Fysieke training bij. COPD-patiënten
|
|
- Arthur Coppens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 4 RICHTLIJNEN Fysieke training bij COPD-patiënten Richtlijn van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie Cees P. van der Schans lector Transparante Zorgverlening, Hanzehogeschool Groningen, en hoogleraar Revalidatiegeneeskunde, Universitair Medisch Centrum Groningen Rik Gosselink fysiotherapeut, hoogleraar Revalidatiewetenschappen, Faculteit Bewegings- en Revalidatiewetenschappen, Katholieke Universiteit Leuven Chronisch obstructieve longziekten (Chronic Obstructive Pulmonary Disease: COPD) is een verzamelnaam voor wat ook bekend staat als emfyseem en chronische bronchitis en is een veelvoorkomende aandoening. COPD is een belangrijke oorzaak van overlijden en gaat gepaard met aanzienlijke medische kosten. Het aantal mensen met COPD stijgt en zal gezien de demografische ontwikkelingen de komende jaren nog verder stijgen. Roken blijft de belangrijkste risicofactor voor het ontwikkelen van COPD. De diagnose COPD wordt gesteld bij tien à vijftien procent van de rokers.» Anders dan in het verleden wordt erkend dat COPD weliswaar primair een longaandoening is, maar dat de ( systemische ) gevolgen van COPD divers zijn: longklachten als kortademigheid en hoesten, maar ook een afname van inspanningsvermogen, spierkracht, voedingstoestand en kwaliteit van leven. De richtlijn van het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiother a - pie 1 ) is voor een belangrijk deel gericht op de behandeling van kortademigheid en van het afgenomen inspanningsvermogen. Kortademigheid is een belangrijk en ingrijpend symptoom bij patiënten met COPD en is het meest prominent aanwezig tijdens inspanning. Dit EBP nederlands tijdschrift voor evidence based practice
2 RICHTLIJNEN 5 wordt veroorzaakt door de luchtwegvernauwing waardoor er minder lucht geventileerd kan worden en de ademspieren meer kracht moeten leveren. Het optreden van kortademigheid beperkt het dagelijks functioneren en is vaak de reden om hulp medisch, paramedisch of verpleegkundig te vragen. Bepalen van de mate van luchtwegobstructie Het belangrijkste kenmerk van COPD is dat er een vernauwing, obstructie, van de luchtwegen ontstaat, waardoor met name uitademen bemoeilijkt wordt. De mate van luchtwegobstructie kan bepaald worden aan de hand van verschillende longfunctiemetingen. De bekendste is de FEV 1 (geforceerd expiratoir volume in 1 seconde). Bij deze meting wordt de patiënt gevraagd om eerst zo diep mogelijk in te ademen en vervolgens zo krachtig mogelijk uit te ademen. De hoeveelheid lucht die in de eerste seconde van de krachtige uitademing wordt uitgeademd is de FEV 1. De FEV 1 kan uitgedrukt worden in liters of als percentage van wat normaal is. Bij een waarde van 80 procent of lager van normaal wordt er gesproken van een niet-normale waarde. Bepalen van de mate van kortademigheid De mate van kortademigheid kan vastgesteld worden aan de hand van de Medical Research Council (MRC-)- schaal (zie tabel 1). Deze simpele vragenlijst maakt het mogelijk om de impact van kortademigheid op het uitvoeren van dagelijkse activiteiten te scoren op een 5- puntsschaal en is valide om beperkingen te classificeren bij patiënten met COPD. Tabel 1 Medical Research Council (MRC-)kort - ademigheidschaal Graad Beschrijving 1 Ik ben nooit kortademig, tenzij bij extreme inspanning 2 Ik ben kortademig als ik bergop moet lopen 3 Ik kan leeftijdsgenoten op vlak terrein niet volgen 4 Ik word kortademig van 100 m wandelen 5 Ik ben te kortademig om het huis te verlaten Inspanningsvermogen Er zijn diverse testen maximale en submaximale mogelijk om het inspanningsvermogen vast te leggen. Een veelgebruikte test bij patiënten met COPD is de 6- minuten wandeltest, waarbij de patiënt gevraagd wordt om in een uitgezet parcours in 6 minuten een zo groot mogelijke afstand te lopen. Ernst van de aandoening De systemische gevolgen van COPD zijn een belangrijk aangrijpingspunt geworden voor revalidatieprogramma s. De inzichten hebben geresulteerd in de ontwikkeling van een multidimensionele index om de ernst van de aandoening en ook het sterfterisico te kwantificeren (zie tabel 2). Deze index omvat de body mass index (B), de mate van luchtwegobstructie (O), kortademigheid (D) en inspanningscapaciteit (exercise capacity: E) gemeten met de 6-minuten wandeltest: de BODE-index. Hoe hoger deze index, hoe ernstiger de aandoening en hoe groter het risico op overlijden. Tabel 2 Variabelen en puntwaarden voor de berekening van de BODE-index Variabele Punten volgens de BODE-index FEV 1 (% voorspelde waarde) Zes-minuten wandelafstand (m) MRC kortademigheidschaal Body mass index > Beweegprogramma s Patiënten met een milde tot matige aandoening en een lichte achteruitgang van de inspanningscapaciteit (MRC < 2) kunnen worden betrokken bij regelmatige sportactiviteiten. Patiënten in een meer gevorderd stadium van de ziekte moeten worden gezien door een longarts voor verdere multidisciplinaire evaluatie en behandeling. Patiënten met een milde aandoening die echter een ernstig gedaalde functionele capaciteit of een verhoogd risico op cardiovasculaire aandoeningen (leeftijd roken, lage fysieke activiteit) lopen, moeten een formele inspanningsevaluatie