Bildung is meer dan persoonlijke vorming. Een inhoudelijke bijdrage

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Bildung is meer dan persoonlijke vorming. Een inhoudelijke bijdrage"

Transcriptie

1 HANovatie Nieuwsbrief Bildung is meer dan persoonlijke vorming. Een inhoudelijke bijdrage 06 april 2017 Gé Ophelders Vandaag de dag worden in Nederland studenten opgeleid voor werk dat verdwijnt door robots (Redactie RTL Nieuws, 2016). En het Sociaal Cultureel Planbureau voorspelt dat over dertig jaar een leven lang leren een vanzelfsprekendheid is en dat het cognitieve aspect minder bepalend is voor maatschappelijk succes dan nu (Redactie Onderwijsinnovatie 2017). Om je heen kijkend, terug- en vooruitkijkend Eind vorig jaar schreef ik nog (2016) dat de verandertrein doordendert. Als ik nu om me heen kijk heb ik het gevoel dat ik op sommige gebieden in een flitstrein lijk te zitten. Vooral de technologische vernieuwingen vallen op: middenin het internet of things, disruptieve technologieën en meer aandacht voor people-centric systems. Vanochtend las ik een artikel (Visser & Van de Weijer, 2017) in een bijlage van de Volkskrant over wearables, technologische snufjes die je in staat stellen om je gezondheid in de gaten te houden, zoals contactlenzen met ingebouwde glucosesensor en een luier die piept als de baby geplast heeft. Maar de vooruitgang heeft als bijeffect dat eilandjes in het water verdwijnen en enorme droogtes in Afrika ontstaan. Nog steeds verdwijnen er banen naar het buitenland en neemt de invloed van commerciële financiële instellingen op het overheidsbeleid, en dus indirect op ons, toe. En wat misschien ons vertrouwen nog meer doet dalen is wat Moïsi (2009) De vermiddenoostelijking van delen van de wereld heeft genoemd. De extreme tegenstellingen van rijk en arm, de onderdrukking, het jihadisme en de export daarvan wereldwijd. We leven in een wereld waar de zekerheid en het rustige leven van de vijftiger en zestiger jaren nooit meer terugkomen. Of dat erg is laat ik aan iedereen persoonlijk over om te beantwoorden. In de bijlage ga ik in op hoe deskundigen aankijken tegen die woelige wereld en of er mogelijke oplossingen zijn. Motto Mijn idee, zei Frau Schenkel, is dat een mens nooit weet wat hem te wachten staat. Je weet het gewoon nooit. Ook al krijg je genoeg waarschuwingen, glimlacht Herr Hofer. (Adam Thorpe, De wetten van het perspectief) Bildung is in mijn ogen meer dan persoonsvorming De vraag is dan ook gerechtvaardigd: wie willen we zijn en in wat voor maatschappij willen we leven? Zowel Beck (2004; geciteerd in Geldof 2006) als Kunneman (2005) blijven wat langer stilstaan bij dat wij. Beck vraagt zich af: Welches Wir meinen wir, wenn wir über Wir reden? Kunneman pakt deze vraag op en vraagt zich af, als niet duidelijk is wie we zijn, wie kan dan nog in naam van ons spreken? Hogeschool van Arnhem en Nijmegen 1

2 Als wij-zelf geen culturele eenheid meer vormen, is een overkoepelende moraal dan nog mogelijk? Een interessante vraag in een land met meer culturen. Aan wie je wil zijn of wie je kan zijn of worden, besteden aardig wat initiatieven op de HAN aandacht. Persoonsvorming is hier het leidende concept en tientallen bloemen bloeien. De HANAcademy is gestart met het aanbieden van trainingen op het terrein van bildung / persoonsvorming. Je persoonlijk ontwikkelen, veerkrachtiger en weerbaarder worden, en je eigenheid ontdekken zal de studenten helpen hun weg in de toekomstige maatschappij te vinden. Maar is het centraal stellen van persoonsvorming (Biesta, 2012), zodat je jezelf ter sprake kunt brengen (Bieri, 2012), voldoende om je straks te kunnen handhaven in die snel veranderende maatschappij, zonder op de hoogte te zijn van wat in die maatschappij gebeurt en wat dat van je vraagt. Bildung verdient in mijn optiek een bredere benadering. Met de bijlage wil ik een inhoudelijke bijdrage leveren aan het debat over bildung. In het huidige verantwoordelijkheidsdenken leggen voornamelijk politici de verantwoordelijkheid voor het handelen bij de individuele mens. Volgens Bauman (2007) is dit elke keer een van de valkuilen waar we steeds intrappen. Complexe problemen waar de politiek zich ook onvoldoende raad mee weet, behalve bezuinigen, worden op de schouders van de individuele burgers gelegd. Die mogen het dan zelf uitzoeken. Asha ten Broeke (2017) haalt in een van haar columns genderonderzoeker Susan Wendall aan die in haar boek The rejected body schrijft: steeds maar de individuele verantwoordelijkheid op de voorgrond plaatsen, houdt in dat individuen wiens keuzemogelijkheden in feite heel beperkt zijn, (..) de schuld krijgen als ze om wat voor reden dan ook falen. In een maatschappij waar de zorg en de solidariteit voor de ander verdwijnt is de nadruk op individuele verantwoordelijkheid een doodlopende weg voor het individu dat even niet (mee) kan. Dat individu komt zo buiten de participatiemaatschappij te staan en is aan zichzelf overgeleverd. De mens een kind van zijn omgeving en van zijn relatie met de ander In zijn essay Onbehagen. Nieuw licht op de beschaafde mens noteert Heijne (2016) dat men het voortdurend over de mens als autonoom individu heeft. Maar is dat zo? Voor een groot deel is de mens het product van de cultuur waarin hij wordt geboren en opgroeit. Een cultuur die zijn bestaan van een mal voorziet, waarin hij zijn leven verder vorm kan geven. Het mensje groeit uit tot een persoon in contact met zijn omgeving en de heersende cultuur. Of inmiddels nature dan wel nurture weer het hoogste percentage in de verhouding krijgt, ik denk, nu o.a. door naar mijn kleinzonen te kijken, dat de cultuur en de (directe) omgeving er op een sterkere manier toe doet dan menigeen veronderstelt. In plaats van het begrip cultuur spreek ik liever over de invloed van de omgeving, de context, de situatie: de situatie van het gezin, de familie, de school- en werkcontext, de context van de samenleving. Het is allemaal cultuur, maar het begrip heeft binnen bildung voor mij te veel de connotatie met opera, theaterbezoek, leesclubs, theater en dergelijke gekregen. Earls en Sommers: de kracht van de omgeving Sommers (2012), die zijn werk lardeert met onderzoeksgegevens, laat zien dat ons denken en gedrag wordt gevormd door de kracht van situaties waarin wij ons bevinden. Gedurende ons gehele leven bepaalt de maatschappelijke context mede ons gedrag en welke keuzes wij maken. In gezelschap van Hogeschool van Arnhem en Nijmegen 2

