Informatieverplichtingen van banken ten dienste van belastingheffing

Transcriptie

1 Informatieverplichtingen van banken ten dienste van belastingheffing De informatieverplichtingen van banken ten behoeve van de belastingheffing van derden in Nederland, Duitsland en Belgié GH. Sjobbema Maklu Antwerpen/Apeldoorn

2 JnhQudL Informatieverplichtingen van banken ten dienste van belastingheffing 1. Inleiding tot het onderzoek Onderwerp Afbakening van het onderzoek en de gevolgde methode De centrale probleemstelling en de onderzoeksvragen Opzet van het onderzoek De methode van rechtsvergelijking en opbouw van de landenoverzichten Inleiding Het object van de comparatieve studie Het doel van de comparatieve studie De selectie van de onderzoekslanden De onderbouwing van een landenselectie in het algemeen De onderbouwing van de landenselectie in het bijzonder De methoden van rechtsvergelijking De dogmatische en de functionele methode van rechtsvergelijking Gehanteerde methode van rechtsvergelijking De opbouw van de landenoverzichten Het raamwerk in het algemeen Criteria bij het formuleren van een aanbeveling voor een geharmoniseerde regeling Samenvatting Informatieverplichtingen van banken ten dienste van de belastingheffing Inleiding Waarom bestaan er informatieverplichtingen ten dienste van de belastingheffing? Waarom bestaat het derdenonderzoek? Wat is de reden om banken te betrekken in een fiscaal derdenonderzoek? Het fiscaal relevante karakter van bancaire gegevens en het preventieargument De effecten van de uitbreiding van de fiscale informatieverplichting van banken De Europese Spaartegoedenrichtlijn Negatief financieel effect van de fiscale informatieverplichting van banken Samenvatting 47

3 Informatieverplichtingen van banken ten dienste van belastingheffing 4. Informatieverplichtingen van banken ten dienste van de belastingheffing in Nederland Inleiding De fiscale informatieverplichting van de belastingplichtige voor de eigen belastingheffing Inleiding De inlichtingenverplichting van de belastingplichtige De inzageverplichting van de belastingplichtige Potentiele fiscale relevantie Wijze van en termijn voor het voldoen aan een informatieverplichting De plaats van een belastingcontrole Geen verschoningsrecht bij 'eigen' informatieverplichting De waarneming ter plaatse Informatieverplichting in internationale verhoudingen Wettelijk kader van de verplichting Het doel van artikel 47a AWR In welke gevallen is artikel 47a AWR van toepassing? Wijze van voldoen aan de informatieverplichting van artikel 47a AWR Toepassing artikel 47a AWR bij regeling van internationale inlichtingenuitwisseling Gebrek aan medewerking De fiscale informatieverplichting van derden Inleiding Aan welke derden kan een fiscale informatieverplichting worden opgelegd? Inlichtingen- en inzageverplichting van derden Serievragen tijdens het derdenonderzoek De wettelijke renseigneringsverplichting ten dienste van de belastingheffing van derden Verplichting tot identiteitsvastlegging De administratieplicht Bewaarplicht Grenzen aan de informatieverplichtingen Inleiding De persoonlijke levenssfeer (privacy) Inleiding Inhoud en omvang van privacy Recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer De inbreuk op privacy door uitoefening van fiscale informatiebevoegdheden Vastlegging sofi-nummers en de kaders van de privacywetgeving (Wbp) Rapport College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) De algemene beginselen van behoorlijk bestuur Inleiding Reikwijdte van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur De algemene beginselen van behoorlijk bestuur nader bezien 82

