De laatste jaren kom je op TV en in de
|
|
- Elias van Dongen
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De laatste jaren kom je op TV en in de bioscoop steeds meer science-fiction tegen, d.w.z. films en series die gebaseerd zijn op wetenschap en techniek die nu nog niet bestaat. De bekendste voorbeelden zijn natuurlijk Star Trek, Star Wars en Back to the future, waarin gereisd wordt door ruimte, tijd of allebei. Jullie weten natuurlijk allemaal wei dat wat je in die filmen TV-series ziet in het echt niet mogelijk is. Tenminste, n6g niet. De meeste dingen die je ziet, zijn namelijk niet zomaar fantasie: wetenschappers hebben.er heel goed over nagedacht of het in de toekomst misschien wei mogelijk zal zijn. Vooral bij Star Trek wordt daar enorm goed op gelet. In dit artikel ga ik proberen uit te leggen wat er bij al deze series nu precies 'science' (wetenschap) en wat er 'fiction' (fantasie) is. Vervoer in de ruimte De makkelijkste manier om je in de ruimte te verplaatsen is met behulp van voortstuwing. De bekende natuurkundige Isaac Newton ( ) was de eerste die dit onder woorden bracht. "Aetie = reaetie" zei hij: nen maken. Diezelfde Isaac Newton namelijk dat als je kracht zet, het van je m (hoe zwaar je bent) afhangt hoeveel snelheid kunt bereiken. Dus als je een zwaar ru schip bouwt, moet je heel veel kracht zetten net zo hard vooruit te komen! En zoveel kunnen die 'deeltjesschieters' nu nog niet I reno Er is een heel groot probleem bij deze van bewegen in de ruimte. Ais een \/r\'''\n.,'... met een bepaalde snelheid beweegt, heeft een hoeveelheid bewegingsenergie. Op niks mis mee, maar Albert Einstein on dat deze energie ervoor zorgt dat het voo zwaarder wordt! Jullie kennen vast wei de mule E = me? E staat voor de beweginnc::t>n,,,,,,, [::V'1(2 \J~jhJ4{r/ (tea) OUI rse steen) "Actie= reactie" zeihij de formule E=mc2 van Ein-stein als je een voorwerp een duw geeft, duwt het voorwerp net zo hard terug. Dit merk je bijvoorbeeld als je vanuit een bootje de kant op probeert te springen. Jij gaat vooruit, maar tegelijkertijd gaat het bootje achteruit! De raketten van tegenwoordig gebruiken brandstof om vooruit te komen. De hete gassen die omlaag spuiten bij de verbranding van de brandstof zorgen voor de kracht omhoog. Je kunt ook elektrisch geladen deeltjes met hoge snelheid naar achteren schieten, dan ga je ook vooruit. Het nadeel hiervan is dat je ruimtescheepje heel erg licht moet zijn om veel snelheid te kun- gie, m voor de massatoename van het voorwerp en c voor de snelheid van het licht, bijna kilometer per seconde. Bij lage snejheden is de bewegingsenergie niet zo hoag,. dus merk je er niets van dat het voorwe zwaarder is. Maar als je in de buurt van de lichtsnelheid komt, ga je het wei degelijk merken. En hoe zwaarder een voorwerp is, hcmij meer kracht je moet zetten om het meer snejheid te geven. Zoveel kracht zelfs, dat je niet sneller kunt dan het licht, omdat je dan oneindig veel energie nodig hebt. Dat schiet natuurlijk niet op: zo kom je nooit bij een andere ster! Bij Star Trek hebben ze daar een oplossin voor, de zogeheten warp-motor. Warp is Engels voor kromming en dat is precies waf deze motor doet: hij 'kromt' de ruimte, vouwt de ruimte op, als het ware, zodat het ruimtesch' een kortere afstand hoeft te overbruggen_ UniVersum 3_1nn(~-""
2 ~ ~ ==~ ~ het principe van 'warpen' Vergelijk de ruimte maar met een elastiekje: als je hem heel ver uitrekt, moet je een hele lange afstand overbruggen om van de ene kant naar de andere te komen. Ais je de uiteindes dichter bij elkaar brengt (dus het elastiekje minder strak spant), wordt de afstand korter. Over dit idee is goed nagedacht, er zijn zelfs hele motorontwerpen gemaakt. Volgens de makers van Star Trek zou je met deze motoren wei 2000 keer zo snel kunnen reizen als het licht! Toch jammer dat we ze nog niet kunnen bouwen... In Star Wars pakken ze het ietsje anders aan. Daar maken ze gebruik van de hyperspace, vrij vertaald 'superruimte'. De afstanden in deze hyperspace zijn korter dan in gewone ruimte, en daaram beweegt een ruimteschip daarin sneller. Dit kun je vergelijken met een berg waar je 6f overheen (gewone ruimte) 6f met een tunnel doorheen (hyperspace) kunt rijden. In tegenstelling tot Star Trek is er bij Star Wars niet zoveel bekend over hoe deze motoren met hyperspace-aandrijving zouden moeten werken, maar het idee is leuk. Wat je ook wei eens ziet zijn de zogenaamde wormgaten. Dit zijn een soort tunnels tussen het ene punt/moment in de ruimte/tijd (de tijd is de vierde dimensie, vandaar dat we over ruimte (eerste drie dimensies) en tijd spreken) en het andere. Als een ruimteschip door zo'n tunnel gaat, komt het op een andere plek of in een andere tijd uit. Het leuke van deze wormgaten is, dat ze bijna zeker kunnen Zozieteen wormgateruit bestaan! Volgens Einsteins algemene relativiteitstheorie zijn tijd en ruimte eigenlijk een ding, ruimtetijd, en is de zwaartekracht eigenlijk een kromming van de ruimtetijd, waardoor manen, planeten en zelfs licht worden afgebogen rond grate objecten zoals sterren. Het moet mogelijk zijn om de ruim.1-.l.---!---"1 tetijd z6 te krommen, dat er een tunnel ontstaat die twee punten met _-1 elkaar verbindt. Op die manier zou je niet aileen sneller dan het licht, maar ook in de tijd kunnen reizen! Het bekendste wormgat (in het Engels: wormhole) dat we kennen is natuurlijk dat uit "Star Trek: Deep Space Nine", waarmee ruimtesche-.:-----j pen naar de andere kant van ons Melkwegstelsel heen en weer gaan. En ook in de serie "Babylon 5" komen we wormgaten tegen. (In UV-1 van dit jaar is ook al een en ander geschreven over wormgaten.) Stroomvoorziening Het zal waarschijnlijk veel energie kosten om de ruimte te kunnen 'krammen'. Daarom zijn de ruimteschepen in Star Trek uitgerust met een materie/anti-materie reactor. Het heelal is opgebouwd uit heel vee I materie (waterstof, zuurstof etc.) en een heel klein beetje antimaterie. Anti-materie is, de naam zegt het ai, het tegenovergestelde van materie en heeft dan ook een omgekeerde elektrische lading. (In de praktijk zou je overigens niets merken wanneer alles uit anti-materie zou bestaan in plaats van de gewone materie.) Ais een deeltje zijn eigen anti-deeltje tegenkomt, verdwijnen ze allebei. De formule E = mc 2 voorspelt dat hun gezamenlijke massa daarbij in (heel veel) energie wordt omgezet. En die energie kun je gebruiken om stroom op te wekken. Behalve met materie en anti-materie kun je ook met kernfusie stroom opwekken. Kernfusie is het proces waardoor sterren licht en warmte uitstralen. Door de hoge druk worden de deeltjes in het binnenste van een ster zo dicht op elkaar geduwd dat ze samenklonteren en een nieuw deeltje vormen. Hierbij verdwijnt een klein beetje massa, dat als energie vrijkomt (E = mc2, daar is hij weer). Op Aarde kunnen we dat proces nu nog niet nabootsen, omdat de tem- peratuur en de druk die daarvoor nodig zijn gewoonweg te hoog zijn. Maar misschien dat we dat in de toekomst wei kunnen. In Star Trek zijn ze daar maar vast van uitgegaan en daarom hebben de ruimteschepen daar ook een aantal fusiereacniversum ~