ondergaan om de gedaalde inspanningscapaciteit verder te analyseren en om de veiligheid tijdens de training te waarborgen. Het stroomdiagram in figuur 1 illustreert ook de continuïteit van de (transmurale) zorg bij patiënten met COPD. Na afloop van het multidisciplinaire revalidatieprogramma moet de inspanningstraining worden voortgezet in beweegprogramma s. Omgekeerd moeten patiënten die deelnemen aan een beweegprogramma, worden doorgestuurd voor multidisciplinaire behandeling indien de aandoening verergert of na zware herhaalde, acute exacerbaties. Het inspanningsvermogen van COPD-patiënten kan op basis van verschillende oorzaken beperkt zijn. Afhankelijk van de oorzaak worden adviezen of behandelingen aanbevolen. Cardiocirculatoire beperking Bij gezonde mensen en ook bij sommige COPD-patiënten wordt het inspanningsvermogen beperkt door het vermogen van het hart- en vaatstelsel om bloed en daarmee zuurstof te transporteren, de aerobe capaciteit. Ventilatoire beperking Het inspanningsvermogen kan ook beperkt zijn vanwege een ventilatoire beperking waarbij het vermogen om lucht in en uit te ademen beperkt is. Deze patiënten met nederlands tijdschrift voor evidence based practice EBP
3 6 RICHTLIJNEN Figuur 1 Stroomdiagram om patiënten naar de geschikte behandelingsmodaliteit te leiden Toelichting Met dit stroomdiagram kunnen patiënten naar de geschikte behandelingsmodaliteit geleid worden voor symptomen die samenhangen met kortademigheid, inspanningsvermogen en dagelijkse fysieke activiteit. Groen: geen fysiotherapie/advies om meer fysiek actief te zijn; Blauw: behandeling in de eerste lijn (beweegprogramma); Rood: behandeling in de tweede/derde lijn (revalidatie). ernstige luchtwegobstructie kunnen dikwijls wel een hoge trainingsintensiteit bereiken, maar zijn meestal niet in staat om deze intensiteit lang genoeg aan te houden om een voldoende trainingsprikkel te genereren. Zuurstoftransport in de longen Het inspanningsvermogen kan ook beperkt zijn, omdat de opname van zuurstof en de afgifte van koolzuur tussen longen en bloed beperkt zijn. Spierkracht Ook kan het inspanningsvermogen beperkt zijn door afgenomen spierkracht en spieruithoudingsvermogen. Psychologische factoren Ten slotte spelen ook psychologische factoren, zoals angst, motivatie en zelfvertrouwen, een belangrijke rol. Het inspanningsvermogen kan vergroot worden door duurtraining in geval van een cardiocirculatoire inspanningsbeperking. Ook bij andere oorzaken van inspanningsbeperkingen kan duurtraining zinvol zijn om de aerobe inspanningscapaciteit te vergroten. Dit is gebaseerd op de veronderstelling dat een groot deel van de dagelijkse taken van COPD-patiënten een aerobe inspanning vraagt. Duurtraining is de meest succesvolle behandeling om de aerobe capaciteit te vergroten. De effecten van uithoudingstraining op inspanningscapaciteit, kort - ademigheid en kwaliteit van leven zijn voornamelijk onderzocht bij patiënten met ernstige luchtwegobstructie. Aangezien de meeste revalidatieprogramma s verschillende combinaties van training, educatie en psychologische hulp aanbieden, is het moeilijk om de relatieve bijdrage van elke component aan de globale verbetering in te schatten. Intervaltraining is een strategie die ontwikkeld is voor patiënten die duurtraining met een voldoende hoge EBP nederlands tijdschrift voor evidence based practice
4 RICHTLIJNEN 7 Figuur 2 Praktische richtlijn gebaseerd op de oorzaak(en) van inspanningsbeperking die richting geeft aan de keuze van de behandelingsmodaliteiten om de inspanningscapaciteit en kortademigheidklachten te verbeteren Toelichting IST: inspiratoire spierweerstandstraining; NIV: niet-invasieve ventilatie; ESS: elektrische spierstimulatie; PLB: pursed lips breathing intensiteit niet lang genoeg kunnen volhouden. Tijdens intervaltraining is de totale trainingsomvang dezelfde als bij uithoudingstraining. De totale oefentijd wordt tijdens intervaltraining opgedeeld in kleinere blokjes met een voldoende hoge trainingsintensiteit (bijvoorbeeld 70 tot 100 procent van de maximale belasting die wordt bereikt tijdens een gegradeerde inspanningstest). Deze blokjes kunnen tot 2 à 3 minuten lang zijn, maar eveneens 30 tot 60 seconden. Afgezien van de trainingsintensiteit en -duur zijn gepaste progressie van het oefenschema en inspanning-rustverhouding belangrijke factoren die de trainingsresultaten tijdens intervaltraining kunnen beïnvloeden. Perifere spierdysfunctie en spierzwakte zijn veelvoorkomende vormen van comorbiditeit bij COPD die bijdragen aan inspanningsintolerantie en de intensiteit van de symptomen. Aangenomen wordt dat weerstandstraining perifere spierdysfunctie positief kan beïnvloeden en op die manier het gebruik van de medische consumptie van COPD-patiënten kan verbeteren. Zowel bij gezonde ouderen als bij patiënten met chronisch hartfalen blijkt weerstandstraining nuttig om beperkingen in het uitvoeren van ADL-activiteiten aan te pakken. Het doel van weerstandstraining bij ouderen is vooral het behoud (en mogelijk een verhoging) van de bot- en spiermassa, spierkracht en spieruithouding, om de algemene gezondheid en fysieke fitheid te verbeteren. In de praktijk worden twee à drie sets tussen 8- en 15-RM (matige intensiteit) uitgevoerd, minimaal twee keer per week. De spierfunctie van de bovenste ledematen is van het grootste belang voor de uitvoering van veel dagelijkse taken. De kracht en uithoudingscapaciteit van deze spieren zijn frequent gedaald bij patiënten met COPD. Sommige van deze spieren worden bovendien al extra belast door hun rol als hulpademhalingsspieren. nederlands tijdschrift voor evidence based practice EBP
