaus die in deze publicatie worden gepresen teerd. In het tweede hoofdstuk worden de uitkomsten van de interviews met elkaar vergeleken en op basis daarvan conclusies getrokken. Het derde hoofdstuk ten slotte bevat de interviews zelf. Daarin wordt aangegeven hoe de bureaus denken over de toekomstige invulling van de projectmanagementfunctie en de betekenis daarvan voor de sector projectmanagement. 6

9 Stichting Bouwresearch 7

10 , r Bouwprojectmanagementbureaus kijken naar hun toekomst 1 Het bouwprojectmanagementbureau 1.1. Inleiding Bij bouwprojectmanagementbureaus kan onderscheid gemaakt worden tussen bureaus die bouwprojectmanagement als hoofdactiviteit hebben en bureaus die bouwmanagement als nevenactiviteit uitvoeren. Bij deze laatste categorie gaat het vooral om bureaus die het ontwerpen van bouwwerken en/ of projecten op het gebied van grondmechanica, staal- en betonbouw en bouwconstructies en/ of bouwtechnisch tekenen als hoofdactiviteit hebben Omzet Bureaus die zich voor de volle honderd procent met bouwprojectmanagement bezig houden, komen nauwelijks voor. De meeste ontplooien ook diverse andere activiteiten. Zo geeft ruim tachtig procent bouwtechnische adviezen, driekwart doet aan bouwkostenmanagement en een kwart tot éénderde van de bureaus heeft in zijn takenpakket organisatieadvies, huisvestingsmanagement en/of exploitatiemanagement/ nazorg. Gemiddeld 30 procent van de omzet van deze bureaus komt uit bouwprojectmanagement. Bij bureaus met bouwprojectmanagement als hoofdactiviteit ligt dit percentage op 60 procent, wat goed is voor 210 miljoen gulden omzet. Daarmee kwam in 1995 de totale omzet behaald uit bouwprojectmanagement, uit op 500 miljoen gulden, dat wil zeggen circa 1 procent van de totale investeringen in de B&Usector Aard van de werkzaamheden Opdrachtgevers schakelen bouwmanagementbureaus vooral in voor het bewaken van kosten en kwaliteit, en voor het bouwtoezicht. Maar ook het opstellen van het programma van eisen en het inschakelen van de architect wordt relatief vaak overgelaten aan het bouwmanagementbureau. Ruim de helft van de bureaus wordt bij het gehele project betrokken. De bureaus waarbij dat niet zo is, worden vooral ingeschakeld in de fasen waarin het werk wordt aanbesteed, voorbereid en uitgevoerd. Wanneer zij wel in de voorfase worden betrokken, gaat het om het verrichten van haalbaarheidsstudies, het opstellen van het programma van eisen en het maken van het ontwerp Opdrachtgevers en aard van de projecten Er bestaat een duidelijk verband tussen de omvang van het bouwproject en het inschakelen van een bouwprojectmanagementbureau. Hoe groter een bouwproject (gemeten in guldens), hoe vaker de hulp van zo'n bureau wordt ingeroepen. Twintig procent van de opdrachtgevers van nieuwbouwwerken in de woning- en utiliteitsbouw met een bouwsom van meer dan één miljoen gulden maakt gebruik van een bouwprojectmanagementbureau. Bij de bouwprojecten met een bouwsom van meer dan tien miljoen gulden wordt in veertig procent van de gevallen een bouwprojectmanagementbureau ingeschakeld. Dat gebeurt vooral door opdrachtgevers van projecten op het gebied van recreatie, religie, onderwijs, administratieve en commerciële dienstverlening, en het meest door opdrachtgevers van bedrijfsgebouwen. De meeste projecten waarbij bouwmanagementbureaus tot op heden worden ingeschakeld, zijn nieuwbouwprojecten. Daarnaast worden zij betrokken bij uitbreidings- en/ of verbouwingsprojecten. Herstel- en onderhoudswerkzaamheden behoren aanzienlijk minder tot de taken van projectmanagementbureaus Garanties Het feit dat een bouwprojectmanagementbureau bij een bouwproject of onderdelen daarvan betrokken is, wil nog niet zeggen dat het ook de eindverantwoordelijkheid heeft. Dat geldt slechts voor de helft