3 tors voor extra stroom. Transporters en replicators We hebben al gezien dat je massa in energie kunt omzetten. Ais je ook energie in massa zou kunnen omzetten, zou je misschien een makkelijke manier kunnen vinden om een voorwerp te verplaatsen! De transporters zoals je ze in Star Trek ziet zijn op dat idee gebaseerd. Op de ene plek wordt iemand in energie omgezet en vervolgens als energie verstuurd. Zodra die energie op de plaats van bestemming aankomt, wordt het weer omgezet in massa. Lekker makkelijk! Dat versturen van energie doen ze in Star Trek via subspace (subruimte). Het idee van subspace lijkt nogal op de hyperspace bij Star Wars, want ook hier gaat het erom de afstanden tussen twee punten te verkleinen. Het gaat via subspace z6 snel, dat je bijna meteen op r L..- de andere plek bent. In de loop van de serie kwamen kapitein Picard en zijn bemanning trouwens een paar leuke varianten tegen van de transporter. Zo bleek er een volk te zijn, dat een soort deur had gebouwd, waarmee je in een klap op een andere plek terecht kwam. En het ruimteschip Voyager stuitte ooit eens op een transporter waarmee je de halve Melkweg kon overbruggen! Ais je energie in massa kunt omzetten, kun je nog veel meer dingen doen. Zo kun je bijvoorbeeld eten klaarmaken: je neemt wat elektriciteit (stroom levert namelijk energie), zet die energie om in massa en klaar is je maaltijd! In Star Trek noemen ze de apparaten die hiervoor zorgen replicators. Nou moet ik er wei bij zeggen dat het niet erg waarschijnlijk is dat we dat ooit zullen kunnen. Niemand heeft namelijk ooit aan kunnen tonen dat je zomaar energie in massa om kunt zetten, aileen dat het andersom kan, en zelfs dat aileen onder bepaalde omstandigheden. De transporters en replicators zijn daarom misschien wei het minst realistisch van alles. *" Kunstmatige zwaartekracht Een van de belangrijkste dingen aan boord van een ruimteschip. Ais je geen zin hebt om met (erg zware) magnetische zolen onder je schoenen te gaan lopen, zul je kunstmatige zwaartekracht aan boord moeten opwekken. Hier zijn twee manieren vaor. De eerste manier klinkt bijna te simpel, maar hij werkt wei: ronddraaiuniversum 3 1 en. Ais je je ruimteschip of -station laat draaien, ontstaat er een soort centrif king. Alles wat binnen los zweeft wordt buiten toe geslingerd en daardoor lijkt het er zwaartekracht heerst. De tweede maniac vee I ingewikkelder, maar wordt wei in Star gebruikt. Men denkt dat zwaartekracht tot komt met behulp van wisselwerkingsd die heen en weer springen tussen twee werpen die elkaar aantrekken, waardoor naar elkaar toe bewegen. Deze deeltjes gravitonen genoemd, naar het Engelse gravity, dat zwaartekracht betekent. Het allemaal nogal vaag, maar het komt erop dat je voorwerpen naar je toe kunt trekken er met gravitonen op te schieten en ze kunt duwen door er met anti-gravitonen op schieten. In de vloeren aan boord van ruimteschip zitten een soort "gravitonenl<'~ln ndo nen' die ervoor zorgen dat iedereen die heen loopt naar beneden wordt Verder zitten er ook van die kanonnen aan buitenkant, om andere schepen of rotsdiokke. mee aan te trekken of weg te duwen. Dit men ze de tractor-beam of trekstraal ( hebben jullie vast al wei eens van gehoord). Ontspanning We hebben nu het ruimteschip bewoon gemaakt, maar het is natuurlijk niet de ling dat de bemanning zich verveelt! Ook voor bedachten ze bij Star Trek iets leuks. hebt het vast al een keer op TV of in de scoop gezien: het holodek. In zo'n holoae.:. kun je hele gebouwen, landschappen en mensen nabootsen. Met een replicator,.,,,...,alles aangemaakt wat dichtbij moet zijn en behulp van een heleboel kleine trekstraaltjes. de wand van het holodek wordt het bewog Ais het programma maar ingewikkeld gen is, kun je zelfs levende wezens zoals men
4 simuleren. Omdat het holodek vrij klein is, kun je er niet alles tegelijk in krijgen. Daarom worden de dingen die ver weg moeten lijken met zogenaamde 'hologrammen' nagebootst; je ziet ze dan wei, maar ze zijn er dus eigenlijk niet. Er is nu aileen een probleempje over. Stel dat je namelijk flink gaat rondwandelen in het holodek. Dan zou je op een gegeven moment tegen de wand op lopen! Gelukkig is ook daar aan gedacht. Ais je in het holodek rondloopt, lijkt het alsof je zelf beweegt. In werkelijkheid schuift het holodek onder je langs, net als op een lopende band. Op die manier kun je oneindig ver lopen, zander dat je ooit het holodek uit loopt. En zo kun je natuurlijk een heleboel leuke dingen doen in het holodek: kanoen, skien, tennissen... te vee I om op te noemen! ergens op af schieten. Vooral bij Star Wars zie je dit vaak, maar ook in Star Trek kom je het wei eens tegen. Deze ionen zijn echter wei een stuk langzamer dan de lasers en de phasers. Een nadeel van al deze wapens is dat ze allemaal niet sneller kunnen dan het licht. Ais je met hogere snelheden vliegt, werken ze dus niet meer! Hiervoor werd in Star Trek de fotontorpedo bedacht. Een fotontorpedo is een soort kist met een eigen besturing en een miniwarpmotor, zodat hij sneller dan het licht kan reizen. Verder heeft hij een lading materie en anti-materie aan boord. Net als bij de Verdediging Stel je voor, je komt in de ruimte een of ander vijandig ras tegen... hoe verdedig je je dan? Wat je zou kunnen doen, is lasers in je ruimteschip