3 andere mensen worden wij anders dan wanneer wij alleen zijn. Om de mens beter te leren kennen moet men niet alleen mensen bestuderen, maar ook goed naar hun omgeving kijken, dat is een van zijn stellingen. Van Dinten (2010) illustreert deze stelling met een mooi voorbeeld. Zo krijgt een basisschoolleerling het predicaat te druk en past zich niet aan. Het kind krijgt therapie en Ritalin voorgeschreven zonder dat de omgeving thuis en de aanpak op school daarbij worden betrokken. Een gemiste kans vindt Van Dinten. De centrale aanname van Earls (2002) in zijn boek De ultieme kudde is, dat wij afhankelijk zijn en mens worden door onze interacties met de ander. Kijk naar de powerbandjes die mensen dragen en de spijkerbroeken met scheuren op de knieën. Mensen zijn nu eenmaal kuddedieren, dus de massa wil vaak soortgelijke producten afnemen. En dat gedrag geldt niet alleen producten, maar ook opvattingen, ideeën en dergelijke. We zijn er ontvankelijk voor en laten ons gemakkelijk beïnvloeden. De context waarin iemand zich bevindt heeft onmiskenbaar een grote invloed. Stemmen op dezelfde partijen, eenzelfde opleiding kiezen, naar dezelfde muzikanten luisteren. Familieleden en vrienden kiezen vaak voor hetzelfde. Hiervan moeten we ons bewust blijven en de opleiding dient dan ook serieus werk te maken van kritisch nadenken. Lees mijn pleidooi hiervoor in het artikel Culturele evolutie en samenwerking (2017). Sapere aude! Ruime opvatting van bildung Bildung opvatten als persoonsvorming is voor mij een enge keuze; ik ga voor de ruime variant. Vraagstukken die hierin passen: Waarom zijn jongeren in zulke kleine aantallen gaan stemmen? Wat een populistische beweging is en hoe en waarom die is ontstaan? Hebben partijen hun langste tijd gehad, zeker nu (een voorstel tot) het verkiezingsprogramma eind 2016 al geschreven is door top-ambtenaren (Wansink 2017). Niet alleen ondernemingszin aanleren, maar het ook hebben over de arbeidsmarkt die banen verliest aan globalisering en robotisering. Met individualisering en belastingvermindering (een politiek doel van de meeste rechtse partijen) dragen we bij aan steeds minder cohesie in de samenleving. En wat betekent cohesie van een volk, waarin de integratie van een moslimminderheid voor een deel is mislukt? Wat is het belang van de rechtsstaat voor samenleven en wat betekent afbreuk ervan? Instellingen en organisaties worden niet alleen groter, maar gaan ook internationaal. Het worden machtsstructuren, die kleine landen a.h.w. financieel zouden kunnen opslokken. Hoe verhouden wij ons tot dat alles? Als we onze studenten niet met deze en andere onderwerpen kennis laten maken, bereiden we m.i. onze studenten onvoldoende voor op het leven in de huidige samenleving. Het kort bespreken van romans (verhalen) In de bijlage bespreek ik ook een aantal romans. Ik ben een verwoed lezer en onderschrijf een paar punten volledig die Kundera (2002) in een aantal voortreffelijke essays formuleert. De roman kende het onbewuste al vóór Freud, de klassenstrijd vóór Marx, hij bracht de fenomenologie in praktijk vóór de fenomenologen. De roman loopt op een aantal gebeurtenissen a.h.w. voorop, maar belangrijker is nog de onthullende mogelijkheid van de roman. Kundera schrijft: U kent al die romans die geschreven zijn over de Franse Revolutie ( ) of over 1914, over de collectivisatie van de USSR of over de Holocaust; dat zijn allemaal populariserende romans, die een kennis, die niet des romans is, in romantaal vertalen. ( :) de enige bestaansreden van de roman is, te zeggen wat alleen de roman kan zeggen. Volgens mij zegt een roman het thema directer, uitbundiger en voelbaarder, zeker vergeleken met een studieboek. De romancier is noch geschiedschrijver, noch profeet: hij is de ontdekker in het bestaan. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen 3

4 Zo vormt De Mandibles. Een familiekroniek van Lionel Shriver (in de bijlage), een recente dystopische roman, een prachtig voorbeeld van een kaart van het bestaan, die een onthullende mogelijkheid laat zien van de nabije toekomst. Voor de huidige Europeaan is het boek onthutsend: Europa stelt niks meer voor ( ) een nieuw eurodebacle. Om te zien hoe je met studenten romans en gedichten zinvol kunt bespreken is het boek van Pennac Schoolpijn een aanrader. Een anekdote. Pennac kan geen namen onthouden en gezichten ook maar half. Jaren nadat ze van school is gegaan ontmoet hij een van zijn oud-leerlingen. Als zij zijn verwarring ziet begint ze een gedicht van Balzac op te zeggen; hij neemt het na twee strofen over. Invloed, motivatie en schoonheid gaan hand in hand op zo n moment. Over de waarde van literatuur memoreert Paul Ricouer het volgende: We zijn voortdurend verplicht te interpreteren wat ons overkomt. Literatuur biedt een oefenterrein. Vooruitblik op de bijlage: Pleidooi om studenten ook voor te bereiden op Extremistan. De uitgesproken visie van Nassim Taleb Een aantal bildungsprojecten op de HAN gaan ook in op de omgeving, maar richten zich dan vooral op onderwerpen als een duurzame wereld en dito relaties. Dat is noodzakelijk, maar nog te weinig. Hoe het die wereld nu vergaat, wordt aangeduid met de volgende begrippen: de wereldrisicomaatschappij (Beck), de vloeibare samenleving (Bauman) en Extremistan (Taleb). In de bijlage zet ik hun ideeën uiteen en ga ik in op de gevolgen daarvan voor ons en ook op mogelijke oplossingen. Ik eindig met de zienswijze van Roger Castel, een Franse socioloog, die een sterke staat èn meer bescherming voorstelt, met behoud van de markt. Ondanks de onzekerheid en de onoverzichtelijkheid momenteel vind ik het een morele plicht optimistisch te blijven en hoop te blijven koesteren. Over deze deugd geef ik een korte beschouwing. Laat ik eindigen met een mooi citaat uit de roman van de Franse schrijver Emmanuel Bove (2015): Om het goede te bereiken moet je moeite doen. Niets is bedrieglijker dan goede bedoelingen, want die wekken de illusie dat ze het goede zelf zijn. Gebruikte literatuur bij Bildung is meer dan persoonlijke vorming. Een inhoudelijke bijdrage - Bauman, Z. (2007). Liquid times. Living in an age of uncertainty. Cambridge: Polity Press - Beck, U. (2004). Der kosmopolitische Blick, oder: Krief ist Frieden. FrankfurtaM: Suhrkamp - Bieri, P. (2012). Hoe willen wij leven? A dam: Wereldbibliotheek (Wie wollen wir Leben?) - Biesta, G.J.J. (2012). Goed onderwijs en de cultuur van het meten. Ethiek, politiek en democratie. Den Haag: Boom Lemma Uitgevers - Bove, E. (2015). Het voorgevoel. Amsterdam: De Arbeiderspers (Le pressentiment) - Broeke, A., ten. (2017). Preventie is niet per se een goed idee. In: De Volkskrant, 24 februari Dinten, W., van. (2010). Hebben we hier nu voor gekozen? Wijk bij Duurstede: Sezen / Eburon - Earls, M. (2002). De ultieme kudde. Het begrijpen en beïnvloeden van massagedrag. A dam: Maven Publishing (Herd How to change massbehaviour by Harnessing our True Nature Hogeschool van Arnhem en Nijmegen 4