4 lnhoud Algemene beginselen van procesrecht Inleiding Informatieverplichting van de belastingplichtige zelf in de beroepsfase Informatieverplichting van derden in de beroepsfase Verschoningsrechten Inleiding Achtergronden van en verklaring voor het bestaan van het verschoningsrecht Verschoningsgerechtigde bepaalt of verschoningsrecht inroepbaar is Schending door de Belastingdienst van een verschoningsrecht De fiscale geheimhoudingsverplichting in de AWR Rechtsbescherming tegen controlehandelingen Inleiding Het gesloten systeem van rechtsbescherming in het belastingrecht Alternatieve rechtsmiddelen tegen fiscale controlehandelingen Roep om verbeterde rechtsbescherming tegen fiscale controlehandelingen Weigering informatieverplichting Inleiding Omkering van de bewijslast Strafbaarstelling op grond van de AWR Door de AWR strafbaar gestelde overtredingen Door de AWR strafbaar gestelde misdrijven De informatieverplichting van banken in het kader van een derdenonderzoek Inleiding Geschiedenis informatieverplichting van banken De situatie tot en met de Tweede Wereldoorlog De periode direct na de Tweede Wereldoorlog: het fiscale noodrecht De Wet vervanging fiscaal noodrecht in De invoering van de AWR en daarna Invoering van de Gedragscode fiscus/banken in De invoering van de renterenseignering 109 AH.2.1. Invoering renseignering ten aanzien van niet-natuurlijke personen in Invoering van de dividendrenseignering in Wijzigingen Gedragscodes en het Voorschrift informatie fiscus/banken van 1998 en De huidige informatieverplichting van banken in de AWR Inlichtingenverplichting en inzageverplichting Wettelijkerenseigneringsverplichting vanaf De administratieplicht van banken De bewaarplicht van banken Identiteitsvastlegging ten aanzien van degene over wie gegevens worden verstrekt De Wet identificatie bij dienstverlening Effectiviteit informatieverplichtingen van banken 121

5 Informatieverplichtingen van banken ten dienste van belastingheffing Het bankgeheim, het verschoningsrecht en de geheimhoudingsverplichting van banken Inleiding De geheimhoudingsverplichting van banken Algemene Bankvoorwaarden; de zorgplicht van banken A A. Schending van de geheimhoudingsverplichting door de bank Het Voorschrift fiscus/banken Inleiding Rechtskarakter van het Voorschrift fiscus/banken Kort en bondig overzicht van het Vfb Toepassingsgebied van het Vfb lnhoud van de meewerkverplichting; tegemoetkoming aan banken Het Vfb heeft betrekking op bancaire activiteiten Niet-bancaire activiteiten Wat verstaat het Vfb onder 'bank'? Nederlandsheffings-ofinvorderingsbelang Motivering van het informatieverzoek door de Belastingdienst Inlichtingenverzoeken dienen schriftelijk te worden ingediend Drietrapsprocedure Afwijking van de drietrapsprocedure Termijn aan het informatieverzoek Geindividualiseerd verzoek Individualisering van de cliént Historisch overzicht van de laatste vijf jaren Inzicht in originele stukken Standpunt van de betrokken derde doet niet ter zake Bankkosten Volledige inzage in krediet- en clientendossiers In welke stukken moet inzage worden verleend? Het informele of beperkte verschoningsrecht van banken Schending door de Belastingdienst van het informele verschoningsrecht Marginaal toetsingsrecht van de volledigheid van dossiers Het openen van safeloketten (kluizen) Serievragen Renseigneringsverplichting alleen ten aanzien van ingezetenen De objecten waarover serievragen kunnen worden gesteld Serievragen met betrekking tot rekeningen van een bepaalde soort of hoedanigheid Gevallen waarin geen serievragen worden gesteld Onvolkomenheden in de renseignering Hebben clienten er recht op te weten welke gegevens de bank verstrekt? Hoofdstuk 3 van het Vfb: Wederzijdse bijstand in belastingzaken Opsporingsonderzoek Onvoorziene zaken en invoering Rechtsbescherming tegen onbevoegdelijke informatieverzoeken aan banken 158