installeren. Lasers zijn apparaten die een zeer nauwe en krachtige lichtstraal uitzenden. In CD-spelers worden ze ook gebruikt om zeer nauwkeurig gegevens te kunnen aflezen. Gelukkig zijn die lasers niet erg sterk, want anders zouden al je CD's doorbranden! Maar door andere kleuren licht te gebruiken waar meerenergie in zit, bijvoorbeeld blauw of ultraviolet, en een veel sterker laserapparaat, kun je een flink gat branden in een voorwerp, bijvoorbeeld een vijandig ruimteschip! Een variant hierop die je in Star Trek ziet is de phaser. Bij phasers wordt geen gebruik meer handphaser gemaakt van licht, maar van superkleine deeltjes die met de snelheid van het licht worden weggeschoten. Ais ze een voorwerp raken, breken ze de structuur van het voorwerp af, zodat het uit elkaar valt in kleinere deeltjes. Bij lage sterktes kan het voorwerp zich weer herstellen, maar als je hardere schoten lost, kan het voorwerp gaan branden of zelfs verdampen! Er zijn twee versies van de phaser: eentje voor ruimteschepen en eentje voor de bemanning. Wat je ook nog kunt doen is een wolk met elektrisch geladen deeltjes, ionen genaamd, hier wordt het 'cloaking device' nag eens -duidelijk uitgelegd materie/anti-materiereactor kunnen deze ladingen bij elkaar worden gebracht, waarbij dan heel veel energie vrijkomt. Deze energie bestaat uit fotonen (dit zijn de deeltjes waar onder andere lichtstralen en radiosignalen uit bestaan), vandaar de naam fotontorpedo. Je begrijpt dat dit een erg krachtig wapen is als je het op een vijandig schip afvuurt! Maar wat als iemand anders nu op jou schiet? Daarvoor zul je een schild moeten hebben. In Star Trek (en waarschijnlijk ook bij Star Wars, maar dat is niet bekend) bestaat dit schild uit een krachtveld om het schip heen. Hierbij moet je denken aan een soort wolk van anti-gravitonen (ongeveer als bij de tractorbeam), die voorwerpen die in de buurt van het schip komen wegduwen. Ais de schilden omhoog zijn, is het meestal onmogelijk om de transporter te gebruiken, omdat ook die niet door het krachtveld heen kan dringen. Een van de leukste dingen uit Star Trek vind ik zelf het zogeheten cloaking device, meestal vertaald als 'camouflage-apparaat'. Dit apparaat zorgt ervoor dat een ruimteschip iversum
5 van buitenaf onzichtbaar wordt, zodat de vijand je niet meer ziet. Ook hier is goed over nagedacht door de makers van Star Trek. Dat je een ruimteschip ziet, komt doordat de lichtdeeltjes die erop schijnen weerkaatst worden. Ais je ervoor zorgt dat deze lichtdeeltjes worden tegengehouden, kun je het ruimteschip niet meer zien. Er is aileen een nadeeltje. Ais er een voorwerp achter het ruimteschip staat, kun je dat 66k niet zien, terwijl je het wei zou kunnen zien als het onzichtbare ruimteschip er niet was. Op die manier zou je dus toch ontdekt kunnen worden, omdat er dan een soort zwarte vlek voorbij vliegt. Het cloaking device zorgt ervoor dat lichtdeeltjes van achter het ruimteschip om het schip heen worden gebogen, zodat ze aan de andere kant weer in dezelfde richting verder vliegen. Zo lijkt het alsof het licht gewoon rechtdoor is gegaan, en kun je het onzichtbare ruimteschip dus helemaal niet meer ontdekken! Tijdreizen Dit onderwerp is altijd goed voor een flinke dosis humor en verwarring. Over de vraag of reizen door de tijd echt mogelijk is en op welke manier zijn de meningen nog verdeeld. En is het mogelijk om ervoor te zorgen dat de geschiedenis niet meer klopt, of zal de tijd een soort 'Ius' vormen waardoor alles precies op zijn pootjes terecht komt? Dit komt terug in de stonden twee varianten van de geschiedenis: eentje met de oorlog en eentje zonder. In de Back to the future films gaat het op een andere manier. Marty, de hoofdpersoon, reist terug naar 1955 (nog v66r zijn geboorte) en verandert de geschiedenis voor zijn ouders. Dat gaat bijna fout als zijn moeder niet op zijn vader, maar op hem verliefd wordt! Uiteindelijk komt alles toch weer goed en reist Marty weer terug naar de toekomst (1985), die inderdaad ietsje anders blijkt te zijn geworden... Kan dit eigenlijk wei? Je eigen verleden veranderen en je daarna nog kunnen herinneren hoe het was v66rdat je het veranderde? Eigenlijk kun je dat aileen verklaren door te zeggen dat je, als je in de tijd reist, niet in je eigen heelal terecht komt, maar in een soort 'parallel heelal'. Ais je in dit heelal veranderingen aan zou brengen, zou dit geen gevolgen hebben voor je eigen verleden, dat immers in een ander heelal heeft plaatsgevonden. Een beetje vaag, maar hoe kan Marty zich anders iets herinneren dat nooit is gebeurd! Tenslotte Je hebt inmiddels wei gemerkt dat er toch wei vee I echte wetenschap bij komt kijken. Daardoor wordt het af en toe ook wei een beetje ingewikkeld. De science-fiction van nu heeft een heleboel wetenschappers aan het den ken gezet over wat er nu wei en niet mogelijk is. En ze zijn het er nog steeds niet over eens! Zal de mens ooit een 'warpmotor' bouwen en in een 'holodek' rondlopen? Of mogen we blij zijn als we ooit nog eens een Marskolonie kunnen stichten? Gelukkig zijn wij allemaal nog erg jong en zullen we vast wei een paar nieuwe uitvindingen meemaken. En misschien zit de warpmotor daar ook wei tussen... wie weet? * Un;Ve,sum twee varianten van tijdreisverhalen: de Star Trek variant en de Back to the future variant. Bij Star Trek kwam ooit het volgende verhaal voor. Ruimteschip A reisde via een wormgat naar de toekomst, waar zij ruimteschip B tegenkwam. Dit ruimteschip B was in oorlog met het buitenaardse ras de Klingons. Deze oorlog was uitgebroken omdat het enige ruimteschip dat deze oorlog had kunnen voorkomen, namelijk ruimteschip A, lang geleden verdween! Ruimteschip B besloot daarom ruimteschip A terug naar het verleden te sturen, zodat de oorlog nooit zou uitbreken. Hierdoor ont- iversum grotendeels gebaseerd Op het knamige artikel uit het blad Arago focus" jaargang 28 nummer 3. De auteur was Bas Middelbos. De redactie He! Eel W E
1 Leerlingproject: Relativiteit 28 februari 2002
1 Leerlingproject: Relativiteit 28 februari 2002 1 Relativiteit Als je aan relativiteit denkt, dan denk je waarschijnlijk als eerste aan Albert Einstein. En dat is dan ook de bedenker van de relativiteitstheorie.