5 - Geldof, D. (2006). Kiezen voor een kosmopolitische blik. In: Samenleving en Politiek, 13(7), Heijne, B. (2016). Onbehagen. Nieuw licht op de beschaafde mens. A dam: Ambo / Anthos - Kundera, M. (2002). De kunst van de roman. A dam: Ambo / Anthos uitgevers (L art du roman) - Kunneman, H. (2005). Voorbij het dikke-ik. Bouwstenen voor een kritisch humanisme. A dam: Uitgeverij SWP - Moïsi, D. (2009). De eeuw van de emoties. De vermiddenoostelijking van de wereld. In: De Groene Amsterdammer, 133(46), Ophelders, G. (2017). Bildung in al haar facetten: Culturele evolutie en samenwerking. ( 1/_attachments/hanovatie_nieuwsbrief_bildung_evolutie.pdf) - Pennac, D. (2009). Schoolpijn. A dam: J.M. Meulenhoff (Chagrin d école) - Redactie Onderwijsinnovatie. (2017). SCP kijkt naar In: Onderwijsinnovatie, 19(1), 5 - Redactie RTL Nieuws (2016) studenten opgeleid voor werk dat verdwijnt door robots. 12 september ( g.d. 18 maart 2017) - Sommers, S. (2012). Wij zijn onze omgeving. Hoe situaties ons gedrag beïnvloeden. A dam: Maven Publishing (Situations matter: Understanding how context transforms your world) - Thorpe, A. (2008). De wetten van het perspectief. A dam: Uitgeverij Podium (The Rules of Perspective) - Visser, E., de. & Weijer, B., van de. (2017). De zelfmeetman duikt op in de zorg. In: De Volkskrant, bijlage: Sir Edmund, 18 maart 2017, Wansink, H. (2017). De populistische revolutie. A dam: Uitgeverij Prometheus Hogeschool van Arnhem en Nijmegen 5

Leren voor Morgen, Leren voor Morgen, uitdagingen voor het onderwijs

Leren voor Morgen, Leren voor Morgen, uitdagingen voor het onderwijs Leren voor Morgen, Leren voor Morgen, uitdagingen voor het onderwijs uitdagingen vleren voor Morgen, uitdagingen voor het onderwijs leren Artikel in Meerprimair, themanummer digitalisering mei 2018 Het

Nadere informatie

Werkgevers Ondernemers. In gesprek over de inhoud van het onderwijs

Werkgevers Ondernemers. In gesprek over de inhoud van het onderwijs Werkgevers Ondernemers In gesprek over de inhoud van het onderwijs 1 Algemeen Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst. Deel gedachten,

Nadere informatie

Studenten lerarenopleiding. In gesprek over de inhoud van het onderwijs

Studenten lerarenopleiding. In gesprek over de inhoud van het onderwijs Studenten lerarenopleiding In gesprek over de inhoud van het onderwijs 1 Algemeen Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst. Deel

Nadere informatie

Bildung. Decanensymposium 20 september 2017 Daan Roovers

Bildung. Decanensymposium 20 september 2017 Daan Roovers Bildung Decanensymposium 20 september 2017 Daan Roovers Wie ben ik? Filosoof Programmamaker (Human: Filosofisch Kwintet; What s the Right Thing to Do?; Rode Hoed) Docent Publieksfilosofie UvA Voormalig

Nadere informatie

VOORWOORD. Beste onderwijscollega s,

VOORWOORD. Beste onderwijscollega s, VOORWOORD Leusden, 12 juli 2018 Beste onderwijscollega s, Het is dankzij 365 collega s die werken in, voor en buiten het onderwijs voor de vierde keer gelukt om met elkaar een uitgave samen te stellen

Nadere informatie

Opening Hogeschooljaar

Opening Hogeschooljaar Onderstaande tekst is ter gelegenheid van de opening van het hogeschooljaar 2016-2017 uitgesproken door prof. dr. Halleh Ghorashi, hoogleraar Diversiteit en Integratie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

Nadere informatie

Dwarsdwarsdwars hhhhhhhhhhhhhhh

Dwarsdwarsdwars hhhhhhhhhhhhhhh Dwarsdwarsdwars hhhhhhhhhhhhhhh De waarde van onderwijs oktober 2013 lllllllllllllll dwarsdwarsdwars Inleiding De tijd dat het onderwijs alleen maar gericht was op het overdragen van kennis en vaardigheden

Nadere informatie

Morele Ontwikkeling van Jongeren. Hanze Jeugdlezing 2012

Morele Ontwikkeling van Jongeren. Hanze Jeugdlezing 2012 Morele Ontwikkeling van Jongeren Hanze Jeugdlezing 2012 Wiel Veugelers Universiteit voor Humanistiek Universiteit van Amsterdam Opbouw verhaal Wat is morele ontwikkeling? Wat leert onderzoek over morele

Nadere informatie

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie:

Het Ontwikkelteam Digitale geletterdheid geeft de volgende omschrijving aan het begrip digitale technologie: BIJGESTELDE VISIE OP HET LEERGEBIED DIGITALE GELETTERDHEID Digitale geletterdheid is van belang voor leerlingen om toegang te krijgen tot informatie en om actief te kunnen deelnemen aan de hedendaagse

Nadere informatie

Onderwijskundige Visie

Onderwijskundige Visie Onderwijskundige Visie 1 Inleiding Missie Het kind Het kind staat voorop en dus centraal. Ieder kind is uniek en heeft talenten. Elk kind is bijzonder en elk kind mag er zijn. Kinderen zijn niet gelijk,

Nadere informatie

ROTTERDAM 28 MARCH 2017

ROTTERDAM 28 MARCH 2017 ROTTERDAM 28 MARCH 2017 KUNST IN DE CONTEXT VAN HET ONDERWIJS ONDERWIJS IN DE CONTEXT VAN DE KUNST Gert Biesta Brunel University London Universiteit voor Humanistiek NLA University College, Norway EEN

Nadere informatie

Als ik nadenk over de stad van de toekomst is er altijd één beeld dat het eerste in mij

Als ik nadenk over de stad van de toekomst is er altijd één beeld dat het eerste in mij Amsterdam 2040: Een visie in 5 stappen door Rieke Vos 1. Als ik nadenk over de stad van de toekomst is er altijd één beeld dat het eerste in mij opkomt. Dat is dit: New Babylon van Constant Nieuwenhuijs.