6 lnhoud Weigering van een informatieverzoek Informatieverplichting van banken in internationaal perspectief Inleiding De wijzen van inlichtingenverstrekking Inlichtingenverstrekking op verzoek Automatische inlichtingenverstrekking Spontane inlichtingenverstrekking Procedure bij verstrekken van inlichtingen die zich bevinden bij banken Geheimhouding en gebruik van inlichtingen Beperkingen op de inlichtingenverstrekking door Nederland Algemeen Weigering bij ontbreken internationale grondslag Weigering in geval van het ontbreken van wederkerigheid Weigering in verband met wettelijke bepalingen en administratieve praktijk Weigering op grond van het uitputtingsbeginsel Weigering bij inbreuk op een zakengeheim Het bankgeheim als weigeringsgrond; is het bankgeheim een zakengeheim? De notificatieprocedure Rechtsbescherming bij internationale inlichtingenuitwisseling De Spaartegoedenrichtlijn en de gevolgen ervan voor Nederland Inleiding Uitzonderingspositie voor Belgie, Luxemburg en Oostenrijk Het belang van de Spaartegoedenrichtlijn voor Nederland De voorwaarde voor inwerkingtreding van de Spaartegoedenrichtlijn De uiteindelijk gerechtigde Identificatie en vaststelling van de woonplaats van de uiteindelijk gerechtigde Banken zijn als 'uitbetalende instanties' verplicht tot renseignering Het begrip rentebetaling en de uitbreiding daarvan Overgangsmaatregel: van renseignering uitgezonderde rentebetalingen De gegevens die onder de renseigneringsverplichting vallen Samenvatting Informatieverplichtingen van banken ten dienste van de belastingheffing in Duitsland Inleiding Algemene bepalingen Inleiding De plicht van de belastingdienst tot handhaving en onderzoek Onderzoeksgrondslag van de belastingdienst Kernbepaling informatieverplichtingen ten dienste van belastingheffing De informatieverplichting voor de eigen belastingplicht Inleiding De inlichtingenverplichting De inzageverplichting Informatieverplichting in geval van internationale verhoudingen 200

7 Informatieverplichtingen van banken ten dienste van belastingheffing De plechtige verklaring van de belastingplichtige (Versicherung an Eides Stått) Waarneming ter plaatse (Einnahme des Augenscheins) Het boekenonderzoek (Aufienprufung) Inleiding Omvang van het boekenonderzoek en de meewerkverplichting Aankondiging, slotbespreking en Priifungsbericht De fiscale opsporing (Steuerfahndung) Inleiding Onderzoek naar belastingmisdrijven en overtredingen Onderzoek naar de belastinggrondslagen (belastbare feiten) Onderzoek naar onbekende belastbare feiten Het overleggen van zaken van waarde De informatieverplichting in het kader van de belastingheffing van derden Inleiding De inlichtingen- en inzageverplichting Serievragen Boeken- en opsporingsonderzoek Verklaring onder ede (Eidliche Vernehmung) Voorafgaande kennisgeving aan belastingplichtige over het derdenonderzoek De rangorde van de informatieverplichtingen in de Abgabenordnung Kostenvergoeding bij informatieverzoeken Administratieplicht en bewaarplicht Administratieplicht Bewaarplicht Grenzen aan de onderzoeksplicht en informatieverplichtingen Inleiding De persoonlijke levenssfeer (privacy) De rechtsstatelijke beginselen (algemene beginselen van behoorlijk bestuur) Inleiding Het beginsel van redelijkheid en billijkheid (Zumutbarkeit) Het subsidiariteitsbeginsel (Erforderlichkeit) Het beginsel van geschiktheid (Geeignetkeit) Het evenredigheidsbeginsel in enge zin (Verhdltnismåfiigkeit) Het 'beginsel' van mogelijkheid (Moglichkeit) Serievragen, het bankgeheim en staatsrechtelijke grenzen Verschoningsrechten in de Abgabenordnung Inleiding Het verschoningsrecht van familieleden van de belastingplichtige Verschoningsrecht ter bescherming van beroepsgeheimen Verschoningsrecht bij risico van vervolging voor delict Het afleggen van een getuigenis en het overleggen van bescheiden en zaken van waarde De fiscale geheimhoudingsverplichting in de Abgabenordnung