5
6 RICHTLIJNEN 9 Intensiteit van de inspanningstraining Het bepalen van de optimale trainingsintensiteit is een controversieel onderwerp. Algemeen wordt aangenomen dat een minimale intensiteit vereist is om trainingseffecten te verkrijgen, maar er bestaat geen consensus over de manier waarop de gepaste intensiteit moet worden bepaald, vooral bij patiënten met verminderde inspanningscapaciteit. Gewoonlijk wordt het effect van een trainingsprogramma bepaald door het totale trainingsvolume (programmaduur x trainingstijd x trainingsfrequentie). Recent heeft het American College of Sports Medicine (ACSM) aanbevelingen gepubliceerd over de noodzakelijke trainingshoeveelheid en -intensiteit om de gezondheidstoestand, eerder dan de fysieke fitheid, te verbeteren. Het ACSM heeft ook aparte richtlijnen gepubliceerd voor ouderen. In deze richtlijnen wordt voor de meeste volwassenen een matig intensieve training (50 tot 60 procent van maximale belasting of vermoeidheidsscore op een Borgschaal (0-10) van 4-5) van langere duur aangeraden, omdat een groot deel van de volwassen populatie sedentair is en minstens één risicofactor voor het ontwikkelen van een cardiovasculaire aandoening vertoont. Training aan een hogere intensiteit resulteert in grotere trainingseffecten, maar is geassocieerd met een groter cardiovasculair risico, een lagere trainingstrouw en een groter risico om orthopedisch letsel op te lopen. Frequentie van inspanningstraining Het ACSM adviseert bij gezonde ouderen een trainingsfrequentie van minstens driemaal per week voor uithoudingstraining en twee- tot driemaal per week voor weerstandstraining. Na het revalidatieprogramma kan het bereikte fitnessniveau worden behouden door minstens eenmaal per week te trainen zolang de trainingsintensiteit constant blijft. Pursed lips breathing Tijdens pursed lips breathing (PLB) probeert men de expiratie te verbeteren en aldus de (dynamische) hyperinflatie te verminderen via een actieve en verlengde expiratie met halfopen lippen, om op die manier luchtwegcollaps te vermijden en de (alveolaire) ventilatie te verbeteren. Het toepassen van PLB in rust vermindert de ademfrequentie en verhoogt het teugvolume. De zuurstofsaturatie verbetert door een vermindering van de doderuimteventilatie en de kortademigheid verbetert omwille van een reductie van de hyperinflatie. Deze effecten lijken meer uitgesproken te zijn bij patiënten met verlies van elastisch longweefsel. Concluderend Fysieke training is een belangrijke interventie voor mensen met COPD. Het is van groot belang dat de oorzaken van de inspanningsbeperking in kaart worden gebracht en dat op basis daarvan interventies worden ontwikkeld. «Literatuur 1) Gosselink R, Langer D, Burtin C, Probst V, Hendriks HJM, van der Schans CP, et al. KNGF-richtlijn Chronisch obstructieve longziekten. Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie 2008; 118(4): Supplement. BOEKEN Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg Onder redactie van H. Wollersheim, P.J.M. Bakker, A.B. Bijnen, D.J. Gouma, C. Wagner en T. van der Weijden ISBN Bohn Stafleu van Loghum / 2011 / 39,95 Te bestellen via In dit boek wordt verhelderd wat kwaliteit van zorg is en wat voorwaarden zijn voor kwaliteitsverbetering. De verschillende dimensies als professionele, organisatorische en patiëntgerichte kwaliteit worden besproken, evenals het onderzoek naar kwaliteitsverbetering, evidence en de implementatie in de praktijk. De functies en de mogelijkheden van kwaliteitsverbetering worden in Kwaliteit en veiligheid in patiëntenzorg met tal van voorbeelden uit de klinische praktijk geïllustreerd door auteurs uit veel verschillende disciplines. nederlands tijdschrift voor evidence based practice EBP
Het meten van beperkende factoren bij COPD een praktische kennismaking
Het meten van beperkende factoren bij COPD een praktische kennismaking Peter Willemsen Ziekenhuis Rivierenland Tiel De Lage Korn, Buren Inhoud Huiswerkopdracht Beperkende factoren bij gezonden Beperkende
Nadere informatieFYSIOTHERAPIE OP DE LONGAFDELING BIJ EEN EXACERBATIE COPD
FYSIOTHERAPIE OP DE LONGAFDELING BIJ EEN EXACERBATIE COPD Wat is COPD? COPD is een ongeneeslijke chronische aandoening aan de luchtwegen (Chronic Obstructive Pulmonary Diseases). Deze longaandoening kan
Nadere informatieEven Voorstellen. 22-3-2010. COPD en longrevalidatie / longreactivatie. Fonny Heijerman Fysiotherapeut, (sport)fysiotherapeut
COPD en longrevalidatie / longreactivatie. Even Voorstellen. Fonny Heijerman Fysiotherapeut, (sport)fysiotherapeut Hoe werkt het in de praktijk - Aanmelding - Intake/nulmeting/baseline meeting - Longrevalidatie
Nadere informatieBijlage Leefstijl Gezond bewegen bij COPD en astma
Bijlage Leefstijl Gezond bewegen bij COPD en astma In dit hoofdstuk vindt u informatie over: 1. Algemeen beweegadvies toegespitst op COPD en astma 2. Bewegen en astma 3. Bewegen en COPD 4. Belang van samenwerking