Nadere informatie

Is een klas een veilige omgeving?

Is een klas een veilige omgeving? Is een klas een veilige omgeving? De klas als een vreemde sociale structuur Binnen de discussie dat een school een sociaal veilige omgeving en klimaat voor leerlingen moet bieden, zouden we eerst de vraag

Nadere informatie

Ontdek jezelf. En je vak. Ik ben het ID

Ontdek jezelf. En je vak. Ik ben het ID Ontdek jezelf. En je vak. Ik ben het ID Ik geef betekenis aan onze missie Ik begeleid studenten naar de arbeidsmarkt, een vervolgopleiding en/of een actieve rol in de samenleving. En: ik zorg dat een student

Nadere informatie

Hartelijk welkom allemaal hier in het Memoriaal van de Vlaamse Ontvoogding en Vrede ter gelegenheid van onze nationale feestdag.

Hartelijk welkom allemaal hier in het Memoriaal van de Vlaamse Ontvoogding en Vrede ter gelegenheid van onze nationale feestdag. Dames en heren, Vlaamse vrienden, Hartelijk welkom allemaal hier in het Memoriaal van de Vlaamse Ontvoogding en Vrede ter gelegenheid van onze nationale feestdag. Zoals de naam het aangeeft, dient een

Nadere informatie

We zullen het zelf moeten doen

We zullen het zelf moeten doen We zullen het zelf moeten doen Amsterdam, april 2017 Beste Paul Verhaeghe, De drievuldigheid of triniteit die we van het Christendom kennen paste Freud op de mens toe door hem te begrijpen vanuit id, ego

Nadere informatie

Gelijke kansen met cultuur(onderwijs) Barend van Heusden Kunsten, Cultuur en Media Rotterdam, 2 november 2017

Gelijke kansen met cultuur(onderwijs) Barend van Heusden Kunsten, Cultuur en Media Rotterdam, 2 november 2017 Gelijke kansen met cultuur(onderwijs) Barend van Heusden Kunsten, Cultuur en Media Rotterdam, 2 november 2017 11/6/2017 2 1. Cultuur 2. Cultuuronderwijs 3. Gelijke kansen 4. Doorlopende leerlijn 6-11-2017

Nadere informatie

STAND VAN EDUCATIEF NEDERLAND

STAND VAN EDUCATIEF NEDERLAND STAND VAN EDUCATIEF NEDERLAND Onderwijsraad TRNDR-resultaten Hilversum, 20 februari 2019 1 TRNDR-RESULTATEN (14-12-2018 T/M 15-02-2019) 2 1. TOP 10 TRENDS Onderwijsraad - TRNDR resultaten 3 TOP 10 TRENDS

Nadere informatie

6. Voorbij het multiculturalisme: kritiek op de democratie Dictatuur van het proletariaat Afsluitend 135.

6. Voorbij het multiculturalisme: kritiek op de democratie Dictatuur van het proletariaat Afsluitend 135. Inhoud Inleiding 7 Gundula Ludwig Judith Butler en Queer Politics 13 1. Inleiding 15 2. Een ethisch imperatief: biografische schets 18 3. De constructie van het geslacht 23 4. Heteroseksuele matrix en

Nadere informatie

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale

Nadere informatie

Identiteitsdocument van Jenaplanschool de Sterrenwachter

Identiteitsdocument van Jenaplanschool de Sterrenwachter Identiteitsdocument van Jenaplanschool de Sterrenwachter Onze ideologie We zien iedereen als uniek en waardevol. Ieder kind heeft talenten en samen gaan we die ontdekken en ontwikkelen. Hierdoor kunnen

Nadere informatie

Inge Test 07.05.2014

Inge Test 07.05.2014 Inge Test 07.05.2014 Inge Test / 07.05.2014 / Bemiddelbaarheid 2 Bemiddelbaarheidsscan Je hebt een scan gemaakt die in kaart brengt wat je kans op werk vergroot of verkleint. Verbeter je startpositie bij

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Analyse maatschappelijk vraagstuk: seksualisering van de maatschappij 38 maximumscore 3 Voorbeeld op basis van kenmerk 1 (sociaal probleem): 1 Veel mensen vinden het onwenselijk dat bijvoorbeeld tienermeisjes

Nadere informatie

Examen VWO. Maatschappijleer (nieuwe stijl en oude stijl)

Examen VWO. Maatschappijleer (nieuwe stijl en oude stijl) Maatschappijleer (nieuwe stijl en oude stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 18 juni 9.00 12.00 uur 20 03 Voor dit examen zijn maximaal 93 punten te

Nadere informatie

VRAGEN OVER HET ARTKEL HET MULTICULTURELE DRAMA

VRAGEN OVER HET ARTKEL HET MULTICULTURELE DRAMA Vak Maatschappijleer Thema de multiculturele samenleving Datum december 2013 Onderwerp Socialisatie en cultuur VRAGEN OVER HET ARTKEL HET MULTICULTURELE DRAMA Het multiculturele drama 1. a. Wat wordt bedoeld

Nadere informatie

Participatiewet Veense put

Participatiewet Veense put 2015 Participatiewet Veense put ESSAY LOTTE VERSTRATEN 2088897 48BSK1A AVANS HOGESCHOOL s-hertogenbosch Inleiding Dit essay is geschreven over de problematiek op de politieke agenda in de gemeente Aalburg.

Nadere informatie

In gesprek over de inhoud van het onderwijs van de toekomst

In gesprek over de inhoud van het onderwijs van de toekomst In gesprek over de inhoud van het onderwijs van de toekomst Leraar Schoolleider Bestuurder Doe mee en praat mee! Antwoord of reactie op deze vraag? Dé landelijke dialoog over ons onderwijs en de toekomst.

Nadere informatie

Verantwoordelijkheid dragen gaat niet om macht, zei Lubbers, of om het vermogen om belangrijke zaken te regelen of iets af te dwingen.

Verantwoordelijkheid dragen gaat niet om macht, zei Lubbers, of om het vermogen om belangrijke zaken te regelen of iets af te dwingen. Speech Sybrand Buma Symposium 'Lubbers' duurzame nalatenschap 22 mei 2018 Geloven is verantwoordelijkheid dragen. Die woorden sprak Ruud Lubbers in 1974 in een preek in de parochiekerk van Berg en Dal.