8 lnhoud 5.8. Rechtsbescherming tegen controlehandelingen Inleiding De bezwaarprocedure De beroepsprocedure Beroep in cassatie Schorsende werking? Gevolgen weigering informatieverplichting Informatieverplichtingen van banken in het kader van een derdenonderzoek Inleiding Het bankgeheim en de geheimhoudingsverplichting van banken Inleiding De geheimhoudingsverplichting van banken Bescherming van de beroepsvrijheid van een bank Informatieverplichtingen: gerechtvaardigde inbreuk op het 'bankgeheim' Schending door de bank van de vertrouwensrelatie met håar cliént De verplichting van rekeningenwaarheid (Kontenwahrheitspflicht) Inleiding Verplichting van formele clientenwaarheid Identificatieplicht Lokethandelingen Sancties bij overtreding van de verplichtingen Aangifteplicht van banken bij overlijden van een client De inhouding van een bronheffing op rente door banken Bescherming van de vertrouwensrelatie tussen de bank en håar cliént Inleiding Doel en achtergrond van de regeling Belastingdienst dient relatie tussen bank en håar cliént te respecteren Algemene controle van bankrekeningen niet toegestaan Geen derdenonderzoek toegestaan tijdens boekenonderzoek bij banken In aangifte geen vragen over bankrekeningen en depots De algemene regels van het fiscale derdenonderzoek gelden ook voor banken Serievragen aan banken Opvraag van gegevens over bankrekeningen per 1 april Inleiding De inhoud van de bevoegdheid versus de verplichting Voorafgaande kennisgeving van de rekeningopvraag aan de belastingplichtige De rekeningopvraag en privacy van de betrokken rekeninghouder Effectiviteit Rechtsbescherming tegen informatieverzoeken aan banken Informatieverplichting van banken in internationaal perspectief Inleiding Wijzen van inlichtingenverstrekking Geheimhouding en gebruik van inlichtingen Beperkingen op de inlichtingenverstrekking Rechtsbescherming bij internationale inlichtingenuirwisseling

9 Informatieverplichtingen van banken ten dienste van belastingheffing Gevolgen van de Spaartegoedenrichtlijn Inleiding Implementatie van de Spaartegoedenrichtlijn Gevolgen van de Spaartegoedenrichtlijn Samenvatting Informatieverplichtingen van banken ten dienste van de belastingheffing in Belgié Inleiding De informatieverplichting van de belastingplichtige zelf Inleiding De inlichtingenverplichting van de belastingplichtige De inzageverplichting Inzage in boeken en bescheiden Inzage in computerbestanden Inzage in buitenlandse bankrekeningen De informatieverplichting met betrekking tot binnenlandse bankrekeningen Informatieverplichting indien 'noodzakelijk' ter bepaling van het belastbaar inkomen De plaats van de belastingcontrole Toegang tot bedrijfslokalen en privé-woningen Gebruik van ingewonnen gegevens ten behoeve van de belastingheffing van derden Uitwisseling van gegevens tussen de verschillende belastingadministraties Informatieverplichtingen van derden Inleiding De inlichtingenverplichting Algemeen Inlichtingenverzoeken ten aanzien van onbekende derden (anonieme derden) Beperkte toepassing derdenonderzoek door de belastingdienst Spontane en automatische inlichtingenverstrekking Inzage in boeken en bescheiden Informatieverplichtingen van openbare diensten, instellingen en inrichtingen Getuigenverhoor De administratie- en bewaarplicht De administratieplicht De bewaarplicht De bewaarplicht De bewaartermijn Grenzen aan de informatieverplichtingen Algemeen De persoonlijke levenssfeer van de belastingplichtige Algemene beginselen van behoorlijk bestuur Het beroepsgeheim (het verschoningsrecht in Belgié) De fiscale geheimhoudingsverplichting van belastingambtenaren Rechtsbescherming tegen informatieverzoeken