Nadere informatieKNGF-richtlijn Chronisch obstructieve longziekten. Supplement bij het Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie Jaargang 118 Nummer 4 2008
KNGF-richtlijn Chronisch obstructieve longziekten Supplement bij het Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie Jaargang 118 Nummer 4 2008 KNGF-richtlijn Chronisch obstructieve longziekten Praktijkrichtlijn
Nadere informatieGezond. Inhoud. Gezond. Gezond. Het metenvan beperkendefactorenbijcopd een praktische kennismaking. Peter Willemsen
Het metenvan beperkendefactorenbij een praktische kennismaking Peter Willemsen Ziekenhuis Rivierenland Tiel De Lage Korn, Buren Inhoud Huiswerkopdracht Beperkende factoren bij gezonden Beperkende factoren
Nadere informatieKNGF-richtlijn. Chronisch obstructieve longziekten. Praktijkrichtlijn. Supplement bij het Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie
Supplement bij het Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie Volume 118 / Issue 4 / 2008 KNGF-richtlijn Chronisch obstructieve longziekten Chronisch obstructieve longziekten Praktijkrichtlijn KNGF-richtlijn
Nadere informatieLongziekten en respiratoire revalidatie. Prof Dr W. Janssens
Longziekten en respiratoire revalidatie Prof Dr W. Janssens Definitie Respiratoire revalidatie is gericht op patienten met chronische longaandoeningen met klachten en gereduceerde activiteiten van het
Nadere informatieFysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten
Fysieke fitheid, vermoeidheid en fysieke training bij sarcoïdose patiënten 5 april 2017 Sarcoïdose ontsporing afweersyteem ophoping afweercellen: granulomen overal in lichaam: longen, lymfesysteem, huid,
Nadere informatieFactsheet Astma-/COPD-Monitor Oktober 2007
Factsheet Astma-/COPD-Monitor Oktober 27 Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding worden gebruikt (M. Heijmans, NIVEL, Oktober 27). LEVEN MET COPD VRAAGT OM LEF
Nadere informatieadviezen hernia-operatie COPD ZorgSaam
adviezen Bewegen na een bij hernia-operatie COPD ZorgSaam 1 RECONDITIONERING bij COPD Inleiding In deze folder informeren wij u over de klachten en behandeling door de fysiotherapeut bij COPD. Het is goed
Nadere informatieAdemhalingsoefeningen bij een longaandoening. Afdeling fysiotherapie IJsselland Ziekenhuis
Ademhalingsoefeningen bij een longaandoening Afdeling fysiotherapie IJsselland Ziekenhuis Wat kan de fysiotherapeut voor u betekenen? Fysiotherapie kan u helpen uw conditie op peil te brengen door inspanningstraining
Nadere informatie29 en 30 januari 2015 te Papendal
IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK 29 en 30 januari 2015 te Papendal KADERHUISARTS SCHAKEL TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling
Nadere informatieOefeningen en adviezen bij COPD
Oefeningen en adviezen bij COPD U bent opgenomen bij Rijnstate omdat u COPD heeft. COPD is de Engelse afkorting voor Chronic Obstructive Pulmonary Disease oftewel chronische obstructieve longziekte. U
Nadere informatieTrainingsprogramma COPD
Trainingsprogramma COPD Informatie voor patiënten F0947-3064 januari 2011 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam 070
Nadere informatieTussentoets Long (TT-2) Hart en Long 8WA03. Woensdag 3 april 2013 8.45-10.30
Tussentoets Long (TT-2) Hart en Long 8WA03 Woensdag 3 april 2013 8.45-10.30 Faculteit Biomedische Technologie BSc opleiding Medische Wetenschappen en Technologie Verantwoordelijk docent: C. Bouten Coördinator
Nadere informatiePraktische informatie
Praktische informatie Patiënten Informatie Map COPD Deze map is eigendom van Patiëntensticker Uw behandelend longarts is: Inhoud PIM COPD Praktische informatie PIM COPD Informatie Polikliniek Longziekten
Nadere informatiePatiënteninformatie. Longrevalidatie
Patiënteninformatie Longrevalidatie Inhoud Inleiding... 2 Algemene informatie... 2 Voor wie is dit programma bedoeld?... 2 Waarom is bewegen zo belangrijk?... 2 Inhoud van de revalidatie... 4 Doelstellingen...
Nadere informatieTherapie aan huis COPD en dagelijkse activiteit
26 Ingezonden artikel Therapie aan huis COPD en dagelijkse activiteit Oefentherapie is een belangrijk onderdeel van de behandeling van patiënten met Chronic Obstructive Respiratory Disease (COPD). Er is
Nadere informatieFysiotherapie & Longfibrose. Bert Strookappe MSc Fysiotherapeut Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede 19 november 2014
Fysiotherapie & Longfibrose Bert Strookappe MSc Fysiotherapeut Ziekenhuis Gelderse Vallei, Ede 19 november 2014 Inhoud presentatie Belang van bewegen (algemeen) Bewegen bij acute en chronische ziekte Literatuur
Nadere informatieIn het kader van uw chronische longaandoening (COPD) komt u in aanmerking voor longrevalidatie.
Longrevalidatie 1 In het kader van uw chronische longaandoening (COPD) komt u in aanmerking voor longrevalidatie. Inleiding Wat is een chronische longaandoening? Een chronische longaandoening is een aandoening
Nadere informatieTevens zal de longverpleegkundige u individueel kunnen begeleiden op het gebied van medicatiegebruik en zo nodig het aanvragen van hulpmiddelen.
Longrevalidatie Inleiding Deze brochure geeft u informatie over de poliklinische longrevalidatie in de regio Haaglanden, in het HagaZiekenhuis locatie Leyweg en het Ziekenhuis Bronovo. Waarom longrevalidatie?