Nadere informatie

Vrijheid van de een is voorwaarde voor die van de ander

Vrijheid van de een is voorwaarde voor die van de ander Vrijheid van de een is voorwaarde voor die van de ander Amsterdam, juni 2017 Beste Axel Honneth, Iedere keer als ik in Duitsland ben zoek ik een Duits boek op. Ik ben opgegroeid met de Duitse cultuur en

Nadere informatie

PvdA Duiven - Samen Vooruit!

PvdA Duiven - Samen Vooruit! VERKIEZINGSPROGRAMMA PVDA DUIVEN 2018 PvdA Duiven - Samen Vooruit! Voor u ligt het verkiezingsprogramma van de PvdA Duiven voor de verkiezingen van 21 maart 2018. Voor ons is dit de basis om verder te

Nadere informatie

WERKPLEZIER DOOR LEEFPLEZIER

WERKPLEZIER DOOR LEEFPLEZIER 1 2 3 Thema 3 WERKPLEZIER DOOR LEEFPLEZIER Module Werkplezier Wat is werkplezier. Factoren die werkplezier beïnvloeden. Werkplezier behouden en vergroten. Inleiding 1 Als medewerkers kunnen inspelen op

Nadere informatie

PvdA Duiven - Samen Vooruit!

PvdA Duiven - Samen Vooruit! v 1 PvdA Duiven - Samen Vooruit! Voor u ligt het verkiezingsprogramma van de PvdA Duiven voor de verkiezingen van 21 maart 2018. Voor ons is dit de basis om verder te werken aan concrete plannen om samen

Nadere informatie

Vier aanvullende notities aangeboden m.b.t. beeldgeletterdheid

Vier aanvullende notities aangeboden m.b.t. beeldgeletterdheid Vier aanvullende notities aangeboden m.b.t. beeldgeletterdheid...... Op 5 juli 2018 stuurden EYE Filmmuseum, Beeld en Geluid en Mediawijzer.net een extra feedbackbrief naar het ontwikkelteam Digitale geletterdheid.

Nadere informatie

samen sterker Samenvatting verkiezingsprogramma Samen sterker - kansen voor iedereen

samen sterker Samenvatting verkiezingsprogramma Samen sterker - kansen voor iedereen samen sterker Samenvatting verkiezingsprogramma Samen sterker - kansen voor iedereen Voorwoord Alexander Pechtold 1 Het gaat goed met Nederland. In ons land wonen de gelukkigste, gezondste en best opgeleide

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo 2010 - II

Eindexamen filosofie vwo 2010 - II Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien

Nadere informatie

'Links is niet links meer'

'Links is niet links meer' Jaargang 7, nummer 76, 26 juni 2017 'Links is niet links meer' Caspar van den Berg over politieke scheidslijnen De oude klassieke tegenstelling tussen progressief en conservatief is tot op de draad versleten.

Nadere informatie

Maatschappijwetenschappen

Maatschappijwetenschappen Maatschappijwetenschappen Wat is MAW? Verschil Maatschappijleer en MAW Maatschappijleer Verplicht 1 jaar Combinatiecijfer Maatschappijwetenschappen Keuzevak vwo 4, 5 en 6 SE en CE Doel: burgerschapsvorming

Nadere informatie

Programma. Tussen bedoelde insluiting en onbedoelde uitsluiting. Een capability evaluatiekader voor sociale interventies

Programma. Tussen bedoelde insluiting en onbedoelde uitsluiting. Een capability evaluatiekader voor sociale interventies Tussen bedoelde insluiting en onbedoelde uitsluiting Een capability evaluatiekader voor sociale interventies Erik Jansen, erik.jansen@han.nl Werkplaats Sociaal Domein Nijmegen Annica Brummel, a.brummel@tandemwelzijn.nl

Nadere informatie

Aanpak van stress op wijkniveau Verbinden armoede en gezondheid. Lydia Sterrenberg, Platform31, Monique Schrijver, FNO, Carin Cuijpers, Geluk BV

Aanpak van stress op wijkniveau Verbinden armoede en gezondheid. Lydia Sterrenberg, Platform31, Monique Schrijver, FNO, Carin Cuijpers, Geluk BV Aanpak van stress op wijkniveau Verbinden armoede en gezondheid Lydia Sterrenberg, Platform31, Monique Schrijver, FNO, Carin Cuijpers, Geluk BV Stress in de (aandachts)wijk - Welkom en inleiding, Lydia

Nadere informatie

Maatschappelijke vorming

Maatschappelijke vorming toelichting Hoe kan de school de leerling helpen om zich te ontwikkelen tot een actieve, verantwoordelijke en sociale burger? Een belangrijke taak van de school is om leerlingen voor te bereiden op hun

Nadere informatie

MUSLINKED BRINGING TALENTS TOGETHER

MUSLINKED BRINGING TALENTS TOGETHER MUSLINKED BRINGING TALENTS TOGETHER 1 CULTUUR EN LITERATUUR ZIJN ALTIJD EEN AFSPIEGELING VAN DE SAMENLEVING GEWEEST. De samenleving was altijd al afgespiegeld in de kunst en literatuur. Zoals hendrik conscience

Nadere informatie

INFORMATIE LIFELONG OVER SOEVEREINITEIT. +31 (0) Wil je met respect behandeld worden en anderen met respect behandelen?

INFORMATIE LIFELONG OVER SOEVEREINITEIT. +31 (0) Wil je met respect behandeld worden en anderen met respect behandelen? LIFELONG INFORMATIE Wil je met respect behandeld worden en anderen met respect behandelen? Wil je je optimaal comfortabel voelen in het bijzijn van anderen? OVER Dan is het essentieel om je bewustzijn

Nadere informatie

RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN

RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN Wim Weymans RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN Filosofische perspectieven Recht en samenleving anders bekeken Filosofische perspectieven Wim Weymans Acco Leuven / Den Haag Verantwoording 13 Inleiding 17

Nadere informatie

George Möller 29 september 2015

George Möller 29 september 2015 George Möller 29 september 2015 Waar komt moraliteit vandaan Wat is ethiek GEDRAG EN ETHIEK OGENSCHIJNLIJK NIET LOGISCH GEDRAG Wat heeft een Afrikaanse witkapbijeneter te maken met ethiek en de rol van

Nadere informatie

Assistent en maatschappij

Assistent en maatschappij Assistent en maatschappij Assistent en maatschappij Burgerschap voor AG B. van Abshoven W. van Grootheest T. Verhoeven Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer

Nadere informatie

Augustus/september 2014 : Nieuwsbrief van Galerie Alkmaar / EJ Vaandering

Augustus/september 2014 : Nieuwsbrief van Galerie Alkmaar / EJ Vaandering Augustus/september 2014 : Nieuwsbrief van Galerie Alkmaar / EJ Vaandering Beste vrienden, klanten en bezoekers van onze Galerie en volgers van mijn werk. Hierbij stuur ik u een nieuwe nieuwsbrief met een

Nadere informatie

DOE MEE! - LESBRIEF VOOR DOCENTEN - Het is tijd voor een nieuwe vorm van herdenken.