Nadere informatiePraktische opdracht ANW Zwarte gaten
Praktische opdracht ANW Zwarte gaten Praktische-opdracht door een scholier 2138 woorden 2 mei 2003 6,9 64 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding. Al heel lang speelt het heelal een rol in onze samenleving.
Nadere informatieVerslag Natuurkunde Algemene relativiteitstheorie
Verslag Natuurkunde Algemene relativiteitstheo Verslag door een scholier 775 woorden 29 augustus 2016 6,2 1 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova Inhoudsopgave Ruimtetijd 2 Einsteins equivalentieprincipe
Nadere informatieWormgaten - science of fiction?
Wormgaten - science of fiction? Wie regelmatig naar Star Trek kijkt, of wie weleens de wetenschapsbijlage van een krant leest, heeft vast wel eens gehoord van wormgaten. Aan deze sneltreinverbindingen
Nadere informatieOnze Aarde is in het gelukkige bezit van een dampkring. Die zorgt er niet alleen voor dat wij zuurstof kunnen inademen, maar die beschermt ons ook
Onze Aarde is in het gelukkige bezit van een dampkring. Die zorgt er niet alleen voor dat wij zuurstof kunnen inademen, maar die beschermt ons ook tegen deeltjes (straling) met extreem hoge energieën die
Nadere informatieWaarom c onafhankelijk en onveranderbaar is, volgt uit de volgende vergelijking:
Werkstuk door een scholier 1925 woorden 26 mei 2001 4.3 47 keer beoordeeld Vak ANW Het is geen probleem meer om sneller dan het licht te reizen, maar zullen we ooit sneller dan het licht kunnen reizen?
Nadere informatieHet Quantum Universum. Cygnus Gymnasium
Het Quantum Universum Cygnus Gymnasium 2014-2015 Wat gaan we doen? Fundamentele natuurkunde op de allerkleinste en de allergrootste schaal. Groepsproject als eindopdracht: 1) Bedenk een fundamentele wetenschappelijk
Nadere informatieNatk4All Leraren opleiding Speciale Relativiteitstheorie (leerjaar )
Natk4All Leraren opleiding Speciale Relativiteitstheorie (leerjaar 2016-2017) February 5, 2017 Tijd: 2 uur 30 min Afsluitend Maximum Marks: 78+5(bonusopgave) 1. In wereld van serie Star-Trek kunnen mensen
Nadere informatieZwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING
Zwart gat Simulatie KORTE BESCHRIJVING Veel kinderen hebben ooit al gehoord van een zwart gat, en ze weten dat het een bodemloze put is. Als iets in een zwart gat valt, kan het er onmogelijk uit ontsnappen
Nadere informatiefragment Fantastic 4
1 In dit fragment uit de science fiction film Fantastic 4 worden astronauten lam gestraald door zogenaamde kosmische straling. Zij komen er goed van af want door die straling muteert hun DNA zodanig dat
Nadere informatieOVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF. Tweede Fase. Het neutrinomysterie. Foto: CERN
OVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF Tweede Fase Het neutrinomysterie Foto: CERN 1 Het was op het nieuws, het was in de krant, iedereen had het er over: neutrino s die sneller gaan dan het licht.
Nadere informatieEn ik ben niet de enige, door de eeuwen heen hebben grote natuurkundigen geworsteld met het begrip massa.
1 Die mooie theorie heeft echter één groot probleem. In de theorie hebben alle elementaire deeltjes massa nul! En daarmee zou ook alles om ons heen massaloos zijn d.w.z. gewicht nul hebben. Misschien zit
Nadere informatie.'li: W aarom draait de aarde om de
CI W aarom draait de aarde om de zon? En waarom zijn de astronauten in het ruimtestation Mir gewichtlaos? Vragen waar je vast wei eens bij stil hebt gestaan. Het heeft allemaal te maken met zwaartekracht.
Nadere informatieMODULE GLIESE 667 RELATIVITEIT GLIESE 667. Naam: Klas: Datum:
GLIESE 667 RELATIVITEIT GLIESE 667 Naam: Klas: Datum: GLIESE 667 GLIESE 667 WE GAAN OP REIS De invloed van de mensheid reikt steeds verder. In de oertijd kon een mens zich maar enkele kilometers van zijn
Nadere informatieIk doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.
Boekverslag door J. 1981 woorden 29 juli 2003 6.3 208 keer beoordeeld Vak Nederlands Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.
Nadere informatieEn ¼ gram is ongeveer 10 zoutkorrels. Krachtig spul dus die antimaterie!
1 De film het Bernini Mysterie was enkele jaren geleden een kaskraker in de bioscoop. De essentie van het verhaal: een fanatieke religieuze sekte steelt een blikje met ¼ gram antimaterie op CERN en dreigt
Nadere informatie1. Zwaartekracht. Hoe groot is die zwaartekracht nu eigenlijk?