Nadere informatiePraktische informatie
Praktische informatie Patiënten Informatie Map COPD Deze map is eigendom van Patiëntensticker Uw behandelend longarts is: Inhoud PIM COPD Praktische informatie PIM COPD Informatie Polikliniek Longziekten
Nadere informatieVoorwoord 10. Inleiding 11. 1 Inleiding in de module inspanning 1 5
Inhoud 5 Inhoud Voorwoord 10 Inleiding 11 module i aanpassen aan inspannen 1 Inleiding in de module inspanning 1 5 2 Energielevering bij inspanning 1 7 2.1 Bewegen kost energie 1 7 2.1.1 Energie, arbeid,
Nadere informatieData: deze 6-daagse cursus vindt plaats op: 31 mei en 1, 2, 26, 27 en 28 juni 2017
Pagina 1 van 6 Programma cursus Fysiotherapie bij patiënten met COPD Data: deze 6-daagse cursus vindt plaats op: 31 mei en 1, 2, 26, 27 en 28 juni 2017 Dag 1 Woensdag 31 mei 2017 Deel 1. Introductie van
Nadere informatieVijf gedragsthema s lopen als een rode draad door de begeleiding van de patiënt met astma/copd:
Praktijkondersteuning bij COPD en astma Doel van praktijkondersteuning is het ophogen en/of verdieping van kennis bij de patiënt en het daaraan verbonden zelfmanagement 1. De begeleiding richt zich in
Nadere informatieOpname en ontslag bij COPD
Opname en ontslag bij COPD Inleiding U bent opgenomen op de afdeling Longziekten met COPD-gerelateerde klachten. In deze brochure krijgt u informatie over de aandoening maar ook over de behandeling tijdens
Nadere informatieWat is nieuw in longfunctie? Jan Willem van den Berg Longarts
Wat is nieuw in longfunctie? Jan Willem van den Berg Longarts Oude situatie Referenties dateren uit de jaren 50-60 Groep mijnwerkers en staalarbeiders (ECCS) Vrouwen niet als referentie geïncludeerd (globaal
Nadere informatieWat is COPD? 1 van
Wat is COPD? COPD staat voor Chronic Obstructive Pulmonary Disease. Het is een verzamelnaam voor de ziektes chronische bronchitis en longemfyseem. Artsen maken tegenwoordig geen onderscheid meer tussen
Nadere informatieLongziekten. COPD of astma? Evean helpt u omgaan met uw longziekte. Evean. Midden in het leven.
Longziekten COPD of astma? Evean helpt u omgaan met uw longziekte Evean. Midden in het leven. COPD of astma? Evean helpt u Een longziekte als COPD of astma kan het leven ingrijpend veranderen. Dan is het
Nadere informatiePoliklinische longrevalidatie
LONGGENEESKUNDE Poliklinische longrevalidatie in samenwerking met CIRO De longaandoeningen COPD (chronische bronchitis en/of longemfyseem) en astma leiden vaak tot benauwdheid, kortademigheid en een verminderd
Nadere informatieNVZF Jaarcongres 2011 Inspanningstesten en hun klinische betekenis bij COPD
NVZF Jaarcongres 2011 Inspanningstesten en hun klinische betekenis bij COPD dr. A.J. van t Hul Schoondonck-centrum voor Longrevalidatie Brabantlaan 1 4817 JW Breda 076-533 14 54 a.vanthul@rcbreda.nl Basis
Nadere informatieCOPD Pneumologie. Patiënteninformatie
COPD Pneumologie Patiënteninformatie Inhoudstafel 1. Inleiding... 3 1.1. Definitie... 3 1.2. Klachten bij COPD... 3 1.3. Onderzoeken... 4 1.4. Behandeling... 4 2. Contact... 6 3. Notities... 7 Deze publicatie
Nadere informatieTransmurale werkafspraken
Silvia Hiep GHO-GO COPD terugkomdag Transmurale werkafspraken verwijs en terugverwijsbeleid Programma Inleiding Verwijscriteria volgens de LAN / SLA Casuïstiek Discussie 2 1 Definitie volgens NHG standaard
Nadere informatieFysiotherapie Longrevalidatie
Fysiotherapie Longrevalidatie 2 COPD en conditie De longaandoening die u heeft wordt COPD genoemd. Dit is een Engelse afkorting die staat voor Chronic (chronische) Obstructive (de uitademing beperkende)
Nadere informatiestatus meting in Ketenzorgproject COPD regio Dordrecht
http://www.torito.nl/agenda/http://www.torito.nl/agenda/health status meting in Ketenzorgproject COPD regio Dordrecht Artikel Caravisie / augustus N. de Graaf, verpleegkundig specialist longziekten; R.
Nadere informatieObesitas en COPD. Er is een complexe relatie tussen Obesitas en COPD. Er is een complexe relatie tussen Obesitas en COPD.
Robbert Kerseboom Kaderhuisarts astma-copd De prevalentie van obesitas (BMI > 30 kg/m 2 ): (in 2012) 11 % bij mannen 14 % bij vrouwen. De prevalentie van COPD is 20/1000 Nederlanders KADERHUISARTS SCHAKEL
Nadere informatieLongrevalidatieprogramma
Longrevalidatieprogramma Inhoudsopgave 1. Regie in eigen hand 2 2. COPD 3 3. Longrevalidatie Flow 4 4. Verkennend gesprek met de longverpleegkundige 5 5. Onderzoeken voorafgaand aan de revalidatie 6 6.
Nadere informatievoor een actieve sociale levensstijl. SCORELIJSTEN FITTEST
voor een actieve sociale levensstijl. SCORELIJSTEN FITTEST Bloeddruk De bloeddruk wordt gemeten met een elektronische bloeddrukmeter. Bij het meten van een te hoge bloeddruk volgens de norm, werden de
Nadere informatieCOPD en longproblematiek. Angst voor inspanning Noodzaak voor inspanning
COPD en longproblematiek Angst voor inspanning Noodzaak voor inspanning De luchtwegen Hogere luchtwegen (Mond, keel, neus) Slijmvlies zorgt voor bevochtiging v/d lucht en het binden van stofdeeltjes Lagere
Nadere informatieGerandomiseerde pros pectieve
Gerandomiseerde prospectieve p studie naar klinische resultaten en kosteneffectiviteit van een interdisciplinair en transmuraal COPD managementprogramma Carel van Wetering INLEIDING Bij jpatiënten met
Nadere informatieInhoud. Redactie 11. Auteurs 12. Voorwoord 16. Inleiding 18
Inhoud Redactie 11 Auteurs 12 Voorwoord 16 Inleiding 18 1 Spirometrie in de cardiorespiratoire revalidatie 22 Thomas Malfait en Eric Derom Inleiding 22 Longvolumes 24 Volumestroom (flow) of debiet 29 Piekstroommetingen
Nadere informatieSENIOREN LOPEN HARD MET...