DOE MEE! - LESBRIEF VOOR DOCENTEN - Het is tijd voor een nieuwe vorm van herdenken. DOE MEE! - LESBRIEF VOOR DOCENTEN - Het is tijd voor een nieuwe vorm van herdenken. DE NATIONALE JONGERENHERDENKING Op 4 mei herdenken we in aanwezigheid van het koningshuis, politici en vertegenwoordigers

Nadere informatie

DAGORDER. Twee mensen die de afgelopen jaren zo hebben gevochten voor Defensie, voor onze krijgsmacht.

DAGORDER. Twee mensen die de afgelopen jaren zo hebben gevochten voor Defensie, voor onze krijgsmacht. DAGORDER Collega s, Minister Hennis en generaal Middendorp zijn dinsdagavond afgetreden. Twee mensen die de afgelopen jaren zo hebben gevochten voor Defensie, voor onze krijgsmacht. En nu zijn ze op deze

Nadere informatie

Handreiking voor het organiseren van campagneactiviteiten

Handreiking voor het organiseren van campagneactiviteiten MEEDOEN AAN DE CAMPAGNE Handreiking voor het organiseren van campagneactiviteiten Politieke partijen voeren verkiezingscampagnes om aandacht te krijgen voor hun standpunten. Organisaties in het sociaal

Nadere informatie

Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl)

Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 19 mei 9.00 12.00 uur 20 03 Voor dit examen zijn

Nadere informatie

5 Politieke opvattingen

5 Politieke opvattingen 5 Politieke opvattingen Henk van der Kolk In dit hoofdstuk laten we zien: Over de taken die het gemeentebestuur zou moeten uitvoeren bestaan sterke meningsverschillen. Vooral over de opvang van asielzoekers

Nadere informatie

Voor de Raad van State als adviseur en bestuursrechter is het van. belang zicht te hebben op wat er leeft in de werelden van recht,

Voor de Raad van State als adviseur en bestuursrechter is het van. belang zicht te hebben op wat er leeft in de werelden van recht, Inleiding Vice-President Raad van State tijdens de bijeenkomst van een delegatie van de Raad met de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling donderdag 12 februari 2009 Dames en heren, Voor de Raad van State

Nadere informatie

Introductie. 1. Uw persoonlijke situatie. Voorbeeldvragenlijst COB-kwartaalenquête 2011

Introductie. 1. Uw persoonlijke situatie. Voorbeeldvragenlijst COB-kwartaalenquête 2011 Introductie Dit onderzoek vindt plaats in opdracht van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Met de resultaten wil het bureau het kabinet en de politiek in het algemeen informeren over zorgen en wensen

Nadere informatie

obs Jaarfke Torum 15 9679 CL Scheemda Postbus 60 9679 ZH Scheemda 0597 592524 jaarfke@planet.nl

obs Jaarfke Torum 15 9679 CL Scheemda Postbus 60 9679 ZH Scheemda 0597 592524 jaarfke@planet.nl obs Jaarfke Torum 15 9679 CL Scheemda Postbus 60 9679 ZH Scheemda 0597 592524 jaarfke@planet.nl 1 Actief burgerschap en sociale integratie: Door de toenemende individualisering in onze samenleving is goed

Nadere informatie

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het

Nadere informatie

Een paar maanden geleden installeerde ik een burgemeester. Dat doe ik wel vaker, maar dit was echt een burgemeester 2.0.

Een paar maanden geleden installeerde ik een burgemeester. Dat doe ik wel vaker, maar dit was echt een burgemeester 2.0. Welkomstwoord Commissaris van de Koningin drs. Ank Bijleveld-Schouten bij de Dag van de ambtenaar 2.0 op 6 februari 2013 te Zwolle. Een paar maanden geleden installeerde ik een burgemeester. Dat doe ik

Nadere informatie

G e m e e n t e D e v e n t e r O k t o b e r BURGEMEESTERSPEILING EINDRAPPORTAGE

G e m e e n t e D e v e n t e r O k t o b e r BURGEMEESTERSPEILING EINDRAPPORTAGE G e m e e n t e D e v e n t e r O k t o b e r 2 0 1 8 BURGEMEESTERSPEILING EINDRAPPORTAGE INLEIDING & METHODE De gemeente Deventer is op zoek naar een nieuwe burgemeester. Wat voor kwaliteiten en eigenschappen

Nadere informatie

In welke mate kunt u zich vinden in het benoemen van vrijheid, gelijkheid/gelijkwaardigheid en solidariteit als basiswaarden voor

In welke mate kunt u zich vinden in het benoemen van vrijheid, gelijkheid/gelijkwaardigheid en solidariteit als basiswaarden voor Ontwikkelteam Burgerschap Ronde Derde ronde () REFERENTIE BU000880 Naam Coen Gelinck Organisatie Nederlandse Vereniging van Leraren Maatschappijleer (NVLM) E-mailadres coengelinck@nvlm.nl Namens wie geeft

Nadere informatie

Het Mirakel dat Jij Bent

Het Mirakel dat Jij Bent Het Mirakel dat Jij Bent Vervul jouw potentieel (Deel I van III) Struinend door het gras Kijkend naar de horizon Genietend van Alles dat IS Jouw weg... Schrijver: A.M.I. van der Kwast Coverontwerp: in

Nadere informatie

Onderwijs met een hart. Strategische agenda

Onderwijs met een hart. Strategische agenda Onderwijs met een hart Strategische agenda 2014-2018 1 Strategische agenda 2014-2018 Inhoud Onze missie 4 Onze kernwaarden 5 Onze identiteit 5 Maatschappelijke ontwikkelingen 6 Professionalisering 6 Passend

Nadere informatie

De morele intuïtie van kinderen

De morele intuïtie van kinderen De morele intuïtie van kinderen Respect en verantwoordelijkheid, vrijheid en geweten Tom Kroon Eerder publiceerde Tom Kroon de theoretische toelichting bij een methode morele vorming en een brochure voor

Nadere informatie

Hoe hieraan exact wordt vormgegeven binnen onze school, wordt duidelijk in dit document.

Hoe hieraan exact wordt vormgegeven binnen onze school, wordt duidelijk in dit document. SOCIALE COHESIE EN BURGERSCHAP Inleiding Een school maakt deel uit van de maatschappij en bouwt mee aan de vorming van jonge burgers. Een groot deel van de dag, brengen jongeren door op school. Zij krijgen

Nadere informatie

technisch verslag literatuur

technisch verslag literatuur technisch verslag literatuur naam klas naam auteur pseudoniem? biografische gegevens boek geschreven in welk jaar? eerste uitgave: uitgever, jaar deze publicatie: uitgever, jaar aantal pagina's Heeft het

Nadere informatie

Handreiking 1 Leren van klachten en praktijk

Handreiking 1 Leren van klachten en praktijk Handreiking 1 Leren van klachten en praktijk Onnodige en dysfunctionele bureaucratie voorkomen in passend onderwijs Handreiking 1: Leren van klachten en praktijk z n minst een verschil van mening. Dat

Nadere informatie

E E N É C H T G E L U K K I G

E E N É C H T G E L U K K I G E E N É C H T G E L U K K I G 2019 W E R K B O E K Miriam Jager www.geluksjager.nl INLEIDING Werkboek geluk Ian Schneider on Unsplash MIRIAM JAGER Je kunt niet beïnvloeden wat je in je leven meemaakt maar

Nadere informatie

Inhoud. De zin van dit lexicon 7 LEMMA S. Aandacht 11. Aanvaarding 15. Afstand nemen 19. Alternatieve geneeswijzen 23. Bezoek 29.