1. Zwaartekracht Als een appel van een boom valt, wat gebeurt er dan eigenlijk? Er is iets dat zorgt dat de appel begint te vallen. De geleerde Newton kwam er in 1684 achter wat dat iets was. Hij kwam
Nadere informatieSamenvatting NaSk 1 Natuurkrachten
Samenvatting NaSk 1 Natuurkrachten Samenvatting door F. 1363 woorden 30 januari 2016 4,1 5 keer beoordeeld Vak NaSk 1 Krachten Op een voorwerp kunnen krachten werken: Het voorwerp kan een snelheid krijgen
Nadere informatieLoesje over de de Oerknal: Eerst was er niets en toen is dat nog ontploft ook
1 Loesje over de de Oerknal: Eerst was er niets en toen is dat nog ontploft ook Natuurkundigen weten weinig over het moment van de Oerknal. Wat we wel begrijpen is de evolutie van ons Universum vanaf zeg
Nadere informatieAarde Onze Speciale Woonplaats
Aarde Onze Speciale Woonplaats Wat Earth in space BEWOONBAARHEID voor intelligente wezens betreft is er geen betere planeet dan de AARDE! Wij leven op een doodgewoon rotsblok dat rond gaat om een middelmatige
Nadere informatieHoe werkt het antwoordblad?
Hoe werkt het antwoordblad? Kijk je antwoorden zelf na met dit antwoordblad. Bij sommige vragen kun je 1 punt verdienen, bij andere vragen kun je meer dan 1 punt verdienen. Hieronder zie je een voorbeeld
Nadere informatiePopulair-wetenschappelijke samenvatting
Populair-wetenschappelijke samenvatting Dit proefschrift gaat over zwaartekracht, en een aantal van de bijzondere effecten die zij heeft op de beweging van sterren wanneer die extreem dicht bij elkaar
Nadere informatieWerkbladen In NEMO. Zoeken naar leven. Naam. School. groep 7-8. Klas
Zoeken naar leven groep 7-8 Naam School Werkbladen In NEMO Klas Zoeken naar leven Wat is leven, wat is dood en wat is levenloos? Jij leeft, een plant leeft en een hond ook. Een steen leeft niet. Maar leeft
Nadere informatieDe lichtsnelheid kromt de ruimte. Mogelijke verklaring voor de grens van het heelal
1 De lichtsnelheid kromt de ruimte Mogelijke verklaring voor de grens van het heelal Inleiding 2 De lichtsnelheid, zo snel als 300.000.000 meter per seconde, heeft wellicht grote gevolgen voor de omvang
Nadere informatieRollend meetwiel. Notities voor de leerkracht. Wetenschap Afstanden meten Schaalverdelingen kalibreren Wetenschappelijk onderzoek
Notities voor de leerkracht Rollend meetwiel Wetenschap Afstanden meten Schaalverdelingen kalibreren Wetenschappelijk onderzoek Design en technologie Mechanismen gebruiken overbrengingsverhouding, vertragende
Nadere informatieSterrenkunde Ruimte en tijd (3)
Sterrenkunde Ruimte en tijd (3) Zoals we in het vorige artikel konden lezen, concludeerde Hubble in 1929 tot de theorie van het uitdijende heelal. Dit uitdijen geschiedt met een snelheid die evenredig
Nadere informatieEinstein (6) v(=3/4c) + u(=1/2c) = 5/4c en... dat kan niet!
Einstein (6) n de voorafgaande artikelen hebben we het gehad over tijdsdilatatie en Lorenzcontractie (tijd en lengte zijn niet absoluut maar hangen af van de snelheid tussen waarnemer en waargenomene).
Nadere informatieTRANSPORT 3.5 Krachten
Schooljaar: 2015-2016 TRANSPORT 3.5 Krachten KLAS 2A 2B 2C 2D 2G Algemene Techniek Mnr. Baromeo 1. Transport & Krachten Op transportmiddelen kunnen de volgende krachten werken. 1) Aandrijvingskracht (de
Nadere informatieinhoud 1. Overal sterren 2. Wat is een ster? 3. Het leven van een ster 4. Een ster dichtbij 5. De zon 6. Sterren en kleuren 7.
Sterren inhoud 1. Overal sterren 3 2. Wat is een ster? 4 3. Het leven van een ster 5 4. Een ster dichtbij 6 5. De zon 7 6. Sterren en kleuren 8 7. Een vallende ster 9 8. De melkweg 10 9. Verrekijkers en
Nadere informatieMassa: misschien denkt u er alleen aan als u op de weegschaal staat. Grote natuurkundigen hebben er mee geworsteld. Mensen zoals Newton, Einstein en
Massa: misschien denkt u er alleen aan als u op de weegschaal staat. Grote natuurkundigen hebben er mee geworsteld. Mensen zoals Newton, Einstein en recent Higgs. 1 Als ik deze voetbal een trap geef schiet
Nadere informatieVerslag Module 3: Heelal
Verslag Module 3: Heelal Door: Max van Mulken, Martijn Hendrickx, Camiel Koopmans & Bram Thomassen. Leraar: Dhr. Neiss Module: Heelal Datum: 04-11-2014 2 Inhoud Inleiding Pag. 3 Theoretisch Kader:...Pag.
Nadere informatieWordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties.
Nog niet gevonden! Wordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties. Daarnaast ook in 2015 een grote ondergrondse detector.
Nadere informatieWeet wat een wiel is en waar die voor wordt gebruikt PILOT. Leert het verschil tussen schuiven, dragen/tillen en rollen
werkblad Rijden op de maan groep 1-2 Tijdsduur 60 minuten Kerndoelen Lesdoelen De leerling: Weet wat een wiel is en waar die voor wordt gebruikt Leert het verschil tussen schuiven, dragen/tillen en rollen
Nadere informatieUit: Niks relatief. Vincent Icke Contact, 2005
Uit: Niks relatief Vincent Icke Contact, 2005 Dé formule Snappiknie kanniknie Waarschijnlijk is E = mc 2 de beroemdste formule aller tijden, tenminste als je afgaat op de meerderheid van stemmen. De formule
Nadere informatieinhoud blz. De zeppelin 1. Graaf von Zeppelin 2. Hoe vliegt een zeppelin? 3. Zeppelin of blimp 4. De ramp met de Hindenburg 5. Filmpjes Pluskaarten
De zeppelin inhoud blz. De zeppelin 3 1. Graaf von Zeppelin 4 2. Hoe vliegt een zeppelin? 7 3. Zeppelin of blimp 10 4. De ramp met de Hindenburg 12 5. Filmpjes 13 Pluskaarten 14 Bronnen en foto s 16 Colofon
Nadere informatieFlappy Bat. Om te beginnen ga je naar en remix je het spel.