SENIOREN LOPEN HARD MET... TJITTE KAMMINGA Datum: 10-11-2012 TJITTE KAMMINGA DOCENT FYSIOTHERAPIE HS LEIDEN FYSIOTHERAPEUT/MANUEEL THERAPEUT EX- TRAINER HARDLOPER WWW.TJITTEKAMMINGA.NL 2 INLEIDING VERANTWOORDING
Nadere informatieMyAirvo bij COPD: Hoge flow in combinatie met optimale bevochtiging, een ideale combinatie? Hoe werkt het: Theorie en Praktijk
MyAirvo bij COPD: Hoge flow in combinatie met optimale bevochtiging, een ideale combinatie? Hoe werkt het: Theorie en Praktijk K. Cové BDM Ventilation & Respiratory Care Agenda COPD in het kort MyAivo
Nadere informatieLongrevalidatie: Revalidatieprogramma voor longpatiënten. Poli Longziekten
Longrevalidatie: Revalidatieprogramma voor longpatiënten Poli Longziekten Uw behandelend longarts heeft u een voorstel gedaan voor een revalidatieperiode. Via deze folder willen wij u informeren over de
Nadere informatieKNGF-richtlijn Chronisch obstructieve longziekten
KNGF-richtlijn Chronisch obstructieve longziekten Supplement bij het Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie Jaargang 118 Nummer 4 2008 Update klinimetrie 2017 Praktijkrichtlijn Auteurs: R. Gosselink
Nadere informatieHet meten van ziektespecifieke kwaliteit van leven
Het meten van ziektespecifieke kwaliteit van leven Meetproblemen bij Tukkers Job van der Palen Universiteit Twente, Faculteit Gedragswetenschappen Vakgroep Onderzoeksmethodologie, meetmethoden en dataanalyse
Nadere informatieLongrevalidatie Informatie over het programma Longrevalidatie
Patiënteninformatie Longrevalidatie Informatie over het programma Longrevalidatie Longrevalidatie Informatie over het programma Longrevalidatie. U heeft een afspraak in Tergooi voor longrevalidatie. Onze
Nadere informatieAchtergrond Waarom een zorgstandaard naast richtlijnen en protocol en?
Achtergrond Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) is een groeiend gezondheids(zorg)probleem. Vooral voor de patiënt zelf is COPD een grote last die in toenemende mate de kwaliteit van leven beperkt.
Nadere informatieLongrevalidatie. Albert Schweitzer ziekenhuis afdeling Longziekten augustus 2012 pavo 0178
Longrevalidatie Albert Schweitzer ziekenhuis afdeling Longziekten augustus 2012 pavo 0178 COPD Onder COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease) vallen de ziekten chronische bronchitis en longemfyseem.
Nadere informatiePoliklinische longrevalidatie
Poliklinische longrevalidatie Inleiding De longaandoeningen COPD (chronische bronchitis en/of longemfyseem) en astma zijn chronische aandoeningen. Dat wil zeggen dat ze niet te genezen zijn. Deze beide
Nadere informatieCOPD revalidatie: Revalidatieprogramma voor longpatiënten. Poli Longziekten
COPD revalidatie: Revalidatieprogramma voor longpatiënten Poli Longziekten Uw behandelend longarts heeft u vandaag een voorstel gedaan voor een revalidatieperiode. Via deze folder willen wij u informeren
Nadere informatieDe longverpleegkundige
De longverpleegkundige De longverpleegkundige Van uw longarts heeft u de eerste informatie gekregen over uw aandoening en de klachten die daarmee gepaard gaan. Vervolgens heeft de longarts u verwezen naar
Nadere informatieSamenvatting. Overzicht bevindingen
Samenvatting 135 136 Samenvatting Samenvatting Sarcoïdose is een multisysteemaandoening, welke gekenmerkt wordt door ontstekingsactiviteit met de vorming van niet verkazende granulomen. Granulomen zijn
Nadere informatiePraktijk voor Fysiotherapie. Altijd in beweging
Praktijk voor Fysiotherapie Altijd in beweging In samenwerking met. Viola Gijzen, diëtist Mieke Verschuren/Marijke Sligchers, fysiotherapeuten Inhoud Inleiding Wat is COPD? COPD en dan? COPD en voeding
Nadere informatieRevalidatie/Longziekten Longrevalidatie
Revalidatie/Longziekten Longrevalidatie COPD en conditie De longaandoening die u heeft wordt COPD genoemd. Dit is een Engelse afkorting die staat voor Chronic (chronische) Obstructive (de uitademing beperkende)
Nadere informatieDiëtist-Fysiotherapeut: het gouden koppel
Diëtist-Fysiotherapeut: het gouden koppel Anke Kalisvaart & Peter Willemsen Ziekenhuis Rivierenland Tiel De Lage Korn, Buren 1 Inhoud Inhoud Waarom samenwerken Multidisciplinaire problematiek bij COPD
Nadere informatieSamenvatting Richtlijn Palliatieve zorg voor mensen met COPD
Samenvatting Richtlijn Palliatieve zorg voor mensen met COPD 1 Samenvatting Richtlijn Palliatieve zorg voor mensen met COPD Initiatief: Long Alliantie Nederland Organisatie: Kwaliteitsinstituut voor de
Nadere informatieCOPD anno 2018/(2019) Eef Vanderhelst Universitair Ziekenhuis Brussel
COPD anno 2018/(2019) Eef Vanderhelst Universitair Ziekenhuis Brussel Inhoud Definities Etiologie en impact Diagnose Behandeling Definitie van COPD COPD, een ziekte die voorkomen en behandeld kan worden,
Nadere informatieSANDWICHSCHOLING COPD Goede COPD zorg: resultaat van goede samenwerking 28 juni Scharnierconsult. Uitgangspunt
SANDWICHSCHOLING COPD Goede COPD zorg: resultaat van goede samenwerking 28 juni 2012 Scharnierconsult, ziektelast en persoonlijk behandelplan Marion Teunissen en Rudy Bakker Werkgroep COPD Synchroon Scharnierconsult
Nadere informatieU bent opgenomen op de afdeling longgeneeskunde. De reden is een verergering van uw COPD, ook wel exacerbatie COPD of longaanval genoemd.
COPD zorgpad U bent opgenomen op de afdeling longgeneeskunde. De reden is een verergering van uw COPD, ook wel exacerbatie COPD of longaanval genoemd. In deze folder vindt u informatie over het COPD-zorgpad.