Inhoud. De zin van dit lexicon 7 LEMMA S. Aandacht 11. Aanvaarding 15. Afstand nemen 19. Alternatieve geneeswijzen 23. Bezoek 29. Inhoud De zin van dit lexicon 7 LEMMA S Aandacht 11 Aanvaarding 15 Afstand nemen 19 Alternatieve geneeswijzen 23 Bezoek 29 Borstprothese 31 Chemotherapie 35 Controle 39 Dood 43 Eindigheid 47 Euthanasie

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010 Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010 Dames en heren, [Inleiding] In de zomer van 1946 voer een schip van Thailand naar Nederland. Een kleine Nederlandse

Nadere informatie

NETWERKEN VAN BETEKENIS

NETWERKEN VAN BETEKENIS NETWERKEN VAN BETEKENIS Dick Rijken De Haagse Hogeschool (lector): g.d.rijken@hhs.nl STEIM (dir): dick@steim.nl Academie Minerva Groningen (visiting researcher) Design Academy Eindhoven (RvT) 0652 451995

Nadere informatie

Recensie: Henk Sissing (red.) - 3000 jaar denkers over onderwijs #3000doo

Recensie: Henk Sissing (red.) - 3000 jaar denkers over onderwijs #3000doo Recensie: Henk Sissing (red.) - 3000 jaar denkers over onderwijs #3000doo Op verzoek van onderwijsfilosofie.nl schreef Henk Ter Haar, leraar Nederlands op de Guido de Brès scholengemeenschap, de onderstaande

Nadere informatie

Onderwijs met een hart. 1 Strategische agenda strategie agenda

Onderwijs met een hart. 1 Strategische agenda strategie agenda Onderwijs met een hart Strategische agenda 2014-2018 1 Strategische agenda 2014-2018 strategie agenda 2014-2018 1 17-07-2014 13:31:06 Onderwijs met een hart In deze brochure presenteren wij als Onderwijsgroep

Nadere informatie

SOCIAAL-EMOTIONEEL LEREN EN NIEUWKOMERS

SOCIAAL-EMOTIONEEL LEREN EN NIEUWKOMERS DE AGORA -onderwijsplein- SOCIAAL-EMOTIONEEL LEREN EN NIEUWKOMERS Workshop Ria Goedhart 2017 Programma 1. Wat is sociaal-emotioneel leren? 2. Hoe gewoon is sociaal-emotioneel leren voor nieuwkomers? 3.

Nadere informatie

omgeving wereld regie vanuit de jongere Jongeren leren organiseren

omgeving wereld regie vanuit de jongere Jongeren leren organiseren Jongeren leren organiseren Hoe kunnen jongeren regie hebben over eigen handelen en toch in verbinding zijn met alles om hen heen? Hoe verstaan jongeren de kunst om te bouwen aan netwerken, om een positie

Nadere informatie

Opgave 1 Jeugdwerkloosheid in Europa

Opgave 1 Jeugdwerkloosheid in Europa Opgave 1 Jeugdwerkloosheid in Europa 1 maximumscore 4 Het verrichten van flexibele arbeid kan een voorbeeld zijn van positieverwerving als de eigen keuze van de jongeren uitgaat naar flexibele arbeid in

Nadere informatie

De schaduwzijde van de spotlights

De schaduwzijde van de spotlights De schaduwzijde van de spotlights Deze lesbundel hoort bij de training Omgaan met agressie in het politieke ambt, van het Periklesinstituut. Eerste druk, mei 2015 Aan de totstandkoming van deze uitgave

Nadere informatie

Visual Storytelling Analyse van een Infographic. Het Frisia-Nederland conflict

Visual Storytelling Analyse van een Infographic. Het Frisia-Nederland conflict Visual Storytelling Analyse van een Infographic Het Frisia-Nederland conflict Student: Yannick van Hierden Id-code : 1609791 E-mail : Yannickvanhierden@student.hu.nl Docent: Gerard Smit Minor: Editorial

Nadere informatie

Sterven hoort bij het leven, maar

Sterven hoort bij het leven, maar Sterven hoort bij het leven, maar Sterven hoort bij het leven, maar... Ervaar je persoonlijk de ruimte om na te denken over je levenseinde en neem je die ook?... Is er ruimte voor een eigen invulling van

Nadere informatie

Connecting People? Communicatietechnologie: vloek of zegen? Congres Coalitie Erbij. een wondermiddel tegen eenzaamheid?

Connecting People? Communicatietechnologie: vloek of zegen? Congres Coalitie Erbij. een wondermiddel tegen eenzaamheid? Connecting People? Communicatietechnologie: vloek of zegen? Congres Coalitie Erbij Communicatietechnologie: een wondermiddel tegen eenzaamheid? Prof. dr Eugène Loos Universiteit van Amsterdam Een technologie-pessimist

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Niemand kan er om heen in deze dagen: het is verkiezingstijd. Woensdag stemmen we voor een nieuwe Tweede Kamer. En we worden overspoeld door debatten,

Nadere informatie

Doelen KENNEN & KUNNEN LEERLIJN OVERLADENHEID EIGEN RUIMTE BALANS

Doelen KENNEN & KUNNEN LEERLIJN OVERLADENHEID EIGEN RUIMTE BALANS Doelen KENNEN & KUNNEN SAMENHANG DOORLOPENDE LEERLIJN OVERLADENHEID EIGEN RUIMTE BALANS Leergebieden Ontwikkelteam 125 18 9 ONTWIKKELTEAMS 84 ONTWIKKELSCHOLEN Geven input en feedback op tussenopbrengsten

Nadere informatie

filosofie havo 2018-II

filosofie havo 2018-II Opgave 2 Gevoelswerk 9 maximumscore 2 een uitleg dat Tessa s twijfel toont dat ze zich kritisch tot zichzelf kan verhouden, waarin volgens Korsgaard de waarde van authenticiteit ligt 1 een weergave van

Nadere informatie

Pasen in het Kruispunt paasmorgen 21 april Lezing OT. Lied. Lezing Epistel. Rejoice zingt. Lezing Evangelie. Rejoice zingt.