Flappy Bat Een spelletje in Scratch maken is toch wel het leukst en daarom gaan we aan de hand van deze handleiding een soort Flappy Bird maken. We gebruiken als hoofdpersoon echter geen vogel maar een
Nadere informatieDe ruimte. Thema. Inhoud
Thema De ruimte Inhoud 1. Het heelal 2. Het ontstaan van het heelal en het zonnestelsel 3. Sterren en sterrenstelsels 4. De zon 5. De planeten van ons zonnestelsel 6. De stand van de aarde de maan de zon
Nadere informatieEinstein (2) op aardoppervlak. versnelling van 10m/s 2. waar het foton zich bevindt a) t = 0 b) t = 1 s c) t = 2 s op t=0,t=1s en t=2s A B C A B
Einstein (2) In het vorig artikeltje zijn helaas de tekeningen, behorende bij bijlage 4,"weggevallen".Omdat het de illustratie betrof van de "eenvoudige" bewijsvoering van de kromming der lichtstralen
Nadere informatieLees eerst bij Uitleg leerlingen, proef 1 alles over de onderdelen van de elektrische kringloop. stroomkring 1 stroomkring 2
Lees eerst bij Uitleg leerlingen, proef 1 alles over de onderdelen van de elektrische kringloop. Bekijk de twee stroomkringen op de foto s hieronder. stroomkring 1 stroomkring 2 Noem voor beide stroomkringen
Nadere informatieHANDIG ALS EEN HOND DREIGT
l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG ALS EEN HOND DREIGT OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE DREIGEN. JE KUNT
Nadere informatieEen mooi moment is er rond een honderdduizendste van een seconde. Ja het Universum is nog piepjong. Op dat moment is de temperatuur zover gedaald dat
1 Donkere materie, klinkt mysterieus. En dat is het ook. Nog steeds. Voordat ik u ga uitleggen waarom wij er van overtuigd zijn dat er donkere materie moet zijn, eerst nog even de successen van de Oerknal
Nadere informatieRELATIVITEIT EINSTEINRINGEN. Naam: Klas: Datum:
EINSTEINRINGEN RELATIVITEIT EINSTEINRINGEN Naam: Klas: Datum: ZWAARTEKRACHTSLENZEN EINSTEINRINGEN ZWAARTEKRACHTSLENZEN Je hebt de afgelopen weken geleerd over de relativiteitstheorie van Albert Einstein,
Nadere informatieTekstboek Module 1. Bewustwording
Tekstboek Module 1. Bewustwording Dag 1. Doe Het Zelf Werkelijkheid. Daar gaan we! Vandaag start je met dag 1 van module 1: bewustwording. Deze module vormt het fundament van de cursus. Je ontdekt tijdens
Nadere informatieINTRODUCTIE WEARABLES
Inhoudsopgave 2 3 4 5 6 7 8 Over deze serie Configuratie Een circuit maken Een switch maken Onderdelen naaien Een wearable circuit compleet maken Meer LEDs toevoegen Afneembare onderdelen maken..2.3.4.5.6.7.8
Nadere informatieDon zit naast Jamiro. Ze zit omgekeerd in haar stoel en kijkt door de achterruit.
Botsing Jamiro kijkt door de ruit van de auto. Hij zit achter het stuur, maar hij let niet goed op de weg. Jamiro heeft geen rijbewijs. Hij heeft de auto gestolen. Samen met Don. Don zit naast Jamiro.
Nadere informatieVerantwoordelijkheid ontwikkelen. Informatiekit om uw medewerkers te helpen bij het voorkomen van werkstress
Verantwoordelijkheid ontwikkelen Informatiekit om uw medewerkers te helpen bij het voorkomen van werkstress 1 Inhoud Inleiding 3 A Verantwoordelijkheid nemen voor jezelf 4 - Goede afspraken maken - Stel
Nadere informatieAntimaterie: sciencefiction of realiteit?
1 De film het Bernini Mysterie was enkele jaren geleden een kaskraker in de bioscoop. De essentie van het verhaal: een fanatieke religieuze sekte steelt een blikje met ¼ gram antimaterie op CERN en dreigt
Nadere informatiee-chrya visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De Wet van Een
visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De workshops van e-chrya zijn bedoeld om te verbreden, te ontwikkelen en te ontdekken. Als groep, als netwerk, komen we bij elkaar om elkaar te leren kennen en
Nadere informatie1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002
1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002 1 Kosmische straling Onder kosmische straling verstaan we geladen deeltjes die vanuit de ruimte op de aarde terecht komen. Kosmische straling is onder
Nadere informatieJe kent natuurlijk Mondriaan wel. Teken eerst eens een mooie Mondriaan.
Met programmeren kun je alles maken, ook. een schilderij! Je kent natuurlijk Mondriaan wel. Teken eerst eens een mooie Mondriaan. Als je klaar bent, vergelijk de tekening dan maar eens met die van je buurman
Nadere informatieRelativiteitstheorie met de computer
Relativiteitstheorie met de computer Jan Mooij Mendelcollege Haarlem Met een serie eenvoudige grafiekjes wordt de (speciale) relativiteitstheorie verduidelijkt. In vijf stappen naar de tweelingparadox!
Nadere informatieUit de definitie van arbeid volgt dat de eenheid van arbeid newton * meter is, afgekort [W] = Nm.
Samenvatting door C. 1902 woorden 28 februari 2013 5,7 13 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Systematische natuurkunde Het verrichten van arbeid Als je fietst verbruik je energie. Dit voel je na het
Nadere informatieNeutrinos sneller dan het licht?
Neutrinos sneller dan het licht? Kosmische neutrinos Ed P.J. van den Heuvel, Universiteit van Amsterdam 24/10/2011 Zon en planeten afgebeeld op dezelfde schaal Leeftijd zon en planeten: 4,65 miljard jaar
Nadere informatieEINSTEIN. Weet je wat, ik neem mijn neef mee naar het laboratorium. Daar werken mijn assistenten met stikstof. Dat vindt hij vast mooi.
EINSTEIN ballon weer opblaast. Maar mijn assistenten vertellen dat het komt doordat de stikstof heel erg koud is en dat de lucht in de ballon dan kleiner wordt. Later warmt de lucht weer op en wordt weer
Nadere informatieInleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig.