Nadere informatieCOPD-revalidatie. Revalidatieprogramma voor longpatiënten
COPD-revalidatie Revalidatieprogramma voor longpatiënten COPD is een verzamelnaam voor een chronische aandoening van de ademhalingsorganen, namelijk chronische bronchitis en longemfyseem. Symptomen van
Nadere informatieLongaandoeningen. Sportief bewegen met een chronische longaandoening
Longaandoeningen Sportief bewegen met een chronische longaandoening Sportief bewegen met een chronische longaandoening...................................... Bewegen: gezond en nog leuk ook! Regelmatig
Nadere informatie- 172 - Prevention of cognitive decline
Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing
Nadere informatieFysiotherapie bij cardiovasculaire aandoeningen
Voorwoord Fysiotherapie bij cardiovasculaire aandoeningen Voor u ligt het Jaarboek Fysiotherapie Kinesitherapie 2011, met als centraal thema cardiorespiratoire aandoeningen. Er is inmiddels genoeg evidentie
Nadere informatieVRAGEN OVER GESTELDE VEEL COPD
VEEL GESTELDE VRAGEN OVER COPD VEEL GESTELDE VRAGEN OVER COPD Assoc. Prof. Dr. N.H. Chavannes Prof.dr. P.N.R. Dekhuijzen 2013 2013 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV, Houten Alle
Nadere informatieCOPD-zorgpad. In deze folder vindt u informatie over het COPD-zorgpad.
COPD-zorgpad Inleiding U bent opgenomen op de afdeling Longziekten van het HagaZiekenhuis, locatie Leyweg. De reden voor uw opname is een ontregeling en/of verergering van uw COPD, Chronic Obstructive
Nadere informatieVallei (V)Lucht, thema: Samen in de Lucht september 2012 Ellen Toet Fysiotherapeut / Docent COPD NPI
Vallei (V)Lucht, thema: Samen in de Lucht september 2012 Ellen Toet Fysiotherapeut / Docent COPD NPI Fysiotherapie en Astma/COPD Leerdoelen : 1. Inzicht fysiotherapeutische behandelmogelijkheden 2. Principes
Nadere informatieBehandeling longrevalidatie Lindenhof
Behandeling longrevalidatie Lindenhof Behandeling longrevalidatie bij Lindenhof Lindenhof biedt aan patiënten met een chronische longaandoening de mogelijkheid tot poliklinische longrevalidatie. De huisarts
Nadere informatiePoliklinische longrevalidatie. Sneller op adem komen
Poliklinische longrevalidatie Sneller op adem komen Inleiding De longaandoeningen COPD (chronische bronchitis en/of longemfyseem) en astma zijn chronische aandoeningen. Dat wil zeggen dat ze niet te genezen
Nadere informatieDe longverpleegkundige
De longverpleegkundige Algemeen U bent door uw longarts verwezen naar de longverpleegkundige. Een longverpleegkundige is een verpleegkundige, die zich heeft gespecialiseerd in astma en COPD (chronische
Nadere informatiePatiënteninformatie. Respiratoire revalidatie
Patiënteninformatie Respiratoire revalidatie Inhoud Inleiding... 2 Voor wie is dit programma geschikt?... 2 Waarom is fysieke training zo belangrijk?... 2 Specifieke doelstellingen van de training... 4
Nadere informatieDe longverpleegkundige. Poli Longgeneeskunde
00 De longverpleegkundige Poli Longgeneeskunde 1 Algemeen De longverpleegkundige is een verpleegkundige die zich heeft gespecialiseerd in het geven van advies en begeleiding aan patiënten met luchtwegklachten.
Nadere informatieRevalidatie patiënten met pulmonale hypertensie
1. Revalidatie patiënten met pulmonale hypertensie Revalidatie in Schoondonck, Centrum voor Longrevalidatie Breda Wat is Pulmonale Hypertensie? Pulmonale hypertensie is een zeldzame aandoening van de bloedvaten
Nadere informatieFYSIOTHERAPIE. Revalidatieprogramma. voor COPD-patiënten ADVIES
FYSIOTHERAPIE Revalidatieprogramma voor COPD-patiënten ADVIES Revalidatieprogramma voor COPD-patiënten Bij patiënten met een longaandoening is vaak meer aan de hand dan alleen een longziekte. De aandoening
Nadere informatiePatiënteninformatie. Longfunctieonderzoek bij volwassenen
Longfunctieonderzoek bij volwassenen U bent verwezen naar de polikliniek Longgeneeskunde voor een longfunctieonderzoek. Met longfunctieonderzoek wordt het functioneren van de longen vastgesteld. Met een
Nadere informatieLongrevalidatie. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op
Longrevalidatie Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. COPD Onder COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease) vallen de ziekten chronische bronchitis en longemfyseem. Voor
Nadere informatieWerkafspraken huisartsen longartsen Maasziekenhuis januari 2016
Werkafspraken huisartsen longartsen Maasziekenhuis januari 2016 Inleiding: Deze regionale afspraak is een vernieuwde versie van de afspraken uit het handboek COPD gebaseerd op de zorgstandaard COPD 2013,
Nadere informatieNieuwsbrief september - oktober 2014 Jaargang 1, nummer 3
Welkom De zomer loopt op zijn einde en de maand september brengt vaak goede voornemens met zich mee. In dit nummer is er aandacht voor twee 30- day challenges, oftewel beweegprogramma s van 30 dagen. Getest
Nadere informatieInspanningsfysiologie Rhijn Visser, sportarts Beatrix Ziekenhuis Gorinchem
Inspanningsfysiologie Rhijn Visser, sportarts Beatrix Ziekenhuis Gorinchem SMA Middenrivierengebied Gorinchem 2015 Jaarlijks aantal sportblessures Alle Blessures: 4.500.000 Behandelingen: 1.900.000 Ziekenhuisopnames:
Nadere informatieZorgroep Kennemer lucht
Zorgroep Kennemer lucht Randvoorwaarden Knelpuntanalyse Epidemiologie Zorgstandaard Zorgprogramma Indicatoren Doelstellingen Huidige knelpunten toekomst Zorggroep Kennemer lucht HAPA HONK HZNK DM COPD-CVRM-GGZ