Pasen in het Kruispunt paasmorgen 21 april Lezing OT. Lied. Lezing Epistel. Rejoice zingt. Lezing Evangelie. Rejoice zingt. Pasen in het Kruispunt paasmorgen 21 april 2019 Lezing OT Jesaja 51, 9-11 Lied Liedboek 608 De steppe zal bloeien... Lezing Epistel Kolossenzen 3, 1-4 Rejoice zingt Jezus Christus is verrezen Lezing Evangelie

Nadere informatie

filosofie havo 2015-I

filosofie havo 2015-I Opgave 3 Wat is de Wat 11 maximumscore 1 Een goed antwoord bevat het volgende element: een uitleg dat Eggers zich met morele vraagstukken bezighoudt: hij vraagt zich af wat hij zelf vanuit zijn eigen normen

Nadere informatie

WAARDEGOED. betekenisvol leren en werken WIE? WAT? WAARDE! Methode voor waardengericht leren in bestaande lessen. HANDLEIDING voor docenten

WAARDEGOED. betekenisvol leren en werken WIE? WAT? WAARDE! Methode voor waardengericht leren in bestaande lessen. HANDLEIDING voor docenten WAARDEGOED betekenisvol leren en werken WIE? WAT? WAARDE! Methode voor waardengericht leren in bestaande lessen. HANDLEIDING voor docenten 1 HET DOEL VAN ONDERWIJS Jongeren kennis en vaardigheden aanreiken

Nadere informatie

Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief

Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief - Het christelijke belemmert de politiek niet, maar maakt haar juist mogelijk en waardevol - Pieter Jan Dijkman Vereniging voor Wijsbegeerte

Nadere informatie

Sterven hoort bij het leven, maar

Sterven hoort bij het leven, maar Sterven hoort bij het leven, maar Sterven hoort bij het leven, maar... Ervaar je persoonlijk de ruimte om na te denken over je levenseinde en neem je die ook?... Is er ruimte voor een eigen invulling van

Nadere informatie

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst)

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Kerndoelen 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een

Nadere informatie

Futurist Gerd Leonhard over technologie en de mensheid

Futurist Gerd Leonhard over technologie en de mensheid Futurist Gerd Leonhard over technologie en de mensheid Terwijl de titel van zijn nieuwste boek Technology vs. Humanity een strijd tussen mens en robot doet verwachten, is futurist Gerd Leonhards visie

Nadere informatie

Pijnpunten PBS. W i n d e s h e i m z e t k e n n i s i n w e r k i n g

Pijnpunten PBS. W i n d e s h e i m z e t k e n n i s i n w e r k i n g Pijnpunten PBS Programma Welkom en voorstellen Pijnpunten SWPBS - Pijnpunten kort toelichten - World café: pijnpunten verkennen - Plenair inventariseren Wettelijk kader SWPBS Pedagogische kwaliteit van

Nadere informatie

Meertaligheid in een monoculturele schoolcontext Oprit 14 naar een schooltraject zonder snelheidsbeperkingen

Meertaligheid in een monoculturele schoolcontext Oprit 14 naar een schooltraject zonder snelheidsbeperkingen Meertaligheid in een monoculturele schoolcontext Oprit 14 naar een schooltraject zonder snelheidsbeperkingen Loes Vandenbroucke & Noël Clycq Oprit 14 onderzoek Doel: Verklaren van (problematische) schoolloopbanen

Nadere informatie

Ethische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.

Ethische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen. Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid

Nadere informatie

HET CONCEPT WAT JE SCHRIJFT BEN JE ZELF

HET CONCEPT WAT JE SCHRIJFT BEN JE ZELF HET CONCEPT WAT JE SCHRIJFT BEN JE ZELF Inleiding Het boek Wat je schrijft ben je zelf (WJSBJZ) is een werkboek. Het bestaat uit 33 levensvragen met bijbehorende opdracht. Bij elke vraag is er schrijfruimte

Nadere informatie

Verklarende woordenlijst

Verklarende woordenlijst Bijlage 4 Verklarende woordenlijst Ambtenaar persoon die een baan heeft bij de overheid Amendement de Tweede Kamer wil iets aan een voorstel voor een wet veranderen B en W de burgemeester en de wethouders

Nadere informatie

2. Initiatief tot telefonisch contact met ouders komt vanuit de school

2. Initiatief tot telefonisch contact met ouders komt vanuit de school Openbare basisschool De Peperklip, Schiedam pagina 1 Openbare Basisschool De Peperklip: bewuste keuzes in samenwerking met ouders Openbare Basisschool De Peperklip (Schiedam) wil een klimaat creëren waar

Nadere informatie

Zelfbeeld. Voortgezet onderwijs

Zelfbeeld. Voortgezet onderwijs Voortgezet onderwijs 2 Wereldwijd bestuderen wetenschappers hoe mensen over zichzelf nadenken. Dat gebeurt ook bij de Universiteit Leiden: daar doen wetenschappers bij het Brain & Development Onderzoekscentrum

Nadere informatie

JOURNALISTIEK IN DE KLAS SAMENHANG B INNEN HET SCHOOLVAK NEDERLANDS. Wouter de Vries Gomarus College Groningen

JOURNALISTIEK IN DE KLAS SAMENHANG B INNEN HET SCHOOLVAK NEDERLANDS. Wouter de Vries Gomarus College Groningen JOURNALISTIEK IN DE KLAS SAMENHANG B INNEN HET SCHOOLVAK NEDERLANDS Wouter de Vries Gomarus College Groningen w.de.vries@gomaruscollege.nl QUESTIONNAIRE Je moet eerst jezelf kennen voordat je anderen kunt

Nadere informatie

Lore Vandromme 1 BASWC Katho Kortrijk

Lore Vandromme 1 BASWC Katho Kortrijk Lore Vandromme 1 BASWC Katho Kortrijk Schrijfster Lucy Kortram Paramaribo, hoofdstad van Suriname Studeerde sociologie Schrijft gedichten en toneelstukken Actief op het gebied van de bevrijding van de

Nadere informatie

'We stevenen rustig en al stuntelend af op een recessie'

'We stevenen rustig en al stuntelend af op een recessie' 'We stevenen rustig en al stuntelend af op een recessie' Op de website van Business Insider UK las ik op 13 juli een artikel van Lianna Brinded waarin ze beweert dat een nieuwe recessie onontkoombaar lijkt

Nadere informatie

Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs!

Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs! Wendbaar en waarde(n)vol onderwijs! In ons onderwijs staat de mens centraal, of het nu gaat om studenten of medewerkers, om ouders of werknemers uit het bedrijfsleven, jongeren of volwassenen. Wij zijn

Nadere informatie

onderwijsgroep noord identiteitsbewijs

onderwijsgroep noord identiteitsbewijs onderwijsgroep noord identiteitsbewijs 'Zijn wie je bent. Dat is geluk.' Erasmus 4 Onderwijs draait om mensen Als we met elkaar in het onderwijs iets willen bereiken, dan draait alles om passie, energie

Nadere informatie