Het heelal Inleiding Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Hoofdstukken Hoofdstuk 1 Het Heelal. blz. 3 Hoofdstuk 2 Het Zonnestelsel. blz. 4 Hoofdstuk
Nadere informatieJohannes 8:12 Jezus is de sleutel tot echt leven
Johannes 8:12 Jezus is de sleutel tot echt leven In het donker zie je niets. Niet waar je bent, niet hoe de wereld er uit ziet, niet wat je moet doen. In het licht ga je het allemaal begrijpen. Jezus zegt:
Nadere informatieWerkbladen In NEMO. Wonderlijke Wetenschap. Naam. School. groep 5-6. Klas
Werkbladen In NEMO Wonderlijke Wetenschap groep 5-6 Naam School Klas Wetenschap, overal om ons heen! Je leest of hoort vast wel eens over wetenschappers die onderzoek hebben gedaan. Er is iets uitgevonden
Nadere informatieBeter leven, meer plezier
Rob van Ginkel Training en Coaching Beter leven, meer plezier NLP strategieën voor een leven met plezier Inhoudsopgave Wat is NLP...3 De logica van angst...3 Vrijkomen van angst...3 Negatieve gevoelens
Nadere informatieWerkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk
Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De
Nadere informatieHiggs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud
Higgs-deeltje Peter Renaud Heideheeren Inhoud 1. Onze fysische werkelijkheid 2. Newton Einstein - Bohr 3. Kwantumveldentheorie 4. Higgs-deeltjes en Higgs-veld 3 oktober 2012 Heideheeren 2 1 Plato De dingen
Nadere informatieDan komt Pat op het bed terecht. Maar het gaat niet helemaal goed. Ho, buur, roept Pat, dit gaat mis!
Mat slingert het touw omhoog en het komt precies om de lamp terecht. Mat pakt een touw en begint ermee te slingeren. Wat ga je doen, buur? vraagt Pat. Wacht maar af, zegt Mat. Mat trekt het touw strak.
Nadere informatieAlles om je heen is opgebouwd uit atomen. En elk atoom is weer bestaat uit protonen, elektronen en neutronen.
2 ELEKTRICITEITSLEER 2.1. Inleiding Je hebt al geleerd dat elektriciteit kan worden opgewekt door allerlei energievormen om te zetten in elektrische energie. Maar hoe kan elektriciteit ontstaan? En waarom
Nadere informatieINHOUD. Inleiding Aardbevingen Bergen Bosbranden Koraal Lawines Meteorieten Onweer...
INHOUD Inleiding...6 1 Aardbevingen...8 2 Bergen... 10 3 Bosbranden... 12 4 Koraal... 14 5 Lawines... 16 6 Meteorieten... 18 7 Onweer... 20 8 Opwarming van de aarde... 22 9 Orkanen... 24 10 Overstromingen...
Nadere informatieSamenvatting NaSk 1, 2 en 3
Samenvatting NaSk 1, 2 en 3 Samenvatting door een scholier 586 woorden 28 september 2016 2,9 3 keer beoordeeld Vak NaSk Overal is Nask 1.1 Zonder Nask -> andere wereld Natuurkunde en Scheikunde Natuurkunde:
Nadere informatieKeetje zucht. Wat duurt het lang! Maar wacht... Daar komt een auto de straat in rijden. Hij stopt achter de verhuiswagen en er stappen twee mensen
De verhuiswagen Mama! Keetje staat voor het raam. Ze wijst naar buiten. Er staat een grote auto voor het huis! Mama komt naast Keetje staan. Dat is een verhuiswagen. We krijgen vandaag nieuwe onderburen.
Nadere informatieNASK1 - SAMENVATTING KRACHTEN en BEWEGING. Snelheid. De snelheid kun je uitrekenen door de afstand te delen door de tijd.
NASK1 - SAMENVATTING KRACHTEN en BEWEGING Snelheid De snelheid kun je uitrekenen door de afstand te delen door de tijd. Stel dat je een uur lang 40 km/h rijdt. Je gemiddelde snelheid in dat uur is dan
Nadere informatiejuni 2014 vanaf 4 jaar De wieken van de molen tekst: Marian van Gog muziek: Ton Kerkhof
juni 2014 vanaf 4 jaar tekst: Marian van Gog muziek: Ton Kerkhof Refrein: gaan rond en rond. Een grote boog naar boven, dan weer naar de grond. Kijk eens hoe ze draaien, al-le vier. Het lijkt alsof ze
Nadere informatieIntroductie Ruimtemissie Rosetta
Introductie Ruimtemissie Rosetta klas 1-2 Tien jaar kostte het ruimtesonde Rosetta om op de plaats van bestemming te komen: komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko: een reis van bijna 6,4 miljard kilometer. Rosetta
Nadere informatieLaten we eens kijken naar de volgende grafiek:
Hoogte en snelheidscontrole Een vliegtuig is moeilijker te besturen dan een auto. Dat komt niet alleen om dat de cockpit ingewikkelder is, meer knopjes bevat. Het werkelijke, achterliggende, probleem is
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Spiraalstelsels Het heelal wordt bevolkt door sterrenstelsels die elk uit miljarden sterren bestaan. Er zijn verschillende soorten sterrenstelsels. In het huidige heelal zien we
Nadere informatieSpace Invaders op de micro:bit
Space Invaders op de micro:bit Op het eerste gezicht denk je misschien dat je met een scherm van vijf bij vijf ledjes niet zoveel kunt doen, maar dat valt best nog wel mee. Om dat aan te tonen gaan we
Nadere informatieGa naar en remix het spel.
Super Giga In deze handleiding is onze grote vriendin van het doolhof, Giga, terug om mee te gaan spelen. Maar deze keer gaan we een soort Mario spel maken. We laten Giga dus rennen, springen en ook nog
Nadere informatieSterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal
Sterrenstof OnzeWereld, Ons Heelal Mesopotamie: bestudering van de bewegingen aan het firmament vooral voor astrologie. Veel van de kennis, ook over bedekkingen (waaronder maans- en zonsverduisteringen)
Nadere informatieZondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst. Voorganger: ds. Bert de Wit
Preek Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst Thema: @Home Voorganger: ds. Bert de Wit Schriftlezing: Lucas 15:11-32 Een vader had twee zonen zo begint het verhaal. Met de beschrijving van een gezin.
Nadere informatiePraktische opdracht Natuurkunde Het Beifield- Brown effect
Praktische opdracht Natuurkunde Het Beifield- Brown effect Praktische-opdracht door M. 1379 woorden 13 september 2014 10 1 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Voorwoord Toen wij een onderwerp voor onze praktische
Nadere informatieHoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen
Hoofdstuk 8 Samenvatting Een verlaten strand en een onbewolkte lucht, zoals op de voorkant van dit proefschrift, zijn ideaal om te genieten van de sterren: overdag van de Zon de dichtstbijzijnde ster en
Nadere informatieFiguur 12a: Groei van frankino s/neutrino s tot infrarood fotonen van het proton.
Figuur 12a: Groei van frankino s/neutrino s tot infrarood fotonen van het proton. L1 M1 L1 M1 = De proton higgs /strings Neutrino/ frankino Dubbelneutrino/ frankino Foton 1 kan wel Foton 2 Foton 3 Foton
Nadere informatieinhoud blz. Helikopters 3 1. De geboorte van de helikopter 4 2. De delen van de helikopter 6 3. In de cockpit 7 4. De rotor 8 5.