Nadere informatieBeweegrichtlijnen Nr. 2017/08. Samenvatting
Beweegrichtlijnen 2017 Nr. 2017/08 Samenvatting Beweegrichtlijnen 2017 pagina 2 van 6 Achtergrond In Nederland bestaan drie normen voor bewegen: de Nederlandse Norm Gezond Bewegen, die adviseert op minstens
Nadere informatieNederlandse samenvatting
147 Nederlands samenvatting Wat is COPD? Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) is een ziekte waarbij er een blijvende vernauwing van de luchtwegen in de long optreedt, die voornamelijk veroorzaakt
Nadere informatieBeweegprogramma Diabetes Mellitus type 2
Beweegprogramma Diabetes Mellitus type 2 Doelgroep: Volwassenen met (een verhoogde kans op) diabetes type 2 of morbide obesiatas op verwijzing van huisarts of specialist (bij DTF, na instemming patient,
Nadere informatieErgotherapie voor mensen met COPD. Afdeling Ergotherapie
Ergotherapie voor mensen met COPD Afdeling Ergotherapie Uw huisarts of behandelend arts heeft u doorverwezen naar de afdeling Ergotherapie omdat u door COPD problemen ondervindt bij het uitvoeren van dagelijkse
Nadere informatieWorkshop Maximale inspanningstest: Uitvoer en interpretatie in het kader van instellen en beoordelen van trainingsinterventies FYSIOLOGIE
IBSCongres, 28 januari 2017, Hogeschool Utrecht, Utrecht Workshop Maximale inspanningstest: Uitvoer en interpretatie in het kader van instellen en beoordelen van trainingsinterventies FYSIOLOGIE Dr. M.S.
Nadere informatieOPNAME IN EEN COPD ZORGPAD FRANCISCUS VLIETLAND
OPNAME IN EEN COPD ZORGPAD FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Welkom in het Vlietland ziekenhuis en op afdeling longgeneeskunde. U bent opgenomen op de afdeling longgeneeskunde omdat uw klachten van de COPD
Nadere informatieWorkshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007
Workshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007 Voorbeeld Programma Maken van de ingangstoets Bespreking leerdoelen l en inleiding idi Presentatie van regionale voorschrijfcijfers
Nadere informatieInspanningsfysiologie Victor Niemeijer, sportarts
Inspanningsfysiologie Victor Niemeijer, sportarts 18 e Grande Conference Verona 2012 Algemene veranderingen tijdens inspanning Binnen enkele seconden: Hartfrequentie neemt toe Ventilatie neemt toe Zuurstofopname
Nadere informatieIn deze brochure vindt u informatie over COPD, en over hoe u er best mee kunt omgaan.
Welkom Geachte mevrouw Geachte heer In deze brochure vindt u informatie over COPD, en over hoe u er best mee kunt omgaan. Heeft u na het lezen van deze brochure nog bijkomende vragen, opmerkingen of wensen,
Nadere informatieLongaanval COPD. Wat is een longaanval?
Een longaanval wordt door artsen exacerbatie genoemd. Uw klachten worden dan plotseling erger. Een longaanval is een heftige en vaak nare ervaring. In deze brochure kunt u lezen over wat u kunt doen als
Nadere informatie1 Definitie, epidemiologie en risicofactoren Niels Chavannes en Hans in t Veen
1 Definitie, epidemiologie en risicofactoren Niels Chavannes en Hans in t Veen Definitie Chronisch obstructief longlijden (Chronic Obstructive Pulmonary Disease, COPD) wordt in de huisartsenrichtijn COPD
Nadere informatieDe RTA COPD juni 2012. De RTA de achtergrond 6-7-2012. Uitgangspunt: de integrale gezondheidstoestand
De RTA COPD juni 2012 Afspraken tussen huisartsen en longartsen in de regio Noord Brabant Noord Oost De RTA de achtergrond Gebaseerd op de LTA De oude RTA de versie uit 2006 De nieuwe zorgstandaard COPD
Nadere informatieCOPD. Patiënten informatiefolder. verkoudheden en andere infecties zoals griep) - Jaarlijkse griepprik halen
COPD Patiënten informatiefolder Wat is COPD? COPD is een afkorting voor het Engelse Chronic Obstructive Pulmonary Disease. Het is een verzamelnaam voor chronische bronchitis en longemfyseem. Klachten zijn
Nadere informatieLongrevalidatie kan ook zinvol zijn voor patiënten die zich voorbereiden op een longoperatie of daarvan herstellen.
Longrevalidatie Ongeveer één miljoen Nederlanders krijgen te maken met een longziekte. Bij patiënten met een longaandoening is vaak meer aan de hand dan alleen een longziekte. De aandoening beïnvloedt
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 151 Achtergrond Wat is COPD? COPD is een Engelse afkorting van chronic obstructive pulmonary disease, in het Nederlands chronisch obstructieve
Nadere informatieKNGF-richtlijn COPD COPD. Supplement bij het Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie. Jaargang 115 / nummer 1 / 2005
Supplement bij het Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie Jaargang 115 / nummer 1 / 2005 KNGF-richtlijn COPD COPD Inhoudsopgave Praktijkrichtlijn 3 Inleiding 3 I Diagnostisch proces 4 I.I Verwijzing
Nadere informatieValorisatie. Inleiding. Resultaten
Valorisatie 145 146 Valorisatie Valorisatie Inleiding Sarcoïdose behoort tot de groep van de diffuse oftewel interstitiële longaandoeningen (ild). Anders dan de term interstitiële longaandoeningen doet
Nadere informatieSamenvatting Zorgstandaard astma
Samenvatting Zorgstandaard astma Hierbij een samenvatting van de Zorgstandaard astma voor volwassenen namens de COPD-werkgroep van de huisartsenkring Amsterdam. Wij hebben voor u geprobeerd de belangrijkste
Nadere informatie