10 lnhoud 6.8. Gevolgen weigering te voldoen aan een informatieverplichting Inleiding Administratieve sancties De strafrechtelijke sanctie De strafsanctie van artikel 449 WIB De strafsanctie van artikel 450 WIB De strafsanctie van artikel 451 WIB De strafsanctie van artikel 452 WIB De strafsanctie van artikel 453 WIB Onrechtmatig verkregen bewijsmateriaal Effectiviteit informatieverplichtingen Informatieverplichting van banken met betrekking tot de belastingheffing van derden Inleiding Het bankgeheim in de inkomstenbelastingen Achtergronden van en rechtvaardiging van het bankgeheim Het bankgeheim is geen beroepsgeheim De regeling van het bankgeheim in het WIB Op welke 'cliénten' heeft het bankgeheim betrekking? Wanneer is het bankgeheim in het WIB 1992 niet van toepassing? Welke instellingen vallen onder het bankgeheim van het WIB 1992? Opheffing van het bankgeheim Opheffing van het bankgeheim bij indiening van een bezwaarschrift Er wordt een strafprocedure ingesteld Vermoeden van een mechanisme van belastingontduiking Voorbeelden van mechanismen van belastingontduiking De gevolgen van de opsporing van een bijzonder mechanisme Strafrechtelijk en op andere wijze verkregen gegevens enfiscaalbankgeheim Algemeen Gegevens over bankcliénten De informatieverplichtingen van banken bij overlijden van cliénten Algemeen Automatische inlichtingenverplichting Verplichtingen van erfgenamen van de overledene Inlichtingen-en inzageverplichting Verzegeling van kluizen en gesloten koffers en renseignering aan de belastingdienst Bankgeheim 'eindigt' bij de heffing van successierechten Informatieverplichting van banken in internationaal perspectief Inleiding De wijzen van inlichtingenverstrekking en andere soorten bijstandsverlening Geheimhouding en gebmik van inlichtingen Beperkingen op de inlichtingenverstrekking door Belgié De gevolgen van het Belgisch bankgeheim De notificatieprocedure

11 Informatieverplichtingen van banken ten dienste van belastingheffing Rechtsbescherming bij internationale inlichtingenuitwisseling De Spaartegoedenrichtlijn en de gevolgen ervan voor Belgié Inleiding Implementatie van de Spaartegoedenrichtlijn in de Belgische wetgeving Belgié heft bronbelasting over rente ingevolge de Spaartegoedenrichtlijn Gevallen waarin Belgié toch inlichtingen verstrekt Samenvatting Comparatieve synthese op hoofdlijnen en conclusies Inleiding Belastingharmonisatie als achtergrond voor mijn aanbeveling voor een geharmoniseerde regeling De methode van rechtsvergelijking Waarom bestaat er een bancaire informatieverplichting? Het bankgeheim in Belgié Effectiviteit Informatieverplichtingen in het algemeen Nederland Duitsland Belgié Conclusies Informatieverplichting van banken in individuele gevallen Algemeen Nederland Duitsland Belgié Conclusies De (massale) renseigneringsverplichting van banken (niet-individuele gevallen) Algemeen; Nederland, Duitsland en Belgié; nationaal en internationaal Conclusie Privacy Algemeen Nederland Duitsland Belgié Conclusies Fiscale geheimhoudingsverplichting als waarborg voor privacy Algemeen Nederland Duitsland Belgié Conclusies Evenredigheid Algemeen Nederland

12 lnhoud Duitsland Belgié Conclusies Rechtsbescherming Algemeen Nederland Duitsland Belgié Conclusies Bijlagen A. B. C. D. E. F. G. H. I. informatieverplichtingen van banken ten dienste van 1 Voorschrift informatie fiscus/banken AO a Schutz von Bankkunden Artikel 318 Wetboek van de Inkomstenbelastingen 1992 Literatuur Jurisprudentieregister Lijst van afkortingen Zusammenfassung Trefwoordenregister Curriculum Vitae