Helikopters inhoud blz. Helikopters 3 1. De geboorte van de helikopter 4 2. De delen van de helikopter 6 3. In de cockpit 7 4. De rotor 8 5. Het gebruik van helikopters 9 6. Filmpjes 13 Pluskaarten 14
Nadere informatieDe Zon. N.G. Schultheiss
1 De Zon N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module is direct vanaf de derde of vierde klas te volgen en wordt vervolgd met de module De Broglie of de module Zonnewind. Figuur 1.1: Een schema voor kernfusie
Nadere informatieEen boek schrijven voor dummy s
Mijn School Een boek schrijven voor dummy s Een how to guide voor vrij schrijven Sander Mulder 4-9-2017 Voorwoord: dit boek is een simpele stap voor stap gids die je alle ins en outs van het schrijven
Nadere informatieEnergie. Jouw werkbladen. In de klas. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Naam: Klas: Energie Onderbouw havo/vwo Leerlingen In de klas versie 04-2014 1
Energie Jouw werkbladen In de klas Naam: Klas: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Energie Onderbouw havo/vwo Leerlingen In de klas versie 04-2014 1 Energie op aarde Energie, fossiele brandstoffen, groene
Nadere informatieVergelijk het maar met een ijsberg: de 20% die uitsteekt boven water zien we. De 80% onder water zien we niet, maar is er wel!
Elektronen, protonen & neutronen: dat zijn de bouwstenen van alles wat ik hier om mij heen zie: jullie, de stoelen waarop jullie zitten en het podium waar ik op sta. En de lucht die we inademen. En in
Nadere informatieHet circulair polarisatiefilter
Het circulair polarisatiefilter Soms zie je wel eens foto's met een schitterende diepblauwe lucht. Dit kun je doen met een nabewerkingprogramma als Photoshop, maar het kan ook al in de originele foto.
Nadere informatieCheck-in. De zin van het leven is de zin die je er zelf aan geeft. 6 De Z-factor
Check-in De zin van het leven is de zin die je er zelf aan geeft. Wim T. Schippers D it boek gaat over zingeving. We richten ons vooral op zingeving in ons werk. Wij noemen dat de Z-factor. Wij geloven
Nadere informatieIk mis je in alle kleuren
Ik mis je in alle kleuren Ik mis je in alle kleuren Met gedichten van Margreet Jansen en illustraties van Angelique Bosman Voor... een lotgenotengroep van de Stichting Jonge Helden Ik schrijf je vandaag
Nadere informatieOntmoetingskerk Laren (NH) kerstavond 24 december Lucas 2
Ontmoetingskerk Laren (NH) kerstavond 24 december 2018 - Lucas 2 Het gesloten doosje op de schoorsteenmantel had altijd iets geheimzinnigs. Als de kinderen hun ouders vroegen: wat zit er in, antwoordden
Nadere informatieWerkbladen in NEMO. Leven in het heelal. Naam. School. Onderbouw havo-vwo. Klas
Werkbladen in NEMO Leven in het heelal Naam Onderbouw havo-vwo School Klas Leven in het heelal Heb je weleens naar de hemel gekeken en je afgevraagd hoe groot het heelal is? Of er ergens anders ook leven
Nadere informatieNaam van gedichtenalbum : De eerste 30
Naam van gedichtenalbum : De eerste 30 Kinderen De Roos, een mooie school. Niet te stil of te druk. Kleine kindjes lopen door de gang, ik zie ze stampen en ze zeggen van alles door elkaar. Maar ze kunnen
Nadere informatieHOVO cursus Kosmologie
HOVO cursus Kosmologie Voorjaar 011 prof.dr. Paul Groot dr. Gijs Nelemans Afdeling Sterrenkunde, Radboud Universiteit Nijmegen HOVO cursus Kosmologie Overzicht van de cursus: 17/1 Groot Historische inleiding
Nadere informatieDoet onze zon het morgen nog? D.w.z. schijnt hij morgen ook weer lekker? Als ik het publiek vraag hoe lang het duurt voor het licht van de zon op de
Doet onze zon het morgen nog? D.w.z. schijnt hij morgen ook weer lekker? Als ik het publiek vraag hoe lang het duurt voor het licht van de zon op de Aarde aankomt is het antwoord steevast: zo n 8 minuten
Nadere informatie1. De maan 3 2. Volle maan 4 3. Een maand 6 4. De maan trekt 8 5. Een reis naar de maan 9 6. Op de maan Maanweetjes 11 8.
De maan 1. De maan 3 2. Volle maan 4 3. Een maand 6 4. De maan trekt 8 5. Een reis naar de maan 9 6. Op de maan 10 7. Maanweetjes 11 8. Filmpjes 13 Pluskaarten 14 Bronnen en foto s 16 Colofon en voorwaarden
Nadere informatieWonderlijke Wetenschap
Wonderlijke Wetenschap Jouw werkbladen In NEMO Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Wonderlijke Wetenschap Groep 5-6 Leerlingen In NEMO versie 09-01-2015 1 Wetenschap
Nadere informatieLichtsnelheid Eigenschappen
Sterrenstelsels Lichtsnelheid Eigenschappen! Sinds eind 19 e eeuw is bekend dat de lichtsnelheid:! In vacuüm 300.000km/s bedraagt! Gemeten met proeven! Berekend door Maxwell in zijn theorie over EM golven!
Nadere informatiewat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen
Geloven, wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen pagina 10 Hoe is de wereld ontstaan? pagina 26 Waarom bestaat de mens? pagina 42 Wat is geloven? pagina 58 Wie is God? pagina 74 Waarom heeft
Nadere informatieEr kan er maar één de baas zijn, een buik vol en een punthoofd
Er kan er maar één de baas zijn, een buik vol en een punthoofd Fien zit op haar kamer. Mama heeft haar gezegd dat ze daar maar even moet blijven. Ze heeft haar buik er vol van. Van Fien, van het geruzie
Nadere informatieDonkere Materie Een groot mysterie
Donkere Materie Een groot mysterie Donkere Materie Al in 1933 toonde studie Fritz Zwicky dat 10-100 keer meer massa benodigd was om in clusters sterrenstelsels bijeen te houden. Mogelijkheid dat dit ontbrekende
Nadere informatieR-Type 2009 Developing in XNA
R-Type 2009 Developing in XNA Door : Martin Broos Student nr : 0794155 Vak : IMP08 Herkansing Docent: Bob Pikaar Versie : 2 1 Inhoud Inleiding... 3 Concept... 4 Uitdaging... 4 Features... 4 Vijanden...
Nadere informatie